ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN MINH CHÂU XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG BỘ CÂU HỎI KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ CHO CHƯƠNG “SINH TRƯỞNG VÀ PHÁT TRIỂN” - SINH HỌC 11 THEO HƯỚNG NÂNG CAO NĂNG LỰC NGƯỜI HỌC Chuyên ngành: Lý luận phương pháp dạy học môn Sinh học Mã số: 60 14 01 11 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS Nguyễn Thị Hà Thái Nguyên - 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan cơng trình nghiên cứu riêng tơi Các số liệu, kết nêu luận văn khách quan, trung thực chưa công bố cơng trình khác Tác giả luận văn Nguyễn Minh Châu XÁC NHẬN CỦA TRƯỞNG KHOA XÁC NHẬN CỦA GIÁO VIÊN CHUYÊN MÔN HƯỚNG DẪN TS Nguyễn Thị Hà i LỜI CẢM ƠN Tơi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới cô hướng dẫn – TS Nguyễn Thị Hà tận tình hướng dẫn, giúp đỡ để tơi hồn thành luận văn Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn tới Ban giám hiệu Trường Đại học Sư phạm – Đại học Thái Nguyên, Ban chủ nhiệm khoa Sinh, phòng Sau Đại học, thầy cô giáo đồng môn Sinh, anh chị tập thể lớp LL & PPDH Sinh học K21 động viên, dẫn, đóng góp ý kiến tạo điều kiện thuận lợi thời gian tác giả học tập làm luận văn trường Tác giả xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu trường THPT Thanh Oai A, THPT Thanh Oai B, THPT Nguyễn Du (huyện Thanh Oai, Hà Nội) thầy, cô giáo giúp đỡ, tạo điều kiện tốt để tác giả tiến hành thực nghiệm thành công Cảm ơn gia đình, bạn bè quan tâm, động viên, giúp đỡ tác giả trình thực đề tài Tác giả luận văn Nguyễn Minh Châu ii MỤC LỤC Trang Trang bìa phụ Lời cam đoan i Lời cảm ơn ii Mục lục iii Các từ viết tắt luận văn v Danh mục bảng, biểu, sơ đồ vi Danh mục hình vii MỞ ĐẦU Chương CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI 1.1 Tổng quan tình hình nghiên cứu nước giới liên quan tới đề tài 1.1.1 Những vấn đề nghiên cứu nước liên quan đến đề tài 1.1.2 Những vấn đề nghiên cứu nước có liên quan đến đề tài 1.2 Những vấn đề chung câu hỏi lực 1.2.1 Khái niệm câu hỏi 1.2.2 Khái niệm lực 10 1.2.3 Những vấn đề liên quan tới câu hỏi theo định hướng lực 13 1.2.4 Phân loại câu hỏi theo định hướng lực 15 1.2.5 Yêu cầu việc biên soạn câu hỏi theo định hướng lực 19 1.3 Kiểm tra, đánh giá, đánh giá lực 20 1.3.1 Kiểm tra 20 1.3.2 Khái niệm đánh giá 21 1.3.3 Đánh giá lực 22 1.4 Hệ thống hình thức kiểm tra, đánh giá theo định hướng lực 24 1.4.1 Đánh giá trình (Formative assesment) 24 iii 1.4.2 Đánh giá đầu ra/ đánh giá thực 26 1.4.3 Đánh giá tổng kết 26 Kết luận chương 27 iii Chương XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG BỘ CÂU HỎI KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ CHO CHƯƠNG “SINH TRƯỞNG VÀ PHÁT TRIỂN” - SINH HỌC 11 THEO HƯỚNG NÂNG CAO NĂNG LỰC NGƯỜI HỌC 28 2.1 Phân tích