Khóa luận tốt nghiệp Trường ĐHSP Hà Nội Trường đại học sư phạm hà nội Khoa sinh - ktnn ******** Hoàng đức trọng Cấu trúc mật độ tỉ lệ thành phần nhóm Chân khớp bé (Microarthropoda) đai cao 1000-1600m vườn Quốc gia Xuân Sơn, tỉnh Phú Thọ Khoá luận tốt nghiệp đại học Chuyên ngành: Động vật học Người hướng dẫn khoa học Ths §µo trinh Hoµng §øc Träng - K32B Khoa Sinh - KTNN Khóa luận tốt nghiệp Trường ĐHSP Hà Nội Hà nội 2010 Lời cảm ơn Để hoàn thành khóa luận nhận giúp đỡ, động viên tạo điều kiện của: Các thầy cô khoa Sinh- KTNN, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội Phòng thí nghiệm động vật học, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội Các cán thuộc trạm Kiểm lâm Vườn Quốc gia Xuân Sơn Chính quyền nhân dân xã Xuân Sơn, huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ NCS Đào Duy Trinh, anh chị K31CN Sinh bạn sinh viên K32, K33 nhóm nghiên cứu động vật đất khoa Sinh- KTNN, trường Đại học Sư phạm Hà Nội Đặc biệt với lòng biết ơn sâu sắc, xin trân trọng cảm ơn NCS Đào Duy Trinh tận tình hướng dẫn suốt trình hoàn thành công trình nghiên cứu Cuối xin cảm ơn tất người thân, bạn bè, giúp đỡ, động viên khích lệ để vượt qua khó khăn, hoàn thành khóa luận Tôi xin kính chúc thầy, cô bạn sức khỏe, thành công hạnh phúc! Hà Nội, tháng 05 năm 2010 Sinh viên Hoàng Đức Trọng Hoàng §øc Träng - K32B Khoa Sinh - KTNN Khãa luËn tốt nghiệp Trường ĐHSP Hà Nội Lời cam đoan Tôi xin cam đoan: Đây công trình nghiên cứu riêng Tất số liệu kết nghiên cứu khóa luận trung thực chưa công bố hay sử dụng để bảo vệ học vị từ trước đến Mäi sù gióp ®ì cho viƯc thùc hiƯn ®Ịu ®· cảm ơn Các thông tin trích dẫn khóa luận ghi rõ nguồn gốc Hà Nội, tháng 05 năm 2010 Sinh viên Hoàng Đức Trọng Hoàng §øc Träng - K32B Khoa Sinh - KTNN Khãa luËn tốt nghiệp Hoàng Đức Trọng - K32B Trường ĐHSP Hà Néi Khoa Sinh - KTNN Khãa luËn tèt nghiÖp Trường ĐHSP Hà Nội Danh mục bảng Bảng 1.1 Cấu trúc mật độ tỉ lệ thành phần quần xã Chân khớp bé Bảng 1.2 Cấu trúc mật độ tỉ lệ thành phần nhóm phân loại cña Acarina Trang 18 19 Bảng 1.3 Cấu trúc mật độ tỉ lệ thành phần nhóm phân loại Collembola 19 B¶ng 2.1 CÊu tróc mật độ tỉ lệ thành phần quần xã Chân khớp bé 21 Bảng 2.2 Cấu trúc mật độ tỉ lệ thành phần nhóm phân loại Acarina 22 B¶ng 2.3 Cấu trúc mật độ tỉ lệ thành phần nhóm phân loại Collembola 23 Bảng 3.1 Cấu trúc mật độ tỉ lệ thành phần quần xã Chân khớp bé 24 Bảng 3.2 Cấu trúc mật độ tỉ lệ thành phần nhóm phân loại Acarina 25 B¶ng 3.3 CÊu trúc mật độ tỉ lệ thành phần nhóm phân loại Collembola 26 Bảng 4.1 Cấu trúc mật độ tỉ lệ thành phần quần xã Chân khớp bé theo tầng ph©n bè 28 B¶ng 4.2 Cấu trúc mật độ tỉ lệ thành phần nhóm phân loại Acarina Collembola theo tầng phân bè Hoµng §øc Träng - K32B -1- 30 Khoa Sinh - KTNN Khóa luận tốt nghiệp Trường ĐHSP Hà Nội Phụ lục biểu đồ Trang Biểu đồ 1.1 Tỉ lệ thành phần nhóm Acarina Collembola tầng rêu 18 Biểu đồ 1.2 Tỉ lệ thành phần nhóm phân loại Acarina (trang bên) Collembola (bên trên) 21 Biểu đồ 2.1 Tỉ lệ thành phần Acarina