MỤC LỤC DANH MỤC BẢNG Chương 1: Giới thiệu chung đề tài nghiên cứu 1.1 Tính cấp thiết đề tài Đối với quốc gia phát triển, vốn có vai trò đặc biệt quan trọng cần thiết trình phát triển kinh tế, giải vấn đề văn hóa, trị, xã hội Xuất phát từ nhu cầu thưc tế đó, viện trợ ODA hay “hỗ trợ phát triển thức” đời nhằm giúp nước nghèo giải tình trạng thiếu vốn Nguồn vốn chủ yếu đầu tư vào lĩnh vực giữ vai trò đầu tàu kinh tế, từ kéo theo phát triển mạnh ngành khác Trên thực tế, vai trò ODA quan trọng Có thể minh chứng thực tế Châu Âu sau chiến tranh giới thứ hai, nhờ vào viện trợ Mỹ EU đạt tăng trưởng ngoạn mục, chí phát triển nhiều trước Nhật Bản Hàn Quốc hai quốc gia nhận nhiều viện trợ từ Mỹ Kết nay, Nhật Bản Trung Quốc trở thành hai cường quốc kinh tế đứng sau Mỹ Khơng thể phủ nhận vai trò nguồn vốn ODA với việc phát triển kinh tế xã hội quốc gia giới, năm 1993, Việt Nam bắt đầu bình thường hóa quan hệ ngoại giao với tổ chức giới, đồng thời thời điểm Việt Nam bắt đầu nhận viện trợ ODA Năm 2009, theo báo cáo OECD, số 163 quốc gia tiếp nhận vốn ODA, Việt Nam xếp thứ mức độ vay vốn nhiều Tính đến 25/7/2018, Việt Nam tiếp nhận 80 tỷ USD vốn ODA sau 25 năm Trong tổng số 80 tỷ USD, tỷ USD viện trợ không hoàn lại, 70 tỷ USD vốn vay với lãi suất 2%, 1,62 tỷ USD vốn vay ưu đãi lãi suất thấp vốn vay thương mại Kết thể nỗ lực chủ động Việt Nam việc tìm kiếm, tranh thủ nguồn lực bên để phát triển đất nước Vậy, ODA đem lại hiệu cho kinh tế Việt Nam? Để lượng vốn liên tục tăng cao theo năm? Huy động vốn liền với việc sử dụng ODA “con dao hai lưỡi”, “bẫy vốn” theo quan điểm nhà kinh tế học Nhìn vào thực trạng sử dụng vốn ODA Việt Nam Khơng xa lạ với tin liên tục đặt dấu hỏi trình đội vốn, đội giá, thời gian hoàn thành Dự án Đường sắt cao Cát Linh Hà Đông - dự án tiếp nhận nguồn vốn ODA chủ yếu từ Trung Quốc, bắt đầu khởi công từ 2008 Hay dự án cao tốc Nội Bài - Lào Cai, dự án Metro thành phố Hồ Chí Minh, dự án nước nhằm cải tạo mơi trường Hà Nội… cơng bố đội vốn hàng nghìn tỷ Nhận thấy tất điểm chung dự án nằm khu vực chi đầu tư xây dựng phủ Một câu hỏi đặt cho nhóm nghiên cứu vấn đề sử dụng, quản lý hiệu vốn ODA Việt Nam? Nhìn vào vấn đề khủng hoảng nợ cơng Châu Âu, đặc biệt việc vỡ nợ Hy Lạp Khi số nguyên nhân dẫn tới nợ công Hy Lạp đến từ việc vay nợ nước ngồi nhiều khơng sử dụng hiệu Việc gia nhập Eurozone giúp cho Hy Lạp tiếp cận với thị trường vốn quốc tế, chi tiêu nhiều, đặc biệt cho sở hạ tầng không quan tâm tới vấn đề trả nợ dẫn đến Hy Lạp ngày hơm Nhìn lại Việt Nam nguồn vốn ODA nhận lớn, việc sử dụng nhiều bất cập quản lý hiệu đặc biệt cho chi đầu tư xây dựng liệu có khiến vào vết xe đổ Hy Lạp? Tất câu hỏi xuất phát từ thực tế thơi thúc nhóm nghiên cứu đề tài: “Thực trạng huy động sử dụng vốn ODA cho chi đầu tư xây dựng Việt Nam” Thơng qua đề tài, nhóm phân tích vai trò nguồn vốn ODA đến phát triển kinh tế Việt Nam đồng thời cho thấy thực trạng nguyên nhân sử dụng vốn ODA không hiệu cho chi đầu tư xây dựng 1.2 Tổng quan đề tài Trong nghiên cứu “Impact of FDI, ODA and Migrant Remittances on Economic Growth in Developing Countries: A Systems Approach” N Driffield - 2013 rằng, nguồn vốn ODA có tác động tới phát triển kinh tế quốc gia phát triển Nghiên cứu “Vai trò ODA kết cấu sở hạ tầng kinh tế quốc gia tiếp nhận” Ủy ban Thường vụ Quốc hội khẳng định, Việt Nam, hầu hết cơng trình xây dựng hạ tầng kinh tế lớn sử dụng nguồn vốn ODA để thực dự án đầu tư, cải thiện đường Quốc lộ Những năm gần đây, có nhiều nghiên cứu vấn đề huy động sử dụng vốn ODA, phải kể đến như: - Bộ Kế hoạch Đầu tư (2013), Báo cáo đánh giá hợp tác phát triển Việt Nam nhà tài trợ - Tác giả Nguyễn Thị Hoàng Oanh (2004), Kinh nghiệm sử dụng ODA số nước học rút Việt Nam, Tạp chí Khoa học Thương mại - Bộ Kế hoạch Đầu tư (2014), Báo cáo tình hình thu hút sử dụng ODA Việt Nam thời gian qua Các nghiên cứu trước khẳng định ODA có vị trí quan trọng việc phát triển kinh tế Tuy tồn đọng việc sử dụng vốn ODA Việt Nam, xong dàn trải, chưa tập trung vào đặc điểm chung cơng trình sử dụng vốn ODA không hiệu nằm khoản mục chi cho đầu tư xây dựng phủ Bên cạnh đó, nghiên cứu tìm hiểu nêu quan điểm số liệu, dự án cũ, chưa cập nhật thực trạng diễn Việt Nam Chủ yếu có truyền thơng, báo chí nói nhiều, chưa hệ thống mạch lạc Do vậy, mục tiêu, động lực để nhóm tìm hiểu nghiên cứu 1.3 Mục tiêu nghiên cứu Đề tài thực nhằm tìm hiểu vai trò vốn ODA kinh tế Việt Nam Chứng minh ODA nguồn vốn quan trọng tác động đến phát triển Việt Nam Qua đó, nhóm quan tâm nghiên cứu tới thực trạng huy động vốn ODA Việt Nam giai đoạn từ năm 1993 nay, phủ nhận thức tầm quan trọng nguồn vốn cho phát triển kinh tế, đặc biệt cho đầu tư sở hạ tầng Đồng thời nhóm mặt tiêu cực tồn việc sử dụng nguồn vốn ODA huy động trên, thực trạng nêu rõ nguyên nhân Từ đó, đưa giải pháp khắc phục sát với thực tế 1.4 Đối tượng phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: Số vốn ODA Việt Nam huy động cấu sử dụng nguồn vốn cho chi đầu tư xây dựng Phạm vi nghiên cứu: Nguồn vốn ODA từ năm 1993 1.5 Phương pháp nghiên cứu Bài làm nhóm có tham khảo nghiên cứu tài liệu thư viện trực tuyến, tìm khoảng trống phân tích, tổng hợp thành viết Bài nghiên cứu kết hợp hai phương pháp định tính định lượng, sử dụng nhiều phương pháp thu thập số liệu Số liệu cho mơ hình định lượng số liệu thứ cấp, lấy từ World Bank Tổng cục thống kê Đồng thời sử dụng số liệu thứ cấp khác làm dẫn chứng cho làm từ Bộ kế hoạch đầu tư, báo có liên quan (đã kiểm chứng) Chương 2: Tổng quan nguồn vốn ODA 2.1 Lý thuyết Ngân