cấu trúc, nội dung chủ đề chương “Sinh trưởng phát triển” - SH 11 28 2.2 Nguyên tắc thiết kế câu hỏi theo định hướng phát triển lực 29 2.3 Xây dựng câu hỏi dựa thang đánh giá nhận thức theo quan điểm Nitko 31 2.4 Quy trình xây dựng sử dụng câu hỏi kiểm tra đánh giá theo định hướng tiếp cận lực 33 2.5 Ví dụ minh họa thiết kế câu hỏi theo hướng nâng cao lực cho người học cho chủ đề: "Sinh trưởng phát triển" - SH 11 35 2.5.1 Chủ đề “Sinh trưởng phát triển thực vật” 35 2.5.2 Chủ đề “Sinh trưởng phát triển động vật – số bệnh rối loạn nội tiết người” 40 Kết luận chương 47 Chương THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM 48 3.1 Mục đích nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm 48 3.1.1 Mục đích thực nghiệm sư phạm 48 3.1.2 Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm 48 3.2 Đối tượng nội dung thực nghiệm sư phạm 48 3.2.1 Đối tượng thực nghiệm sư phạm 48 3.2.2 Nội dung thực nghiệm sư phạm 50 3.4 Cơ sở để đánh giá kết thực nghiệm sư phạm 51 3.5 Kết thực nghiệm sư phạm 51 3.5.1 Kết khảo sát giáo viên 51 3.5.2 Kết kiểm tra HS 53 Kết luận chương 63 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ 64 DANH MỤC CÁC TÀI LIỆU THAM KHẢO 65 PHỤ LỤC iv CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN STT Chữ viết tắt Đọc BT Bài tập CH Câu hỏi ĐGQT Đánh giá trình ĐGLH Đánh giá lớp học ĐG Đánh giá GV Giáo viên HS Học sinh KT Kiểm tra KTDH Kỹ thuật dạy học 10 KTĐG Kiểm tra đánh giá 11 NL Năng lực 12 QTDH Quá trình dạy học 13 PPDH Phương pháp dạy học 14 SGK Sách giáo khoa 15 SH Sinh học 16 THPT Trung học phổ thông 17 TLTN Trả lời trắc nghiệm 18 TNKQ Trắc nghiệm khách quan v DANH MỤC BẢNG, BIỂU, SƠ ĐỒ Trang Bảng 1.1 Một số điểm khác biệt đánh giá theo lực đánh giá theo kiến thức, kỹ 23 Bảng 2.1 Thang đánh giá nhận thức theo quan điểm Nitko 32 Bảng 2.2 Các NL hướng tới chủ đề “Sinh trưởng phát triển thực vật” 37 Bảng 2.3 Ma trận câu hỏi đánh giá mức lực cần đạt chủ đề “Sinh trưởng phát triển thực vật ” 38 Bảng 2.4 Các NL hướng tới chủ đề “Sinh trưởng phát triển động vật số bệnh rối loạn nội tiết người” 42 Bảng 2.5 Ma trận câu hỏi đánh giá mức NL cần đạt chủ đề: “Sinh trưởng phát triển động vật – số bệnh rối loạn nội tiết người” 43 Bảng 3.1 Các thành phần GV tham gia trưng cầu ý kiến 49 Bảng 3.2 Số lượng HS trường THPT tham gia thực nghiệm 49 Bảng 3.3 Kết đánh giá tính đa dạng thực tiễn nội dung CH 51 Bảng 3.4 Kết đánh giá tính phù hợp với trình độ nhận thức học sinh 52 Bảng 3.5 Kết đánh giá tính khả thi CH 52 Bảng 3.6 Tần suất điểm kiểm tra trường THPT 61 Sơ đồ 1.1 Hệ thống hình thức kiểm tra, đánh giá theo định hướng lực 24 Sơ đồ 2.1 Nội dung Chương “ Sinh trưởng phát triển” – SH 11 29 Sơ đồ 2.2 Quy trình xây dựng câu hỏi kiểm tra đánh giá theo định hướng tiếp cận lực người học 33 vi DANH MỤC