BỘ Y TẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐIỀU DƯỠNG NAM ĐỊNH Phạm Thị Hương THỰC TRẠNG TUÂN THỦ ĐIỀU TRỊ Ở BỆNH NHÂN CAO HUYẾT ÁP ĐIỀU TRỊ NGOẠI TRÚ TẠI BỆNH VIỆN ĐA KHOA TỈNH BẮC KẠN NĂM 2018 BÁO CÁO CHUYÊN ĐỀ TỐT NGHIỆP NAM ĐỊNH - 2018 BỘ Y TẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐIỀU DƯỠNG NAM ĐỊNH Phạm Thị Hương THỰC TRẠNG TUÂN THỦ ĐIỀU TRỊ Ở BỆNH NHÂN CAO HUYẾT ÁP ĐIỀU TRỊ NGOẠI TRÚ TẠI BỆNH VIỆN ĐA KHOA TỈNH BẮC KẠN NĂM 2018 Chuyên ngành: ĐIỀU DƯỠNG NỘI NGƯỜI LỚN BÁO CÁO CHUYÊN ĐỀ TỐT NGHIỆP GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN: TS.BS Vũ Văn Thành NAM ĐỊNH - 2018 LỜI CAM ĐOAN Em xin cam đoan cơng trình nghiên cứu em, tiến hành thực nghiêm túc, trung thực Các số liệu, thông tin kết nghiên cứu Chuyên đề em thu thập trung thực chưa cơng bố cơng trình nghiên cứu khoa học khác Bắc Kạn, tháng năm 2018 Học viên Phạm Thị Hương LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành chuyên đề tốt nghiệp chuyên khoa I Trước hết em xin bày tỏ lòng biết ơn giúp đỡ Đảng ủy, Ban giám hiệu, Phòng đào tạo, sau đại học Bộ môn Nội Trường Đại học Điều Dưỡng Nam Định cho em hội tham gia khóa học Chuyên khoa cấp I Điều Dưỡng Trường Đại học Điều Dưỡng Nam Định Em xin chân thành cảm ơn Tiến sĩ, Bác sĩ Vũ Văn Thành - Người thầy trực tiếp hướng dẫn, giúp đỡ em suốt chặng đường học tập nghiên cứu hoàn thành chuyên đề tốt nghiệp Em xin chân thành cảm ơn thày giáo tận tình giảng dạy, góp ý giúp đỡ em q trình nghiên cứu hoàn thành chuyên đề tốt nghiệp Em xin chân thành cảm ơn Sở Y tế Bắc Kạn, bệnh viện đa khoa Bắc Kạn, toàn thể cán y tế Bệnh viện đa khoa Bắc Kạn, tạo điều kiện tốt cho em suốt trình học tập nghiên cứu Bắc Kạn, tháng năm 2018 Học viên Phạm Thị Hương DANH MỤC NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT BMI Body Mass Index/Chỉ số khối thể BN Bệnh nhân CBYT Cán y tế CDC Center for Disease Control/Trung tâm kiểm soát bệnh tật ĐTĐ Đái tháo đường ESH/ESC European Society of Hypertension/European Society of Cardiology/Hiệp hội Tăng HA Châu Âu - Hiệp hội Tim mạch Châu Âu HA Huyết áp JNC Joint National Committee/Ủy ban phòng chống tăng huyết áp THA Tăng huyết áp TTĐT Tuân thủ điều trị YTTG Y tế Thế giới WHO World Health Organization/Tổ chức Y tế Thế giới MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN DANH MỤC NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT MỤC LỤC DANH MỤC BẢNG ĐẶT VẤN ĐỀ CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 2.1 Cơ sở lý luận 2.1.1 Định nghĩa huyết áp 2.1.2 Định nghĩa phân loại tăng huyết áp 2.1.4 Cơ chế bệnh sinh tăng huyết áp 2.1.5 Triệu trứng bệnh tăng huyết áp 2.1.6 Tổn thương quan đích THA 2.1.7 Điều trị tăng huyết áp 2.1.7.1 Mục tiêu điều trị [2] 2.2 Cơ sở thực tiễn 12 2.2.1 Thực trạng tuân thủ sử dụng thuốc điều trị THA giới 12 