sách Nhà nước 2.1.1 Khái niệm Tại điều Luật NSNN Quốc hội khố XI nước Cộng hồ xã hội chủ nghĩa Việt Nam thông qua kỳ họp thứ hai, ngày 16/12/2002 có định nghĩa: “Ngân sách nhà nước toàn khoản thu, chi Nhà nước quan nhà nước có thẩm quyền định thực năm để bảo đảm thực chức năng, nhiệm vụ Nhà nước” 2.1.2 Lý thuyết Thu ngân sách nhà nước 2.1.2.1 Khái niệm Thu ngân sách nhà nước bao gồm khoản thu từ thuế, phí, lệ phí; khoản thu từ hoạt động kinh tế Nhà nước; khoản đóng góp tổ chức cá nhân; khoản viện trợ; khoản thu khác theo quy định pháp luật (trích Điều 2, Chương – Luật Ngân sách Nhà Nước/2002/QH11) 2.1.2.2 Nội dung thu ngân sách nhà nước a Xét theo tác dụng khoản thu với trình cân đối ngân sách, thu ngân sách nhà nước bao gồm khoản: • Thu cân đối NSNN Thuế, phí, lệ phí Thu bán cho thuê tài sản thuộc sở hữu Nhà nước Thu lợi tức cổ phần Nhà nước Các khoản thu khac theo luật định Thu để bù đắp thiếu hụt NSNN Vay nước Vay ngồi nước ( thực thơng qua khoản viện trợ có hồn lại ( ODA chiếm tỷ trọng lớn), ) • • • • • • • b Xét theo nguồn hình thành khoản thu • • Nhóm nguồn thu từ hoạt động sản xuất – kinh doanh nước Nguồn thu nước 2.1.2 Lý thuyết chi ngân sách nhà nước 2.1.2.1 Khái niệm Chi NSNN trình phân phối, sử dụng quỹ NSNN theo nguyên tắc định cho việc thực nhiệm vụ Nhà nước Chi ngân sách nhà nước bao gồm khoản chi phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh, bảo đảm hoạt động máy nhà nước; chi trả nợ Nhà nước; chi viện trợ khoản chi khác theo quy định pháp luật (trích Điều 2, Chương – Luật Ngân sách Nhà Nước/2002/QH11) 2.1.2.2 Nội dung chi ngân sách nhà nước a Theo chức năng, nhiệm vụ nhà nước • • • • • Chi kiến thiết kinh tế Chi văn hóa – xã hội Chi quản lý hành Chi an ninh – quốc phòng Các khoản chi khác b Theo tính chất khoản chi ngân sách nhà nước Chi thường xuyên Là khoản chi khơng có khu vực đầu tư, chi thường xun thường có tính chất ổn định, thường xun để tài trợ cho hoạt động quan nhà nước nhằm trì “đời sống quốc gia” Chi thường xuyên gồm có: + Chi chủ quyền quốc gia + Chi phí liên quan đến điều hành trì hoạt động quan nhà nước để thực nhiệm vụ giao phó + Chi phí cho can thiệp nhà nước vào hoạt động kinh doanh, văn hóa, xã hội để cải thiện đời sống nhân dân • Chi đầu tư phát triển • Là tất chi phí nhằm làm tang thêm tài sản quốc gia, cho lợi ích tương lai, bao gồm: + Chi mua sắm máy móc, thiết bị dụng cụ + Chi xây dựng tu bổ công sở, đường sá, kiến thiết đô thị + Chi cho việc thành lập doanh nghiệp nhà nước, góp vốn vào cơng ty, góp vốn vào đơn vị, tổ chức sản xuất kinh doanh + Các chi phí chuyển nhượng đầu tư + Những chi phí đầu tư liên quan đến tài trợ nhà nước hình thức cho vay ưu đãi trợ cấp cho pháp nhân kinh tế công hay tư để thực nhiệm vụ đồng loại với nghiệp vụ nêu trên, nhằm thực sách phân tích kinh tế nhà nước • Các khoản chi khác Bao gồm khoản chi viện trợ, chi cho vay, chi trả gốc tiền vay Chính phủ, chi bổ sung dự trữ nhà nước, 2.2 Lý thuyết ODA 2.2.1 Khái niệm Khái niệm ODA uỷ ban Viện trợ Phát triển (DAC - Development Assistance Committee) Tổ chức Hợp tác Phát triển kinh tế (OECD) thức đề cập vào năm 1969 ODA (Official Development Assistance): Hỗ trợ phát triển thức hay Viện trợ phát triển thức Trên giới có nhiều quan điểm khác ODA quan điểm dẫn đến chất chung: ODA hiểu khoản viện trợ khơng hồn lại cho vay ưu đãi Chính phủ, tổ chức tài quốc tế (WB, ADB…), tổ chức thuộc hệ thống Liên hợp quốc, tổ chức phi Chính Phủ (NGO), tổ chức liên Chính phủ dành cho nước chậm phát triển nhằm hỗ trợ thúc đẩy quốc gia phát triển kinh tế xã hội Tỏng kết lại, Nguồn vốn ODA nguồn vốn tài quan thức ( quyền nhà nước hay địa phương) nhà nước tổ chức quốc tế viện trợ cho nước phát triển nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế phúc lợi xã hội nước Đây hình thức chủ yếu thức để tài trợ cho Chính phủ (chủ yếu nước phát triển ) trở thành hoạt động tài quốc tế quan trọng Chính phủ Nghị định 87-CP phủ Việt Nam quy định nguồn vốn ODA hợp tác phát triển nước CHXHCN VIệt Nam với hay nhiều Quốc gia, tổ chức Quốc tế Hình thức hợp tác hỗ trợ cán cân toán, hỗ trợ theo chương trình, hỗ trợ theo kỹ thuật theo dự án 2.2.2 Đặc điểm Như nêu khái niệm, ODA khoản viện trợ khơng hồn lại, viện trợ có hồn hoăc tín dụng ưu đãi Do vậy, ODA có đặc điểm chủ yếu sau (1) ODA nguồn vốn có nhiều ưu đãi Trong ODA có phần viện trợ khơng hồn lại phần vốn vay Nhưng khoản vốn vay lại hưởng ưu đãi lớn ưu đãi lãi suất, thời gian cho vay, thời gian ân hạn…Và để xếp vào ODA, khoản vay phải có tối thiểu 25% viện trợ khơng hồn lại Lãi suất ưu đãi: Các khoản vay ODA thường có mức lãi suất thấp Mức lãi suất tùy thuộc vào nhà tài trợ, nước thường khoản vay ODA có mức lãi suất 3%/năm Thời gian cho vay dài: Gắn với mức lãi suất tín dụng thấp, khoản vay ODA có thời gian vay dài, khoản vay Ngân hàng giới (WB) 40 năm, Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) 32 năm … Thời gian ân hạn dài: Đối với ODA, thời gian từ vay đến phải trả vốn gốc tương đối dài, thông thường dao động từ đến 10 năm tùy khoản vay Ngoài ra, nguồn vốn ODA có số ưu đãi khác như: giãn nợ, giảm nợ đặc biệt ODA khác với khoản vay khác không cần phải thực khoản chấp Đây ưu đãi dành cho nước vay Tính ưu đãi ODA thể chỗ dành riêng cho nước chậm phát triển, mục tiêu phát triển (2) Vốn ODA thường kèm với điều kiện ràng buộc ODA bị ràng buộc trực tiếp hay gián tiếp Những điều kiện ràng buộc ràng buộc phần, ràng buộc toàn kinh tế, xã hội trí ràng buộc trị Thơng thường, ràng buộc kèm theo thường điều kiện mua sắm, cung cấp