CÁC HÌNH Trang Hình 3.1 Biểu đồ tần số điểm kiểm tra 15 phút trường THPT 61 vii phiếu TLTN HS lên đó, đếm lỗ có dấu hiệu trả lời Tổng số lỗ có dấu hiệu trả lời tích 0,75 điểm; câu trả lời sai không trả lời điểm Mỗi đề trắc nghiệm có 10 câu hỏi Phần tự luận chấm theo thang điểm GV đề ra, số điểm tuyệt đối CH thuộc phần tự luận 2,5 điểm Như vậy, thang điểm thô tuyệt đối 10 điểm * Bảng trọng số CH đề kiểm tra 15 phút Vận dụng Nhận biết Thông hiểu Vận dụng Vận dụng thấp cao Tổng Số câu 10 11 câu Số điểm Số điểm = Số câu trả lời x 7,5 2,5 đ 10đ 25% 100% 10 Tỉ lệ (%) 75% * Khung ma trận cho đề kiểm tra 15 phút cho chủ đề “Sinh trưởng phát triển thực vật” Mức độ nhận thức Chủ đề kiểm tra Nhận biết - Khái niệm Thông hiểu Chủ đề Bài 34: “Sinh Sinh trưởng sinh trưởng sinh trưởng trưởng và phát thực vật, sơ cấp phát triển triển mô thực vật sinh trưởng thực vật” thực vật - Trình bày thứ cấp ảnh - Phân biệt hưởng loại mô điều kiện phân sinh môi trường thực vật tới sinh Phân biệt Vận dụng Vận dụng thấp cao trưởng phát triển thực vật 22,5% tổng Bài 35: - Khái niệm - Phân biệt Hoocmôn hoocmôn nguồn dược thực vật thực vật gốc, chế số đặc tác động tượng điểm của loại ứng dụng hoocmôn hoocmôn thực vật thuộc hai hoocmôn - Nhận biết hoocmôn thực vật hai thực vật đời điểm = câu Giải thích sống nhóm hoocmơn thực vật 22,5 % tổng 1 - Trình bày - Giải thích điểm = câu Bài 36: - Trình bày - Giải thích Phát triển khái vai trò thực vật niệm phát pha số ảnh triển sáng pha hưởng thực vật tối nhân tố tới quang chu mối quan quang chu kì đời hệ kì hoa thực sống thực vật tiễn sinh trưởng phát triển thực ảnh hưởng - Trình bày nhân tố ảnh hưởng tới hoa thực vật (các nhân tố bên nhân tố bên ngồi) - Trình bày nhân tố ảnh hưởng tới hoa thực vật (các nhân tố bên nhân tố bên ngoài) - Nêu phytơcrơm sắc tố tiếp nhận kích thích chu kì 55 % tổng quang có 1 điểm = câu Tổng:100% = 11 câu * Khung ma trận cho đề kiểm tra 15 phút “Sinh trưởng phát triển động vật – số bệnh rối loạn nội tiết người” Mức độ nhận thức Chủ đề kiểm tra Nhận biết - Trình bày Thơng hiểu Vận dụng Vận dụng thấp cao Chủ đề Bài 37: “Sinh Sinh trưởng khái quan trưởng và phát hệ sinh hình thức phát triển triển động trưởng trưởng động vật vật khái niệm phát triển phát – số phát triển qua biến triển bệnh rối động vật thái số lồi động loạn nội tiết - Trình bày khơng người” khái biến thái niệm sinh - Phân biệt - Phân biệt sinh trưởng qua vật niệm đặc động vật điểm - Phân biệt biến thái sinh động vật trưởng, phát triển qua biến thái hoàn toàn 30 % tổng điểm = không câu Bài 38: Các - Nêu - Giải thích - Giải thích được nguyên số phác đồ nhân điều bên số bệnh rối ảnh bệnh rối loạn nội tiết tới loạn tuyến người nhân tố ảnh nhân tố hưởng đến bên sinh trưởng nhân phát tố triển động vật hưởng sinh trưởng phát