Giá trị biểu đạt đại từ phiếm ca dao tình yêu phần mở đầu lý chọn đề tài Ngữ pháp học phân môn đời sớm phân môn ngôn ngữ học Trong ngữ pháp học, với vấn đề câu vấn đề từ loại nội dung thu hút quan tâm nhiều nhà nghiên cứu Ngôn ngữ học truyền thống làm việc quan trọng phân loại từ dựa hai tiêu chí bản: ý nghĩa phạm trù khả hoạt động ngữ pháp từ Ngày ngành ngữ pháp học đại sâu vào nghiên cứu từ hành vi ngôn ngữ đặt mối quan hệ chặt chẽ với tình sử dụng Như có nghĩa là, người ta đưa ngôn ngữ vào đời sống cụ thể để xem xét ý nghĩa, tác dụng khả hoạt động ngữ cảnh khác Trên sở nắm quy luật hoạt động nội chúng cách xác, khách quan, khoa học Cùng nhịp vận động đó, nhà nghiên cứu ngôn ngữ học đại vào nghiên cứu từ loại việc dùng chúng vào mục đích giao tiếp khác vµ xem xÐt sù thĨ hiƯn cđa chóng viƯc thực đích giao tiếp hoàn cảnh giao tiếp cụ thể Thực chất, vấn đề quan trọng cần quan tâm nghiên cứu cách kỹ lưỡng Đặc biệt việc đánh giá vai trò, giá trị biểu đạt từ loại việc thể ý định người phát ngôn mối quan hệ với hoàn cảnh, ngữ khác Đại từ lớp từ chuyên dùng để thay trỏ Đại từ không trực tiếp biểu thị thực thể, trình đặc trưng danh từ, động từ, tính từ mà biểu ý nghĩa cách gián tiếp Trong đại từ, đại từ phiếm có khả hoạt động phong phú linh hoạt Chúng có vai trò quan trọng hoạt động giao tiếp tác phẩm văn chương Đỗ Thị Mai Liên K29A Ngữ văn Giá trị biểu đạt đại từ phiếm ca dao tình yêu Ca dao tình yêu phận đa dạng, phong phú sâu sắc kho tàng ca dao người Việt Đến với ca dao tình yêu, ta bước vào giới đời sống nội tâm phong phú với trạng thái cảm xúc chân thực, tinh tế người dân lao động xưa Những ca dao giản dị, mộc mạc lại nói lên tình cảm đời, người, mang giá trị nhân văn sâu sắc, nói lên quy luật phổ quát có tính muôn đời lòng người mảng ca dao này, tác giả dân gian sử dụng nhiều đại từ phiếm nhằm diễn tả sinh động, phong phú cung bậc tình cảm người lao động Các đại từ phiếm yếu tố tạo nên giá trị biểu đạt to lớn ca dao tình yêu Đối với giáo viên dạy văn tương lai, vấn đề tiếp cận ca dao theo góc nhìn ngôn ngữ việc làm cần thiết Tìm hiểu sâu giá trị biểu đạt đại từ phiếm ca dao tình yêu giúp sinh viên có vốn ngữ liệu phong phú để nâng cao hiệu giảng dạy từ loại cho học sinh phổ thông sau Với hiểu biết chất đại từ phiếm chỉ, giáo viên giúp học sinh có khả sử dụng đại từ câu, đoạn, văn cách tốt nhất; đồng thời khám phá hay, đẹp ca dao tình yêu- viên ngọc quý kho tàng văn học dân tộc Từ lí trên, lựa chọn đề tài: Giá trị biểu đạt đại từ phiếm ca dao tình yêu Qua đề tài này, người viết tham vọng nhiều mà hy vọng với phát hiện, nghiên cứu tìm tòi nhỏ bé góp phần vào hướng tiếp cận ngôn ngữ từ góc độ văn chương lịch sử vấn đề Đã từ lâu, việc nghiên cứu từ loại nội dung ngành ngôn ngữ học nói chung ngữ pháp học nói riêng Đặc biệt, việc sâu tìm hiểu đặc điểm chất từ loại nói chung từ loại đại từ phiếm nói riêng nhà ngôn ngữ học đề cập cách đầy đủ Đỗ Thị Mai Liên K29A Ngữ văn Giá trị biểu đạt đại từ phiếm ca dao tình yêu tài liệu, giáo trình ngữ pháp học tiếng Việt Tuy nhiên, tất dừng lại vấn đề có tính chất lí luận khái quát phạm trù từ loại việc phân chia danh giới tiểu loại nội thân từ loại - Cuốn Ngữ đoạn từ loại Cao Xuân Hạo chủ biên cho đại từ phiếm đại từ chưa xác định phân thành hai loại: đại từ chưa xác định vật đại từ chưa xác định tình - Cuốn Ngữ pháp tiếng Việt Diệp Quang Ban Hoàng Văn Thung nêu lên đặc trưng đại từ, phân loại miêu tả đặc điểm đại từ nói chung Trong đó, tác giả phân chia đại từ phiếm thành loại là: đại từ phiếm thời gian, đại từ phiếm không gian, đại từ phiếm số lượng, khối lượng đại từ phiếm vật, tượng - Cuốn Ngữ pháp tiếng Việt ban khoa häc x· héi ViƯt Nam míi chØ nói đến chuyến loại danh từ hư từ, động từ tính từ, tính từ danh từ tiếng Việt, chưa đề cập