Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học địa lý địa phương lớp 12 ở trường THPT chuyên (tt)

ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TỐNG NGỌC DIỄM TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM SÁNG TẠO TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÝ ĐỊA PHƯƠNG LỚP 12 Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CHUYÊN Chuyên ngành: Lí l

ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

TỐNG NGỌC DIỄM

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM SÁNG TẠO TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÝ ĐỊA PHƯƠNG LỚP 12

Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CHUYÊN

Chuyên ngành: Lí luận và phương pháp dạy học bộ môn Địa lý

Mã số: 60140111

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

TS NGUYÊN THỊ KIM LIÊN

Thừa Thiên Huế, năm 2018

Demo Version - Select.Pdf SDK

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi Các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực, đƣợc các đồng tác giả cho phép sử dụng và chƣa từng đƣợc công bố trong bất kì một công trình nào khác

Huế, tháng 06 năm 2018

Học viên

Tống Ngọc Diễm

Demo Version - Select.Pdf SDK

LỜI CẢM ƠN

Được sự giúp đỡ của quý thầy, cô giáo dành cho bản thân trong quá trình học tập, nghiên cứu tại Trường Đại học Sư phạm - Huế, tôi đã trưởng thành hơn trong học tập và rèn luyện về chuyên môn, nghiệp vụ cũng như kỹ năng sống

Xin gửi lời cảm ơn chân thành và lời chúc nhiều sức khỏe đến cô hướng dẫn

TS Nguyễn Thị Kim Liên, người đã rất tận tình chỉ bảo, nhiệt tình giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu thực hiện đề tài này

Chân thành cảm ơn quý thầy, cô giáo Khoa Địa lý trường Đại học Sư phạm - Huế, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu vừa qua

Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn tới:

- Đại học Huế, Trường Đại học Sư phạm, Phòng Đào tạo sau đại học Trường Đại học Sư phạm - Huế

- Trường Đại học An Giang

- Ban Giám Hiệu, thầy, cô giáo và các học sinh thân yêu trường THPT chuyên Thoại Ngọc Hầu đã tạo điều kiện thuận lợi, giúp đỡ tôi trong quá trình thực nghiệm

đề tài

- Gia đình và người thân đã luôn bên cạnh động viên và khích lệ tinh thần học tập cho tôi

Cuối cùng, xin kính chúc quý thầy, cô giáo, ban lãnh đạo nhiều sức khỏe

và hạnh phúc

Huế, tháng 06 năm 2018 Tác giả luận văn

Tống Ngọc Diễm Demo Version - Select.Pdf SDK

MỤC LỤC

Trang

Trang phụ bìa i

Lời cam đoan ii

Lời Cảm Ơn iii

MỤC LỤC 1

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT 4

DANH MỤC CÁC BẢNG, SƠ ĐỒ 5

MỞ ĐẦU 6

1 Lý do chọn đề tài 6

2 Mục tiêu nghiên cứu của đề tài 8

3 Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài 8

4 Phạm vi nghiên cứu của đề tài 8

5 Lịch sử nghiên cứu của đề tài 8

6 Phương pháp nghiên cứu của đề tài 10

7 Cấu trúc của luận văn 11

NỘI DUNG 12

Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM SÁNG TẠO TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÝ ĐỊA PHƯƠNG Ở TRƯỜNG THPT CHUYÊN 12

1.1 Cơ sở lý luận 12

1.1.1 Một số vấn đề về trải nghiệm sáng tạo 12

1.1.1.1 Khái niệm về trải nghiệm 12

1.1.1.2 Khái niệm về sáng tạo 12

1.1.1.3 Thuật ngữ trải nghiệm sáng tạo 13

1.1.1.4 Phân loại trải nghiệm sáng tạo 14

1.1.1.5 Đặc điểm của hoạt động trải nghiệm sáng tạo 14

1.1.1.6 Các phẩm chất, năng lực được hình thành qua hoạt động trải nghiệm sáng tạo 17

1.1.1.7 Phân biệt hoạt động trải nghiệm sáng tạo với hoạt động ngoài giờ lên lớp 21

Demo Version - Select.Pdf SDK

1.1.1.8 Đánh giá hoạt động trải nghiệm sáng tạo 24

1.1.2 Cấu trúc, mục tiêu, nội dung, chương trình Địa lý trung học phổ thông 25

1.1.2.1 Cấu trúc 25

1.1.2.2 Mục tiêu 26

1.1.2.3 Nội dung chương trình Địa lý trung học phổ thông và trung học phổ thông chuyên 27

1.1.3 Đặc điểm tâm sinh lý học sinh trung học phổ thông 28

1.1.3.1 Đặc điểm tâm sinh lý, nhận thức của học sinh trung học phổ thông 28

1.1.3.2 Đặc điểm tâm sinh lý và nhận thức của học sinh trung học phổ thông chuyên 30