2.2.2 Thực trạng tuân thủ sử dụng thuốc điều trị THA Việt Nam 13 THỰC TRẠNG TUÂN THỦ DÙNG THUỐC ĐIỀU TRỊ 16 TĂNG HUYẾT ÁP CỦA NGƯỜI BỆNH NGOẠI TRÚ TẠI BỆNH VIỆN ĐA KHOA TỈNH BẮC KẠN NĂM 2018 16 3.1 Thực trạng tuân thủ sử dụng thuốc điều trị THA Bệnh viện đa khoa Bắc Kạn 16 3.2 Đối tượng phương pháp khảo sát 17 3.2.1 Đối tượng khảo sát 17 3.2.2 Phương pháp thu thập số liệu 17 3.3 Phương pháp xử lý số liệu 17 3.4 Kết khảo sát 17 3.4.1 Đặc điểm chung đối tượng khảo sát 17 3.4.2 Đặc điểm điều trị tăng huyết áp 18 3.4.3 Tuân thủ điều trị thuốc 21 3.4.4 Ưu điểm, tồn nguyên nhân 22 3.5 Đề xuất giải pháp mang tính khả thi nhằm nâng cao hiệu tuân thủ dùng thuốc điều trị THA người bệnh ngoại trú bệnh viện đa khoa tỉnh Bắc Kạn 23 KẾT LUẬN 25 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1 Phân loại THA theo JNC VII (năm 2003) Bảng 1.2 Phân loại THA Việt Nam Bảng 1.3 Huyết áp mục tiêu theo hướng dẫn điều trị Bảng 1.4 Điều chỉnh hành vi để kiểm soát THA 10 Bảng 3.1 Phân bố bệnh theo giới tính 17 Bảng 3.2 Phân bố bệnh theo nhóm tuổi 17 Bảng 3.3 Phân bố trường hợp bệnh theo dân tộc 18 Bảng 3.4 Thời gian điều trị tăng huyết áp 18 Bảng 3.5 Đặc điểm bệnh mắc kèm 19 Bảng 3.6 Số thuốc huyết áp sử dụng ngày người bệnh 19 Bảng 3.7 Số lần sử dụng thuốc ngày người bệnh 20 Bảng 3.8 Tỷ lệ người bệnh đạt huyết áp mục tiêu 20 Bảng 3.9 Tỷ lệ tuân thủ điều trị thuốc 21 Bảng 3.10 Kết đánh giá tỷ lệ tuân thủ điều trị thuốc 22 1 ĐẶT VẤN ĐỀ Tăng huyết áp bệnh mãn tính phổ biến trở thành vấn đề sức khỏe toàn cầu Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) có khoảng tỷ người bị tăng huyết áp Tại Hoa Kỳ, năm 2006 có khoảng 74,5 triệu người Mỹ THA Chi phí cho phịng chống bệnh THA hàng năm 259 tỷ la Năm 2008, người ta ước tính có khoảng 17,5 triệu người Thế giới bị tử vong THA biến chứng tim mạch tăng 29,2% (1,5 tỷ người bị bệnh) vào năm 2025 Một điều đáng quan tâm tỷ lệ người bị THA gia tăng cách nhanh chóng nước phát triển Ở Việt Nam, THA ngày gia tăng kinh tế phát triển Số liệu điều tra THA Việt Nam cho thấy: năm 1960 THA chiếm 1% dân số, năm 1982 1,5%, năm 1992 11,79% năm 2002 Miền Bắc 16,3% Tại tỉnh thành phố nước ta tỷ lệ THA người từ 25 tuổi trở lên 25,1%, ngang hàng với nước giới [1] Trong báo cáo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) Tổ chức phòng chống tăng huyết áp nghịch lý tồn là: THA phát ; điều trị đơn giản tỷ lệ điều trị chiếm khoảng 30%; tỷ lệ đạt huyết áp mục tiêu hạn chế Nguyên nhân tình trạng tính chất âm thầm bệnh nên thường bị bỏ qua giai đoạn chưa biến chứng, tác động nhiều yếu tố liên quan đến lối sống, thói quen ăn uống tập thể dục, lạm dụng rượu bia hút thuốc Đặc biệt, việc trì dùng thuốc hạ huyết áp đóng vai trò quan trọng việc giúp đạt huyết áp mục tiêu người bệnh qua nhiều nghiên cứu giới Việt Nam cho thấy việc bỏ điều trị tuân thủ thuốc điều trị phổ biến hầu hết khu vực Theo CDC, năm 2013, tỷ lệ tuân thủ điều trị giới đạt từ 20-30% [14] Tại Việt Nam nghiên cứu Lý Huy Khanh (2013) cho biết có tới 70% người bệnh bỏ trị sau tháng rời bệnh viện [11] Nghiên cứu Nguyễn Thị Phương Lan Đàm Thị Tuyết (2016) cho biết tỷ lệ tuân thủ điều trị 79% [12] Nghiên cứu gần tác giả Nguyễn Hữu Duy (2017) bệnh viện tim Hà Nội tỷ lệ người bệnh tuân thủ sử dụng thuốc 64,5% [3] Điều cho thấy tình trạng bỏ điều trị khơng tn thủ điều trị thuốc người bệnh ngoại viện đáng lo ngại cần có can thiệp kịp thời Bệnh viện đa khoa tỉnh Bắc Kạn có quy mơ 500 giường, có khả tiếp nhận 700 người bệnh lúc Bệnh viện thành lập phòng khám đa khoa đơn vị quản lý THA ngoại trú với số lượng tăng dần hàng năm, bước đầu nhận tín nhiệm người bệnh Trong điều trị bệnh viện quy định người bệnh tăng huyết áp uống thuốc liên tục theo hướng dẫn bác sĩ thực biện pháp thay đổi lối sống (hạn chế ăn mặn, không hút thuốc lá/lào ) Tuy nhiên, phần nhỏ người bệnh chưa kiểm soát huyết áp Nguyên nhân nhiều yếu tố ảnh hưởng người dân chưa quan tâm điều trị, thiếu hiểu biết, trình độ học vấn thấp, cung cấp thơng tin điều trị cán y tế chưa thường xun Để kiểm sốt có hiệu bệnh tăng huyết áp ngồi việc thay đổi lối sống, thói quen sinh hoạt…thì việc tn thủ điều trị thuốc đóng vai trị quan trọng Nhằm phân tích số liệu tuân thủ điều trị tăng huyết áp yếu tố ảnh hưởng quần thể người bệnh ngoại trú quản lý tăng huyết áp bệnh viện đa khoa tỉnh Bắc Kạn Xuất phát từ thực tế kể trên, chúng em thực chuyên đề “Thực trạng tuân thủ sử dụng thuốc điều trị người bệnh tăng huyết áp ngoại trú bệnh viện đa khoa tỉnh Bắc Kạn năm 2018” nhằm mục tiêu: 1- Mô tả thực trạng tuân thủ sử dụng thuốc điều trị người bệnh tăng huyết áp ngoại trú bệnh viện đa khoa tỉnh Bắc Kạn năm 2018 2- Đề xuất số giải pháp để nâng cao hiệu tuân thủ sử dụng thuốc điều trị cho người bệnh tăng huyết áp ngoại trú bệnh viện đa khoa tỉnh Bắc Kạn 18 18- ≤ 34 4,4 35-44 15 16,7 45-54 20 22,2 ≥ 55 51 56,7 Tổng 90 100,0 Tỷ lệ người bệnh tăng huyết áp cao nhóm tuổi ≥ 55 tuổi, nhóm tuổi 45- 54 tuổi thấp nhóm tuổi ≤ 34 tuổi Bảng 3.3.Phân bố trường hợp bệnh theo dân tộc Dân tộc Số lượng (n) Tỷ lệ % Kinh 35 38,9 Tày 30 33,3 Nùng 20 22,2 Khác 5,6 Tổng sô 90 100,0 Tỷ lệ tăng huyết áp cao người bệnh dân tộc Kinh chiếm tỷ lệ 38,9%, người bệnh dân tộc Tày chiếm tỷ lệ 33,3% thấp người bệnh dân tộc khác chiếm 5,6% Bảng 3.4 Thời gian điều trị tăng huyết áp Thời gian điều trị (năm) Số lượng (n) Tỷ lệ % < năm 36 40,0 5-10 năm 28 31,2 > 10 năm 26 28,8 Tổng 90 100,0 Thời gian điều trị người bệnh có thời gian tăng huyết áp năm chiếm tỷ lệ cao 40,0% thấp người bệnh có thời gian tăng huyết áp > 10 năm 28,8% 3.4.2 Đặc điểm điều trị tăng huyết áp 19 Bảng 3.5.Đặc điểm bệnh mắc kèm Đặc điểm bệnh mắc kèm Số bệnh mắc kèm Bệnh mắc kèm Số NB (n=90) Tỷ lệ (%) 5,6 50 55,6 25 27,8 7,8 3,3 Suy tim 12,2 Đái tháo đường 11 12,2 Rối loạn lipid máu 35 38,8 Bệnh tim thiếu máu cục 12 13,3 Rung nhĩ 6,7 Bệnh van tim 5,6 Khác 41,1 Tăng huyết áp bệnh mãn tính, phần lớn khơng tìm ngun nhân, bệnh tiến triển thầm nặng khơng có triệu chứng, gây nhiều biến chứng nguy hiểm để lại nhiều di chứng nặng nề ảnh hưởng đến chất lượng sống gánh nặng cho gia đình xã hội Đại đa số người bị tăng huyết áp thường có mắc số bệnh kèm theo cụ thể nghiên cứu chúng em có 5,6% người bệnh mắc tăng huyết áp đơn Chủ yếu người bệnh bị mắc kèm từ đến bệnh với tỷ lệ 55,6% 27,8% Có tới 3,3% trường hợp có mắc bốn bệnh kèm Trong số bệnh lý mắc kèm bệnh rối loạn lipid máu chiếm tỷ lệ 38,8%, bệnh tim thiếu máu cục 13,3% bệnh đái tháo đường chiếm tỷ lệ 12,2% thấp bệnh van tim chiếm tỷ lệ 5,6% Bảng 3.6 Số thuốc huyết áp sử dụng ngày người bệnh Số thuốc sử dụng Số người bệnh (n=90) Tỷ lệ (%) 82 91,1 20 8,9 Bảng cho ta thấy đa phần người bệnh sử dụng thuốc huyết áp với tỷ lệ 91,1%, có người bệnh chiếm 8,9% sử dụng phối hợp hai thuốc điều trị tăng huyết áp Bảng 3.7 Số lần sử dụng thuốc ngày người bệnh Số lần sử dụng thuốc /ngày Số người bệnh (n=90) Tỷ lệ (%) 63 70,0 25 27,8 2,2 Theo kết nghiên cứu bảng 3.7 số lần sử dụng thuốc ngày người bệnh đa phần lần/ngày chiếm tỷ lệ 70,0% Người bệnh sử dụng thuốc lần/ngày chiếm tỷ lệ 27,8%, 2,2% người bệnh sử dụng thuốc lần/ ngày Bảng 3.8 Tỷ lệ người bệnh đạt huyết áp mục tiêu Huyết áp mục tiêu Nhóm tuổi Đạt Khơng đạt n % n % 18- ≤ 34 15 16,7 3,3 35-44 21 23,3 4,4 45-54 20 22,2 12 13,3 ≥ 55 15 16,7 0,0 Tổng 71 78.9 19 21,1 Mục đích điều trị THA đưa huyết áp người bệnh huyết áp mục tiêu, 90 người bệnh nghiên cứu có 71 người bệnh chiếm 78,9% đạt huyết áp mục tiêu 19 người bệnh chiếm 21,1% khơng đạt huyết áp mục tiêu Bảng cịn cho 21 thấy nhóm tuổi 35-44 đạt huyết áp mục tiêu cao chiếm 23,3% nhóm tuổi 18 ≤ 34, nhóm tuổi ≥ 55 đạt huyết áp mục tiêu 16,7% 3.4.3 Tuân thủ điều trị thuốc Bảng 3.9 Tỷ lệ tuân thủ điều trị thuốc Nội dung Tần số Tỷ lệ Thỉnh thoảng ơng/bà có qn uống thuốc Có Khơng khơng? Trong tuần qua, có ngày ơng/bà qn Có Khơng uống thuốc khơng? Ơng/bà có dừng thuốc mà khơng thơng Có báo cho bác sĩ cảm thấy tình trạng xấu Khơng (n=90) 16 74 11 79 90 (%) 17,8 82,2 12,2 87,8 100,0 thuốc hay không? Khi xa du lịch, ơng/bà có Có Khơng qn mang thuốc theo khơng? Hơm qua, ơng bà có uống thuốc khơng? Có Khơng Thỉnh thoảng, ơng/bà có ngừng uống thuốc Có Khơng cảm thấy huyết áp kiểm sốt khơng? Phải uống thuốc hàng ngày làm nhiều người Có cảm thấy bất tiện Ơng/bà có cảm thấy phiền Khơng 88 90 85 11 79 2,2 97,8 100,0 0,0 5,6 94,4 12,2 87,8 phải tuân thủ kế hoạch điều trị không? Tuân thủ điều trị thuốc hạ HA đánh giá theo thang đo Morisky-8 Điều trị THA người