Quản lý ngân sách phường Thanh Xuân Nam Quận Thanh Xuân Thành phố Hà Nội

Xét về hình thức, ngân sách phường là toàn bộ các khoản thu chi trong dự toán đã được HĐND phường quyết định và thực hiện trong một năm nhằm đảm bảo nguồn tài chính cho chính quyền nhà n

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

LÊ THỊ THANH THƯƠNG

QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC PHƯỜNG THANH XUÂN NAM, QUẬN THANH XUÂN, THÀNH PHỐ HÀ NỘI

Ngành: Quản lý kinh tế

Mã số: 8340410

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS TRẦN NGỌC NGOẠN

Hà Nội –2018

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi Các số liệu ghi trong luận văn là trung thực Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác

TÁC GIẢ LUẬN VĂN

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU 1 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VÀ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC CẤP PHƯỜNG 8

1.1 Lý luận chung về quản lý nhà nước 8 1.2 Quản lý ngân sách nhà nước phường 12

CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NGÂN SÁCH PHƯỜNG THANH XUÂN NAM 29

2.1 Khái quát vị trí địa lý và đặc điểm kinh tế xã hội của phường Thanh Xuân Nam 29 2.2 Thực trạng quản lý NSNN phường Thanh Xuân Nam giai đoạn 2015-2017 31 2.3 Đánh giá chung những thành tựu, tồn tại trong công tác quản lý NSNN phường Thanh Xuân Nam 50

CHƯƠNG 3: CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH PHƯỜNG THANH XUÂN NAM 56

3.1 Bối cảnh chung phát triển thành phố Hà Nội, quận Thanh Xuân, phường Thanh Xuân Nam 56 3.2 Định hướng hoàn thiện công tác quản lý NSNN phường Thanh Xuân Nam 58 3.3 Các giải pháp và kiến nghị nhằm hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nước phường Thanh Xuân Nam 64

KẾT LUẬN 74 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 75

1

MỞ ĐẦU

1 Tính cấp thiết của đề tài

Xã, phường, thị trấn là cấp chính quyền cơ sở trong tổ chức hành chính 4 cấp

ở nước ta Đây là cấp trực tiếp triển khai mọi chủ trương, đường lối, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước đến với người dân; là nơi trực tiếp giải quyết toàn

bộ các quan hệ và lợi ích giữa Nhà nước với người dân Ngoài những điểm giống với xã và thị trấn, phường là đơn vị hành chính cơ sở ở nội thành, nội thị, tổ chức theo khu vực dân cư ở đường phố, dưới quận Quyết định số 3940/QĐ-UB ngày 25/8/1990 của UBND thành phố Hà Nội đã quy định nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền cấp phường; trong đó chỉ rõ: "Phường là đơn vị hành chính cơ sở ở nội thành, nội thị; là nơi trực tiếp thực hiện mọi chủ trương, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước, thực hiện quyền và nghĩa vụ công dân Chính quyền cấp phường có chức năng chủ yếu là quản lý hành chính nhà nước, quản lý xã hội và chăm lo phục vụ đời sống dân cư" Muốn thực hiện được chức năng, nhiệm vụ của mình, chính quyền phường phải có nguồn ngân sách được hình thành từ nguồn cân đối NSNN để đảm bảo nhu cầu chi tiêu theo những nguyên tắc ổn định, bền vững Với nguồn ngân sách ổn định, việc sử dụng có hiệu quả nguồn ngân sách này sẽ góp phần thực hiện thắng lợi những mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn phường

Tại mục 4 – Điều 21 – Luật Thủ đô – Số hiệu 25/2012/QH13 ngày 21/1180121 có ghi: Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân và các cấp chính quyền thành phố Hà Nội có trách nhiệm sử dụng đúng mục đích, hiệu quả nguồn ngân sách được Nhà nước phân bổ, hỗ trợ và các nguồn vốn huy động khi thực hiện các chương trình, dự án xây dựng, phát triển Thủ đô Vì thế, ngân sách phường được hiểu là một bộ phận cấu thành NSNN Xét về hình thức, ngân sách phường là toàn

bộ các khoản thu chi trong dự toán đã được HĐND phường quyết định và thực hiện trong một năm nhằm đảm bảo nguồn tài chính cho chính quyền nhà nước cấp phường thực hiện chức năng, nhiệm vụ về quản lý kinh tế - xã hội trên địa bàn Xét

về bản chất, ngân sách phường là hệ thống các quan hệ kinh tế giữa chính quyền nhà nước cấp phường với các chủ thể khác phát sinh trong quá trình hình thành và phân phối các nguồn tài chính nhằm tạo lập quỹ tiền tệ tập trung để đáp ứng các nhu cầu chi gắn với việc thực hiện các chức năng, nhiệm vụ chủ yếu của chính quyền