thiết bị, hàng hóa dịch vụ, thuê chuyên gia tư vấn nước tài trợ nước nhận tài trợ (3) ODA nguồn vốn có khả để lại gánh nặng nợ Khi tiếp nhận sử dụng vốn ODA, tính chất ưu đãi nên gánh nặng nợ nần xuất sau thời gian dài Một số nước khơng sử dụng hiệu ODA tạo nên tăng trưởng thời sau thời gian lại lâm vào vòng nợ nần khơng có khả trả nợ Vì vậy, hoạch định sách sử dụng ODA phải phối hợp sử dụng với nguồn vốn khác nhằm tăng cường khả trả nợ, đồng thời đảm bảo phát triển kinh tế, xã hội 2.2.3 Phân loại a Căn vào tính chất tài trợ Viện trợ khơng hồn lại: hình thức cung cấp ODA mà nước tiếp nhận vốn khơng có nghĩa vụ hồn trả lại cho nhà tài trợ • Tài trợ có hồn lại: khoản cho vay ưu đãi với điều kiện ưu đãi lãi suất, thời gian ân hạn thời gian trả nợ, đảm bảo “yếu tố khơng hồn lại” lớn 25% • Tài trợ hỗn hợp: gồm phần viện trợ khơng hồn lại phần cho vay (có thể ưu đãi khơng ưu đãi ), tổng thành tố ưu đãi phải 25 % • b Căn vào mục đích sử dụng Hỗ trợ bản: khoản ODA dành cho việc thực nhiệm vụ chương trình, dự án đầu tư xây dựng sở hạ tầng kinh tế - xã hội bảo vệ môi trường, thường khoản vay ưu đãi • Hỗ trợ kĩ thuật: khoản tài trợ dành cho chuyển giao tri thức, chuyển giao công nghệ, phát triển thể chế, nghiên cứu đầu tư vào chương trình, dự án, phát triển nguồn nhân lực…Thường các khoản viện trợ khơng hồn lại • c Căn vào điều kiện để nhận tài trợ ODA không ràng buộc: nước tiếp nhận vốn chịu ràng buộc nhà tài trợ • ODA có ràng buộc: nước tiếp nhận vốn phải chịu số ràng buộc ràng buộc nguồn sử dụng ràng buộc mục đích sử dụng… • ODA hỗn hợp: phần có ràng buộc, phần khơng có ràng buộc • d Căn vào hình thực khoản tài trợ ODA hỗ trợ dự án: hình thức chủ yếu ODA, nghĩa ODA xác định cho dự án cụ thể Có thể hỗ trợ bản, hỗ trợ kỹ thuật, viện trợ khơng hồn lại hay cho vay ưu đãi • ODA hỗ trợ chi dự án: không gắn với dự án đầu tư cụ thể như: hỗ trợ cán cân toán, hỗ trợ trả nợ… • ODA hỗ trợ chương trình: khoản ODA dành cho mục đích tổng qt đó, khoảng thời gian xác định Thường gắn liền với nhiều dự án chi tiết cụ thể chương trình tổng thể • e Căn vào người cung cấp tài trợ ODA song phương: ODA Chính phủ tài trợ trực tiếp cho phủ khác • ODA đa phương: ODA nhiều Chính phủ đồng thời tài trợ cho Chính phủ Thường có ODA đa phương tồn cầu ODA đa phương khu vực • ODA tổ chức phi phủ (NGO) Hội chữ thập đỏ quốc tế, Trăng lưỡi liềm đỏ quốc tế, Tổ chức hòa bình xanh… • Chương 3: Thực trạng huy động vốn ODA Việt Nam cho chi đầu tư xây dựng 3.1 Thực trạng huy động vốn ODA Việt Nam Theo số liệu thống kê tháng năm 2018, 25 năm, Việt Nam tiếp nhận 80 tỷ USD vốn ODA, đó, tỷ USD viện trợ khơng hồn lại, 70 tỷ USD vốn vay với lãi suất 2%, 1,62 tỷ USD vốn vay ưu đãi lãi suất thấp vốn vay thương mại Kết thể nỗ lực chủ động Việt Nam việc tìm kiếm, tranh thủ nguồn lực bên ngồi để phát triển đất nước 3.1.1 Tổng quan nguồn tài trợ vốn ODA cho Việt Nam Trên giới có nguồn cung cấp ODA chủ yếu là: Các nước thành viên DAC, Liên Xô cũ nước Đông Âu, Một số nước Arap số nước phát triển Trong nguồn ODA nước thành viên DAC lớn Bên cạnh ODA từ quốc gia ODA từ tổ chức viện trợ đa phương chiếm khối lượng lớn đó: Các tổ chức thuộc hệ thống Liên hợp quốc, Liên minh châu Âu, Các tổ chức phi phủ (NGO) tổ chức tài quốc tế (WB, ADB, IMF ) Tại Việt Nam, trước năm 1993 nguồn tài trợ chủ yếu Việt Nam Liên bang Nga nước Đông Âu kể từ bình thường hóa lại quan hệ ngoại giao với cộng đồng, tổ chức Quốc tế tới có 45 tổ chức tài trợ thức hoạt động với khoảng 1500 dự án ODA 350 tổ chức phi phủ tài trợ cho Việt Nam Mặc dù tình hình phát triển kinh tế nhiều nước tài trợ có nhiều khó khăn, nguồn vốn ODA có tăng tăng chậm giai đoạn phát triển nhu cầu 10 3.2.3 Dữ liệu nghiên cứu Mơ hình phân tích dựa liệu năm từ 2001 đến 2016 Việt Nam Số liệu thu thập từ nguồn khác Việt Nam Ngân hàng giới World Bank Tổng cục thống kê 3.2.4 Kết mô hình Bảng 6: Kết mơ hình kinh tế lượng Dependent Variable: LOG(GDP) Method: Least Squares Date: 11/16/18 Time: 22:28 Sample: 2001 2016 Included observations: 16 Variable Coeff Std ticient Error Statistic C 2.372 3.5607 0.6661 103 66 78 LOG(ODA) 0.565 0.2611 2.1639 192 91 06 LOG(FDI) 0.476 0.1180 4.0366 387 15 58 R-squared 0.926 Mean 763 dependent var Adjusted R-squared 0.915 S.D dependent 495 var S.E of regression 0.186 Akaike info 090 criterion Sum squared resid 0.450 Schwarz 183 criterion Log likelihood 5.862 F-statistic 505 Durbin-Watson stat 0.819 Prob(F219 statistic) Prob 0.5169 0.0497 0.0014 25.22736 0.640151 -0.357813 -0.212953 82.25238 0.000000 Từ kết hồi quy cho thấy, với mức ý nghĩa 5% ODA (p_value=0.0497), FDI (p_value=0.0014) có ý nghĩa thống kê dấu hệ số kì vọng 19 Cụ thể: • • 3.2.5 a ODA tăng 1% GDP tăng trung bình 0.56% FDI 1% GDP tăng trung bình 0.47% Phân tích kết ODA Kết kiểm định gia tăng ODA làm GDP tăng Kết phù hợp với nghiên cứu tác động ODA tới GDP Vì ưu đãi cho nước tiếp nhận, ODA gọi viện trợ Rõ ràng, ODA có lợi ích mà nguồn viện trợ điển hình cung cấp cho nước nhận viện trợ đặc biệt nước phát triển Việt Nam Thứ nhất, vai trò viện trợ nước ngồi việc mơ phát triển kinh tế bổ sung cho tài nước tăng cường đầu tư vốn chứng khốn Cụ thể là, viện trợ đóng góp vào tăng trưởng kinh tế thơng qua nhiều cách tăng đầu tư vào vốn vật chất, nhân lực nâng cao lực để nhập hàng hóa vốn hay cơng nghệ b FDI Kết kiểm định FDI tăng làm GDP tăng, phù hợp với kỳ vọng dấu nêu Một yếu tố khác nguồn tài bên ngồi đầu tư trực tiếp nước (FDI) Tác động FDI đến tăng trưởng kinh tế lĩnh vực thú vị để nghiên cứu FDI coi nguồn tăng trưởng