triển động vật - Nêu chế điều hòa sinh trưởng phát triển - Trình bày ảnh hưởng hoocmơn sinh trưởng phát triển động vật có xương sống khơng nội tiết phổ biến trị sống 55 % tổng 2 điểm = câu Bài 39: Các - Nêu nhân tố ảnh nhân tố hưởng đến bên sinh trưởng ảnh hưởng phát tới sinh triển động trưởng vật ( tiếp) phát triển động vật - Trình bày khả điều khiển sinh trưởng phát triển động vật 15 % tổng người điểm = câu Tổng:100% = 11 câu 1 * Một số đề kiểm tra 15 phút biên soạn Sở GD & ĐT Hà Nội Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam Trường THPT …………… … Độc lập – Tự – Hạnh phúc ĐỀ KIỂM TRA Mã đề: SI15.003 Môn: Sinh học Thời gian: 15 phút Họ tên:………………………………………………………… Lớp: 11A … Điểm Lời phê cô giáo Phần I: Trắc nghiệm Lựa chọn câu trả lời cho câu hỏi sau: Nhân tố bên ngồi có vai trò nguồn cung cấp nguyên liệu chủ yếu cho cấu trúc tế bào đảm bảo cho trình sinh lý diễn bình thường là: a) Ánh sáng c) Nước b) Nhiệt độ d) Dinh dưỡng khống Đặc điểm khơng với hoocmơn thực vật? a) Với nồng độ thấp gây biến đổi mạnh thể b) Được vận chuyển theo mạch gỗ mạch rây c) Tính chuyên hóa cao so với hoocmơn động vật bậc cao d) Được tạo nơi gây phản ứng nơi Axit absixic (ABA) có vai trò chủ yếu là: a) Kìm hãm sinh trưởng cây, lóng, trạng thái ngủ chồi, hạt làm khí khổng mở b) Kìm hãm sinh trưởng cành, lóng, làm trạng thái ngủ chồi, hạt làm khí khổng đóng c) Kìm hãm sinh trưởng cành, lóng, gây trạng thái ngủ chồi, hạt, làm khí khổng đóng d) Kìm hãm sinh trưởng cành, lóng, làm trạng thái ngủ chồi, hạt, làm khí khổng mở Một ngày ngắn, có chu kì quang 10 sáng/ 14 tối Khi chuẩn bị hoa, người ta tiến hành thí nghiệm thay đổi quang chu kì thành sáng, tối/ sáng, 10 tối Khi chiếu sáng điều kiện quang chu kì cây? a) Vẫn hoa bình thường b) Tăng số lượng hoa cụm hoa kích thước hoa c) Giảm số lượng hoa cụm hoa kích thước hoa d) Cây khơng thể hoa Xuân hóa mối phụ thuộc hoa vào? a) Độ dài ngày c) Tuổi b) Quang chu kì d) Nhiệt độ Thời gian tối quang chu kì có vai trò a) Tăng số lượng hoa c) Cảm ứng hoa b) Kích thích hoa d) Tăng chất lượng hoa Sinh trưởng thứ cấp làm cho to lớn lên vì: a) Do có phân chia tế bào tầng sinh vỏ b) Do có phân chia tế bào tầng sinh trụ c) Do có phân chia tế bào tầng sinh trụ tầng sinh vỏ d) Do có phân chia tế bào phần gốc phần Hoocmôn thực vật thường sử dụng lĩnh vực nào? Bảo quản nông phẩm Tạo không hạt Nuôi cấy mô – tế bào thực vật Thụ phấn cho Trong chiết cành Làm thuốc diệt cỏ Phương án là: a) 1, 2, 3, 4, c) 2, 3, 4, 5, b) 1, 2, 3, 5, d) 1, 3, 4, 5, Cơ quan đóng vai trò tiếp nhận quang chu kì là: a) Chồi c) Rễ b) Thân d) Lá 10 Mô phân sinh nhóm tế bào: a) Đã phân hóa, có khả nguyên phân b) Chưa phân hóa, có khả nguyên phân c) Đã phân hóa, có khả giảm phân d) Chưa phân hóa, có khả giảm phân Phần II: Tự luận Câu 1: Cây