1.2 Cơ sở thực tiễn 27

1.2.1 Thực trạng dạy và học Địa lý ở trường THPT chuyên 27

1.2.2 Thực trạng của việc tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học địa lý ở trường THPT chuyên 33

1.2.2.1 Mục đích khảo sát 34

1.2.2.2 Đối tượng khảo sát 34

1.2.2.3 Nội dung khảo sát 34

1.2.2.4 Phương pháp khảo sát 35

1.2.2.5 Kết quả khảo sát 35

1.2.3 Thuận lợi và khó khăn của trường THPT chuyên trong việc tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học địa lý 45

1.2.3.1 Thuận lợi 45

1.2.3.2 Khó khăn 45

TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 46

Chương 2 CÁCH THỨC TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM SÁNG TẠO TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÝ ĐỊA PHƯƠNG LỚP 12 Ở TRƯỜNG THPT CHUYÊN 47

2.1 Các điều kiện cần thiết để tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong giảng dạy địa lý địa phương ở trường trung học phổ thông 47

2.2 Các nguyên tắc tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo 50

Demo Version - Select.Pdf SDK

2.3 Xây dựng một số chủ đề địa lý địa phương An Giang trong chương trình địa

lý lớp 12 trung học phổ thông để tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo 53

2.4 Quy trình tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong giảng dạy địa lý địa phương 54

2.5 Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học địa lý địa phương ở trường THPT chuyên 57

2.5.1 Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo bằng hình thức câu lạc bộ địa lý 57

2.5.2 Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo bằng hình thức tổ chức cuộc thi 60

2.5.3 Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo bằng hình thức tham quan, học tập 66

2.5.4 Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo bằng hình thức dạy học dự án 70

2.5.5 Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo bằng hình thức hoạt động tình nguyện 73

2.5.6 Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo bằng hình thức hoạt động nhân đạo 77

TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 80

Chương 3 THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM 81

3.1 Mục đích thực nghiệm 81

3.2 Nội dung thực nghiệm 81

3.3 Tiến hành thực nghiệm 82

3.4 Kết quả thực nghiệm 82

3.5 Kết luận chung về thực nghiệm 91

TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 93

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 94

1 Kết luận 94

2 Kiến nghị 94

TÀI LIỆU THAM KHẢO 96 PHỤ LỤC

Demo Version - Select.Pdf SDK

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

GV : Giáo viên

HĐTNST : Hoạt động trải nghiệm sáng tạo THPT : Trung học phổ thông

TNST : Trải nghiệm sáng tạo

Demo Version - Select.Pdf SDK

DANH MỤC CÁC BẢNG, SƠ ĐỒ

Trang

Bảng 1.1 Bảng phân biệt hoạt động trải nghiệm sáng tạo và hoạt động ngoài giờ lên lớp 21

Bảng 1.2 Cấu trúc nội dung sách giáo khoa Địa lý lớp 12 cơ bản và nâng cao 27

Bảng 1.3 Kết quả khảo sát giáo viên về hoạt động dạy học trải nghiệm sáng tạo 35

Bảng 1.4 Kết quả khảo sát học sinh về hoạt động học tập trải nghiệm sáng tạo 39

Bảng 2.1 Một số chủ đề có thể xây dựng hoạt động dạy học trải nghiệm sáng tạo 53

Sơ đồ 1.1 Cấu trúc chương trình Địa lý lớp 12 THPT 25

Demo Version - Select.Pdf SDK

MỞ ĐẦU

1 Lý do chọn đề tài

Trên thế giới, từ giữa thế kỉ XX, nhà khoa học giáo dục nổi tiếng người Mĩ, John Dewey, với tác phẩm Kinh nghiệm và Giáo dục (Experience and Education)

đã chỉ ra hạn chế của giáo dục nhà trường và đưa ra quan điểm về vai trò của kinh nghiệm trong giáo dục Với triết lí giáo dục đề cao vai trò của kinh nghiệm, Dewey cũng chỉ ra rằng, những kinh nghiệm có ý nghĩa giáo dục giúp nâng cao hiệu quả giáo dục bằng cách kết nối người học và những kiến thức được học với thực tiễn Theo đó, học là một quá trình trong đó kiến thức của người học được tạo ra qua việc chuyển hóa kinh nghiệm, nghĩa là, bản chất của hoạt động học là quá trình trải nghiệm

