Khoá luận tốt nghiệp *** Hà Thị Thu Thuỷ Lời cảm ơn Lời nói cho phép em gửi tới thầy cô giáo Ban giám hiệu trường Đại học sư phạm Hà Nội 2, thầy cô giáo khoa Ngữ văn trường Đại học sư phạm Hà Nội đặc biệt cô giáo hướng dẫn: TS GVC Phạm Thị Hoà lòng biết ơn chân thành trân trọng Nhờ có bảo thầy cô giáo đặc biệt bảo tận tình cô giáo hướng dẫn em hoàn thành khoá luận tốt nghiệp Đại học Do khả có hạn, chắn khoá luận nhiều thiếu sót, em mong giúp đỡ thầy cô giáo Em xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, tháng 2007 Sinh viên Hà Thị Thu Thuỷ Trường ĐHSP Hà Nội K29D Ngữ Văn Khoá luận tốt nghiệp *** Hà Thị Thu Thuỷ Lời cam đoan Dưới hướng dẫn Tiến sĩ GVC Phạm Thị Hoà đọc tài liệu tham khảo, tìm tòi phát thấy rõ hiệu việc sử dụng từ ngữ nghệ thuật thể hình tượng cách có hệ thống Đặc biệt từ ngữ thơ Nguyễn Đình Thi Do xin cam đoan đề tài khoá luận tốt nghiệp đại học Tính hệ thống từ ngữ thể hình tượng thơ Nguyễn Đình Thi kết riêng tôi, không trùng với kết tác giả khác Hà Nội, tháng năm 2007 Sinh viên Hà Thị Thu Thuỷ Trường ĐHSP Hà Nội 2 K29D Ngữ Văn Khoá luận tốt nghiệp *** Hà Thị Thu Thuỷ Mục lục Trang Lời cảm ơn Lời cam đoan Mục lục Phần mở đầu Lý chọn đề tài Lịch sử vấn đề Mục đích nghiên cứu Nhiệm vụ nghiên cứu Giới hạn nghiên cứu 6 Phương pháp nghiên cứu Phần nội dung Chương 1: Cơ sở lý thuyết Hình tượng nghệ tht HƯ thèng Nh÷ng kiĨu quan hệ ngôn ngữ 11 3.1 Quan hệ đồng quan hệ đối lập 11 3.2 Quan hệ ngang quan hệ dọc 12 Chương 2: Hệ thống từ ngữ thể hình tượng đất nước 15 đau thương mà anh dũng Hình tượng đất nước đau thương 15 Hình tượng đất nước đau thương mà anh dũng 21 Chương 3: Hệ thống từ ngữ thể hình tượng đất nước 28 bình Hình tượng thiên nhiên đất nước bình 28 Hình tượng người với tình yêu nam nữ 36 Phần kết luận 46 Kết thống kê 48 Tài liệu tham khảo 50 Trường ĐHSP Hà Nội K29D Ngữ Văn Khoá luận tốt nghiệp *** Hà Thị Thu Thuỷ phần Mở đầu Lí chọn đề tài 1.1 Ngôn ngữ tác phẩm nghệ thuật thường sử dụng có hệ thống Tính hệ thống cã ý nghÜa v« cïng to lín viƯc biĨu đạt nội dung tư tưởng, tình cảm tác phẩm Việc nghiên cứu tính hệ thống từ ngữ không chØ cã ý nghÜa víi ng­êi tiÕp nhËn vµ th­ëng thức văn chương nghệ thuật nói chung mà việc làm vô cần thiết với người giáo viên Ngữ văn Trong trình phân tích thơ ca, việc phân tích từ ngữ theo chủ đề tư tưởng điều vô có ý nghĩa Chúng giúp ta hiểu giá trị hiệu từ ngữ yếu tố nghệ thuật mà tác giả chọn lọc sử dụng, đồng thời thấy giá trị chung yếu tố chúng phối hợp liên kết lại với cách có hiệu 1.2 Giới thiệu tác giả Nguyễn đình Thi (1924 - 2003) nghệ sĩ đa tài hoi đội ngũ văn nghệ sĩ đông Việt Nam Ông soạn nhạc, viết văn, làm thơ, viết kịch, viết phê bình tiểu luậnở lĩnh vực ông có thành tựu riêng để lại ấn tượng riêng tìm tòi sáng tạo góp phần vào phát triển thể loại văn học Nhưng đến thấy địa hạt văn học, lưu lại ấn tượng mạnh sâu rộng lòng người đọc thơ Nguyễn Đình Thi quan niệm: Thơ thiết tha tôi, tìm khổ Vào năm đầu kháng chiến chống Pháp, Nguyễn Đình Thi đem đến cho thơ tiếng nói khác với phong cách nhà thơ trước chuyển Ông nhà thơ Cách Mạng tháng Thơ ông không nhiều mang ®Ëm søc sèng cđa mét thêi ®¹i míi, mang ®Ëm nét suy nghĩ hồn nhiên chân thật tâm hồn Chất thơ không cần tô điểm nhiều sống bình dị gợi cảm Tác Trường ĐHSP Hà Nội K29D Ngữ Văn Khoá luận tốt nghiệp *** Hà Thị Thu Thuỷ giả không quan tâm khai thác hình ảnh lạ mà ngược lại Nguyễn Đình Thi muốn người đọc ý đến đời quen thuộc mà lần lại nhận vẻ đẹp cánh đồng, dòng sông, bầu trời , hoaÔng có ý thức chọn lọc hình ảnh tiêu biểu để qua ta thấy diện mạo đời sống phong phú gần gũi Chính ý nghĩa mà chọn nghiên cứu đề tài: Tính hệ thống từ ngữ thể hình tượng