Collembola tầng thảm 22 Biểu đồ 2.2 Tỉ lệ thành phần nhóm phân loại nhóm Acarina (trang bên) Collembola (bên trên) 24 Biểu đồ 3.1 Tỉ lệ thành phần nhóm Acarina Collembola tầng đất 25 BiĨu ®å 3.2 TØ lệ thành phần nhóm phân loại nhóm Acarina (bên trên) Collembola (bên dưới) 27 BiĨu ®å 4.1 Tỉ lệ thành phần nhóm Acarina Collembola theo tầng phân bố 29 Biểu đồ 4.2 Tỉ lệ thành phần nhóm phân loại Acarina theo tầng phân bố 31 BiÓu đồ 4.3 Tỉ lệ thành phần nhóm phân loại Collembola theo tầng phân bố 32 phơ lơc h×nh Trang H×nh 1: Vườn Quốc gia Xuân Sơn, tỉnh Phú Thọ H×nh 2: Địa điểm thu mẫu đai cao 1000-1600m 11 Hình 3: Phân tích xử lý số liệu phòng thí nghiệm, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 15 Hoàng Đức Trọng - K32B -2- Khoa Sinh - KTNN Khãa ln tèt nghiƯp Tr­êng §HSP Hà Nội Kí hiệu viết tắt Oribatida Gamasina Uropodina Acarina kh¸c Poduromorpha Entomobrymorpha Symphypleona : : : : : : : O G U Aca kh¸c Pod Ent Sym mở đầu Lý chọn đề tài Trong cấu tróc hƯ ®éng vËt ®Êt, ®ã nhãm ®éng vËt Chân khớp bé (Microarthropoda) với kích thước thể nhỏ bÐ (tõ 0,1-0,2 ®Õn 2-3mm) th­êng chiÕm ­u thÕ vỊ số lượng so với nhóm khác Chân khớp bé đất gồm phần lớn nhóm Ve bét (Acarina) Bọ nhảy (Collembola) Ngoài ra, với số lượng không đáng kể có nhóm Chân khớp bé khác (Microarthropoda khác) rết tơ (Myriapoda: Symphyla), côn trùng Đuôi nguyên thuỷ, bọ Hai đuôi bọ Ba đuôi (Insecta: Protura, Diplura, Thysanura) Chúng tham gia tích cực vào trình sinh học đất, trình vận chuyển lượng vật chất, trình làm đất khỏi ô nhiễm chất thải (hữu hoá học), chất phóng xạ Chúng làm gia tăng độ màu mỡ đất thông qua hoạt động sống [6] Ve bét Bọ nhảy đặc biệt quan tâm, chúng nhạy cảm với sản phẩm hoá chất sử dụng sản xuất nông nghiệp, với thay đổi yếu tố khí hậu môi trường tính chất đất [4] Trong trình hoạt động sống mình, Bọ nhảy hoàn trả lại cho đất nguyên tố canxi, cacbon, góp phần thay đổi chất lượng axit mùn, Hoàng Đức Trọng - K32B -3- Khoa Sinh - KTNN Khãa luËn tèt nghiÖp Tr­êng ĐHSP Hà Nội cải tạo chất lượng đất Do có kích thước nhỏ, số lượng lớn, vòng đời ngắn, sinh sống khắp loại hình sinh cảnh, khắp địa hình từ sa mạc đến vùng băng tuyết, từ Bắc cực đến xích đạo, có độ thích nghi sinh thái cao, phương pháp thu bắt dễ dàng nên Bọ nhảy đối tượng nghiên cứu thích hợp phục vụ cho việc nghiên cứu hình thái, sinh thái cá thể quần thể, vật thị sinh học tốt việc đánh giá tác động yếu tố môi trường [12] Vườn Quốc gia Xuân Sơn địa điểm có tính đa dạng sinh học cao Tại đây, môi trường tự nhiên thảm thực vật giữ tốt Đã có nghiên cứu tương đối đồng khu hệ động thực vật vườn như: thú, chim, lưỡng cư, bò sát riêng khu hệ côn trùng động vật Chân khớp bé quan tâm Bản thân người thích nghiên cứu khoa học, lại thầy Đào Duy Trinh gợi ý, nên định lựa chọn tiến hành nghiên cứu ®Ị tµi: “CÊu tróc mËt ®é vµ tØ lƯ thµnh phần nhóm Chân khớp bé (Microarthropoda) đai cao 1000-1600m vườn Quốc gia Xuân Sơn, tỉnh Phú Thọ Mục đích đề tài 2.1 Mục đích đề tài: nhằm cung cấp, bổ sung thêm dẫn