tới tiểu loại đại từ phiếm - Cuốn Ngữ pháp tiếng Việt- từ loại Đinh Văn Đức sâu phân tích kỹ từ loại đại từ nói chung chưa đề cập tới tiểu loại đại tõ phiÕm chØ - Cn “ Tõ lo¹i tiÕng ViƯt đại Lê Biên nêu lên đặc trưng đại từ, phân chia đại từ thành tiểu loại đề cập sơ lược tới đại từ phiếm Rõ ràng, việc nghiên cứu đặc điểm từ loại đại từ nói chung đại từ phiếm nói riêng mảnh đất lạ mà đỗi gần gũi, quen thuộc hành trình khám phá, tìm hiểu nhà nghiên cứu ngôn ngữ Tuy nhiên, việc tìm hiểu, nghiên cứu đặc điểm chất, chức công dụng đại từ phiếm từ loại, tiểu loại khác phải đặt hoàn cảnh giao tiếp cụ thể Có thể nói, mảnh đất màu mỡ chờ đợi gieo cấy, vun trồng, chờ đợi lòng say mê quan tâm muốn nghiên cứu, khai thác, tìm tòi, khám phá Vì vậy, nghiên cứu đại từ phiÕm chØ, xem xÐt chóng viƯc thùc hiƯn hµnh vi ngôn ngữ, hướng Đỗ Thị Mai Liên K29A Ngữ văn Giá trị biểu đạt đại từ phiếm ca dao tình yêu tới việc thực hiƯn mơc ®Ých giao tiÕp cđa ng­êi sư dơng, chóng hy vọng góp thêm tiếng nói riêng nhỏ bé vào vấn đề thu hút nhiều người quan tâm nghiên cứu Mục đích, ý nghĩa đề tài Chúng lựa chọn đề tài với mục đích xem xét giá trị biểu đạt, chức năng, vai trò đại từ phiếm khả hoạt động ca dao tình yêu Thực đề tài này, hy vọng có điều kiện hiểu kỹ hơn, sâu vai trò đại từ phiếm hoạt động hành chức Từ vận dụng cách có hiệu vào việc sáng tạo tiếp nhận, lĩnh hội văn Và đặc biệt vận dụng hiểu biết vào việc nâng cao hiệu giảng dạy đại từ khai thác giá trị đặc sắc ca dao tình yêu cho học sinh trường phổ thông sau nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt mục đích trên, xác định cho số nhiệm vụ sau: Nghiên cứu sở lí luận có liên quan phục vụ đề tài: lý thuyết đại từ đại từ phiếm Thống kê, khảo sát xuất đại từ phiếm ca dao tình yêu Phân tích khả đảm nhiệm thành phần câu khả thực hành vi ngôn ngữ đại từ phiếm ca dao tình yêu để thấy vai trò, ý nghĩa, cách vận dụng linh hoạt loại đại từ giao tiếp ngôn ngữ thơ ca dân gian phạm vi nghiên cứu đề tài khoá luận này, giới hạn việc tìm hiểu, thống kê phân tích giá trị biểu đạt đại từ phiếm ca dao tình Đỗ Thị Mai Liên K29A Ngữ văn Giá trị biểu đạt đại từ phiếm ca dao tình yêu yêu qua cuốn: Tục ngữ ca dao dân ca Việt Nam Vũ Ngọc Phan tuyển chọn giới thiệu- Nhà xuất Đà Nẵng 1998 phương pháp nghiên cứu Để thực tốt mục đích nghiên cứu đề tài, vận dụng số phương pháp nghiên cứu sau: - Phương pháp khảo sát, thống kê - Phương pháp hệ thống - Phương pháp phân tích ngôn ngữ - Phương pháp khái quát hoá vấn đề Đỗ Thị Mai Liên K29A Ngữ văn Giá trị biểu đạt đại từ phiếm ca dao tình yêu Phần nội dung Chương 1: sở lý luận đề tài đại từ đại từ phiếm tiếng việt 1.1 Đại từ tiếng Việt 1.1.1 Khái niệm đại từ tiếng Việt Đại từ từ không mang ý nghĩa tự thân mà chuyên dùng để thay trỏ vào vật, hoạt động đặc trưng nói tới 1.1 Đặc trưng đại từ Đại từ lớp từ chuyên dùng để thay trỏ Đại từ không trực tiếp biểu thị thực thể, trình đặc trưng danh từ, động từ, tính từ Đại từ biểu thị ý nghĩa cách gián tiếp, chúng mang nội dung thông tin phản ánh vốn có thực từ chúng thay Khi đại từ thay cho từ loại mang đặc điểm ngữ pháp từ loại 1.1 Chức đại từ 1.1.3.1 Chức đảm nhiệm thành phần câu - Đại từ có chức làm chủ ngữ: nêu đối tượng nhận thức S câu Ví dụ 1: Chúng lớn lên người ngả (Tế Hanh) Chúng tôi: đại từ nhân xưng số nhiều Ví dụ 2: Tôi lại thăm mẹ nuôi xưa (Tố Hữu) Đỗ Thị Mai Liên K29A Ngữ văn Giá trị biểu đạt đại từ phiếm ca dao tình yêu Tôi: đại từ nhân xưng số - Đại từ có chức làm vị ngữ: nêu đối tượng nhận thức P câu Ví dụ: Nó học khoa Văn Tôi Thế: đại từ thay cho vị ngữ - Đại từ có chức làm định ngữ: thay cho vật, tượng đứng sau danh từ, bổ sung ý nghÜa, lµm râ nghÜa cho danh tõ VÝ dơ: Rng ta khô Nhà ta cháy (Hoàng Cầm) Ta: làm định tố cho danh từ chủ ngữ câu - Đại từ có