Ở nước ta, Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng đã từng chỉ rõ phương pháp để đào tạo nên những người tài đức là: “Học đi đôi với hành, giáo dục kết hợp với lao động sản xuất, nhà trường gắn liền với xã hội” Đây cũng là nguyên lí giáo dục được qui định trong Luật giáo dục hiện hành của Việt Nam nhằm để nhấn mạnh yếu tố thực hành

và vận dụng thực tế

Có thể nói, hoạt động học tập trải nhiệm sáng tạo đã và đang được triển khai trên toàn thế giới, mà vai trò của nó là vô cùng to lớn trong việc hoàn thiện cả về kĩ năng, kiến thức và phẩm chất cho người học Hoạt động này giúp cho học sinh có nhiều cơ hội trải nghiệm để vận dụng những kiến thức học được vào thực tiễn từ đó hình thành năng lực thực tiễn cũng như phát huy tiềm năng sáng tạo của bản thân

Đó chính là mục đích của giáo dục thế giới nói chung, kể cả nền giáo dục của Việt Nam nói riêng

Hội nghị lần thứ 8 Ban chấp hành Trung ương Đảng (khoá XI) về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đã nêu rõ quan điểm đổi mới giáo dục: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo định hướng phát huy tính tích cực,

chủ động, sáng tạo của học sinh, khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ

máy móc, vận dụng các phương pháp, kỹ thuật dạy học một cách linh hoạt, sáng tạo, phù hợp với mục tiêu, nội dung giáo dục, đối tượng học sinh và điều kiện cụ

Demo Version - Select.Pdf SDK

thể của mỗi cơ sở giáo dục phổ thông Đa dạng hoá hình thức tổ chức học tập, coi

trọng cả dạy học trên lớp và các hoạt động xã hội, trải nghiệm sáng tạo, tập dượt nghiên cứu khoa học Phối hợp chặt chẽ giáo dục nhà trường, giáo dục gia đình và

giáo dục xã hội” [17, tr 5] Như vậy, theo quan điểm trên thì hình thức dạy học trải nghiệm sáng tạo ngày càng được chú trọng trong mục tiêu của giáo dục phổ thông Trong những năm qua, Địa lý bị xem là một trong những môn học “phụ” ở trường trung học phổ thông do nhiều nguyên nhân khác nhau Phụ huynh học sinh thường định hướng cho con em mình các ngành nghề thuộc lĩnh vực khoa học tự nhiên Các ngành nghề thuộc nhóm thi môn xã hội ngày càng thu hẹp Do đó, trong các trường phổ thông, các môn khoa học xã hội nói chung và Địa lý nói riêng thường bị xem nhẹ Và ở một số địa phương, việc dạy học Địa lý với lối dạy truyền thống đã làm cho môn Địa lý trở nên khô khan, nhàm chán chưa tạo được nhiều hứng thú cho học sinh, Tâm lý sợ, e ngại và không thích học các môn xã hội cũng như môn Địa lý của học sinh là một vấn đề rất đáng quan tâm vì nó ảnh hưởng rất lớn đến hiệu quả và chất lượng học tập Như vậy, đổi mới giáo dục nhằm nâng cao chất lượng dạy và học môn Địa lý cũng là một vấn đề hết sức cấp bách

Theo dự thảo chương trình giáo dục phổ thông sau năm 2015, hoạt động trải nghiệm sáng tạo là môn học bước đầu giúp học sinh học được cách quan sát và tư duy về xã hội, cuộc sống, và nâng cao năng lực lý giải hiện tượng xã hội; biết cách phân tích và giải quyết vấn đề thuộc lĩnh vực xã hội trong không gian và thời gian; gắn lý thuyết với thực tiễn, học đi đôi với hành Hơn thế nữa, hoạt động dạy học trải nghiệm sáng tạo còn gắn kết với dạy học tích hợp và phân hóa, là một trong những định hướng quan trọng trong đổi mới giáo dục hiện nay Vì vậy, việc tổ chức dạy học trải nghiệm sáng tạo trong môn Địa lý là một trong những giải pháp đổi mới giáo dục, giúp nâng cao chất lượng dạy học Đây là hình thức học tập trực quan, sinh động, tạo nhiều hứng thú cho học sinh, từ đó phát huy tính tích cực, sáng tạo, hình thành các kĩ năng và năng lực cần thiết cho các em

Với những lí do trên tôi mạnh dạn đề xuất nghiên cứu đề tài: “TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM SÁNG TẠO TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÝ ĐỊA PHƯƠNG LỚP 12 Ở TRƯỜNG THPT CHUYÊN” cho luận văn tốt nghiệp của mình

Demo Version - Select.Pdf SDK

2 Mục tiêu nghiên cứu của đề tài

Xây dựng được các cách thức tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học Địa lý địa phương lớp 12 ở trường THPT chuyên nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo cho học sinh Từ đó, nâng cao chất lượng dạy học, góp phần đổi mới hiệu quả giáo dục