liệu cấu trúc mật độ tỉ lệ thành phần nhóm Chân khớp bé (Microarthropoda) theo tầng phân bố đai cao 1000-1600m vườn Quốc gia Xuân Sơn, tỉnh Phú Thọ 2.2 Bước đầu làm quen với nghiên cứu khoa học, phục vụ giảng dạy nghiên cứu điều kiện cho phép xây dựng lòng say mê học tập, nghiên cứu khoa học làm cho ta yêu sinh học Nhiệm vụ đề tài Chúng đặt nhiệm vụ đề tài sau: Hoàng Đức Trọng - K32B -4- Khoa Sinh - KTNN Khãa luËn tèt nghiệp Trường ĐHSP Hà Nội 3.1 Nghiên cứu cấu trúc mật độ tỉ lệ thành phần quần x· Ch©n khíp bÐ (Microarthropoda) bao gåm nhãm chđ yếu Acarina Collembola tầng phân bố (tầng rêu, tầng thảm tầng đất) 3.2 Nghiên cứu cấu trúc mật độ tỉ lệ thành phần nhóm phân loại Acarina Collembola tầng phân bố (tầng rêu, tầng thảm tầng đất) Chương TổNG QUAN TàI LIệU tình hình nghiên cứu 1.1 Lược sử nghiên cứu Microarthropoda Việt Nam Động vật Chân khớp bé Việt Nam bước đầu nghiên cứu từ năm 30 kỷ XX, ban đầu nghiên cứu lẻ tẻ tác giả nước kết hợp với nhóm sinh vật khác Sau chúng nghiên cứu kỹ có rộng nhiều kiểu sinh cảnh khác nhóm số tác giả nước Nhiều kết nghiên cứu Ve bét, Bọ nhảy Việt Nam công bố số hội nghị, hội thảo nước quốc tế tạp chí chuyên ngành Gần đây, có nghiên cứu cấu trúc nhóm Microarthropoda theo sinh cảnh, đai cao khí hậu, theo tầng thẳng đứng đất (Vũ Quang Mạnh 1989, 1990; Vương Thị Hòa 1995; Nguyễn Trọng Năm 2003; Vũ Quang Mạnh, Nguyễn Xuân Lâm, Khiếu Thị Nhàn 2005; Đào Duy Trinh 2006) [4, 5, 9, 11, 14] Hoàng Đức Trọng - K32B -5- Khoa Sinh - KTNN Khóa luận tốt nghiệp Trường ĐHSP Hà Nội Vũ Quang Mạnh (1990) tổng kết tất công trình nghiên cứu Microarthropoda Việt Nam thời điểm Tác giả rút kết luận thành phần, đặc điểm phân bố số lượng Microarthropoda, nêu số quy luật sinh thái định hình thành cấu trúc định tính định lượng quần xã Oribatida đất Đồng thời tác giả dẫn danh sách 117 loài Oribatida biết Việt Nam, đặc điểm phân bố chúng theo vùng địa lý, loại đất hệ sinh thái [5] Năm 2004, Vũ Quang Mạnh, Nguyễn Xuân Lâm nghiên cứu quần xã động vật chân khớp bé đai cao vườn quốc gia Tam Đảo, không phát khác biệt đáng kể cấu trúc nhóm, phân bố thẳng đứng nhóm Microarthropoda Acarina Khi nghiên cứu đai cao khí hậu hệ sinh thái đất rừng, phát thấy khác biệt mật độ quần xã Microarthropoda Acarina Mật độ Acarina đạt lớn hệ sinh thái rừng đai cao 900m, đai cao 1300m 450m, số lượng cá thể đồng [8] Vũ Quang Mạnh, Nguyễn Xuân Lâm (2005) nghiên cứu đặc trưng phân bố tính chất địa động vật khu hệ Ve giáp (Acarina: Oribatida) Việt Nam Khu hệ biÕt víi 158 loµi, thc 46 hä, mang tÝnh chÊt ấn ĐộMã Lai thuộc vùng địa động vật đông phương Khu hệ có nhiều động vật chung với khu hệ Thái Lan, Inđônêxia, Malaixia, Philipin, Nhật Bản đảo vùng nam Thái Bình Dương Khu hệ Ve giáp Việt Nam có tính chuyên biệt cao, với 76 loài phát riêng lãnh thổ Việt Nam Tại số vùng núi phía Bắc khu hệ động vật Ve giáp gặp số yếu tố động vật Cổ Bắc, thuộc giống Nothrus C.L Koch, 1836; Metabelba Grandjean, 1956; Tectocepheus Berlese, 1913; Oppia C.L Kock, 1836; Xylobates