chức làm bổ ngữ: thay cho vật, tượng đứng sau động từ, làm rõ nghĩa cho động từ Ví dụ: Anh yêu Tôi: đại từ số làm bổ tố cho động từ trung tâm vị ngữ 1.1.3.2 Chức tạo liên kết câu văn Ví dụ: Phong trào văn nghệ trường sôi Đó thành tích lớn ban chấp hành đoàn trường Đó: - Thay cho toàn nôị dung thông tin câu trước - Làm cho văn ngắn gọn, súc tích 1.1.3.3 Chức tạo lập kiểu câu theo mục đích nói Một dấu hiệu để nhận biết câu nghi vấn đại từ nghi vấn sử dụng câu: ai, gì, sao, nào, bao giờ, gì, đâu, Ví dụ: Ai làm lỡ chuyến đò ngang Cho sông cạn nước đôi đàng biệt ly (Ca dao) Đỗ Thị Mai Liên K29A Ngữ văn Giá trị biểu đạt đại từ phiếm ca dao tình yêu 1.1 Phân loại đại từ Căn vào khả thay ý nghĩa, quan hệ ngữ pháp đại từ phân chia đại từ thành tiểu loại sau: 1.1 4.1 Đại từ thay cho danh từ - Đại từ thay cho người xưng hô giao tiếp (đại từ nhân xưng) Số lượng đại từ nhóm không nhiều Chúng thay trỏ đối tượng giao tiếp xác định tương ứng với cương vị nói, cương vị nghe cương vị nói đến Danh sách đại từ xưng hô có xác định đựơc nêu bảng sau: Cương vị đối tượng quan hệ giao tiếp Ngôi Ng«i ba Ng«i hai ng­êi nãi ng­êi nghe Tao, t«i tớ Mày, mi, bay Ngôi người, vật nói đến Số Số (cá thể Nó, hắn, y Chúng tôi, chóng Chóng mµy Chóng nã tao, chóng tí… chóng, hä chúng bay hay đơn thể) Số nhiều (tập thể hay tổng thể) Đại từ nhân xưng tiếng Việt mang sắc thái biểu cảm rõ rệt Đại từ ý nghĩa thông tin mà yếu tố biểu thị ý nghĩa liên cá nhân; thái độ người nói vật nói tới người nghe - Đại từ biểu thị ý nghĩa không gian: đây, đấy, đó, kia, Ví dụ: Mà dặn trước: chuyện đâu bỏ Đỗ Thị Mai Liên K29A Ngữ văn Giá trị biểu đạt đại từ phiếm ca dao tình yêu Những người thông thạo, đi (Vũ Thị Thường) - Đại từ biểu thị ý nghĩa thời gian: bây giê, bÊy giê, bÊy, n·y… VÝ dơ 1: BÊy l©u nghe tiếng má đào Mắt xanh chẳng để vào có không? (Nguyễn Du) Ví dụ 2: Bây mận hỏi đào Vườn hồng có vào hay ch­a? (Ca dao) VÝ dơ 3: Tõ bÊy ®Õn không gặp lại anh - Đại từ định: này, kia, ấy, đócó chức vào đối tượng gần hay tương đối gần Ví dụ 1: Đứng núi trông núi Ví dụ 2: Cô cắt cỏ bên sông Có muốn ăn nhãn lồng sang (Ca dao) - Đại từ số lượng: tất cả, thảy, cả, hết thảy, này, ngần này, biểu thị số lượng mà ta nhìn thấy cụ thể Ví dụ 1: Bàn tay ta làm nên tất ( Hoàng Trung Thông) Ví dụ 2: Cả dân tộc ta vườn hoa đẹp - Đại từ nghi vấn: ai, gì, sao, bao giờ, nào, lúc nào, làm sao, sao, đâu, đâu, chỗ Ví dụ 1: Miếng trầu dọc, têm Miếng cau bổ mà mềm Đỗ Thị Mai Liên K29A Ngữ văn Giá trị biểu đạt đại từ phiếm ca dao tình yêu Ví dụ 2: Cái xảy thế? Ví dụ 3: Khi anh đến thăm tôi? Ví dụ 4: Tình hình mẹ lúc sao? - Đại từ phiếm chỉ: đại từ dùng để định đối tượng không xác định râ thùc tÕ VÝ dơ: Dï nãi ng¶ nói nghiêng Lòng ta vững kiềng ba chân (Ca dao) 1.1.4.2 Đại từ thay cho động từ, tính từ: thế, Đại từ thế, biểu thị ý nghĩa đặc trưng hoạt động, trạng thái, tính chất thay cho động, tính từ thường đảm nhiệm chức vụ vị ngữ câu động tõ, tÝnh tõ Khi thay thÕ cho ®éng, tÝnh tõ, đại từ thế, có nội dung phong phú, súc tích, gồm nhiều kiện dồn nén biểu từ Đại từ thế, biểu thị sắc thái tình cảm người nói, bao gồm thái độ chủ quan nhận thức đánh giá thực Đại từ thế, dùng phối hợp với đại từ xác không gian: này, kia, đấy, ®ã…, vËy ®ã, vËy kia, vËy nÌ… chóng cã kh¶ kết hợp động, tính từ có chức ngữ pháp phổ biến làm bổ ngữ làm thành phần phụ cụm từ động từ tính từ Ví dụ 1: Cái áo đẹp, Ví dụ 2: Tôi viết thư, 1.1.4.3 Đại từ thay cho mệnh đề: Đó, điều Đại từ đó, điều thay cho toàn mệnh đề chuỗi mệnh đề trước Nó mang đặc điểm ngữ pháp danh từ thường đứng làm chủ ngữ câu sau để không lặp lại nội dung thông Đỗ Thị Mai Liên 10 K29A Ngữ văn Giá trị biểu đạt đại từ phiếm ca dao tình yêu diết, cháy bỏng, Đó biểu tình yêu sâu nặng, cao đẹp, lớn dần qua năm tháng cách