Thanh long trồng nhiều Tỉnh Bình Thuận nước ta Cây thường hoa, kết từ cuối tháng đến tháng dương lịch Trong năm gần đây, vào khoảng đầu tháng 10 tới cuối tháng năm sau, nông dân áp dụng biện pháp “thắp đèn vào ban đêm” để kích thích hoa để thu trái vụ Hãy giải thích sở khoa học việc áp dụng biện pháp trên? * Đáp án đề kiểm tra 15 phút (Mã đề SI15.003) Phần I: Trắc nghiệm D C C D D C C A D 10 B Phần II: Tự luận Nội dung cần nêu - Cây Thanh Long hoa điều kiện ngày dài đêm (ngày dài Điểm 0,5 đ đêm ngắn) - Thắp đèn ban đêm vườn Thanh long với mục đích tạo 1đ thời gian đêm (tối) ngắn thời gian chiếu sáng (ban ngày) - Theo thuyết Quang chu kì: thời gian ban đêm định hoa thực vật 1đ Sở GD & ĐT Hà Nội Trường THPT …………… … Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam Độc lập – Tự – Hạnh phúc Mã đề: SI15.007 ĐỀ KIỂM TRA Môn: Sinh học Thời gian: 15 phút Họ tên:………………………………………………………… Lớp: 11A … Điểm Lời phê cô giáo Phần I: Trắc nghiệm Lựa chọn câu trả lời cho câu hỏi sau: Biến thái có đặc điểm: a) Xảy chậm b) Xảy nhanh c) Xảy nhanh d) Xảy chậm Nhóm động vật phát triển khơng qua biến thái là? a) Ruồi, chuồn chuồn, bướm b) Tôm, cua, ve sầu, bọ cánh cứng c) Châu chấu, muỗi, ong, ruồi, ếch d) Chó, khỉ, động vật có vú Phát triển động vật không qua biến thái phát triển động vật qua biến thái, khác điểm? a) Con non có đặc điểm hình thái, cấu tạo, sinh lý tương tự với trưởng thành b) Con non có đặc điểm hình thái giống với trưởng thành c) Con non có đặc điểm hình thái, cấu tạo, sinh lý khác với trưởng thành d) Con non có đặc điểm cấu tạo, sinh lý khác với trưởng thành Cơ chế phát triển ấu trùng có biến thái khơng hoàn toàn ? a) Ấu trùng hoàn thiện lại toàn thể b) Ấu trùng lột xác nhiều lần để lớn lên c) Ấu trùng phát triển lại số quan cũ d) Ấu trùng hình thành thêm nhiêu mô quan Ở người, hoocmôn sinh trưởng tiết từ? a) Tuyến yên c) Tinh hoàn b) Buồng trứng d) Tuyến giáp Tương quan hoocmơn “kích thích biến đổi sâu thành nhộng bướm” ? a) Tăng tiết Juvenin tăng tiết êđicxơn b) Giảm tiết Juvenin tăng tiết êđicxơn c) Ngừng tiết Juvenin tăng tiết êđicxơn d) Tăng tiết Juvenin giảm tiết êđicxơn Yếu tố bên ngồi có ảnh hưởng lớn đến sinh trưởng phát triển người động vật? a) Thức ăn b) Nước c) Nhiệt độ độ ẩm d) Ánh sáng Tác dụng tập tính ấp trứng lồi chim gì? a) Tạo nhiệt độ thích hợp hợp tử phát triển bình thường b) Hạn chế xâm nhập vi sinh vật vào vỏ trứng c) Truyền lượng từ bố mẹ sang trứng để trứng không bị nhiệt d) Bảo vệ trứng, tránh phá hoại kẻ thù Trẻ em chậm lớn ngừng lớn, chịu lạnh kém, não nếp nhăn, trí tuệ thấp thể khơng có đủ hoocmơn? a) Tirôxin c) Testôteron b) Sinh trưởng d) Ơstrôgen 10 Vai trò testơteron gì? a) Điều hòa phát triển tính trạng sinh dục b) Điều hòa sinh trưởng tế bào (phân bào) c) Điều hòa phát triển tính trạng