Jacot, 1929; Scheloribates Berlese, 1908; Orbatella Bank, 1895; Achipteria Berlese, 1885 Galumna Heyden, 1826 [9] Năm 1994 - 1997, điều tra tác động thuốc trừ sâu (Vofatox, Moniror, Padan ) sử dụng sản xuất nông nghiệp vùng trồng rau, Hoàng Đức Trọng - K32B -6- Khoa Sinh - KTNN Khãa luËn tèt nghiệp Trường ĐHSP Hà Nội Như vậy, sau khảo sát cấu trúc mật độ tỉ lệ thành phần nhóm phân loại quần xã Chân khớp bé tầng thảm nhận thấy: Đối với nhóm Acarina, Acarina khác chiếm ưu mật độ trung bình tỉ lệ thành phần nhóm Uropodina lại có mật độ trung bình tỉ lệ thành phần thấp Đối với Collembola, Symphypleona chiếm ưu mật độ trung bình tỉ lệ thành phần, nhóm Poduromorpha có mật độ trung bình tỉ lệ thành phần thấp Uropodina 6,9% Gamasina 9,7% Acarina kh¸c 49,8% Oribatida 33,6% Entomobrymopha 32% Symphypleona 39% Poduromopha 29% Biểu đồ 2.2 Tỉ lệ thành phần nhóm phân loại nhóm Acarina (bên trên) Collembola (bên dưới) 3.3 Cấu trúc mật độ tỉ lệ thành phần quần xã Chân khớp bé (Microarthropoda) tầng đất 3.3.1 Cấu trúc mật độ tỉ lệ thành phần quần xã Chân khớp bé Bảng 3.1 giới thiệu cấu trúc mật độ tỉ lệ thành phần quần xã Chân khớp bé tầng đất Bảng 3.1 Cấu trúc mật độ tỉ lệ thành phần quần xã Chân khớp bé Tầng Chân khớp bé Hoàng Đức Trọng - K32B - 26 - Tổng Khoa Sinh - KTNN Khãa ln tèt nghiƯp ph©n bè Tr­êng ĐHSP Hà Nội Acarina Collembola Mật độ trung bình % (cá thể/m2) Đất 2746 (0-10cm) Mật độ Mật độ % trung bình trung bình (cá thể/m2) (cá thể/m2) 69 % 1226 31 3972 100 Qua bảng 3.1 biểu ®å 3.1, chóng t«i nhËn thÊy: - XÐt vỊ cÊu trúc mật độ: mật độ trung bình quần xã Chân khớp bé 3972 cá thể/m2 Trong đó, mật độ trung bình Acarina 2746 cá thể/m2 Collembola 1226 cá thể/m2 - Xét tỉ lệ thành phần hai nhóm quần xã Chân khớp bé Acarina chiếm tỉ lệ 69%, gấp 2,2 lần tỉ lệ thành phần Collembola (31%) Acarina 69% Collembola 31% Biểu đồ 3.1 Tỉ lệ thành phần nhóm Acarina Collembola tầng đất 3.3.2 Cấu trúc mật độ tỉ lệ thành phần nhóm phân loại Acarina Collembola Bảng 3.2 bảng 3.3 giới thiệu cấu trúc mật độ tỉ lệ thành phần nhóm phân loại Acarina Collembola tầng đất Bảng 3.2 Cấu trúc mật độ tỉ lệ thành phần nhóm phân loại Acarina Tầng phân bố Acarina Oribatida MĐ % Gamasina Uropodina Acarina khác MĐ MĐ MĐ Hoàng Đức Trọng - K32B % - 27 - % % Tỉng M§ % Khoa Sinh - KTNN Khãa ln tèt nghiƯp TB §Êt 933 (-1) Trường ĐHSP Hà Nội TB 34 427 TB TB 15,5 293 10,7 TB 1093 39,8 2746 100 Chú thích: MĐTB: Mật độ trung bình (đơn vị: cá thể/m2) Bảng 3.3 Cấu trúc mật độ tỉ lệ thành phần nhóm phân loại Collembola Tầng phân bè §Êt (0-10cm) Collembola Poduromorpha Entomobrymorpha Symphypleona Tỉng M§TB % M§TB % M§TB % M§TB % 533 43,5 293 23,9 400 32,6 1226 100 Chú thích: MĐTB: Mật độ trung bình (đơn vị: cá thể/m2) Đi sâu vào cấu trúc thành phần nhóm phân loại quần xã Chân khớp bé tầng đất, qua bảng 3.2, 3.3 biểu đồ 3.2 nhận thấy: Đối với nhãm Acarina: - XÐt vỊ cÊu tróc mËt ®é: mËt độ trung bình nhóm Acarina khác cao với số lượng (1093 cá thể/m2), tiếp Oribatida với (933 cá thể/m2), Gamasina