biệt, lắng đọng thấm sâu vào cõi tâm tư để tràn thành dòng tâm tha thiết Ví dụ 6: Xưa nói nói thề thề Bây bẻ khoá trao chìa cho Bây nàng nghe Gặp anh ghé nón, chạm vai chẳng chào Đây lời than trách chàng trai với cô gái lỗi hẹn thề xưa Chàng trai không rõ lí người yêu lấy chồng, không rõ lí ghé nón, chạm vai chẳng chào Thông qua câu hỏi dồn dập việc sử dụng liên tiếp hai đại từ phiếm ta thấy tâm trạng buồn bã, hoang mang nhân vật trữ tình Cả hai đại từ dùng để hỏi đối tượng khiến người gái lỗi hẹn lời thề Bao nhiêu câu hỏi nhiêu nỗi niềm Nhân vật trữ tình trách người thương hay độc thoại với thân Bài ca vừa lời trách móc nhẹ nhàng, sâu lắng, vừa lời bộc bạch tâm sự, nỗi niềm tiếc nuối cđa chµng trai VÝ dơ 7: Em t­ëng giÕng n­íc sâu Em nối sợi gầu dài Ai ngờ nước giếng cạn Em tiếc hoài sợi dây Đây lời cô gái than trách cho lựa chọn lầm lỡ Hạnh phúc người phụ nữ x· héi phong kiÕn d­êng nh­ qu¸ mong manh, dƠ tan biến Vì họ cố gắng nắm bắt lấy nó, nên đâm vội vàng, hấp tấp để sau ngậm ngùi trước Đại từ dùng để hỏi Nó biểu thị ngạc nhiên, bất ngờ đồng thời thể Đỗ Thị Mai Liên 34 K29A Ngữ văn Giá trị biểu đạt đại từ phiếm ca dao tình yêu thất vọng, chán chường, nuối tiếc nhân vật trữ tình ca dao Tưởng tìm hạnh phúc ngờ đến tình * Kết luận: Kết khảo sát, phân tích ví dụ cho thấy: a Đối tượng trách móc, thở than ca dao tình yêu người Chính tham gia thực hành vi trách móc, thở than thường đại từ phiếm chỉ người: ai, đại từ phiếm không gian: đâu b Các đại từ phiếm chỉ người, đại từ phiếm không gian tham gia thực hành vi trách móc, thở than thường đứng vị trí đầu cuối câu ca dao Khi đại từ phiếm chỉ người: đứng đầu câu, thường đảm nhiệm vai trò chủ ngữ câu, phiếm đối tượng trách móc, than thở Khi đứng cuối câu, thường dùng với ý nghĩa để hỏi đối tượng gây nên tình Còn đại từ phiếm không gian: đâu thường đặt đầu cuối câu ca dao để hỏi nơi chốn 2.2.2 Đại từ phiếm thể hành vi ao ước Tình yêu gió nâng cánh diều tâm hồn bay bổng, hướng người bình dân xưa tới tương lai tươi sáng Vì người lao động Việt Nam tự ngàn xưa ấp ủ, nuôi lớn ước mơ đẹp, ước mơ sống hạnh phúc tình yêu Ca dao tình yêu nơi giúp họ bộc lộ, giãi bày ước ao giản dị mà cao đẹp Bằng việc sử dụng đại từ phiếm nhân vật trữ tình bày tỏ khát khao hạnh phúc, ước ao có tình yêu, có người yêu cách kín đáo Có khúc hát tình yêu có nhiêu khát vọng, ước ao giàu giá trị nhân văn sâu sắc * Xem xét ví dụ sau: Ví dụ1: Bao cho gạo bén sàng Đỗ Thị Mai Liên 35 K29A Ngữ văn Giá trị biểu đạt đại từ phiếm ca dao tình yêu Cho trăng bén gió cho nàng bén anh Bài ca dao thĨ hiƯn ­íc ao m·nh liƯt cđa chµng trai người gái yêu đáp lại Niềm ao ước thể thông qua loạt hình ảnh gạo bén sàng, trăng bén gió Đại từ phiếm xuất đầu ca dao với sắc thái ý nghĩa nghi vấn, để hỏi thời gian, thời điểm mà kiện nòng cốt câu xảy Nó thể băn khoăn mong mỏi, chờ đợi, ước ao cháy bỏng chàng trai ước mơ giản dị đẹp đẽ biết bao! Nó xuất phát từ trái tim thổn thức nhịp đập yêu thương, cháy bang đêm ngày Lời ca mộc mạc chân thành không thiếu phần bóng bẩy văn hoa nói lên ước ao, khát vọng giản dị mà cao đẹp người bình dân xưa Ví dụ2: Bao cho hương bén hoa Khăn đào bén túi cho ta bén Đây lời ao ước cho hợp duyên số nhân vật trữ tình với người bạn tình trộm nhớ thầm yêu cách đơn phương Từ cách nói bóng bẩy, xa xôi hương bén hoa, khăn đào bén túi đến tỏ bày cách thẳng thắn, bộc trực, chủ thể trữ tình ca dao thể ước ao, khao khát nhận tín hiệu tình yêu phản hồi Với cách xưng hô thân tình, gần gũi ta, lối sử dụng đại từ phiếm thời gian để tạo câu nghi vấn, câu ca dao lời bộc bạch khát vọng tình yêu, hành vi ước ao mạnh dạn, táo bạo nhân vật trữ tình ca dao Ví dụ3: Yêu chẳng lấy Con lợn bỏ đói, buång cau bá giµ Bao giê sum häp mét nhµ Con lợn lại béo, cau già lại non Đỗ Thị Mai Liên 