2

nhà nước cấp phường

Thanh Xuân Nam là một phường nằm ở phía Nam quận Thanh Xuân, thành phố

Hà Nội, được thành lập từ tháng 1 năm 1997 Trong thời gian qua, để hoàn thành chức năng, nhiệm vụ của một cấp chính quyền đô thị, HĐND và UBND phường đã sử dụng

có hiệu quả cao ngân sách được giao, thể hiện ở các chỉ tiêu đặt ra từ đầu nhiệm kỳ (Đại hội đại biểu Đảng bộ lần thứ V nhiệm kỳ 2015-2020) đều hoàn thành ở mức cao, với nhiều chỉ tiêu vượt định mức

Trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng XHCN và đẩy mạnh CNH, HĐH hiện nay, yêu cầu đối mới quản lý NSNN nói chung và ngân sách xã, phường nói riêng đang đặt ra rất gay gắt về đảm bảo nguyên tắc sử dụng hiệu quả, công khai

và minh bạch Hơn nữa, quản lý ngân sách xã ở địa phương cũng còn không ít hạn chế Năng lực, trình độ cán bộ quản lý ngân sách xã, phường còn yếu kém

Trước tình hình đó, việc nghiên cứu tìm những giải pháp để quản lý hiệu quả ngân sách phường có ý nghĩa quan trọng, góp phần vào việc nâng cao hiệu lực quản

lý ngân sách, thực hành tiết kiệm chống lãng phí và góp phần kiếm soát lạm phát - vấn đề đang nóng bỏng và gay gắt hiện nay Đó cũng là lý do chủ yếu của việc lựa

chọn đề tài “Quản lý ngân sách phường Thanh Xuân Nam Quận Thanh Xuân

Thành phố Hà Nội”

2 Tình hình nghiên cứu đề tài

Đã có một số tài liệu, công trình nghiên cứu và các báo cáo tổng kết có liên quan đến vấn đề mà đề tài luận văn nghiên cứu

- Về vị trí, chức năng, nội dung của ngân sách xã, phường, thị trấn trong hệ thống NSNN và các quy định về sử dụng NSNN nói chung, có các sách: Nguyễn Văn Tuyến (2007), Giáo trình Luật NSNN, Nxb Tư pháp, Hà Nội; Bộ Tài chính (2005, 2010), Hệ thống mục lục NSNN, Nxb Tài chính, Hà Nội; Bộ Tài chính (2010), Hướng dẫn thực hiện Luật NSNN, Nxb Tài chính, Hà Nội Nội dung các

cuốn sách này đã chỉ ra vị trí, vai trò và nội dung của ngân sách phường (xã, thị trấn); trong đó, đã chỉ rõ ngân sách phường là một cấp ngân sách trong hệ thống 4

cấp NSNN, có vai trò đảm bảo nguồn tài chính cho chính quyền nhà nước cấp

phường thực hiện chức năng, nhiệm vụ quản lý nhà nước về các mặt kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh trên địa bàn Cùng với đó, nội dung các cuốn sách này cũng đã chỉ ra những nguyên tắc chung nhất trong việc sử dụng NSNN nói chung,

3

mà việc sử dụng ngân sách phường (xã, thị trấn) cũng phải chấp hành, bởi ngân sách phường là một cấp NSNN Do đó, đây là các cuốn sách tham khảo rất quan trọng đối với học viên trong quá trình triển khai đề tài luận văn; bởi vấn đề HQQL ngân sách phường phải được xem xét trước hết ở chỗ có chấp hành đúng với các

nguyên tắc sử dụng NSNN hay không?