thơ Nguyễn Đình Thi Lịch sư vÊn ®Ị ViƯc xem xÐt tÝnh hƯ thèng cđa từ ngữ nhiều nhà ngôn ngữ học Việt Nam quan tâm công trình nghiên cứu tiếng Việt tiêu biểu nhà ngôn ngữ học: Đỗ Hữu Châu, Đới Xuân Ninh, Nguyễn Thiện Giáp, Bùi Minh Toán, Hoàng Phê Tuy nhiên nhà Việt ngữ phân tích số hệ thống thuộc cấp độ từ ngữ tiêu biểu để minh hoạ cho lí thuyết Tác giả Đới Xuân Ninh phân tích Thu Điếu nhà thơ Nguyễn Khuyến theo hai hệ thống tĩnh động để thấy nét đặc sắc độc đáo nhà thơ làng cảnh Việt Nam Nguyễn Khuyến Tác giả Đỗ Hữu Châu Phân tích từ ngữ giảng văn (giáo trình từ vựng ngữ nghĩa Tiếng Việt) vào phân tích số đoạn vài tác phẩm: Tống biệt hành (Thâm Tâm), Theo chân Bác (Tố Hữu), Truyện Kiều (Nguyễn Du) Một tác giả khác Bùi Minh Toán Từ hoạt động giao tiếp tiếng Việt phân tích từ ngữ dùng cách có hệ thống Bếp lửa (Bằng Việt) số đoạn Viếng lăng Bác (Viễn Phương) Đất nước (Nguyễn Đình Thi) nhằm làm sáng tỏ hiệu biểu đạt từ ngữ hai mối quan hệ là: quan hệ ngang quan hệ dọc hoạt động giao tiếp Nghiên cứu xem xét tính hệ thống từ ngữ nhiều tác phẩm tác giả cã c¸c kho¸ ln tèt nghiƯp cđa mét sè sinh viên trường Đại học sư phạm Hà Nội ví dụ sinh viên Nguyễn Thị Ngọc Lan, lớp K27H Trường ĐHSP Hà Nội K29D Ngữ Văn Khoá luận tốt nghiệp *** Hà Thị Thu Thuỷ với đề tài: Tính hệ thống từ ngữ Người lái đò sông Đà Chữ người tử tù nhà văn Nguyễn Tuân; sinh viên Nguyễn Thị Thoa lớp K28G với đề tài: Tìm hiểu số trường từ ngữ tác phẩm viết người nông dân Nam Cao vv Khác với nhều công trình trước, khoá luận vào nghiên cứu tính hệ thống từ ngữ thể hình tượng thơ Nguyễn Đình Thi Mục đích nghiên cứu Phân tích hệ thống từ ngữ thể hình tượng tác phẩm thơ Nguyễn Đình Thi để từ làm sáng tỏ hiệu giá trị việc sử dụng từ ngữ nghệ thuật tác phẩm Trên sở nâng cao hiệu việc phân tích tìm hiều tác phẩm văn chương theo phương pháp hệ thống nhà trường phổ thông Nhiệm vụ nghiên cứu Nghiên cứu sở lí thuyết phục vụ cho đề tài Tìm hiểu thống kê từ ngữ sử dụng theo tiểu hệ thống số tập thơ tuyển chọn nhà thơ Nguyễn đình Thi 3.Phân tích hiệu sử dụng từ ngữ có tính hệ thống trong, Thơ tác phẩm chọn lọc Nguyễn Đình Thi Giới hạn nghiên cứu Khoá luận tập trung chủ yếu vào nghiên cứu tính hệ thống từ ngữ thể hình tượng thơ Nguyễn Đình Thi qua tập thơ sau: Người chiến sĩ (1956) Bài thơ Bắc Hải (1958) Dòng sông xanh (1974) Tia nắng (1985) Sóng reo (2001) Trường ĐHSP Hà Nội K29D Ngữ Văn Khoá luận tốt nghiệp *** Hà Thị Thu Thuỷ Tính hệ thống từ ngữ nghệ thuật thể hai quan hệ: quan hệ ngang quan hệ dọc tập trung nghiên cứu xem xét từ ngữ biểu đạt hình tượng chủ yếu đề tài giới hạn việc xem xét tính hệ thống theo quan hƯ däc ViƯc ph©n tÝch hƯ thèng tõ ngữ theo chiều ngang lưu ý với nhiệm vụ bổ trợ Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp khảo sát - Phương pháp thống kê - Phương pháp phân loại - phương pháp phân tích nghĩa vị Trường ĐHSP Hà Nội K29D Ngữ Văn Khoá luận tốt nghiệp *** Hà Thị Thu Thuỷ Phần nội dung Chương 1: Cơ sở lý thuyết Để nghiên cứu xem xét thấy hiệu biểu đạt từ ngữ sử dụng cách có hệ thống thơ Nguyễn Đình Thi, phải vào số đề lý thuyết phục vụ cho nội dung đề tài Hình tượng nghệ thuật Người nghệ sĩ tạo tác phẩm để nhận thức cắt nghĩa đời sống thể tư tưởng tình cảm giúp người thể nghiệm ý vị đời lĩnh hội mối quan hệ ý nghĩa muôn mầu thân với giới xung quanh Nhưng khác với nhà khoa học, nghệ sĩ không diễn đạt trực tiếp ý nghĩ tình cảm khái niệm trừu tượng định lí, công thức mà hình tượng nghĩa cách làm sống lại cách cụ thể gợi cảm vật tượngđáng làm ta suy nghĩ tính cách, số phận, tình đời, tình người qua chất liệu cụ thể Theo từ điển thuật ngữ văn học tác giả Lê Bá Hán: Hình tượng nghệ thuật khách