36 K29A Ngữ văn Giá trị biểu đạt đại từ phiếm ca dao tình yêu Bài ca dao vừa lời thở than vừa lời bộc bạch giãi bày tình cảm nhân vật trữ tình Nhân vật trữ tình bộc lộ ước ao, khao khát sum họp nhà, lấy người yêu Vì chẳng lấy nguyên nhân nên nhân vật trữ tình không quan tâm đến lợn, buồng cau vật thường dùng để dẫn cưới Hình ảnh lợn bỏ đói, buồng cau bỏ già phản ánh buồn bã, thất vọng bị chia cắt, tình yêu Trong buồn bã, đau khổ, nhân vật trữ tình trực tiếp bày tỏ ước ao có hạnh phúc, ước ao lấy người thương Đại từ phiếm xuất đầu câu ca thứ ba khẳng định rõ ước ao cháy bỏng * Kết luận: a Tham gia thĨ hiƯn hµnh vi ao ­íc th­êng đại từ phiếm thời gian: Các đại từ phiếm thời gian xuất ca dao tình yêu với mục ®Ých ®Ĩ hái vỊ thêi gian x¶y sù kiƯn nói tới câu mà nhằm mục đích bày tỏ mong mỏi, chờ đợi, ước ao cháy bỏng nhân vật trữ tình ca dao b Đại từ phiếm thời gian: thường đứng đầu câu, đảm nhiệm vai trò trạng ngữ cho câu Việc dùng đại từ phiếm thời gian: phương tiện đắc dụng để người nói thổ lộ tâm sự, ước ao thầm kín cách khéo léo, tế nhị 2.2.3 Đại từ phiếm thể hành vi thách đố Trong ca dao tình yêu có nhiều cách để đôi lứa bày tỏ tâm tư tình cảm Có người tỏ tình cách trực tiếp, có người mượn cớ qua ¸o hay cµnh hoa Nh­ng còng cã ng­êi sư dơng lời thách đố để bày tỏ thái độ, tình cảm cách tế nhị, khéo léo đồng thời để thăm dò thái độ đối phương * Xem xét số ví dụ sau đây: Đỗ Thị Mai Liên 37 K29A Ngữ văn Giá trị biểu đạt đại từ phiếm ca dao tình yêu Ví dụ 1: Bao trạch đẻ đa Sáo đẻ nước ta lấy Bao ghém làm đình Gỗ lim thái ghém lấy ta Bài ca dao lời thách đố tình yêu cách hóm hỉnh, dí dỏm người bình dân xưa Ta biết rằng, Trạch vốn loài chuyên sống nước, sáo vốn loài chim nhỏ, lông đen có điểm trắng cánh, thường sống thành đàn., cải có hoa hình cánh xếp chữ thập, có nhiều loài, thường trồng làm rau ăn, gỗ lim lấy gỗ thường mọc rừng, thân tròn, kép lông chim, hoa nhỏ, gỗ màu nâu sẫm, rắn, thuộc loại gỗ cứng Thế đối tượng lại nêu lên loạt đặc trưng vô lí thành phần vị ngữ câu Đó là: trạch - đẻ đa, sáo - đẻ nước, cải làm đình, gỗ lim thái ghém Những kiện trái ngược hoàn toàn với thực khách quan Và với việc sử dụng phép điệp ngữ thành phần trạng ngữ câu, hai đại từ phiếm thời gian đặt đầu hai câu ca dao tạo sắc thái ý nghĩa phủ định mạnh mẽ, dứt khoát vào kiện nêu nòng cốt câu, làm cho ca dao trở nên lời thách đố dõng dạc, khẳng định rõ thái độ, lập trường chủ thể trữ tình ca: chuyện ta lấy lấy ta thực tế điều không xảy Ví dụ 2: Đố quét rừng Để anh khuyên gió, gió đừng rung Rung cây, rung cỗi, rung cành Rung cho chuyển lòng anh với nàng Đỗ Thị Mai Liên 38 K29A Ngữ văn Giá trị biểu đạt đại từ phiếm ca dao tình yêu Bài ca dao mở lời thách đố: Đố quét rừng Chủ thể câu nói nhân vật xưng anh, đối tượng câu nói ( thứ hai không xác định) Đại từ phiếm cho thấy nhân vật trữ tình đưa lời thách đố với người với người cụ thể mà đưa lời thách đố với tất người, với người đó.Do mà ý nghĩa phủ định vào nòng cốt câu tăng lên, tạo giá trị biểu đạt, hiệu lực tác động mạnh mẽ cho câu ca dao Lời thách đố khẳng định tình yêu cua anh, lòng anh với nàng không thay đổi, không lay chuyển được; giống không quét đựơc rừng, khuyên gió đừng rung * KÕt ln: a Tham gia thĨ hiƯn hµnh vi thách đố thường đại từ phiếm thời gian: bao giờ, đại từ phiếm chỉ người: b Các đại từ phiếm thời gian: bao giờ, đại từ phiếm người: aithường đứng vị trí đầu câu, giữ vai trò trạng ngữ thời gian cho câu đảm nhiệm vai trò chủ ngữ- đối tượng hướng tới thách đố Các đại từ phiếm tạo sắc thái ý nghĩa phủ định mạnh mẽ, dứt khoát vào kiện nêu câu, tạo giá trị biểu đạt, hiệu lực tác động mạnh mẽ cho ca dao 2.2.3 Đại từ phiếm thể hành vi khuyên răn Ca dao Việt Nam phong phú, sâu sắc mặt trí tuệ Nó đúc rút bao kinh nghiệm quý báu dân gian Nó nêu