sinh dục đực d) Điều hòa phát triển tuyến ngoại tiết Phần II: Tự luận Câu 1: Mẹ bạn Vân bác sĩ chuẩn đoán bị mắc bệnh ung thư tuyến giáp giai đoạn đầu Để chữa trị bệnh mẹ bạn phải rời quê Bệnh viện U Bướu để chữa trị Trước tiến hành điều trị cho mẹ bạn Vân, bác sĩ đưa phác đồ điều trị cho mẹ bạn sau: - Phẫu thuật cắt bỏ tuyến giáp, uống I 131 (iốt phóng xạ để tiêu diệt hết tế bào ung thư) - Trước uống I 131 , mẹ Vân bắt buộc không sử dụng hoocmôn tuyến giáp (tổng hợp nhân tạo) tháng Trong thời gian này, khả chịu lạnh trí nhớ mẹ bạn Vân nào? Tại sao? * Đáp án đề kiểm tra 15 phút (Mã đề SI15.007) Phần I: Trắc nghiệm C D C B A B A A A 10 C Phần II: Tự luận Nội dung cần nêu - Khẳng định khả chịu nhiệt trí nhớ mẹ bạn Vân giảm - Khi bệnh nhân bị cắt tuyến giáp lại không tiếp nhận Điểm 0,5 đ 1đ hoocmôn tuyến giáp tổng hợp tháng làm cho thể người bệnh tirơxin - Khi lượng tirơxin khiến hoạt động chuyển hóa giảm làm cho sinh nhiệt thể giảm, đồng thời trí nhớ giảm khiến cho khả chịu lạnh giảm sút trí nhớ 1đ Phụ lục PHIẾU ĐIỀU TRA Họ tên giáo viên:…………………………………………………………… Số năm công tác: ………………………………………………………………… Đơn vị công tác: ………………………………………………………………… Thầy/ Cơ vui lòng cho biết ý kiến cách đánh dấu X vào bảng sau: Câu 1: Thầy/ Cô đánh tính đa dạng thực tiễn nội dung CH tự luận định hướng phát triển lực chủ đề thuộc chương “Sinh trưởng phát triển” ? Mức độ Rất cao Cao Bình thường Khơng đồng ý Ý kiến khác: ………………………………………………………………………….….………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… Câu 2: Thầy/ Cô đánh nội dung CH tự luận định hướng phát triển lực chủ đề thuộc chương “Sinh trưởng phát triển” phù hợp với trình độ nhận thức, phát huy lực học sinh? Mức độ Rất phù hợp Phù hợp Bình thường Khơng phù hợp Ý kiến khác: ………………………………………………………………………….….………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… Câu 3: Thầy/ Cô đánh tính khả thi CH tự luận định hướng phát triển lực chủ đề thuộc chương “Sinh trưởng phát triển”? Mức độ Rất khả thi Khả thi Bình thường Khơng khả thi Ý kiến khác: ………………………………………………………………………….….………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ... 1.4.3 Đánh giá tổng kết 26 Kết luận chương 27 iii Chương XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG BỘ CÂU HỎI KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ CHO CHƯƠNG SINH TRƯỞNG VÀ PHÁT TRIỂN” - SINH HỌC 11 THEO HƯỚNG NÂNG... kế câu hỏi theo hướng nâng cao lực cho người học cho chủ đề: "Sinh trưởng phát triển" - SH 11 35 2.5.1 Chủ đề Sinh trưởng phát triển thực vật” 35 2.5.2 Chủ đề Sinh trưởng phát triển. .. – Sinh học 11 theo hướng nâng cao lực người học MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU Nghiên cứu quy trình xây dựng CH KTĐG chương Sinh trưởng phát triển - SH 11 theo hướng tiếp cận NL người học vận dụng vào