thể đời sống người nghệ sĩ tái tưởng tượng,sáng tạo, tạo tác phẩm nghệ thuật chất liệu cụ thể, làm người ta ngắm nghía, thưởng ngoạn, tưởng tượng Đó đồ vật, phong cảnh thiên nhiên hay kiện xã hội cảm nhận Hình tượng nghệ thuật tồn qua chất liệu vật chất giá trị phương diện tinh thần Hình tượng nghệ thuật tái đời sống chép y nguyên tượng có thật mà tái có chọn lọc có sáng tạo thông qua trí tưởng tượng tài người nghệ sĩ, cho hình tượng truyền lại ấn tượng sâu sắc, làm cho người nghệ sĩ day dứt, trăn trở Trường ĐHSP Hà Nội K29D Ngữ Văn Khoá luận tốt nghiệp *** Hà Thị Thu Thuỷ Hình tượng nghệ thuật vừa có giá trị thể nét cụ thể, cá biệt không lặp lại, lại vừa có khả khái quát, làm bộc lộ chất loại người hay trình ®êi sèng theo quan niƯm cđa ng­êi nghƯ sÜ H×nh tượng nghệ thuật phản ánh khách thể thực tự mà thể toàn quan điểm cảm thụ sống động chủ thể thực Người đọc không thưởng thức tranh thực mà thưởng thức nét vẽ, màu sắc, c¶ nơ c­êi, sù suy t­ Èn phÝa sau bøc tranh Hình tượng nghệ thuật thể tập trung giá trị thẩm mĩ nghệ thuật Cấu trúc hình tượng nghệ thuật thống cao độ mặt độc lập: chủ quan khách quan, lí trí tình cảm, cá biệt khái quát thực lí tưởng, tạo hình biểu hiện, hữu hình vô hình Hình tượng quan hệ xã hội thẩm mĩ Đó quan hệ yếu tố tranh đời sống thể qua hình tượng Tiếp theo quan hƯ gi÷a thÕ giíi nghƯ tht víi thÕ giíi thực mà phản ánh Hình tượng không tái đời sống mà cải biến để t¹o mét thÕ giíi míi ch­a tõng cã thực quan hệ tác giả với tượng với sống tác phẩm Một mặt hình tượng hình hình thức, kí hiệu tư tưởng, tình cảm, nội dung định, sản phẩm sáng tạo người nghệ sĩ Mặt khác hình tượng khách thể tinh thần có sống riêng Và cuối hình tượng nghệ thuật hình tượng ngôn từ (3, Tr147) Hệ thống a Khái niệm Hệ thống thể thống nhÊt bao gåm c¸c u tè cã quan hƯ lÉn Như đối tượng trọn vẹn hệ thống chẳng hạn gia đình, tác phẩm văn học, b Điều kiện Để có hệ thống hoàn chỉnh cần có hai điều kiện sau: Trường ĐHSP Hà Nội K29D Ngữ Văn Khoá luận tốt nghiệp *** Hà Thị Thu Thuỷ - Tập hợp yếu tố - Những mối quan hệ liên hệ lẫn yếu tố Như dựa vào yếu tố phân biệt hệ thống với tập hợp ngẫu nhiên yếu tố quan hệ tất yếu với chẳng hạn hệ thống đống củi bao gồm: rễ cây, thân cây, cành cây, không tạo thành hệ thống mà đống củi c Kết cấu Kết cấu tổng thể mối quan hệ, liên hệ lẫn yếu tố hệ thống Kết cấu phản ánh hình thức xếp yếu tố tính chất tác động lẫn mặt vµ thc tÝnh cđa chóng Nhê cã kÕt cÊu mµ chóng ta hiĨu v× phÈm chÊt cđa hƯ thèng không giống với phẩm chất yếu tố tạo thành d Hệ thống ngôn ngữ Ngôn ngữ hệ thống bao gồm yếu tố quan hệ yếu tố Các yếu tố hệ thống ngôn ngữ đơn vị ngôn ngữ Tính hệ thống ngôn ngữ thể qua cấp độ sau - Cấp độ âm vị: Âm vị đơn vị nhỏ người ta phân biệt chuỗi lời nói Ví dụ âm vị b , t , v nhhững âm vị chia nhỏ - Cấp độ hình vị: Hình vị một chuỗi kết hợp vài âm vị biểu thị khái niệm Nó đơn vị nhỏ có ý nghĩa Ví dụ từ xe đạp bao gồm hình vị xe hình vị đạp - Cấp độ từ: Từ chuỗi kết hợp hình vị mang chức gọi tên, chức ngữ nghĩa chức cấu tạo câu Ví dụ: từ xinh đẹp, hạnh phúc, hát, bơi, đọc, thơ, cười vv Trường ĐHSP Hà Nội 10 K29D Ngữ Văn Khoá luận tốt nghiệp *** Hà Thị Thu Thuỷ yêu phần sống Tình yêu mang đến cho người niềm tin khát vọng Năm thơ: Trên đường nhỏ, Buổi chiều ấy, Không nói, Chia tay, Nhớ nói tình yêu riêng - tình yêu nam nữ Anh yêu em ngày thành dòng suối lớn Và đêm thành cánh đồng cho anh lượm đầy tay Những nỗi vất vả thành niềm an ủi Giọt nước mắt thành giọt mặt trời Anh yêu em nắm chặt tay em Nắng cháy mưa rơi anh bên em (Trên đường nhỏ) Tìm thấy không lạc Anh dắt tay em chạy mưa Quên chông gai quên tất Để lại sau lưng bến bờ (Buổi chiều ây) Mưa rơi ướt