bệnh cần phải tuân thủ điều trị liên tục, đặn theo hướng dẫn bác sỹ, không tự ý ngừng thuốc thay đổi liều lượng thuốc, kiểm sốt HA phòng biến chứng nguy tim mạch Tuy nhiên, bả ng 3.9 cho thấy; thời gian điều trị bệnh viện NB không quên uống thuốc hạ HA 82,2%; không quên uống thuốc hạ HA tuần qua 87,8%; không tự ý ngừng thuốc hạ HA thấy tình trạng xấu 100%; khơng quên mang thuốc hạ HA xa nhà 100%; ngày hôm qua không quên uống thuốc hạ HA 97.8%; không tự ý ngừng thuốc hạ HA thấy HA kiểm sốt chiếm 94,4% Có 87,8% người bệnh cho khơng cảm thấy phiền tối ngày phải uống thuốc hạ HA, có 85,7% người bệnh khơng khó khăn phải nhớ 22 uống tất loại thuốc hạ HA hàng ngày Người bệnh không tuân thủ điều trị với lý do, quên uống thuốc hạ HA 17,8%; tuần qua có ngày qn khơng uống thuốc 12,2%; bên cạnh có lượng nhỏ người bệnh chiếm 5.6% đơi lúc thấy huyết áp kiểm soát nên tự động bỏ thuốc; 2,2% người bệnh quên mang thuốc du lịch; NB cho cảm thấy phiền toái ngày phải uống thuốc 12,2% Bảng 3.10 Kết đánh giá tỷ lệ tuân thủ điều trị thuốc Tuân thủ điều Số người bệnh (n=90) trị thuốc Tỷ lệ (%) Tốt 64 71,1 Kém 26 28,9 Điểm trung bình ( ± Sd) 6,98±1,5 Bảng 3.10 tổng hợp kết đánh giá tỷ lệ tuân thủ điều trị thuốc người bệnh tăng huyết áp bệnh viện đa khoa Bắc Kạn việc sử dụng thang đánh giá Morisky-8 với phân loại tốt (7 - điểm) ( 10 năm A8 Người bệnh có tuân thủ Có chế độ ăn uống theo Không hướng dẫn thày thuốc A9 Người bệnh có tuân thủ Có chế độ luyện tập theo Không hướng dẫn thày thuốc A10 Người bệnh có tuân thủ Có chế độ uống thuốc theo Không hướng dẫn thày thuốc B BỘ CÂU HỎI ĐÁNH GIÁ TUÂN THỦ SỬ DỤNG THUỐC STT Câu Có Khơng Thỉnh thoảng ơng/bà có qn uống thuốc khơng? Trong tuần qua, có ngày ơng/bà qn uống thuốc khơng? Ơng/bà có dừng thuốc mà không thông báo cho bác sĩ cảm thấy tình trạng xấu thuốc hay không? Khi xa du lịch, ơng/bà có qn mang thuốc theo khơng? Hơm qua, ơng bà có uống thuốc khơng? Thỉnh thoảng, ơng/bà có ngừng uống thuốc cảm thấy huyết áp kiểm sốt khơng? Phải uống thuốc hàng ngày làm nhiều người cảm thấy bất tiện Ơng/bà có cảm thấy phiền phải tuân thủ kế hoạch điều trị không? Ngày tháng năm Xác nhận bệnh viện Người điều tra ... 16 THỰC TRẠNG TUÂN THỦ DÙNG THUỐC ĐIỀU TRỊ TĂNG HUYẾT ÁP CỦA NGƯỜI BỆNH NGOẠI TRÚ TẠI BỆNH VIỆN ĐA KHOA TỈNH BẮC KẠN NĂM 2018 3.1 Thực trạng tuân thủ sử dụng thuốc điều trị THA Bệnh viện đa khoa. .. TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐIỀU DƯỠNG NAM ĐỊNH Phạm Thị Hương THỰC TRẠNG TUÂN THỦ ĐIỀU TRỊ Ở BỆNH NHÂN CAO HUYẾT ÁP ĐIỀU TRỊ NGOẠI TRÚ TẠI BỆNH VIỆN ĐA KHOA TỈNH BẮC KẠN NĂM 2018 Chuyên ngành: ĐIỀU DƯỠNG NỘI... tả thực trạng tuân thủ sử dụng thuốc điều trị người bệnh tăng huyết áp ngoại trú bệnh viện đa khoa tỉnh Bắc Kạn năm 2018 2- Đề xuất số giải pháp để nâng cao hiệu tuân thủ sử dụng thuốc điều trị