lên nhiều học ứng xử có giá trị thực tiễn lâu bền không sống, lao động, học tập mà tình yêu- lĩnh vực nhạy cảm Những câu ca dao khuyên răn tình yêu châm ngôn hành động vô giá, giúp người vững vàng, sáng suốt, ứng xử đắn tình yêu * Xem xét số ví dụ sau đây: Đỗ Thị Mai Liên 39 K29A Ngữ văn Giá trị biểu đạt đại từ phiếm ca dao tình yêu Ví dụ 1: Trăm năm bỏ Chỉ thêu nên gấm, sắt mài nên kim Tình yêu có trăm ngàn cung bậc khác Bên cạnh niềm vui, hạnh phúc có trách móc, giận hờn, cách trở, khó khăn Nếu vượt qua trở ngại tình yêu không vun đắp, không bền vững Bài ca dao lời khuyên ân tình, gần gũi lèi sèng : ng­êi ph¶i sèng thủ chung, son sắt, phải kiên trì bồi đắp xây dựng tình yêu Hai đại từ phiếm xuất câu ca dao với chức làm chủ ngữ bổ tố động từ vị ngữ câu có tác dụng biến chủ thể trực tiếp trở thành gián tiếp mang lại cho câu ý nghĩa đa chiều, bóng bẩy, sinh động Nó làm cho lời khuyên răn trở nên nhẹ nhàng, tế nhị Chúng ta thay đại từ từ khác mà không làm thay đổi giá trị câu ca dao Ví dụ 2: Đôi ta rượu với men Đang say ngây ngất dèm xa Dùng hình ảnh so sánh : rượu với men- thứ tách rời với nhau, nhân vật trữ tình khẳng định tình yêu bền chặt đôi lứa mình, từ khuyên nhủ người yêu dèm xa Đại từ câu ca dao nhằm khẳng định ý chí, lập trường kiên định không lay chuyển trước thị phi, dèm pha miệng lưỡi gian Ví dụ 3: Trăm năm ghi tạc chữ đồng Dù thêu phụng vẽ rồng mặc Tình yêu vốn chuyện hai người thực tế, có nhiều yếu tố tác động tới tình cảm họ ( cha mẹ, họ hàng, định kiến, lễ Đỗ Thị Mai Liên 40 K29A Ngữ văn Giá trị biểu đạt đại từ phiếm ca dao tình yêu giáo) Ngày yếu tố không đóng vai trò định việc tiến tới hôn nhân hai người yêu Song xã hội phong kiến xưa, nhiều tình yêu đẹp yếu tố mà tan vỡ Vì để trì tình yêu cần kiên định, sáng suốt, đồng lòng hai người trước tác động nhiều chiều yếu tố Bài ca dao khuyên người yêu đồng tâm, đồng sức vượt qua khó khăn thử thách, đừng lời thị phi, gièm pha, thêu dệt hay trắc trở tình yêu mà bỏ Hai đại tõ phiÕm chØ “ai” sư dơng c©u ca dao ®Ĩ chØ mäi ng­êi nãi chung, kh«ng trõ mét Cùng với quan hệ từ dù, động từ mặc chúng vừa giúp người đọc nhận they ý chí tâm nhân vật trữ tình vừa tạo nên lời khuyên sâu sắc, khéo léo Ví dụ 4: Yên Thái có giếng xanh Có đôi cá sấu ngồi canh đầu làng Ai qua nhắn nhủ cô nàng Yêu xin phũ phàng đổi thay Xã hội biến động không ngừng, lòng người đổi thay Càng say đắm tình yêu, người ta lo sợ đổ vỡ, chia li Làm để giữ tình yêu, giữ người yêu nỗi băn khoăn, trăn trở người Lo sợ người yêu đổi thay, chàng trai ca dao bóng gió nhắc nhở người gái yêu Nhờ đại từ phiếm lời nhắc nhở trở nên thật nhẹ nhàng, đáng yêu mà phản ánh tâm tư, tình cảm nhân vật trữ tình Ai không người mà cớ để chàng trai (người bạn tình cô gáI người đó) đưa lời khuyên nhủ cô gái yêu xin phũ phàng đổi thay Nếu thay đại từ phiếm từ đối tượng cụ thể ý nghĩa câu ca dao không thay đổi nhẹ nhàng, kín đáo, ý nhị không Đỗ Thị Mai Liên 41 K29A Ngữ văn Giá trị biểu đạt đại từ phiếm ca dao tình yêu Ví dụ : Yêu yêu hẳn người Đừng ăn cỗ nơi nhiều phần Câu ca dao khuyên người ta yêu dứt khoát hướng tình yêu tới người, phải biết thuỷ chung, son sắt với tình yêu câu ca dao này, chủ ngữ- chủ thể hành động nói đối tượng khuyên răn ẩn đi, không xuất Còn đại từ mang ý nghĩa phiếm định không trỏ người cụ thể, xác định đảm nhiệm vai trò bổ tố đối tượng động từ yêu Cách tạo câu mang ý nghĩa phiếm định tạo sắc thái ý nghĩa sinh động, linh hoạt cho câu Bởi câu ca dao vừa lời khuyên răn mang ý nghÜa thĨ cho mét tr­êng hỵp thĨ, mét ng­êi thĨ, võa lµ mét hµnh vi khuyên nhủ có tính chất khái quát dành cho người thời đại Và trường tồn vĩnh cửu tình yêu để lại muôn đời sau học vô quý báu lối sống thuỷ chung, kiên định tình yêu Ví dụ 6: Hai ta đẹp đôi Ai dèm pha đoạn, vẽ vời nghe Có