3 Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài

- Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của việc tổ chức hoạt động dạy học trải nghiệm sáng tạo ở trường THPT chuyên

- Khảo sát điều tra hoạt động tổ chức trải nghiệm sáng tạo ở trường THPT chuyên

- Xác định cách thức tiến hành tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học Địa lý địa phương ở trường THPT chuyên

- Thực nghiệm sư phạm nhằm đánh giá hiệu quả của đề tài nghiên cứu

4 Phạm vi nghiên cứu của đề tài

- Về nội dung: các hình thức và biện pháp tổ chức hoạt động dạy học trải nghiệm sáng tạo cho học sinh trong dạy học địa lý địa phương lớp 12 ở trường THPT chuyên

- Về phạm vi thực nghiệm: tiến hành thực nghiệm tại trường THPT chuyên Thoại Ngọc Hầu (địa bàn thành phố Long Xuyên, tỉnh An Giang)

5 Lịch sử nghiên cứu của đề tài

Vấn đề hoạt động dạy và học qua trải nghiệm sáng tạo không phải là vấn đề mới với nhiều nước trên thế giới, nhưng với Việt Nam vấn đề này còn khá mới mẻ

Vì vậy, trong quá trình nghiên cứu tôi đã tham khảo, tiếp cận các loại tài liệu đề cập đến những vấn đề chung của hoạt động trải nghiệm sáng tạo như sau:

- Dự thảo chương trình giáo dục phổ thông tổng thể sau năm 2015 của Bộ Giáo dục và Đào tạo đã nêu lên quan điểm xây dựng chương trình giáo dục phổ thông, mục tiêu chương trình giáo dục phổ thông, định hướng xây dựng các chương trình môn học, yêu cầu cần đạt về các phẩm chất chủ yếu và năng lực chung của học sinh Trong đó, hoạt động trải nghiệm sáng tạo là hoạt động giáo dục mà từng học sinh được trực tiếp hoạt động thực tiễn trong nhà trường hoặc trong xã hội dưới sự hướng dẫn và tổ chức của nhà giáo dục, qua đó phát triển tình cảm, đạo đức, các kỹ

Demo Version - Select.Pdf SDK

năng và tích luỹ kinh nghiệm riêng của cá nhân Trải nghiệm sáng tạo là hoạt động được coi trọng trong từng môn học, đồng thời trong kế hoạch giáo dục cũng bố trí các hoạt động trải nghiệm sáng tạo riêng, mỗi hoạt động này mang tính tổng hợp của nhiều lĩnh vực giáo dục, kiến thức, kỹ năng khác nhau

- Tài liệu tập huấn: “Kỹ năng thiết kế và tổ chức các hoạt động trải nghiệm sáng tạo” năm 2017 của Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh đã đề cập đến một số vấn đề chung về hoạt động trải nghiệm sáng tạo, kỹ năng thiết kế và biện pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo, đánh giá kết quả hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong trường phổ thông

- Tài liệu tập huấn “kỹ năng xây dựng và tổ chức các hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong trường trung học” tỉnh Quảng Ninh năm 2015 đã đề cập đến cách thức tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo ở trường trung học và cách đánh giá trong hoạt động trải nghiệm sáng tạo của học sinh trung học

- Luận văn thạc sĩ giáo dục học của tác giả Nguyễn Thị Phương Linh (Trường

Đại học sư Phạm Huế), năm 2016, tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong

dạy học ngoài giờ môn Địa lý lớp 11 trung học phổ thông, đã nghiên cứu được cơ

sở lý luận về hoạt động trải nghiệm sáng tạo cũng như thực trạng tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong trường phổ thông, từ đó đề ra cách thức tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học ngoài giờ một cách hiệu quả trong môn Địa

lý lớp 11 ở trường THPT

- Luận văn thạc sĩ giáo dục học của tác giả Cao Thị Hoa (Trường Đại học Sư

phạm Huế), năm 2016, tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học trên

lớp môn Địa lý lớp 10 trung học phổ thông, đã đề cập đến việc nghiên cứu cơ sở lý

luận về việc tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học trên lớp môn Địa

lý 10 từ đó tìm hiểu thực trạng tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo và nghiên cứu nội dung, phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học trên lớp, nội khóa môn Địa lý lớp 10 THPT

- Tài liệu tập huấn “kĩ năng xây dựng và tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong trường trung học”, Đại học quốc gia Hà Nội, Đại học giáo dục, báo cáo viên TS Trần Văn Tính, ThS Trần Quỳnh Trang đã đề cập đến các bước cần thiết

Demo Version - Select.Pdf SDK