mái đầu Mỗi đứa khăn gói Ngày lần gặp sau Ngập ngừng không dám nói Chuyến lại lâu (Không nói) Yêu em đời anh bừng sáng chói Những sớm chiều dầu dãi gió sương Những đêm băng qua đạn khói Trên nẻo ®­êng kh«ng biÕt mái Anh mang em nh­ ngän ®Ìn chiếu rọi Như trái tim anh đập không ngừng Trường ĐHSP Hà Nội 37 K29D Ngữ Văn Khoá luận tốt nghiệp *** Hà Thị Thu Thuỷ (Chia tay) Cách nghìn sông núi bên Em em đừng chiến đấu dài lâu Trong gian khổ chan hoà ánh sáng (Chia tay) Các thơ đọc lên gặp hệ thống từ ngữ thể không gian chiến tranh gian khổ là: nắng cháy mưa rơi, chông gai, sớm chiều, gió sương, đêm gian khổ vv Cùng với nhiều từ ngữ niềm tin vào tình yêu: dòng suối lớn, niềm an ủi, giọt mặt trời, bừng sáng chói, mỏi, đèn chiếu rọi, chan hoà ánh sáng Kết hợp hai hệ thống với hệ thống hoạt động trạng thái người như: nắm chặt (tay) dắt, tìm, quên, để lại, ngập ngừng mang, đập, băng mình, tác giả khắc hoạ thành công tình yêu đẹp nơi chiến trường, nơi mưa bom bão đạn Hình ảnh sóng đôi anh, em hình với bóng gắn kết gừng cay muối mặn hai đối tượng nam nữ Đọc câu thơ ta thấy hình tượng tình yêu chan hoà ánh sáng Thời gian ngày đêm nối tiếp với không gian mở rộng dần Các hình ảnh sóng đôi: vất vả niềm an ủi, giọt nước mắt giọt mặt trời, nắng cháy mưa rơi anh bên em Nếu sống vất vả càng, cam go tình yêu anh dành cho em nồng nàn mãnh liệt Khi tìm thấy tình yêu đích thực người ta quên tất mệt mỏi nhọc nhằn không lạc anh nắm chặt tay em Khi hai trái tim tìm nhịp đập chung họ hưởng hạnh phúc, hạnh phúc họ lí tưởng Anh em yêu tình yêu lí tưởng cách mạng tình yếu mà anh sẵn sàng làm việc để bầu trời để đường ấy, ánh sáng phương em Sự xa cách không làm cho người mệt mỏi mà ngược lại xa cách khiến cho tình yêu họ đẹp hơn, hạnh phúc Bài thơ tiêu biểu viết tình yêu Nguyễn Đình Thi Nhớ Trường ĐHSP Hà Nội 38 K29D Ngữ Văn Khoá luận tốt nghiệp *** Hà Thị Thu Thuỷ Ngôi nhớ mà lấp lánh Soi sáng đường chiến sí đèo mây Ngôi đêm không tắt Chúng ta yêu chiến đấu suốt ®êi Ngän lưa rõng bËp bïng ®á rùc Chóng ta yêu kiêu hãnh làm người (Nhớ) Tình yêu người Chiến sĩ chan hoà ánh sáng Tấm lòng trong trẻo anh thổi hồn cho tình yêu làm lung linh cho cung bậc tình cảm cho dù sống có gian khổ em anh ánh sáng niềm hi vọng Cung bậc tình yêu có nhiều thơ Nguyễn Đình Thi nỗi nhớ nói đến nhiều Ngôi bị mờ câu ca dao xưa nỗi nhớ mông lung Ngôi lấp lánh nỗi nhớ người chiến sĩ người ta yêu kiêu hãnh làm người yêu thật thắm thiết sáng lý tưởng rọi sáng đầu tình yêu ánh sáng Hình ảnh em ví saolà dựa vào tính chất tồn vĩnh cửu giới tự nhiên Qua ngòi bút tác giả nhân cách hoá, gán cho cung bậc trạng thái tình cảm nhớ để khắc hoạ rõ nét niềm tin vào tình yêu, hạnh phúc người chiến sĩ Bên cạnh hai thơ tác giả viết nhiều thơ khác ca ngợi tình yêu lí tưởng, tình yêu đẹp như: Lá thư xa, Ngày về, Đoá hoa nghệ,Đêm vv Anh nhìn em rơi nước mắt Trời lấm điểm Có phải em- ánh biếc Giữa xa mờ ( Lá thư xa ) Trường ĐHSP Hà Nội 39 K29D Ngữ Văn Khoá luận tốt nghiệp *** Hà Thị Thu Thuỷ Anh ngắt hoa hồng tươi nhỏ Dành cho em cuối trời xa Em dù bão lửa Tình yêu không ngừng nở hoa ( Đoá hoa nghệ ) Mỗi bước bâng khuâng bước Tôi thấy dịu dàng khuôn mặt em ( Trời chiều ) Thông qua ba thơ, tác giả đưa đến cảm xúc khác thơ tác giả lại chọn hình ảnh tiêu biểu để nói niềm tin, hy vọng tình yêu đọc lên ta thÊy cã rÊt nhiỊu ®iĨm chung Thø nhÊt ®ã hệ thống từ ngữ người: anh, em, vv Thứ hai hệ thống danh từ biểu tượng niềm tin: ánh biếc, hoa hồng tươi nhỏ, gương mặt em Thứ ba từ biểu trạng thái tình cảm: ơi, nhìn, dịu dàng, bâng khuâng Hệ thống từ ngữ kết hợp với tạo cộng hưởng để làm bật sức mạnh tình yêu giúp người có niềm tin mãnh liệt vào tương lai Nguyễn