có giá trị (427 cá thể/kg) cuối Uropodina với số lượng thấp (293 cá thể/m2) - Xét tỉ lệ thành phần: Acarina khác chiếm tỉ lệ 39,8%, tiếp Oribatida Gamasian với tỉ lệ tương ứng 34% 15,5%), cuối Uropodina 10,7% Đối với nhóm Collembola: - XÐt vỊ cÊu tróc mËt ®é: mËt ®é trung bình Poduromorpha có giá trị cao (533 cá thể/m2), sau đến Symphypleona (400 cá thể/m2), cuối Entomobrymorpha, có 293 cá thể/m2 Hoàng Đức Träng - K32B - 28 - Khoa Sinh - KTNN Khóa luận tốt nghiệp Trường ĐHSP Hà Nội - Xét tỉ lệ thành phần: Poduromorpha chiếm ưu với 43,5%, tiếp Symphypleona 32,6% cuối cïng lµ Entomobrymorpha chØ chiÕm 23,9% Nh­ vËy, sau khảo sát cấu trúc mật độ tỉ lệ thành phần nhóm phân loại quần xã Chân khớp bé tầng đất nhận thấy: Đối với nhóm Acarina, Acarina khác chiếm ưu mật độ trung bình tỉ lệ thành phần Uropodina có mật độ trung bình tỉ lệ thành phần thấp Đối với nhóm Collembola, Poduromorpha có giá trị cao mật độ trung bình tỉ lệ thành phần, nhóm Entomobrymorpha có giá trị mật độ trung bình tỉ lệ thành phần thấp Gamasina 15,5% Uropodina 10,7% Acarina kh¸c 39,8% Oribatida 34% Entomobrymo pha 24% Symphypleona 33% Poduromopha 43% BiĨu ®å 3.2 TØ lƯ thành phần nhóm phân loại nhóm Acarina (bên trên) Collembola (bên dưới) 3.4 So sánh thay đổi giá trị mật độ tỉ lệ thành phần quần xã Chân khớp bé theo tầng phân bố (tầng đất, tầng thảm tầng rêu) 3.4.1 Sự thay đổi giá trị mật độ tỉ lệ thành phần quần xã Chân khớp bé theo tầng phân bố Hoàng Đức Trọng - K32B - 29 - Khoa Sinh - KTNN Khóa luận tốt nghiệp Trường ĐHSP Hà Nội Sự thay đổi giá trị mật độ tỉ lệ thành phần nhóm Acarina Collembola theo tầng phân bố trình bày bảng 4.1 biểu đồ 4.1 Bảng 4.1 Cấu trúc mật độ tỉ lệ thành phần quần xã Chân khớp bé theo tầng phân bố Tầng phân bố Nhóm Acarina Collembola Đất Thảm Rêu (-1) (0) (+1) 432 2746 69 72,4 Tæng 81 165 1226 31 27,6 208 19 597 3972 100 891 100 1099 100 Chó thÝch: a b a: Mật độ trung bình (đơn vị: cá thể/kg tầng rêu cá thể/m2 tầng thảm tầng đất) b: Tỉ lệ % thành phần nhóm theo tầng phân bố Qua bảng 4.1 biểu đồ 4.1 nhận thấy: Về giá trị mật độ trung bình: Mật độ trung bình quần xã Chân khớp bé theo tầng phân bố (tầng đất tầng thảm lá) có xu hướng giảm dần theo trình tự: tầng đất (3972 cá thể/m2), sau đến tầng thảm (597 cá thể/m2) Trong đó, giá trị mật độ trung bình nhóm: Acarina Collembola quần xã chân khớp bé có thay đổi cụ thể sau: Hoàng Đức Trọng - K32B - 30 - Khoa Sinh - KTNN Khãa luËn tèt nghiÖp Trường ĐHSP Hà Nội - Mật độ trung bình nhóm Acarina: theo tầng phân bố giảm dần theo trình tự: tầng đất 2746 cá thể/m2), tiếp đến tầng thảm lá(432 cá thể/m2) - Mật độ trung bình nhóm Collembola: theo tầng phân bố giảm dần theo trình tự: tầng đất (1226 cá thể/m2), sau đến tầng thảm (400 cá thể/m2) Tỉ lệ phần trăm (%) Về tỉ lệ thành phần: 90 80 70 60 50 40 30 20 10 82 58 57 43 42 18 Đất Thảm Acarina Rêu Tầng phân bố Collembola Biểu đồ 4.1 Tỉ lệ thành phần nhóm Acarina Collembola theo tầng phân bố Tỉ lệ phần trăm quần xã Chân khớp bé tầng phân bố có khác biệt