kinh tế cho nước phát triển phát triển FDI cung cấp lượng lớn vốn cho nước tiếp nhận để tăng cường kinh tế đặc biệt nước có hạn chế nguồn vốn nước Bên cạnh việc tài trợ vốn trực tiếp, FDI ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế quốc gia nước tiếp nhận thông qua số kênh đầu vào sản xuất, cơng nghệ kiến thức.Cơng ty nước ngồi đầu tư vào Việt Nam dạng FDI kèm với cơng nghệ nhất, máy móc chí chuyên gia họ Doanh nghiệp Việt Nam kỹ sư tận dụng cơng nghệ tiếp thu kiến thức từ chun gia nước ngồi Cụ thể, chuyển giao cơng nghệ trực tiếp làm tăng suất thông qua nâng cao hiệu sử dụng nguồn lực Hơn nữa, ảnh hưởng lớn mà vốn FDI nói chung cơng ty nước ngồi tạo cho nước tiếp nhận thông qua hiệu ứng lan tỏa 3.2.6 Giải pháp khuyến nghị để tăng thu hút nguồn vốn ODA Mục đích nghiên cứu nhằm đánh giá tác động biến kinh tế vĩ mô gồm ODA FDI GDP Việt Nam Từ kết kiểm định phân tích trên, rút số Giải pháp khuyến nghị để tăng thu hút tăng hiệu sử dụng ODA : (1) Tiếp tục thực công “đổi mới” nhằm • Duy trì tăng trưởng kinh tế nhanh, cơng bền vững • Xóa đói, giảm nghèo thu hẹp khoảng cách phát triển • Hồn thiện mơi trường đầu tư kinh doanh • Tăng tính minh bạch, trách nhiệm giải trình sử dụng nguồn lực cơng 20 • Thúc đẩy hội nhập kinh tế quốc tế giảm nhẹ tác động xã hội từ bên ngồi q trình hội nhập • Củng cố nỗ lực chống tham nhũng phủ (2) Chính phủ nhà tài trợ phối hợp theo tinh thần quan hệ đối tác nhằm đảm bảo có hiểu biết trách nhiệm chung nhằm tối đa hóa lợi ích ODA bao gồm • Nâng cao chất lượng đối thoại Chính phủ nhà tài trợ thông qua việc thiết lập chế Cơng bố hệ thống tiêu chí làm sở vận động ODA cho tỉnh thành phố nhằm đảm bảo tính minh bạch cơng • Thúc đẩy tham gia nhân dân q trình vận động ODA cấp địa phương • Nâng cao lực điều phối yếu tố đầu vào nhà tài trợ thông qua gắn kết với kế hoạch phủ trao đổi thơng tin • Tạo điều kiện phối hợp nhà tài trợ có mối quan tâm chung để hợp lý hóa nâng cao hiệu hỗ trợ • 21 Chương 4: Thực trạng sử dụng vốn ODA cho chi đầu tư xây dựng 4.1 Tổng quan việc sử dụng vốn ODA Việt Nam 4.1.1 Quy tắc phân bổ nguồn vốn ODA - Các khoản vay ODA theo luật sử dụng cho đầu tư phát triển, không dùng cho chi thường xun - Nguồn vốn ODA khơng hồn lại tập trung ưu tiên sử dụng cho chương trình dự án thuộc lĩnh vực: Y tế, dân số kế hoạch hóa gia đình ví dụ như: Dự án bệnh viện Chợ Rẫy; Thông qua Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA) phủ Nhật Bản giúp Việt Nam xây dựng nhà máy sản xuất vắc xin sởi đại Đông Nam Á (năm 2006) chuyển giao thành công kỹ thuật sản xuất vắc xin sởi cho Việt Nam (năm 2009).Hiện tại, hàng năm khoảng 2,5 triệu liều vắc xin sởi cung cấp cho Chương trình tiêm chủng mở rộng Từ cuối tháng năm 2013, dự án chuyển giao kỹ thuật sản xuất vắc xin kết hợp Sởi – Rubella tiếp tục thực đến năm 2018, vắc xin kết hợp Sởi – Rubella đưa thị trường • Giáo dục đào tạo • Các vấn đề xã hội (xóa đói, giảm nghèo, phát triển nông thôn miền núi, cấp nước sinh hoạt…), bảo vệ mơi trường • Nghiên cứu chương trình, dự án phát triển • Hỗ trợ ngân sách • Hỗ trợ nghiên cứu khoa học cơng nghệ: • Nâng cao lực quản lý nhà nước số lĩnh vực khác • - Nguồn vốn ODA, cho vay ưu đãi ưu tiên sử dụng cho dự án chương trình xây dựng cải tạo sở hạ tầng kinh tế - xã hội thuộc lĩnh vực Năng lượng, GTVT, thông tin liên lạc, Thủy lợi, Cơ sở hạ tầng khu công nghiệp, Xã hội (các cơng trình phúc lợi cơng cộng, y tế, giáo dục đào tạo, cấp thoát nước) số lĩnh vực khác Ví dụ như: Dự án cầu Nhật Tân với tổng vốn ODA 304,5 triệu USD, Phát triển Hạ tầng khu CN cao Hòa Lạc với tổng vốn ODA 10,79 triệu USD 4.1.2 Phân bổ nguồn vốn ODA theo ngành Căn vào nhu cầu vốn đầu tư định hướng phát triển theo ngành, lĩnh vực vùng lãnh thổ đề chiến lược, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, Chính phủ Việt Nam đưa định hướng chiến lược, sách lĩnh vực ưu tiên sử dụng vốn ODA cho thời kỳ Phát triển nông nghiệp nông thôn (bao gồm nông nghiệp, thủy lợi, lâm nghiệp, thủy sản kết hợp xóa đói, giảm nghèo) • 22 Xây dựng hạ tầng kinh tế theo hướng đại Xây dựng kết cấu hạ tầng xã hội (Y tế, giáo dục đào tạo, dân số phát triển số lĩnh vực khác) • Bảo vệ mơi trường nguồn tài nguyên thiên nhiên • Tăng cường lực thể chế phát triển nguồn nhân lực, chuyển giao công nghệ, nâng cao lực nghiên cứu triển khai • • Nơng nghiệp Phát triển nơng thơn kết hợp xóa đói giảm nghèo có chương trình dự án ODA ký kết thời kỳ 1993-2017 đạt tổng trị giá khoảng 6.3 tỷ USD, có nhiều dự án quy mơ lớn Dự án giảm nghèo tỉnh vùng núi phía Bắc, Dự án phát triển sở hạ tầng nông thôn dựa vào cộng đồng, Dự án phát triển sinh kế miền Trung, Chương trình cấp nước nơng thơn, giao thơng nơng thơn điện khí hóa nơng thơn, góp phần hỗ trợ phát triển nơng nghiệp cải thiện bước quan trọng đời sống người dân vùng sâu, vùng xa, vùng đồng dân tộc thiểu số, việc tiếp cận tới dịch vụ công lĩnh vực y tế, giáo dục Năng lượng Công nghiệp lĩnh vực sử dụng nguồn vốn ODA lớn với dự án đăng ký thời gian qua đạt 13 tỷ USD nhằm cải tạo, nâng cấp, phát triển nhiều nhà máy nhiệt điện thủy điện với công suất lớn cải tạo phát triển mạng truyền tải phân phối điện quốc gia đáp ứng nhu cầu điện gia tăng hàng năm cho sản xuất đời sống thành phố, thị trấn, thị xã, khu công nghiệp khu vực nông thôn nước Đây nguồn vốn lớn có ý nghĩa bối cảnh nguồn vốn đầu tư từ ngân sách hạn hẹp, khu vực tư nhân nước giai đoạn phát triển ban đầu chưa mặn mà với đầu tư phát triển nguồn lưới điện yêu cầu vốn lớn thời gian thu hồi vốn chậm phải kể đến dự án Nhà máy nhiệt