Đình Thi viết tình yêu hoàn cảnh chiến tranh sáng đẹp Tình yêu lứa đôi đặt tình yêu lớn tình yêu quê hương đất nước Anh yêu em anh yêu đất nước Vất vả đau thương tươi thắm vô ngần (Nhớ) Tình yêu quê hương đất nước tác giả viết hồn nhiên Em- anh ôm chặt em ôm súng trường bên vai em ( Chia tay đêm Hà Nội ) Trường ĐHSP Hà Nội 40 K29D Ngữ Văn Khoá luận tốt nghiệp *** Hà Thị Thu Thuỷ Đó thật, cách sống tất yếu cc tr­êng chinh vèn kh«ng thĨ thiÕu sù thèng nhÊt cá thể đoàn thể tình yêu riêng tình yêu chung Yêu chiến đấu suốt đời tinh thần tự nguyện Tác giả sếp hình ảnh sóng đôi anh em, vất vả đau thương tươi thắm vô ngần để nhằm khắc hoạ tình yêu gắn với sống chiến đấu, tình yêu riêng hoà vào tình yêu lớn Nếu Nhớ tác giả sử dụng hình ảnh tượng trưng cho lí tưởng với vẻ đẹp vĩnh cửu lấp lánh đến Em bảo anh tác giả viết: Em bảo anh sống yêu Như hai gương soi vào Và tia lửa nét bay lên cao Trong mắt người yêu biến thành trời (Em bảo anh) Hình ảnh gương tia lửa tạo nên vẻ đẹp vĩnh tình yêu Trong mắt người yêu đẹp tia lửa hoá thành trời Tình yêu ví gương đẹp lung linh Bài Trên đường nhỏ tác giả viết: Em dịu dàng cánh chim anh Niềm thương anh lo lắng anh Dòng sông không yên anh ánh ®Ìn ®­êng xa cđa anh (Trªn ®­êng nhá) ChØ bốn câu thơ ngắn Nguyễn Đình Thi tập hợp số từ ngữ trạng thái tâm lí như: niềm thương, lo lắng, không yên, dịu dàng để người gái Hình ảnh em biểu lên qua danh từ: cánh chim, dòng sông, ánh đèn đường xa Tất hình ảnh hoà vào Trường ĐHSP Hà Nội 41 K29D Ngữ Văn Khoá luận tốt nghiệp *** Hà Thị Thu Thuỷ tạo sức mạnh tình yêu, anh yêu em tình yêu song song với tình yêu đất nước Nếu không gian chiến đấu tình yêu động lực sức mạnh để người vượt qua khó khăn gian khổ không gian bình tình yêu đề tài muôn thủa nhà thơ quan tâm Bằng trải nghiệm tác giả sáng tác nhiều thơ tình yêu như: Về đâu, Có lẽ, Dòng sông xanh, ánh biếc, Hoa vàng vv Dòng sông rì rào trôi Ngọn cỏ mang sống qua chết Trong đêm xa mờ tỏ Bông hoa nở cho hương thơm bay toả Tình yêu dắt đời người sóng gió (Dòng sông xanh ) Như hồng tươi đỏ Em cho đời anh buổi sáng không ngờ (Đêm tháng bảy) Đêm lặng im Trang sách bên đèn khẽ hỏi Năm tháng qua Sẽ lại Còn nụ cười em Hoa nhỏ vàng hoe nghiêng xuống toả thơm (Hoa vàng) Đốm biếc lại bay lên phía trước Cứ bay đợi Con chim bay đợi xuồng có người (ánh biếc) Trường ĐHSP Hà Nội 42 K29D Ngữ Văn Khoá luận tốt nghiệp *** Hà Thị Thu Thuỷ Bài Niềm nhớ tác giả lại viết: Hỡi người xa, người có muốn đem theo không? Tôi mong vài ánh mắt nhìn quyến luyến Người có muốn gửi lại không? Chút nắng ấm cho người yêu thương (Niềm nhớ) Khi trở với sống thường ngày, tác giả không viết tình yêu với niềm hồ hởi, niềm tin, mạnh mẽ chiến đấu mà ông chìm vào chiều sâu suy tư Đọc thơ trên, nhận Nguyễn Đình Thi trầm tư suy ngẫm tình yêu, sống Hệ thống danh từ: Dòng sông, cỏ, sao, hồng tươi đỏ, hoa nhỏ vàng hoe, đốm biếc, ánh mắt quyến luyến, nắng ấm hình ảnh biểu trưng cho tình yêu mãnh liệt, tình yêu lặng lẽ toả thơm Cùng với hệ thống ta nhận thấy hàng loạt từ ngữ thể dâng hiến như: cho (đời anh), dắt(đời người), mang(sự sống), toả thơm vv tạo nên vẻ đẹp nhẹ nhàng, lan toả tình yêu Tình yêu diện khắp nơi giúp người có thêm niềm tin, sức mạnh để tiếp tục sống Tình yêu đốm biếc, hoa nhỏ, tia nắng để tìm lối đi, lời động viên người hướng lên phía trước Vào năm cuối đời Nguyễn Đình Thi chìm sâu vào suy ngẫm đánh giá sống, sáng tác ông nhiều viết tình yêu như: Như người từ xa về, Những lá, Chỉ chút, Anh tìm em, Một ngày Như non xanh Gọi người đến nơi xa Tất mênh mông im tiếng nói Anh nhìn- dịu dàng em bên anh (Như người từ xa về) Trường ĐHSP Hà Nội 43 K29D Ngữ Văn Khoá luận tốt nghiệp *** Hà Thị Thu Thuỷ Chỉ chút thôi, anh không nghe thấy tiếng em ồn véi v·… ChØ mét chót… Nh­ng b©y giê rõng gió thoảng vô hình anh trông thấy em ( Chỉ chút) Anh yêu tiếng gọi thầm không nguôi nơi em Anh yêu em nơi dạt không bờ bến Nơi nảy sinh mãi không ( Núi biển) Em cho anh mây năm xưa Nước mát dòng sông Lô tuổi trẻ Mái nhà sơ sài thủa Một cánh hoa đào núi xanh ( Anh tìm em) Trong thơ Nguyễn Đình Thi, người phụ nữ khởi nguồn cho cảm xúc nồng nàn tha thiết tình yêu Nếu hai Như người từ xa Chỉ chút tác giả gửi ngắm suy nghĩ, trải nghiệm tình yêu hai tiếp theo: Lá thư xa, Núi biển ông lại nghiêng tiếng nói giản dị ca ngợi tình yêu Cảm xúc bốn thơ hoàn toàn không giống tất hướng chủ đề: tình yêu Đọc thơ ta bắt gặp hai hìn hảnh sóng đôi anh, em liện với Đại từ em, anh cách xưng hô thân mật gợi cho ta cảm giác ấm áp Các từ: mênh mông, dịu dàng, ồn vội vã, dạt, mát v.v tính từ trạng thái tình cảm người Nó góp phần làm bật thêm vẻ đẹp sáng, lung linh huyền diệu tình yêu Kết hợp với danh từ: non xanh, nơi xa, tiếng nói, rừng gió, mây, sông lô, mái nhà lá, cách hoa đào, tác giả đạng reo vui, cảm ơn em, cảm ơn tình yêu mang đến cho anh giới Trường ĐHSP Hà Nội 44 K29D Ngữ Văn Khoá luận tốt nghiệp *** Hà Thị Thu Thuỷ tràn đầy màu sắc: Có âm thành gió, cuả người, dòng sông, có màu xanh rừng, có không khí vừng tĩnh lặnh vừa nhộn nhịp tiếng nói, gọi v.v Tình yêu nắng sâu vào lòng người đêm đến cho người tuổi trẻ, niềm tin, niềm hy vọng vào tương lai phiá trước Các cụm từ dạt không bờ bến, mãi không từ mức độ tràn đầy, bao trùm khắp đất trời Tất h thống liên kết với tạo không gian vũ trụ đầm ấm, em anh sánh bước nẻo đường Đồng thời tất kết hợp thể rõ nét chất đời người yêu sống Nếu ví thơ ông dòng sông, dòng sông mải miết trôi Một dòng thơ vừa nồng nhiệt vừa điềm đạm vừa đằm thắm, say mê, vừa suy tư, quen mà đại Một dòng thơ với vẻ đẹp riêng Dòng thơ khởi nguồn từ cảm xúc thực hồn nhiên nhà thơ tiếp xúc đối diện với Ông không thích thơ nói tâm tình phải nói cảm xúc: tai nghe, mắt thấy, mũi ngửi, tay sờ Cảm nói Cảm xúc nung nấu, nhen nhóm mãnh liệt đủ để đúc nên thơ tất chất liệu thực đời sống dù ba lô súng, dây thép gai Nguyễn Đình Thi đặc biệt nồng nàn dòng cảm xúc quê hương, đất nước, đất nước gian nan vất vả đau thương tươi thắm vô ngần Trường ĐHSP Hà Nội 45 K29D Ngữ Văn Khoá luận tốt nghiệp *** Hà Thị Thu Thuỷ Phần kết luận Nhiệm vụ quan trọng thiếu người giáo viên ngữ văn phải giải thích nghĩa từ Tìm từ ngữ hệ thống bộc lộ tư tưởng chủ đè tác phẩm, cụ thể thể hình tượng nghệ thuật, người giáo viên mặt phải xác định nét nghĩa đồng nhất, mặt khác phải rõ gái trị từ hệ thống Hai thao tác đồng đối lập phân tích từ ngữ giúp học sinh thấy cách dùng từ độc đáo, nghệ thuật nhà thơ, nhà văn Phân tích hệ thống từ ngữ thể hình tượng thơ Nguyễn Đình Thi thấy từ ngữ miêu tả đất nước đau thương, nghèo khó tác giả sử dụng đậm đặc Nhưng từ ngữ không nhấn cảm xúc người đọc vào trạng thái bi luỵ xuất đồng thời từ ngữ gợi cảm hứng tự hào, tự tin dân tộc Đó hệ thống từ ca ngợi người Việt Nam tiềm tàng sức chịu đựng dẻo dai, tiềm tàng khả chiến đấu Đó hệ thống từ ngữ khắc hoạ người đau thương ma anh dũng, chiến đấu quật cường Khảo sát từ ngữ thể hình tượng thơ Nguyễn Đình Thi, thấy từ ngữ thể hình tượng đất nước tahnh bình tập trung avò tần số xuất cao từ ngữ không gian khoáng đạt: suối, biển cả, cánh đồng, rừng núi, ngả đường, dòng sông từ ngữ không gian lao động: nhà máy, ruộng đồng Các từ ngữ bộc lộ cảm xúc không riêng nhà thơ mà muôn triệu người dân đất Việt phải chịu hàng ngàn năm đô hộ chế độ phong kiến, thực dân Đó cảm xúc tự hào chủ quyền đất nước Từ bầu trời này, dòng sông suối, cánh rừng ta Dân tộc ta sống không