nhiều trở ngại thực sống mà đôi lứa tình yêu vượt qua khiến cho tình yêu tan vỡ Nhưng có tình yêu tan vỡ nguyên nhân nhỏ lời thị phi thiên hạ Câu ca dao lời khuyên nhủ nhân vật trữ tình với người yêu, yêu tin tưởng vào tình yêu mình, kiên định, vững vàng, nghe điều bịa đặt, không đúng, không hay miệng lưỡi gian mà khiến tình yêu tan vỡ Đại từ phiếm xuất hai lần câu ca dao thứ hai đóng vai trò chủ ngữ câu để Đỗ Thị Mai Liên 42 K29A Ngữ văn Giá trị biểu đạt đại từ phiếm ca dao tình yêu người đó- chủ nhân lời dèm pha, tạo cớ để nhân vật trữ tình khuyên nhủ người yêu * Kết luận: a Đối tượng khuyên răn ca dao tình yêu người Do tham gia vào việc thực hành vi ngôn ngữ khuyên răn thường đại tõ phiÕm chØ chØ ng­êi: ai, ng­êi ta… b C¸c ®¹i tõ phiÕm chØ chØ ng­êi: ai, ng­êi ta… th­êng đứng vị trí đầu, cuối câu ca dao Chúng thường kết hợp với phó từ mệnh lệnh chớ, mặc, đừng để nhằm nêu lên lời khuyên chân thành, học cần thiết cho người yêu Với việc sử dụng đại từ phiếm chỉ, lời khuyên răn ca dao tình yêu sâu sắc lại nhẹ nhàng, tế nhị 2.2.5 Đại từ phiếm thể hành vi tuyên bố khẳng định * Xem xét số ví dụ sau đây: Ví dụ 1: Cây cao trượng trèo Đường xa dặm theo anh Bài ca dao lời tuyên bố khẳng định tâm mạnh mẽ, táo bạo người gái yêu Để theo anh cao trượng, đường xa dặm cô vượt qua Đại từ phiếm đóng vai trò làm định tố cho danh từ trượng, dặm vừa cho thấy có nhiều khó khăn, trở ngại bước đường tình duyên cô gái, vừa chứng tỏ tâm có người yêu, tâm xây dựng sống gia đình với người đàn ông yêu cô Quyết tâm thật đẹp lại đẹp đáng trân trọng đặt hoàn cảnh xã hội phong kiến nghiệt ngã xưa Bài ca dao giản dị, mộc mạc độc đáo cách diễn đạt, cách xây dựng hình ảnh để phô diễn ý tình thầm kín, thiêng liêng Đỗ Thị Mai Liên 43 K29A Ngữ văn Giá trị biểu đạt đại từ phiếm ca dao tình yêu Ví dụ 2: Rượu ngon cặn ngon Thương em chẳng luận chồng đời Lời ca giản dị thể rõ tình cảm nhân văn người dân lao động xưa Đó cảm thông, chia sẻ, sẵn sàng chấp nhận yêu thương người phụ nữ lỡ dở tình duyên Nhân vật trữ tình khẳng định yêu không để ý đến khứ người yêu, dù người có chồng, có Đại từ phiếm chỉ số lượng đóng vai trò định tố cho danh từ đời có tác dụng nhấn mạnh điều Nó giúp người đọc thấy rõ tâm, bao dung chµng trai bµi ca dao Nã còng cho thÊy tình yêu có sức mạnh thật lớn lao, khơi dậy nét nhân văn tiềm ẩn nơi trái tim người Ví dụ 3: Rời chân bước xuống sông Thương Bao nhiêu sóng gợn buồn nhiêu Chia tay, li biệt hoàn cảnh tạo nên nỗi buồn Chia tay, ly biệt tình yêu nỗi buồn sâu sắc, thấm thía Nỗi buồn chia ly biến sóng mặt sông trở thành sóng lòng nhân vật trữ tình Cấu trúc bao nhiêu-bấy nhiêu diễn tả thành công nỗi sầu sâu thẳm, mênh mông lòng người Nỗi buồn xa cách đôi bạn tình không đo đếm Cặp đại từ phiếm chØ “bao nhiªu-bÊy nhiªu” cho thÊy cã bao nhiªu sóng dòng sông nhiêu sóng lòng da diết tiếng ca buồn man mác, ngân nga, lan toả xa xăm xúc động lòng người Ví dơ 3: Ai vỊ ë mỈc Ta nh­ dầu đượm thắp hoài năm canh Đỗ Thị Mai Liên 44 K29A Ngữ văn Giá trị biểu đạt đại từ phiếm ca dao tình yêu Đại từ thứ thứ hai giữ vai trò chủ ngữ mệnh đề mệnh đề hai câu ca dao Còn đại từ thứ ba làm bổ tố cho động từ vị ngữ mệnh đề ba Các đại từ mang ý nghĩa phiếm chỉ, phiếm định, không trỏ vào đối tượng, người cụ thể mà trỏ vào tất người, người Chính thế, có tác dụng diễn tả lĩnh vững vàng, kiên định trước sống chủ thể trữ tình-ta Nó lời tuyên bố khẳng định cho dù đối phương có tình cảm nhân vật ta thắm đượm không thay đổi Đỗ Thị Mai Liên 45 K29A Ngữ văn Giá trị biểu đạt đại từ phiếm ca dao tình yêu Phần kết ln Ca dao ViƯt Nam nãi chung vµ ca dao tình yêu nói riêng đàn muôn điệu phản ánh cách sinh động phong phú giới tâm hồn người dân lao động Việt Nam xưa Lắng nghe khúc nhạc cung đàn tình yêu ta bắt gặp trăm ngàn sắc thái