điện Phú Mỹ II công suất 288 MW, nhà máy nhiệt điện Phả Lại II công suất 600 MW, nhà máy thủy điện Hàm Thuận - Đa Mi công suất 475 MW, nhà máy nhiệt điện Phú Mỹ I công suất 1090 MW, nhà máy nhiệt điện Ô Môn công suất 600 MW, nhà máy thủy điện Đại Ninh công suất 360 MW… Giao thông Vận tải Bưu viễn thơng ngành tiếp nhận ODA lớn với tổng giá trị hiệp định ký kết đạt khoảng 18.6 tỷ USD thời kỳ 1993-2017 Nhờ nguồn vốn này, Việt Nam khôi phục bước đầu phát triển hệ thống giao thông đường bộ, đường sắt, đường không, đường biển đường thủy nội địa Hệ thống đường phía Bắc (Quốc lộ 5,10,18), Quốc lộ 1A, đường xuyên Á Thành phố Hồ Chí Minh - Mộc Bài, hầm đường đèo Hải Vân, cảng biển nước sâu Cái Lân, cảng Tiên Sa (Đà Nẵng), cảng Sài Gòn, nhà ga quốc tế sân bay Tân Sơn Nhất, cầu lớn cầu Mỹ Thuận, cầu Cần Thơ, cầu Thanh Trì, cầu Bãi Cháy, hệ thống thông tin liên lạc ven biển, điện thoại nông thôn internet cộng đồng… Đây sở hạ tầng kinh tế quan trọng để thúc đẩy phát triển ngành, lĩnh vực địa phương, kể thu hút nguồn vốn đầu tư trực tiếp nước 23 Hầu hết thành phố lớn, thành phố trực thuộc tỉnh, thị xã số thị trấn có hệ thống cấp nước, sinh hoạt tài trợ nguồn vốn ODA Các thành phố lớn Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh, Hải Phòng, Đà Nẵng, triển khai thực nhiều dự án ODA phát triển sở hạ tầng đô thị quan trọng, quy mô lớn đường sắt nội đơ, nước xử lý nước thải, chất thải rắn, Y tế, giáo dục đào tạo, môi trường, khoa học kỹ thuật lĩnh vực ưu tiên thu hút sử dụng ODA thời gian qua với chương trình, dự án ký đạt tổng số vốn khoảng 6.4 tỷ USD Giáo dục đào tạo, ODA hỗ trợ cho việc thực cải cách giáo dục tất cấp học (giáo dục tiểu học, trung học sở, trung học phổ thông, giáo dục đại học, cao đẳng dạy nghề), đào tạo giáo viên, tăng cường lượng công tác kế hoạch quản lý giáo dục, cung cấp học bổng đào tạo đại học sau đại học nước ngồi, cử cán bộ, cơng chức đào tạo đào tạo lại nước lĩnh vực kinh tế, khoa học, công nghệ quản lý Trong lĩnh vực y tế, vốn ODA sử dụng để tăng cường sở vật chất kỹ thuật cho công tác khám chữa bệnh (xây dựng bệnh viện tăng cường trang thiết bị y tế cho số bệnh viện tuyến tỉnh thành phố, bệnh viện huyện trạm y tế xã, xây dựng sở sản xuất kháng sinh, trung tâm truyền máu quốc gia, tăng cường công tác kế hoạch hóa gia đình, phòng chống HIV/AIDS bệnh truyền nhiễm lao, sốt rét đào tạo cán y tế, hỗ trợ xây dựng sách nâng cao lực quản lý ngành Nhiều chương trình dự án ODA hỗ trợ Việt Nam bảo vệ môi trường phát triển bền vững chương trình trồng rừng phủ xanh đất trống, đồi núi trọc, chương trình dự án xây dựng bảo vệ khu sinh quyển, rừng quốc gia, khu bảo tồn thiên nhiên, Ngồi ra, vốn ODA sử dụng để hỗ trợ cho ngân sách thông qua khoản vay viện trợ khơng hồn lại gắn với sách WB, ADB, IMF số nhà tài trợ song phương hỗ trợ thực sách kinh tế lĩnh vực tài tiền tệ, ngân hàng, phát triển khu vực tư nhân cổ phần hóa doanh nghiệp Nhà nước, 4.1.3 Phân bổ vốn ODA cho chi đầu tư xây dựng Nhận thức vai trò quan trọng nguồn vốn nước ngồi, sách ưu tiên đầu tư với chương trình dự án nguồn vốn ODA Đảng Nhà nước, năm qua việc phân bổ sử dụng vốn ngày trọng hơn, tập trung phần lớn vào việc khơi phục phát triển sở hạ tầng Nguồn vốn ODA giải ngân đầu tư cho nhiều chương trình, dự án trải rộng khắp nước Ngày 01.10.2018, Chính phủ ban hành Nghị định 132/2018/NĐ-CP sửa đổi, bổ 24 sung số điều Nghị định số 16/2016/NĐ-CP ngày 16/3/2016 quản lý sử dụng vốn hỗ trợ phát triển thức (ODA) vốn vay ưu đãi nhà tài trợ nước ngồi, báo cáo nghiên cứu khả thi tài liệu trình bày nội dung nghiên cứu cần thiết, mức độ khả thi hiệu chương trình, dự án sử dụng vốn ODA, vốn vay ưu đãi làm sở để cấp có thẩm quyền định đầu tư Những lĩnh vực ưu tiên sử dụng vốn ODA vốn vay ưu đãi bao gồm: Kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội, ưu tiên hạ tầng giao thông, hạ tầng xã hội (y tế, giáo dục, giáo dục nghề nghiệp), phát triển đô thị thơng minh, thủy lợi; nghiên cứu, xây dựng sách, thể chế cải cách; phát triển nguồn nhân lực, chuyển giao tri thức phát triển công nghệ; giải ô nhiễm nâng cao chất lượng môi trường; phòng, chống, giảm nhẹ rủi ro thiên tai, thích ứng với biến đổi khí hậu tăng trưởng xanh; sử dụng làm nguồn vốn đầu tư Nhà nước tham gia dự án theo hình thức đối tác cơng tư (PPP); lĩnh vực ưu tiên khác theo định Thủ tướng Thời gian xử lý đơn rút vốn ODA, vốn vay ưu đãi Bộ Tài ngày kể từ nhận đủ hồ sơ theo quy định 4.2 Thực trạng sử dụng vốn ODA Việt Nam 4.2.1 Hiệu tích cực sử dụng vốn ODA - Vốn ODA bổ sung nguồn vốn vào ngân sách nhà nước để đầu tư phát triển, chiếm khoảng 11% vào tổng vốn đầu tư xã hội khoảng 17% vào tổng vốn đầu tư từ ngân sách nhà nước Các dự án ODA mở rộng đầu tư phát triển, nâng cao chất lượng sở hạ tầng, từ thu hút đầu tư trực tiếp FDI Các nhà đầu tư nước định đầu tư vào quốc gia ln quan tâm tới hở hạ tầng, hệ thống giao thông, phương tiện liên lạc Do vậy, yếu tố nêu phát triển, thu hút nhiều lượng vốn FDI, phát triển kinh tế, hạ tầng - Giúp tiếp thu tiến khoa học công nghệ đại phát triển nguồn nhân lực: Thông qua dự án ODA, nước ta nâng cao trình độ KHCN trình độ nhân lực hoạt động quản lý, chuyển giao nhà tài trợ - Xóa đói giảm nghèo, số xã hội đạt nhiều tích cực: ODA góp phần thúc đẩy phát triển nông nghiệp nông thôn Số liệu điều tra cho thấy kết giảm nghèo nước địa phương đạt mục tiêu đề Bình quân số hộ nghèo giảm 2% năm, huyện nghèo, xã nghèo giảm bình quân 5%/năm Hiện VN đối tác đánh giá sử dụng vốn ODA có hiệu hàng loạt dự án thành công giúp triệu người