rõ rệt thể hiện: tỉ lệ phần trăm nhóm Acarina Collembola tầng thảm có chênh lƯch lín h¬n (Acarina chiÕm tØ lƯ rÊt cao (82%) gấp 4,65 lần tỉ lệ thành phần Collembola (18%)), tỉ lệ phần trăm nhóm tầng (tầng đất tầng rêu) lại gần ngang (tương ứng là: 57% : 43% ; 58%: 42%) Kết phù hợp với kết nghiên cứu số tác giả trước nghiên cứu tỉ lệ tương quan số lượng nhóm Acarina Hoàng Đức Trọng - K32B - 31 - Khoa Sinh - KTNN Khóa luận tốt nghiệp Trường ĐHSP Hà Nội Collembola tầng phân bố, Acarina chiếm tỉ lệ nhiều Collembola tầng thảm lá, tầng rêu tầng đất nhóm chiếm tỉ lệ tương đương (Vũ Quang Mạnh, 1990, 2004; Nguyễn Trọng Năm, 2003;) [5, 6, 11] 3.4.2 Sự thay đổi giá trị mật độ tỉ lệ thành phần nhóm phân loại Acarina Collembola theo tầng phân bố Sự thay đổi giá trị mật độ tỉ lệ thành phần nhóm phân loại Acarina Collembola theo tầng phân bố trình bày bảng 4.2 biểu đồ 4.2, 4.3 (trang bên) Bảng 4.2 Cấu trúc mật độ tỉ lệ thành phần nhóm phân loại Acarina Collembola theo tầng phân bố Tầng phân bố Nhóm O G Acarina U (-1) (0) (+1) 34 145 33,6 15,5 Ent Sym 1093 0,6 49,8 100 48 293 156 75 52 31,5 400 32,6 891 432 29 23,9 172 19,3 100 43,5 215 533 25 12 65 39,5 27 13 165 1226 Hoàng Đức Trọng - K32B 3,6 6,9 39,8 32 30 293 100 76,5 9,7 10,7 682 42 427 100 Pod Tổng Rêu 2746 Tổng Collembola Thảm 933 Aca khác Đất 100 - 32 - 208 100 Khoa Sinh - KTNN Khóa luận tốt nghiệp Trường ĐHSP Hà Nội Chó thÝch: O - Oribatida; G - Gamasina; U - Uropodina; Aca kh¸c - Acarina kh¸c Pod - Poduromorpha; Ent - Entomobryidae; Sym - Symphypleona a b a: MËt độ trung bình (cá thể/kg tầng rêu cá thể/m2 tầng thảm tầng đất) b: Tỉ lệ % thành phần nhóm theo tầng phân bố Khi nghiên cứu cấu trúc mật độ tỉ lệ thành phần nhóm phân loại Acarina theo tầng phân bố nhận thấy có thay đổi sau: - Về cấu trúc mật độ (bảng 4.2): + Mật độ trung bình Oribatida: theo tầng phân bố dao động giảm dần theo trình tự: tầng đất (933 cá thể/m2), tiếp đến tầng thảm (145 cá thể/m2) + Mật độ trung bình Gamasina: theo tầng phân bố dao động giảm dần theo trình tự: tầng đất (427 cá thể/m2), sau đến tầng thảm (42 cá thể/m2) + Mật độ trung bình Uropodina: theo tầng phân bố dao động giảm dần theo trình tự: tầng đất (293 cá thể/m2), tiếp đến tầng thảm (30 cá thể/m2) + Mật độ trung bình Acarina khác: theo tầng phân bố dao động giảm dần theo trình tự: tầng đất (1093 cá thể/m2) tiếp đến tầng thảm (215 cá thể/m2) - Về tỉ lệ thành phần (biểu đồ 4.2) : Trong tầng phân bố Oribatida nhóm chiếm ưu Tuy nhiên, ưu thể rõ tầng rêu (76,5% so với 3,6% :0,6%: 19,3%) tầng đất tầng thảm chênh lệch mức độ ưu không đáng kể (tương ứng 34% so với 15,5%: 10,7%: 39,8% 33,6% so với 9,7%: 6,9%: 49,8%) Hoàng Đức Trọng - K32B - 33 - Khoa Sinh - KTNN Khãa luËn tèt nghiệp Trường ĐHSP Hà Nội 90 76.5 Tỉ lệ phần trăm (%) 80 70 60 49.8 50 40 39.8 34 33.6 30 20 19.3 15.5 10.7 9.7 6.9 10 3.6 0.6 Đất Oribatida Thảm Gamasina Rêu Uropodina Tầng phân bố Acarina khác Biểu đồ 4.2 Tỉ lệ thành phần nhóm phân loại Acarina theo tầng phân bố Tỉ lệ phần trăm (%) 80 