tình cảm buồn vui, sầu hận, trách giận, nhớ thương Mỗi khúc nhạc tình yêu người dân lao động thể cách tinh tế, đằm thắm, sâu sắc mà mang dáng dấp riêng độc đáo hấp dẫn Sự duyên dáng, độc đáo, hấp dẫn có nhiều yếu tố, việc sử dụng đại từ phiếm cách linh hoạt có ý nghĩa đặc biệt quan trọng Qua khảo sát thực tế thấy phong phú nội dung ngữ nghĩa, chức cú pháp cách sử dụng đại từ phiếm Đại từ phiếm loại đại từ sử dụng với tần số cao ca dao tình yêu Các đại từ phiÕm chØ víi c¸c nÐt nghÜa kh¸c cã thĨ tham gia trực tiếp vào việc tạo câu, chúng có khả đảm nhiệm thành phần phận câu Và có khả đóng góp to lớn quan trọng vào việc thực hành vi ngôn ngữ câu Có thể nói, đại từ phiếm vào ca dao tình yêu trở thành phương tiện hữu hiệu để người yêu bộc lộ nỗi lòng Những cảm xúc nhớ thương, chờ đợi, sầu muộn thuộc giới tâm linh sâu kín người lại phô diễn từ ngữ phiếm nên trở nên ý nhị, tình tứ Từ hiểu biết từ loại đại từ nói chung đại từ phiếm nói riêng, người viết thống kê, khảo sát tìm hiểu xuất đại từ phiếm ca dao tình yêu để thấy giá trị biểu đạt to lớn khả hoạt động ngữ pháp ngữ nghĩa chúng Đi sâu vào tìm hiểu, khám phá giá trị biểu đạt đại từ phiếm ca dao tình yêu vừa có dịp tường giải cụ thể, rõ nét đời sống tâm hồn phong phú, tinh tế người lao động bình dân xưa, lại vừa thấy Đỗ Thị Mai Liên 46 K29A Ngữ văn Giá trị biểu đạt đại từ phiếm ca dao tình yêu tài sáng tạo nghệ thuật đặc sắc họ Đúng Hoài Thanh nhận định: Lời thơ dân gian bước đầu cho ta quen tâm tư, tình cảm đồng bào ta mà giúp ta học cách nói tài tình, xác. Tìm hiểu ca dao tình yêu chóng ta cã thĨ tiÕp cËn d­íi nhiỊu gãc ®é khác tiếp cận từ phương diện ngôn ngữ hướng đắn, bổ ích, thiết thực Thực đề tài Giá trị biểu đạt đại từ phiếm ca dao tình yêu giúp người viết phần hiểu sâu hay, đẹp ngôn ngữ nói chung ngôn ngữ thơ ca dân gian nói riêng Thực tế giảng dạy Ngữ văn trường phổ thông, người giáo viên phải giúp học sinh hiểu rõ đặc điểm chất từ loại, có từ loại đại từ sử dụng chúng cách thục, xác Từ việc hiểu chất từ loại giúp học sinh nhận thức thẩm thấu tác phẩm văn học cách đầy đủ hơn, sâu sắc Nghiên cứu đề tài trước hết hi vọng sở cho thân có hiểu biết sâu sắc đại từ phiếm tiếng Việt Đồng thời việc nghiên cứu tạo điều kiện cho công tác giảng dạy Ngữ văn sau Mặc dù cố gắng để thực nhiệm vụ, mục đích đề thời gian hiểu biết người viết có hạn nên không tránh khỏi hạn chế, thiếu sót Chúng mong nhận góp ý thầy cô bạn bè để tiếp tục hoàn thiện đề tài trình học tập, công tác sau Việc tìm hiểu Giá trị biểu đạt đại từ phiếm ca dao tình yêu khoảng trống hấp dẫn chờ đón nhiệt tình bạn sinh viên quan tâm muốn tìm hiểu Đỗ Thị Mai Liên 47 K29A Ngữ văn Giá trị biểu đạt đại từ phiếm ca dao tình yêu Tài liệu tham khảo Uỷ ban KHXH Việt Nam (1983), Ngữ pháp tiếng ViƯt, NXB KHXH, Hµ Néi DiƯp Quang Ban (1996), Ngữ pháp tiếng Việt, NXB Giáo dục, Hà Nội Lê Biên ( 1998 ), Từ loại tiếng Việt đại, Vũ Ngọc Phan (1998), Tục ngữ ca dao dân ca Việt Nam NXB KHXH, Hà Nội Đinh Văn Đức (2001), Ngữ pháp tiếng Việt từ loại, NXB ĐHQG, Hà Nội Hoàng Tiến Tựu (2004), Bình giảng ca dao, NXBGD, Hà Nội Cao Xuân Hạo (2005), Ngữ đoạn từ loại, NXBGD, Hà Nội Đỗ Thị Mai Liên 48 K29A Ngữ văn ... Ngữ văn Giá trị biểu đạt đại từ phiếm ca dao tình yêu Chương 2: Giá trị biểu đạt đại từ phiếm ca dao tình yêu Tình hình thống kê ngữ liệu 1.1 Kết thống kê khảo sát Khảo sát mảng ca dao tình yêu. .. hiểu, thống kê phân tích giá trị biểu đạt đại từ phiếm ca dao tình Đỗ Thị Mai Liên K29A Ngữ văn Giá trị biểu đạt đại từ phiếm ca dao tình yêu yêu qua cuốn: Tục ngữ ca dao d©n ca ViƯt Nam” Vò Ngäc... Ngữ văn Giá trị biểu đạt đại từ phiếm ca dao tình yêu Phần nội dung Chương 1: sở lý luận đề tài đại từ đại từ phiếm tiếng việt 1.1 Đại từ tiếng Việt 1.1.1 Khái niệm đại từ tiếng Việt Đại từ từ