thoát nghèo, giảm 50% hộ nghèo thời gian từ 1990-2015 ODA giúp cải thiện đời sống nhân dân, đồng thời nâng cao số y tế, giáo dục, nâng cao số phát triển người VN Ví dụ dự án ODA lĩnh vực cấp nước hồn thành, góp phần nâng công suất nước Hà Nội từ 200.000m3/ngày đêm lên 500.000 m3/ngày đêm Đưa tiêu chuẩn cấp nước sinh hoạt đạt trung bình khoảng 120 - 130 25 lít/người/ngày; giảm tỷ lệ thất thốt, thất thu nước xuống 35% Ngồi ra, Chương trình nước VSMT nông thôn (vay vốn World Bank) xây dựng trạm cấp nước liên xã với cung cấp 23.950 m3/ngày đêm cho khoảng 168.000 người; cải thiện điều kiện vệ sinh trường học trạm y tế huyện ngoại thành Ngoài ra, dự án xây dựng bến khách ngang sông Hồng (bến Nhật Tảo) huyện Hưng Hà năm 2015 với tổng vốn ODA 0,48 triệu USD giúp nhân dân lại thuận tiện 4.2.2 Thực trạng sử dụng lãng phí nguồn vốn ODA cho chi đầu tư xây dựng 4.2.2.1 Giải ngân vốn ODA chậm a Tổng quan giải ngân vốn Giải ngân vốn ODA trình thực bước cơng việc định thể việc chi tiêu, toán cách hợp pháp cho chương trình, hoạt động, chi phí thực dự án theo kế hoạch cam kết, phê duyệt nhà tài trợ bên tiếp nhận tài trợ ghi rõ hiệp định vay vốn ODA Các bước giải ngân xây dựng thông qua bàn bạc với bên vay xét đến đánh giá quản lí tài bước chuẩn bị mua sắm đấu thầu bên vay, kế hoạch mua sắm đấu thầu bên vay, kế hoạch mua sắm đấu thầu, nhu cầu vòng quay tiền mặt dự án kinh nghiệm trước bên vay giải ngân • Các nhân tố ảnh hưởng đến tiến độ giải ngân dự án ODA Giải ngân vốn ODA khâu quan trọng phức tạp quy trình thu hút, quản lý sử dụng vốn ODA Đây bước yêu cầu nhiều thủ tục phức tạp có ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ thực chương trình dự án Tiến độ giải ngân vốn ODA dự án thường phụ thuộc vào yếu tố cụ thể sau - Yếu tố khách quan Yếu tố thuộc phía nhà tài trợ: Có nhiều ngun nhân xuất phát từ phía nhà tài trợ làm cho tiến độ giải ngân vốn ODA dự án bị chậm trễ, khác biệt quy trình, thủ tục dự án nhà tài trợ so với quy định Chính phủ nước vay, điều kiện cho vay nhà tài trợ khắt khe, thủ tục nhà tài trợ rườm rà, phức tạp, đòi hỏi nhiều loại giấy tờ khiến nước vay nhiều thời gian để đáp ứng yêu cầu Ngoài ra, việc năm tài nhà tài trợ khơng trùng với nước nhận tài trợ; dự án nhiều nhà tài trợ đồng cung cấp vốn nên thủ tục chồng chéo nguyên nhân gây nên chậm trễ tiến độ giải ngân dự án Các yếu tố khách quan khác số khoản vay có ràng buộc phương thức mua sắm, đấu thầu, lựa chọn tư vấn; nhiều dự án thực địa bàn rộng; lạm phát tăng; biến động tỷ giá; yếu tố thời tiết, khí hậu địa hình…khiến 26 việc thực dự án gặp nhiều khó khăn từ ảnh hưởng tới tiến độ giải ngân dự án - Yếu tố chủ quan Đây yếu tố ảnh hưởng mà nước nhận tài trợ kiểm soát Cụ thể + Vấn đề lập dự tốn, bố trí vốn đối ứng Chính phủ: Việc lập dự tốn tính đến rủi ro, trượt giá thấp dẫn tới thiếu vốn tốn, việc giải ngân gặp khó khăn Bên cạnh đó, nhà tài trợ thường quy định bên nhận viện trợ phải có số vốn đối ứng định để đảm bảo cho việc thực dự án tốt Do bên nhận viện trợ không bố trí đủ số vốn đối ứng kịp thời ảnh hưởng đến q trình thực dự án, lòng tin nhà đầu tư, khiến nhà đầu tư giảm mức vốn cam kết từ ảnh hưởng đến vấn đề giải ngân sau + Vấn đề thủ tục: Vấn đề có ảnh hưởng lớn đến tiến độ giải ngân vốn ODA dự án Các thủ tục pháp lý thủ tục hành chính, phê duyệt, đấu thầu, tốn…của nước nhận tài trợ phức tạp, khó khăn, có nhiều vướng mắc với điều kiện, qui định nhà tài trợ hiệp định vay tiến trình giải ngân phức tạp bị kéo dài + Vấn đề lực, trình độ nhân phát sinh tiêu cực: Vấn đề lực quản lý, giám sát quan chủ quản, ban quản lý dự án có ảnh hưởng trực tiếp đến giải ngân vốn ODA Ngoài tiêu cực tham nhũng, rút ruột cơng trình…cũng làm lòng tin nhà tài trợ ảnh hưởng không nhỏ đến tiến độ giải ngân dự án ODA + Vấn đề thực dự án: Vấn đề xuất phát từ công đoạn thực tế trình thực dự án như: giải phóng mặt bằng, công tác đấu thầu, thi công…Nếu công đoạn có tiến độ chậm làm chậm tiến độ giải ngân vốn ODA dự án + Vấn đề phân cấp quản lý nguồn vốn ODA địa phương: Các địa phương phân cấp mạnh mẽ cho quan chủ quản chưa phát huy tính chủ động việc đề xuất lựa chọn dự án ưu tiên sử dụng vốn ODA Mặt khác, công tác quản lý vốn quan chủ quản nhiều yếu gây nên tình trạng lãng phí, phân bổ vốn chưa hợp lý Chính phối hợp hoạt động đơn vị liên quan không tốt nên ảnh hưởng khơng nhỏ tới tiến độ thực dự án nói chung tiến độ giải ngân nói riêng + Cơng tác lập hồ sơ giải ngân: Thực tế cho thấy nhiều trường hợp, phía Việt Nam lúng túng thủ tục toán, dẫn đến việc thiếu chứng từ nội dung cần thiết Bên cạnh đó, thường nhà thầu lập hồ sơ toán gửi cho tư vấn, sau 20 -26 ngày, tư vấn xác nhận gửi cho chủ đầu tư; chủ đầu tư xem xét duyệt hồ sơ khoảng 10 ngày, có trường hợp kéo dài hàng tháng; sau chứng từ chuyển đến Bộ Tài Chính để làm thủ tục rút vốn phía nước ngồi 27 Mặt khác, tiến độ giải ngân lại phụ thuộc phần lớn vào tiến độ thực dự án công tác tập hợp đầy đủ hồ sơ rút vốn hợp lệ chủ dự án, phù hợp với thỏa thuận cam kết nhà tài trợ Do mà công tác lập hồ sơ giải ngân yếu tố ảnh hưởng đến tiến độ giải ngân dự án b Thực trạng giải ngân vốn chậm tác động Những năm qua, Việt Nam nhận viện trợ lớn nhiên thực trạng giải ngân vốn ODA lại có dấu hiệu giảm dần Chẳng hạn, theo số liệu Bộ Kế hoạch Đầu tư, vốn ODA giải ngân sau hai năm 2013 – 2014 đạt mức kỷ lục, tương ứng 5,1 tỷ USD 5,65 tỷ USD, giảm xuống 2.7 tỷ USD vào cuối quý 2/2016 2.1 tỷ USD vào cuối quý /2017 Đây minh chứng cho thấy tốc độ giải ngân nguồn vốn giảm Một số dự án điển hình chậm giải ngân kể