75 70 60 43.5 50 40 30 39.5 32.6 31.5 23.9 29 20 12 13 10 Đất Thảm Entomobrymopha Symphypleona Rêu Tầng phân bố Poduromopha Biểu đồ 4.3 Tỉ lệ thành phần nhóm phân loại Collembola theo tầng phân bố Khi nghiên cứu cấu trúc mật độ tỉ lệ thành phần nhóm phân loại Collembola theo tầng phân bố nhận thấy có thay đổi sau: - Về cấu trúc mật độ (bảng 4.2): Hoàng Đức Trọng - K32B - 34 - Khoa Sinh - KTNN Khãa ln tèt nghiƯp Tr­êng §HSP Hà Nội + Mật độ trung bình Poduromorpha: theo tầng phân bố dao động giảm dần theo trình tự: tầng đất (533 cá thể/m2), sau tầng thảm (48 cá thể/m2) + Mật độ trung bình Entomobrymorpha: theo tầng phân bố dao động giảm dần theo trình tự: tầng đất (293 cá thể/m2), tiếp tầng rêu (25 cá thể/m2) + Mật độ trung bình Symphypleona: theo tầng phân bố dao động giảm dần theo trình tự: tầng đất (400 cá thể/m2), sau tầng rêu (27 cá thể/m2) - Về tỉ lệ thành phần (biểu đồ 4.3): Trong tầng phân bố Poduromorpha nhóm chiếm ưu Tuy nhiên, ưu thể rõ tầng rêu (75% so với 12%: 13%), tầng đất tầng thảm chênh lệch mức độ ưu không đáng kể (tương ứng 43,5% so víi 23,9%: 32,6% vµ 29% so víi 31,5%: 39,5%) KếT LUậN Kết luận Trên sở kết nghiên cứu trình bày rót mét sè kÕt ln sau: MËt ®é trung bình quần xã Chân khớp bé đai cao 10001600m vườn Quốc gia Xuân Sơn, tỉnh Phú Thọ dao động từ 597 cá thể/kg (ở tầng thảm lá) đến 1099 cá thể/m2 (ở tầng rêu) 3972 cá thể/m2 (ở tầng đất) Trong tầng phân bố (rêu, thảm lá, đất), Acarina nhóm chiếm ưu giá trị mật độ tỉ lệ thành phần so với Collembola Mật độ trung bình Acarina dao động từ 432 cá thể/kg (ở tầng thảm lá) đến 891 cá thể/m2 (ở tầng rêu) 2746 cá thể/m2 (ở tầng đất) Trong nhóm phân loại nhỏ (Oribatida, Gamasina, Uropodina, Acarina khác), Oribatida nhóm chiếm ưu tầng phân bố (cả số lượng tỉ lệ thành phần) so với nhóm lại, thể rõ tầng rêu Hoàng Đức Trọng - K32B - 35 - Khoa Sinh - KTNN Khóa luận tốt nghiệp Trường ĐHSP Hà Nội Mật độ trung bình Collembola dao động từ 165 cá thể/kg (ở tầng thảm lá) đến 208 cá thể/m2 (ở tầng rêu) 1226 cá thể/m2 (ở tầng đất) Trong nhóm phân loại nhỏ (Poduromorpha, Entomobrymorpha, Symphypleona) Poduromorpha nhóm chiếm ưu tầng phân bố, thể rõ tầng rêu Kiến nghị Để hình dung đầy đủ cấu trúc mật độ tỉ lệ thành phần quần xã Chân khớp bé (Microarthropoda) nói chung, nhóm Acarina, Collembola nói riêng, vườn Quốc gia Xuân Sơn, tỉnh Phú Thọ cần có thêm dẫn liệu điều tra quần xã Chân khớp bé dải độ cao khác (từ chân lên đến đỉnh núi 1000m) kiểu sinh cảnh khác (sinh cảnh rừng tự nhiên, trảng cỏ bụi, vườn quanh nhà ) nơi khác Cần sử dụng toán thống kê xử lý số liệu, lấy mẫu theo mùa kết hợp phân tích điều kiện thổ nhưỡng Tài liệu tham khảo Thái Trần Bái, 2001: Động vật học không xương sống, Nxb Giáo dục, 1356 Ghilarov M C., 1975: Phương pháp nghiên cứu động vật đất, Nxb Khoa học, Matxcơva, 12-29 Vũ Tự Lập, 1976: Cảnh quan địa lý miền Bắc Việt Nam, Nxb khoa học kỹ thuật, Hà Nội, 220-225 Vũ Quang Mạnh, 1989: Cấu trúc quần xã Ve giáp (Oribatida, Acarina) ảnh hưởng số yếu tố tự nhiên nhân tác miền Bắc Việt Nam.