gian bình Một đề tài thiếu thơ ca tình yêu Miêu tả tình yêu nam nữ chiến tranh Nguyễn Đình Thi tinh tế chọn Trường ĐHSP Hà Nội 46 K29D Ngữ Văn Khoá luận tốt nghiệp *** Hà Thị Thu Thuỷ giây phút bình chiến ác liệt Cái khốc liệt chiến tranh huỷ diệt người: họ yêu sống Tình yêu nam nữ biểu tượng cao niềm tin vào tương lai chiến thắng, vào sống bình sinh sôi, phát triển Tình yêu động lực giúp người tién lên phía trước, tin vào tương lai Trong thời đại nay, khoa học kĩ thuật, công nghệ thông tin ngày phát triĨn m¹nh mÏ Con ng­êi sèngtrong x· héi Êy còng luôn học hỏi, vươn lên để bắt kịp guồng quay vũ bão thời đại Trước kia, người giáo viên thường áp dụng phương pháp truyền thống như: phân tích, bình giảng, giảng giải, nêu vấn đề, tổ chức thảo luận Ngày nay, bên cạnh việc áp dụng phương pháp trên, người giáo viên sử dụng hệ thống trình chiếu để giúp học sinh quan sát hình tượng cụ thể hoá qua tranh ảnh qua đoạn phim ảnh, ví dụ như: để giảng hình tượng đất nước đau thương mà anh dũng, cho học sinh xem tranh khung cảnh đất nước chiến tranh đoạn phim tư liệu minh hoạ Cũng giáo viên thâu tóm hệ thống từ ngữ tác phẩm cách khái quát thành tiểu hệ thống kết hợp trình chiếu với tranh, ảnh minh hoạ Tiếp theo giáo viên cắt nghĩa, phân tích cho học sinh hiểu giá trị từ ngữ biểu đạt hình tượng nghệ thuật Cách dạy giúp cho học sinh phát huy tinh thần chủ động sáng tạo việc nắm bắt kiến thức sách giáo khoa kiến thức văn sách giáo khoa Trường ĐHSP Hà Nội 47 K29D Ngữ Văn Khoá luận tốt nghiệp *** Hà Thị Thu Thuỷ Kết thống kê Những từ ngữ thể hình tượng đất nước đau thương 1.1 Hệ thống từ ngữ thể đất nứơc đau thương mà anh dũng Thân yêu, đời, nhiều thương đau, mặt người, vất vả in sâu, áo nâu nhuộm bùn, đất nghèo, máu chảy, đất đen, đạp (quân thù) đất nắng, chan hoà nghìn bụi gai, nhức nhối, đường trần trụi bỏng khô, khói đen, người áo vải, ôm(đất nước), anh hùng, truyền đơn, tê buốt, bão táp ngày đêm sắt lửa, xác người treo lủng lẳng, bùn, máu tươi, cháy rực vùng đứng lên, súng gươm 1.2 Hệ thống từ ngữ thể hình tượng đất nước đau thương Gió cháy mặt, trời hoang, đất ngập tro, rỏ máu, đau xót, đói gầy, đất khô nứt nẻ, dội, đời, đen trụi, bão lửa, chảy máu, máu lửa, giọt lửa, đường nát vụn, đất trời quầng đỏ, đêm mù tiếng bê năm hai, máu ứa, đau thương, lửa cháy quê hương, chết chóc, vũng bom, lựu đạn, ®Êt, bïn, than bơi ®Ém m¸u, chÕt, x¸c xe ph¸o, đạn bom gầm thét, chảy bỏng bụi Trường Sơn nhoà trời lửa, gạch đá sắt bùn, bom đạn, đạn chớp đỏ cháy khét, thuốc độc (rải) chết vàng cỏ, bụi đất bùn (chảy) lẫn máu tươi, sắt lửa, đường lầy lội, lưỡi lê, súng trường, pháo, máu, dây thép gai đâm nát (trời chiều), đốt, cháy, rải, quần nát, gi»ng xÐ, xÐ nhang, khãi, xa mê, mÊy nÐn nhang, khói cuộn, mồ, cờ xanh, chân rừng đầu núi, sốt rét - Hệ thống từ ngữ thể hình tượng ®Êt n­íc anh hïng (Sóng) nỉ, rung (trêi), rò (bïn), đạp (quân thù), vùng đứng lên, (vội vã), (rầm rập), đánh, nhanh, băng qua (gạch đá sắt bùn), quần (nhau), lăn vùi (trong bụi đất), vút lao nhanh, đứng dậy, hành quân, thoăn thoắt, bước nhanh qua, (nhanh), vun vút băng qua, tiêu diệt, rầm rập, dòng người chào vẫy ngày nắng cháy, đêm mưa dội, chiến đấu, xốc tới, đánh (cho chúng dập đầu), vai khoác súng trường, lao nhanh Trường ĐHSP Hà Nội 48 K29D Ngữ Văn Khoá luận tốt nghiệp *** Hà Thị Thu Thuỷ Hệ thống từ ngữ thể hình tượng đất nước bình 2.1 Hệ thống từ ngữ thể hình ảnh thiên nhiên Việt Nam: Quê hương Việt Nam thể thơ Nguyễn Đình Thi với vẻ đẹp giản dị mộc mạc với biển, đồi núi Nói chung thiên nhiên trù phú với hệ thống từ ngữ sau: Cánh cò, biển lúa, trời xanh, bốn mùa, cà giòn tan, khoai, bãi mía, ngô, dòng sông, dòng sông, ngả đường, rau