Tại An Giang, kế hoạch vốn đầu tư xây dựng giao năm 2017 385 tỉ đồng cho Dự án hệ thống thoát nước xử lý nước thải TP.Long Xuyên với 325 tỉ dự án cung cấp thiết bị y tế cho bệnh viện đa khoa khu vực Tân Châu với 60 tỉ đồng tới ngày 20.7, thực tế giải ngân đồng Đáng ý, dự án nhà máy xử lý nước thải khởi cơng từ tháng 10.2015 cơng trình trọng điểm để nâng tầm TP.Long Xuyên lên đô thị loại I, giải vấn đề xả thẳng nước thải kênh, rạch gây ô nhiễm môi trường với tổng vốn đầu tư 65,6 triệu USD (trên 1.344,8 tỉ đồng), vốn ODA Hàn Quốc 46 triệu USD (943 tỉ đồng) Việc giải ngân chậm khiến cơng trình khó vào hoạt động dự kiến vào cuối năm Việc giải ngân vốn chậm gây ảnh hưởng nhiều đến việc hiệu sử dụng nguồn vốn Thứ nhất, giải ngân chậm làm giảm thành tố hỗ trợ khoản vay ODA.Chậm giải ngân khiến cho dòng Tiền ứ đọng, khơng sử dụng phát sinh lãi, gây lãng phí vốn vay Thứ hai, giải ngân chậm làm hội sử dụng phần vốn ưu đãi lại dự án Ví dụ dự án có thời gian ưu đãi 10 năm hưởng lãi suất thấp trả lãi thời gian giải ngân chậm, dự án bắt đầu vào sử dụng 2-3 năm hưởng lãi suất thấp Điều đáng nói, dự án ODA tập trung chủ yếu vào lĩnh vực đầu tư xây dựng bản, xây dựng hạ tầng Các dự án có thời gian thu hồi vốn dài, khơng thể thu hồi vốn thơng qua trạm thu phí BOT hay thu qua đầu phương tiện Chính thế, năm, ngân sách Nhà nước phải bố trí để trả cho khoản vay này, điều góp phần làm tăng bội chi ngân sách, tăng gánh nặng nợ quốc gia Thứ ba, giải ngân chậm làm tăng chi phí liên quan đến dự án Đặc biệt dự án xây dựng sở hạ tầng Khiến cơng trình kéo dài thi cơng, đội giá 28 nguyên vật liệu, lao động Gần dự án Metro Bến Thành – Suối Tiên Tp HCM, từ quy mô vốn 17 ngàn tỷ đồng đội lên thành 47 ngàn tỷ đồng, Cầu Hưng Hà - Hưng Yên, dự án đường sắt Đô thị HCM chậm toán Theo ADB, chậm thực dự án ODA làm tăng chi phí 17,6% năm, có 6,5% lạm phát hạng mục 11,1% chi phí lợi ích dự án bị đi, tính trung bình chậm trễ 2-3 năm làm tăng chi phí lên 50% Thứ tư, giải ngân chậm làm giảm lòng tin nhà tài trợ Giải ngân chậm phản ánh yếu trình huy động sử dụng vốn ODA quốc gia tiếp nhận vốn Nhà tài trợ ODA theo dõi hiệu việc sử dụng vốn để xem có nên tiếp tục đầu tư tiếp hay không (Cầu Hưng Hà - Hưng Yên, dự án đường sắt Đơ thị HCM chậm tốn) 4.2.2.2 Các cơng trình thi cơng chậm tiến độ, đội giá, đội vốn Phải kể đến Dự án đường sắt Cát Linh - Hà Đông bị đội vốn đến 300 triệu USD Cụ thể, tổng mức đầu tư ban đầu Dự án Bộ GTVT phê duyệt năm 2008 gần 8.800 tỷ đồng tương đương 553 triệu USD Trong đó, vốn vay tín dụng ưu đãi Trung Quốc 1,2 tỷ nhân dân tệ (tương đương 169 triệu USD) với lãi suất 3%/năm vốn vay ưu đãi bên mua nước 250 triệu USD (lãi suất 4%/năm) Vốn đối ứng Chính phủ Việt Nam gần 134 triệu USD Tuy nhiên đến thời điểm 2015, dự án phải điều chỉnh vốn lên số 868 triệu USD, tăng 315 triệu USD , tức tăng gần 1,6 lần so với tổng mức đầu tư phê duyệt Đáng ý phần vốn vay Trung Quốc phải tăng thêm 250 triệu USD, riêng chi phí thuộc Hợp đồng EPC với tổng thầu Trung Quốc đội lên 248 triệu USD Chỉ gần 2,2 triệu USD thuộc chi phí dự phòng tăng thêm Phần vốn đối ứng Chính phủ Việt Nam phải điều chỉnh tăng thêm gần 65 triệu USD… Phần lớn tổng số tiền vốn bị đội lên dự án (248/315 triệu USD) nằm chi phí thuộc hợp đồng với tổng thầu EPC (Trung Quốc) Phần vốn đối ứng Chính phủ Việt Nam phải điều chỉnh tăng thêm gần 65 triệu USD (tương đương 2.000 tỷ đồng) Chi phí giải phóng mặt khiến tổng mức đầu tư đội thêm 63 triệu USD (tương đương 1.900 tỷ đồng) Như vậy, phần lớn tổng số tiền vốn bị đội lên dự án (248/315 triệu USD) nằm chi phí thuộc hợp đồng với tổng thầu EPC (Trung Quốc) Lí cho việc đội vốn đến từ trình thực dự án Dự án từ khởi công đến gặp nhiều khó khăn (như GPMB chưa kịp thời, lực chủ đầu tư Dự án trước Cục Đường sắt Việt Nam thiếu kinh nghiệm, lực 29 tổng thầu EPC tư vấn giám sát chưa đáp ứng yêu cầu, Dự án phải sử dụng đồng thời nhiều hệ thống quy trình, quy phạm thiết kế, định mức, đơn giá…) Với 553 triệu USD vay ODA Trung Quốc để thực dự án Cát Linh - Hà Đông với lãi vay thương mại ưu đãi trung bình 3%/năm, nhiều chuyên gia cho rằng, năm phía Việt Nam phải trả khoảng 240 tỷ đồng tiền lãi (tương đương 600 triệu đồng/ngày) Còn với khoản lãi vay tăng thêm dự án bị đội giá 250 triệu USD, theo văn Bộ Tài gửi Bộ GTVT, Việt Nam phải trả nợ vòng năm cho ngân hàng China EximBank (Trung Quốc), từ tháng 1/2016 đến 15/11/2025 Theo đó, số tiền kỳ phía Việt Nam phải trả cho China EximBank 14,4 triệu USD, trung bình năm, phía Việt Nam phải trả nợ cho Trung Quốc khoảng 650 tỷ đồng vốn vay (tương đương 1,8 tỷ đồng/ngày) Cộng khoản vay, dự án chưa hồn thành, ngày phía Việt Nam phải trả lãi, gốc khoảng 2,4 tỷ đồng 3.2.4.3 Quản lý vốn gây đầu tư hiệu Trong giai đoạn 2011 - 2016 có 319 hiệp định ký kết với tổng giá trị đạt khoảng đạt 33,643 tỷ USD Nhiều cơng trình trọng điểm quốc gia sử dụng nguồn vốn góp phần hồn chỉnh, đại hóa hệ thống sở hạ tầng kinh tế - xã hội Tuy nhiên, đoàn giám sát Ủy ban Thường vụ Quốc hội rõ hạn chế, việc đàm phán, ký kết hiệp định vay nợ chưa thống đầu mối theo quy định Luật Quản lý nợ công dẫn đến việc triển khai thực chưa thống nhất; tính đồng bộ, kết nối số dự án chưa trọng mức nên chưa có sức lan tỏa kết nối vùng, miền làm giảm hiệu đầu tư Một số ví dụ nhiều cơng trình nước đầu tư nguồn vốn ODA sử dụng thời gian nước lại không hay việc đầu tư xây dựng hạ tầng nơng thơn nhanh chóng xuống cấp 3.2.4.4 Sử dụng vốn ODA gây gia tăng nợ công Vốn ODA làm gia tăng nợ công nợ nước ngồi Một số dẫn chứng là: Viện trợ phát triển thức, viện trợ khơng hồn lại chiếm khơng q 25% nguồn vốn, lại phần lớn khoản vay ưu đãi Do đó, ODA làm gia tăng nợ cơng, đặc biệt nợ nước ngồi Nợ cơng cuối năm 2013 54,2%, dư nợ phủ 42,3%, nợ nước quốc gia 37,3% GDP Dự kiến đến hết năm 2014, dư nợ công 60,3% (tăng 6,1%), dư nợ phủ 46,9%, dư nợ nước ngồi quốc gia 39,9% GDP Theo số tuyệt đối nợ cơng cuối năm 2013 lên gần 1,9 triệu tỉ đồng 30 Nguyên nhân dẫn đến nợ công từ ODA vốn dễ tiếp cận mà trách nhiệm người vay không cao nên dự án sử dụng vốn ODA có nguy quản lý hiệu quả, nảy sinh tham nhũng, hối lộ nhà thầu bên đại diện dự án Các hành vi tiêu cực hạch toán vào chi phí thực khiến cho chi phí cơng trình bị đội lên cao Nhưng vay nợ ODA nên cuối gánh nặng nợ chi trả tiền thuế mà người dân đóng góp Khi Việt Nam trở thành nước thu nhập trung bình, điều kiện vay chặt chẽ hơn, ODA đắt đỏ Điều làm cho vấn đề nợ nước trở nên phức tạp Khắc phục nợ công từ ODA Đặt bối cảnh xu hướng vốn vay ODA thay đổi mạnh mẽ theo hướng giảm dần vốn vay ưu đãi, vay thương mại tăng lên với yêu cầu ngày khắt khe, đòi hỏi cần phải có chế, sách phù hợp nhằm đảm bảo mục tiêu trì nợ cơng bền vững Các giải pháp đặt là: - Tỷ trọng ưu tiên 70% vốn tiếp nhận từ ODA hỗ trợ phát triển kinh tế xã hội, trọng nâng cao hiệu sử dụng vốn vay theo chế chia sẻ rủi ro Nhà nước doanh nghiệp, tạo điều kiện cho ngân hàng thương mại tham gia - Mở rộng chế cho vay lại quyền địa phương; giảm thiểu rủi ro từ biến động tỷ giá, lãi suất thị trường vốn quốc tế làm tăng nghĩa vụ trả nợ nước ngồi Chính phủ; hạn chế tình trạng chuyển sang chế đầu tư vốn nhà nước gây sức ép tăng nghĩa vụ trả nợ trực tiếp Chính phủ Chương 5: Giải pháp giúp nâng cao hiệu sử dụng nguồn vốn ODA Trong bối cảnh hội nhập sâu vào kinh tế khu vực giới, Việt Nam cần chứng tỏ mạnh tiềm phát triển mình, thu hút tốt nguồn vốn đầu tư từ nước ngồi 31 Do đó, để nâng cao hiệu tiến độ giải ngân sử dụng hiệu nguồn vốn ODA, bộ, ngành, địa phương cần tích cực việc tháo gỡ khó khăn, vướng mắc việc giải phóng mặt bằng, nâng cao chất lượng công tác chuẩn bị dự án, vốn đối ứng Về phía quan quản lý nhà nước nguồn vốn ODA, quan chủ quản, chủ dự án nhà tài trợ cần tổ chức thường xuyên họp kiểm điểm tình hình thực hiện, xác định kịp thời xử lý vướng mắc nảy sinh; thúc đẩy tiến độ thực nâng cao tỷ lệ giải ngân chương trình, dự án ODA Đặc biệt, để nâng cao hiệu việc thu hút nguồn vốn ODA vốn đầu tư nước ngoài, Việt Nam cần phải giải tốt vấn đề sau: Thứ nhất, chuẩn bị đầy đủ, kịp thời nguồn vốn đối ứng cho chương trình dự án ODA để dự án đạt tỷ lệ giải ngân cao nhanh Thứ hai, đồng nghĩa với việc Việt Nam trở thành nước có thu nhập trung bình thấp, nguồn vốn vay ODA khơng hồn lại nguồn vốn vay có ưu đãi thấp cho Việt Nam giảm Tình hình đòi hỏi Việt Nam cần tăng cường lực cải tiến mạnh mẽ thực dự án ODA, sử dụng tập trung để đầu tư xây dựng hạ tầng kinh tế - xã hội quy mô lớn tạo tác động lan tỏa phát triển chung nước Thứ ba, hoàn thiện văn pháp lý, đổi quy trình thủ tục quản lý dự án ODA sở kết hợp tham khảo quy chuẩn nhà tài trợ, thủ tục: Đấu thầu mua sắm; đền bù, di dân tái định cư; quản lý tài chương trình, dự án… Thứ tư, cần có sách thể chế phù hợp để tạo mơi trường cho mơ hình viện trợ Trong đó, khuyến khích tham gia tư nhân tổ chức phi phủ Ngồi ra, cần hợp tác chặt chẽ với nhà tài trợ tiếp cận mơ hình viện trợ mới, để nâng cao hiệu sử dụng, giảm bớt thủ tục góp phần cải thiện hệ thống quản lý theo chuẩn mực quốc tế Thứ năm, cần xác định ưu tiên đầu tư sử dụng vốn ODA nâng cao công tác giám sát, theo dõi đánh giá dự án; đồng thời, nâng cao lực nhận thức cho đội ngũ tham gia quản lý, sử dụng nguồn vốn ODA Bản chất ODA khoản vay có nghĩa vụ phải trả nợ, cần loại bỏ tư tưởng “xin” ODA phận cán cấp, dẫn đến chưa quan tâm đầy đủ đến việc sử dụng hiệu nguồn vốn Thứ sáu, cần nghiên cứu kế hoạch chiến lược giảm dần nguồn vốn ODA, đặc biệt vốn ODA có điều kiện, đồng thời, tăng cường thu hút nguồn vốn đầu tư nước khác FDI Với cách làm này, Việt Nam không trì gia tăng tổng vốn đầu tư mà cải thiện hiệu tất nguồn vốn, bao gồm vốn ODA 32 TÀI LIỆU THAM KHẢO Nguyễn Tuyết Thanh, (2013) Đẩy mạnh giải ngân dự án Đường Cao tốc Nội Bài – Lào Cai ADB tài trợ Số liệu World Bank: https://data.worldbank.org/ Số liệu Tổng cục Thống kê: https://www.gso.gov.vn/ Số liệu Bộ Kế hoạch Đầu tư: http://www.mpi.gov.vn/ N Driffield (2013) Impact of FDI, ODA and Migrant Remittances on Economic Growth in Developing Countries: A Systems Approach Bộ kế hoạch đầu tư, (2005) ODA khái niệm, chất phân loại Các báo thực trạng cơng trình sử dụng nguồn vốn ODA trang: VnEconomy, Cafef, Báo mới… Giáo trình Lý thuyết tài tiền tệ, Trường Đại học Kinh tế Quốc Dân Quyết định số 436/2003/QĐ – BGTVT Bộ trưởng Bộ GTVT việc ban hành quy định phân công, phân cấp quản lý Dự án ODA thuộc Bộ GTVT 10 Chỉ thị 17/2004/CT – TTg Thủ tướng Chính phủ Đẩy mạnh nguồn vốn Hỗ trợ phát triển thức (ODA) 33 ... Chương 4: Thực trạng sử dụng vốn ODA cho chi đầu tư xây dựng 4.1 Tổng quan việc sử dụng vốn ODA Việt Nam 4.1.1 Quy tắc phân bổ nguồn vốn ODA - Các khoản vay ODA theo luật sử dụng cho đầu tư phát... trương đầu tư mức độ ưu đãi nguồn vốn nước tiếp tục giảm 3.1.3 Huy động ODA cho đầu tư xây dựng Đầu tư xây dựng (ĐTXDCB) hoạt động đầu tư nhằm tạo cơng trình xây dựng theo mục đích người đầu tư, ... tài: Thực trạng huy động sử dụng vốn ODA cho chi đầu tư xây dựng Việt Nam Thông qua đề tài, nhóm phân tích vai trò nguồn vốn ODA đến phát triển kinh tế Việt Nam đồng thời cho thấy thực trạng