- Tạp chí Sinh học, 11, 4, 28-31 Vũ Quang Mạnh, 1990: Chân khớp bé (Microarthropoda) quần xã động vật đất Việt Nam - Tạp chí sinh học, 12,1, 3-10 Hoàng Đức Trọng - K32B - 36 - Khoa Sinh - KTNN Khãa luận tốt nghiệp Trường ĐHSP Hà Nội Vũ Quang Mạnh, 2004: Sinh thái học đất, Nxb Đại học sư phạm, H., 1-265 Vũ Quang Mạnh, Vương Thị Hòa, 1995: Danh sách loài Ve giáp (Acarina: Oribatida) đất Việt Nam - Tạp chí Sinh học, 17, 3, 49-55 Vũ Quang Mạnh, Nguyễn Xuân Lâm,2004: Quần xã động vật Chân khớp bé (Microarthropoda) đai cao khí hậu vườn Quốc gia Tam Đảo - TC Nông nghiệp phát triển nông thôn., (39), 409-410 Vũ Quang Mạnh, Nguyễn Xuân Lâm, Khiếu Thị Nhàn, 2005: Ve gi¸p hä Scheloribatidae Grandjean, 1953 (Acari: Oribatei) ë Việt Nam.Báo cáo khoa học Sinh thái tài nguyên sinh vật, Hội thảo quốc gia, 15/5/2005 Viện Sinh thái Tài nguyên sinh vật, Nxb Nông nghiệp, H., 156-164 10 Vũ Quang Mạnh, Lê Nguyên Ngật, Trần Đình Nghĩa, Lê Đình Thủy, Trần Đăng Lâu, 2001: Tài nguyên đa dạng sinh học khu bảo tồn thiên nhiên Xuân Sơn, huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ - Thông báo Khoa học ĐHSP Hà Nội, 119-129 11 Nguyễn Trọng Năm, 2003: Bước đầu tìm hiểu cấu trúc quần xã động vật Chân khớp bé (Microarthropoda) liên quan đến đai khí hậu vườn quốc gia Tam Đảo Luận văn tốt nghiệp đại học, 6-50 12 Kiều Thị Bích Thủy, 1998: Đặc điểm phân bố Collembola khu vực Hà Nội vai trò thị chúng môi trường sinh thái Luận văn thạc sĩ sinh học, 1-106 13 Nguyễn Trí Tiến, 1995: Một số đặc điểm cấu trúc quần xã Bọ nhảy (Colllembola) hệ sinh thái Bắc Việt Nam Luận án phó tiến sĩ khoa học sinh học, 1- 182 14 Đào Duy Trinh, 2006: Ve giáp (Acari: Oribatida) cấu trúc nhóm Chân khớp bé (Microarthropoda) đai cao địa lí vườn Quốc gia Xuân Sơn, tỉnh Phú Thọ Luận văn thạc sĩ khoa học, 4-106 Hoàng Đức Trọng - K32B - 37 - Khoa Sinh - KTNN Khãa luËn tèt nghiÖp Tr­êng §HSP Hµ Néi 15 UBND tØnh Phó Thä, 2004: Dự án đầu tư xây dựng vườn Quốc gia Xuân Sơn Việt Trì Phú Thọ, 1-105 16 19 20 21 22 23 Phô lôc 17 18 Acarina Oribatida 24 25 27 28 26 29 Hoàng Đức Trọng - K32B Gamasina - 38 - Khoa Sinh - KTNN Khãa luËn tèt nghiệp Trường ĐHSP Hà Nội 31 39 30 Uropodina 32 33 34 35 36 37 38 Acarina kh¸c 40 41 42 43 Hoàng Đức Trọng - K32B Collembola - 39 - Khoa Sinh - KTNN Khãa luËn tèt nghiÖp Trường ĐHSP Hà Nội 44 46 49 45 Poduromorpha 47 48 Entomobrymopha 50 51 52 Hoàng Đức Trọng - K32B Symphypleona - 40 - Khoa Sinh - KTNN ... 1.3 Cấu trúc mật độ tỉ lệ thành phần nhóm phân loại Collembola 19 Bảng 2.1 Cấu trúc mật độ tỉ lệ thành phần quần xã Chân khớp bé 21 Bảng 2.2 Cấu trúc mật độ tỉ lệ thành phần nhóm. .. CÊu trúc mật độ tỉ lệ thành phần nhóm phân loại Collembola 23 Bảng 3.1 Cấu trúc mật độ tỉ lệ thành phần quần xã Chân khớp bé 24 Bảng 3.2 Cấu trúc mật độ tỉ lệ thành phần nhóm. .. lệ thành phần quần xã Chân khớp bé Bảng 3.1 giới thiệu cấu trúc mật độ tỉ lệ thành phần quần xã Chân khớp bé tầng đất Bảng 3.1 Cấu trúc mật độ tỉ lệ thành phần quần xã Chân khớp bé Tầng Chân khớp