muống, hoa cam, nói rõng, rõng chÌ, lau sËy, sãng lóa, nói, m©y, biển, buồm nâu, thuyền, cành tre non, cỏ xanh, dòng suối, hoa nghệ, hoa lan rừng, mạ non, mây trắng, vườn vải, rặng nhãn, đê, vạt ruộng vàng, phù sa, trời, non xanh, mặt đất, sông núi, ngàn cây, rừng tre, đỏ, rau, nắng, nẻo đường, sóng hồng hà, nước hồ gươm, hoa thơm ngọt, hoa, đồi, trăng, sương, tiếng suối, nương, bờ tre, nước mát, vải, mặt trời, mái nhà vàng rơm, ngàn mây trắng, khóm cúc, khói lam, dãy núi xanh chàm, hồng vàng, hoa đào, cát bụi, hoa lau trắng, sen biếc, đá, bếp tranh, vàng, núi đá, hạt thóc, dòng sông xanh, ngàn thông rợp bóng, nắng hồng, gió bấc, hoa chua me đất, vườn bàng, cúc hoang Hình ảnh động vật phong phú: Chim, cá, chim én, đàn dơi, cánh cò, bướm trắng, đàn trâu, đàn sáo đặc biệt hình ảnh chim én tác giả nhắc nhắc lại nhiều lần bài, nhiều khác để ca ngợi sống hoà bình hạnh phúc 2.2 Hệ thống từ ngữ thể hình ảnh người Việt Nam hoà bình a Miêu tả cảm xúc người chiến thắng Nguyễn Đình Thi sử dụng nhiều hệ thống từ chuyển đổi cảm giác như: Thân yêu, thơm mát, bát ngát, vui nghe, đỏ nặng, reo vui, êm đềm, thơm ngọt, đắng, non mịn, mờ biếc, lặng lặng, đắng cay, bùi Trường ĐHSP Hà Nội 49 K29D Ngữ Văn Khoá luận tốt nghiệp *** Hà Thị Thu Thuỷ b Hệ thống từ ngữ niềm vui người trước cảnh đất trời tự do: Khe khẽ hát mình, gánh nước, nắm tay(em), đi(theo dòng sông), cười(khúc khích), bẻ(ngô vàng), đi(khấp khởi), tiếng nóivang sông, cười hả, nhảy múa, giã gạo, trồng rau, đuổi gà, nhớ, mong, chống(mái chèo), nói chuyện, nhìn(trên biển mái nhà), rẽ vào, đợi, nghe, chào, tìm,giật mình, vốc(tình nắm khô), gửi(chìa khoá) c Hệ thống từ ngữ thể tình yêu nam nữ, hình ảnh ẩn dụ Hình ảnh hoa nghệ, hoa lan, nụ cười, đôi má núm xinh, sao, núi biển, lửa, tia nắng gương, hồng tươi đỏ, đốm biếc, ánh biếc với từ nức nở, ríu rít, trầm ngâm, reo(tính từ), dòng sông hiền hậu Trường ĐHSP Hà Nội 50 K29D Ngữ Văn Khoá luận tốt nghiệp *** Hà Thị Thu Thuỷ TàI LIệU THAM KHảO 1.Đỗ Hữu Châu (1999) Từ vựng ngữ nghĩa tiếng Việt, NXB Giáo dục 2.Nguyễn Thiện Giáp (1985) Từ vựng ngữ nghĩa học tiếng Việt, NXB Đại học Trung học chuyên nghiệp Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi (đồng chủ biên), (2004) Từ điển thuật ngữ văn học, NXB Giáo dục Nguyễn Đăng Mạnh (chủ biên) Nguyễn Văn Long (đồng chủ biên) Lịch sử văn học Vịêt Nam tập III, NXB Đại học sư phạm Nguyễn Đăng Mạnh (chủ biên), (1999), Bình giảng tác phẩm văn học 12, NXB Hà Nội Nguyễn Đăng Mạnh (2006) Từ lần gặp hiểu thêm Nguyễn Đình Thi, Báo văn học tuổi trẻ số 13 (127) tháng 11, NXB giáo dục Mai Hương Phương Ngân(tuyển chọn)(2006) Nguyễn Đình Thi tác giảtác phẩm, NXB Văn hoá thông tin 8.Bùi Minh Toán (1999) Từ hoạt động giao tiếp Tiếng Việt, NXB Giáo dục 9.Nguyễn Đình Thi (1994) Thơ tác phẩm chọn lọc, NXB hội nhà văn - Người chiến sĩ - Tập thơ Bài thơ Hắc Hải - Dòng sông xanh - Tia nắng 10 Nguyễn Đình Thi (1994) Trên sóng thời gian báo văn nghệ ngày 19 tháng 8, NXB Giáo dục 11 Nguyễn Đình Thi (2001) Sóng reo, NXB hội nhà văn, Hà Nội Trường ĐHSP Hà Nội 51 K29D Ngữ Văn ... tính hệ thống từ ngữ thể hình tượng thơ Nguyễn Đình Thi Mục đích nghiên cứu Phân tích hệ thống từ ngữ thể hình tượng tác phẩm thơ Nguyễn Đình Thi để từ làm sáng tỏ hiệu giá trị việc sử dụng từ ngữ. .. thể hình tượng cách có hệ thống Đặc biệt từ ngữ thơ Nguyễn Đình Thi Do xin cam đoan đề tài khoá luận tốt nghiệp đại học Tính hệ thống từ ngữ thể hình tượng thơ Nguyễn Đình Thi kết riêng tôi, không... Ngữ Văn Khoá luận tốt nghiệp *** Hà Thị Thu Thuỷ Chương Hệ thống từ ngữ thể hình tượng đất nước bình Hình tượng thi n nhiên đất nước bình Trong thơ Nguyễn Đình Thi, nhà thơ không viết hình tượng