- Về nội dung quản lý ngân sách xã, phường, thị trấn có một số sách tham

khảo và công trình tiêu biểu như sau:

- Về các sách tham khảo: Bộ Tài chính (2006), Chế độ kế toán ngân sách và tài chính xã, Nxb Tài chính, Hà Nội; Bộ Tài chính (2010), Quản lý Ngân sách xã, phường, Nxb Tài chính, Hà Nội; Bộ Tài chính (2010), Hướng dẫn quản lý thu, chi Ngân sách xã, phường, thị trấn, Nxb Tài chính, Hà Nội; Bộ Tài chính (2012), Công tác quản lý tài chính kế toán đối với chính quyền xã, phường, thị trấn, Nxb Tài chính, Hà Nội; Bộ Tài chính (2006), Thông tư 60/2003/TT-BTC quy định về quản lý ngân sách xã và các hoạt động tài chính khác của xã, phường, thị trấn, Nxb

Tài chính, Hà Nội Nội dung các cuốn sách này đã cung cấp những kiến thức cơ bản

về công tác quản lý thu – chi ngân sách phường (xã, thị trấn); trong đó đã chỉ ra nội dung các khoản thu, chi ngân sách phường (xã, thị trấn), những nguyên tắc cơ bản của công tác quản lý ngân sách phường (xã, thị trấn) và những điểm khác biệt trong thu, chi của ngân sách phường so với thu và chi của ngân sách xã Các cuốn sách nói trên là những tài liệu tham khảo rất quan trọng cho học viên trong quá trình triển khai đề tài luận văn của mình; bởi nội dung của các cuốn sách đó đã trực tiếp cung cấp những kiến thức cơ bản về quản lý ngân sách phường (xã, thị trấn), cũng như cơ

sở pháp lý cho việc sử dụng ngân sách phường, mà việc đánh giá hiệu quả sử dụng ngân sách phường không thể xa rời những nguyên tắc cơ bản trong quản lý ngân sách đã được các cuốn sách đó nêu ra

- Về tài liệu tham khảo: Ủy ban Kinh tế và Ngân sách của Quốc hội, Dự án

VIE/02/008 “Tăng cường năng lực của Quốc hội và Hội đồng nhân dân trong việc

thẩm tra, quyết định và giám sát ngân sách”, Tài liệu tập huấn cho Hội đồng nhân dân xã, phường, thị trấn về lĩnh vực ngân sách (Chuyên để 1 – 4) Nội dung của tài

liệu này, trực tiếp là các chuyên đề từ 1 đến 4, đã chỉ rõ vị trí, chức năng, nội dung của ngân sách phường (xã, thị trấn) trong hệ thống 4 cấp NSNN; đồng thời, chỉ ra phạm vi, thẩm quyền của HĐND, UBND phường (xã, thị trấn) trong việc sử dụng

Trong luận văn của mình, tác giả Nguyễn Hà Phương đã luận giải những vấn

đề lý luận chung về quản lý ngân sách xã, phường; tác động của việc thu chi ngân sách xã, phường đến đời sống kinh tế - xã hội của địa phương; hệ thống quản lý ngân sách cấp xã, phường và các nguyên tắc quản lý ngân sách xã, phường; trong

đó, đã làm nổi bật đặc điểm, chức năng của ngân sách xã, phường và vai trò của hoạt động thu chi ngân sách đối với việc thực thi chức năng nhiệm vụ của chính quyền xã, phường trên địa bàn Thành phố Việt Trì Trên cơ sở đó, tác giả đề xuất các giải pháp tăng cường quản lý ngân sách xã, phường dưới góc độ của công tác quản lý tài chính – tiền tệ Điểm đáng chú ý trong 3 nhóm giải pháp mà tác giả Nguyễn Hà Phương đề xuất là nhóm giải pháp nâng cao trình độ, nhận thức của cán

bộ xã, phường trong việc quản lý ngân sách xã, phường

Trong luận văn của Hoàng Thị Yến, tác giả đã tập trung đánh giá tổng quát công tác thu, chi ngân sách xã trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn để đề xuất các giải pháp cơ bản nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý ngân sách xã Mặc dù nội dung hai luận văn nói trên không đề cập đến vấn đề HQQL ngân sách phường, nhưng vẫn là những tài liệu bổ ích cho học viên tham khảo khi trình bày lý luận chung về ngân sách phường và nghiên cứu đề xuất các giải pháp trong luận văn của mình

- Về hiệu quả quản lý, sử dụng NSNN nói chung, cấp huyện và cấp xã (phường, thị trấn) nói riêng, có một số luận án tiến sĩ và luận văn thạc sĩ đã công

bố, tiêu biểu là các công trình, của các tác giả của tác giả: Tô Thiện Hiền (2013),

Nâng cao hiệu quả quản lý NSNN tỉnh An Giang giai đoạn 2011-2015 và tầm nhìn

2020, luận án tiến sĩ kinh tế, Học viện Ngân hàng Thành phố Hồ Chí Minh; Phạm Công Hưng (2013), Giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách huyện Thuận Thành, luận văn thạc sĩ kinh tế, Đại học Nông nghiệp I Hà Nội; Hoàng Thị Xinh (2014), Một số giải pháp nâng cao hiệu quả chi ngân sách xã hội cho sự

5

nghiệp xã hội, luận văn thạc sĩ kinh tế, Đại học Duy Tân; Nguyễn Đức Thọ (2007), Nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng kinh phí ngân sách nhà nước tại các cơ quan hành chính - sự nghiệp thuộc Bộ Tài chính, luận văn thạc sĩ kinh tế, chuyên ngành

kinh tế chính trị, Đại học Kinh tế Đại học Quốc gia Hà Nội

Trong luận án của Tô Thiện Hiền, trên cơ sở phân tích thực trạng về hiệu quả quản lý ngân sách của tỉnh An Giang và kinh nghiệm của một số nước trên thế giới, luận án nêu ra mục tiêu, quan điểm quản lý NSNN ở tỉnh An Giang và những giải pháp cơ bản nhằm nâng cao hiệu quả quản lý NSNN tỉnh An Giang trong giai đoạn 2011-2015 tầm nhìn đến 2020; trong đó có đề cập đến việc nâng cao hiệu quả quản

lý ngân sách xã, phường, thị trấn của tỉnh An Giang

Tác giả Phạm Công Hưng, trong luận án của mình, đã phân tích sự cần thiết phải nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách huyện và tập trung đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách của một huyện cụ thể là Thuận Thành, Bắc Ninh

Tác giả Hoàng Thị Xinh trong luận văn của mình, trên cơ sở phân tích thực trạng chi chi ngân sách xã hội cho sự nghiệp xã hội, đã đề xuất các giải pháp cơ bản nhằm nâng cao hơn nữa hiệu quả khoản chi này

Trong luận văn của Nguyễn Đức Thọ, tác giả hệ thống hóa công tác quản lý

và sử dụng kinh phí NSNN trong lĩnh vực hành chính sự nghiệp Điểm đáng chú ý trong luận văn này, mà học viên có thể tham khảo, là tác giả đã phân tích các nhân

tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý và sử dụng kinh phí NSNN tại các cơ quan hành chính - sự nghiệp

- Về sử dụng ngân sách phường Thanh Xuân Nam, quận Thanh Xuân Nam, thành phố Hà Nội

Đến nay, chưa có công trình khoa học nào tập trung nghiên cứu vấn đề sử dụng và quản lý ngân sách phường Thanh Xuân Nam Về vấn đề này, chỉ có Văn kiện Đại hội đại biểu Đảng bộ phường Thanh Xuân Nam nhiệm kỳ 2015-2020 và các thông báo hằng năm của UBND quận Thanh Xuân Nam (Phòng Tài chính – Kế hoạch) về việc thực hiện ngân sách năm là có đánh giá Đó là những tài liệu có thể cung cấp những luận điểm đánh giá và số liệu tin cậy cho học viên tham khảo để phân tích, so sánh, làm cơ sở thực tiễn của đề tài luận văn

Tóm lại, các sách, tài liệu, luận án, luận văn đã dẫn ở trên có những nội dung

6

liên quan đến đề tài mà học viên theo đuổi; nên chúng là những tư liệu bổ ích để học viên tham khảo trong quá trình triển khai viết luận văn của mình Tuy nhiên, trong các công trình và tài liệu đó, chưa có công trình nào tập trung nghiên cứu vấn

đề “Hiệu quả sử dụng ngân sách phường Thanh Xuân Nam, quận Thanh Xuân Nam, thành phố Hà Nội” Do đó, đề tài mà học viên lựa chọn làm luận văn thạc sĩ kinh tế chính trị không trùng lặp với các tài liệu, công trình đã công bố

3 Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài

- Làm rõ cơ sở lý luận về quản lý ngân sách nhà nước cấp phường

- Đánh giá thực trạng quản lý ngân sách nhà nước phường Thanh Xuân Nam giai đoạn 2015-2017

- Đề xuất một số quan điểm cơ bản và giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước phường Thanh Xuân Nam trong thời gian tới

4 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài

* Đối tượng nghiên cứu

Quản lý ngân sách nhà nước phường dưới góc độ quản lý kinh tế

* Cách tiếp cận:

- Tiêp cận dưới góc độ hệ thống: NSNN là một hệ thống tính từ Trung ương – Tỉnh – Huyện – Xã (phường), do đó cần sử dụng phương pháp hệ thống để phân tích thực trạng quản lý NSNN phường

- Tiếp cận dưới góc độ phân bổ nguồn lực giới hạn nhắm đạt kết quả tối ưu

- Tiếp cận dựa trên lý thuyết chính sách công bàn về vai trò của phân cấp ngân sách để tăng tính chủ động, hiệu quả, sự minh bạch và trách nhiệm giải trình

- Tiếp cận dưới góc độ quy trình quản lý ngân sách nhà nước theo đầu ra: mục tiêu, thứ tự ưu tiên, dựa trên kết quả đầu ra

5 Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu

- Phương pháp thu thập số liệu và phân tích số liệu thứ cấp:

7

- Phương pháp phỏng vấn cán bộ phường quản lý ngân sách

- Phương pháp thống kê mô tả, khảo sát thực tế

* Phạm vi nghiên cứu

- Về không gian: Quản lý ngân sách nhà nước trên địa phường Thanh Xuân Nam, quận Thanh Xuân Nam, thành phố Hà Nội

- Phạm vi thời gian được giới hạn trong thời gian từ năm 2015 đến 2017

- Phạm vi nội dung: Nghiên cứu thực trạng quản lý ngân sách nhà nước phường Thanh Xuân Nam, đề ra các giải pháp tăng cường quản lý NSNN đảm bảo nguyên tắc tính hiệu quả, tiết kiệm…

6 Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn

Kết quả nghiên cứu của đề tài góp phần cung cấp thêm cơ sở khoa học để HĐND, UBND phường Thanh Xuân Nam, quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội tham khảo nhằm nâng cao hơn nữa công tác quản lý ngân sách phường Bên cạnh

đó, các luận cứ khoa học trong luận văn này cũng có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo cho một số phường bạn trên địa bàn quận Thanh Xuân trong quá trình sử dụng ngân sách phường; hoặc có thể dùng làm tài liệu tham khảo trong các lớp tập huấn, bồi dưỡng, đào tạo cán bộ quản lý xã, phường, thị trấn về vấn đề quản lý ngân sách

7 Kết cấu của luận văn

* Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn được chia thành 3 chương, cụ thể như sau:

- Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý ngân sách nhà nước và NSNN cấp xã (phường)

- Chương 2: Thực trạng quản lý ngân sách nhà nước phường Thanh Xuân Nam, quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội

- Chương 3: Quan điểm cơ bản và giải pháp chủ yếu nâng cao hiệu quả quản

lý NSNN trên địa bàn phường Thanh Xuân Nam

8

CHƯƠNG 1

CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VÀ NGÂN SÁCH NHÀ

NƯỚC CẤP PHƯỜNG 1.1 Lý luận chung về quản lý nhà nước

1.1.1 Khái niệm

“QLNN là một dạng quản lý xã hội đặc biệt, mang tính quyền lực nhà nước,

sử dụng pháp luật nhà nước để điều chỉnh các quá trình xã hội và hành vi hoạt động của con người trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội do các cơ quan nhà nước thực hiện nhằm thỏa mãn nhu cầu hợp pháp của con người và duy trì sự ổn định, phát triển xã hội” (Nguyễn Hồng Hải, 2012)

Trong một quốc gia, Nhà nước đóng vai trò quan trọng trong quản lý kinh tế,

xã hội nhằm đảm bảo cho quốc gia đó phát triển bền vững Trong các chủ thể quản

lý xã hội thì Nhà nước chính là chủ thể quản lý quan trọng nhất và cũng là duy nhất chịu trách nhiệm quản lý toàn vấn đề trong phạm vi quốc gia của mình Do đó, về mặt phạm vi, QLNN là toàn diện, toàn bộ các lĩnh vực của hoạt động xã hội, theo nguyên tắc kết hợp quản lý theo ngành với quản lý theo lãnh thổ Nhà nước quản lý các mặt hoạt động của xã hội dựa vào các công cụ như pháp luật, quy hoạch,… dựa trên cơ sở quyền lực đặc biệt của Nhà nước Như vậy, có thể hiểu “QLNN là dạng quản lý xã hội mang tính quyền lực nhà nước, được sử dụng quyền lực nhà nước để điều chỉnh các quan hệ xã hội và hành vi hoạt động của con người để duy trì, phát triển các mối quan hệ xã hội, trật tự pháp luật nhằm thực hiện chức năng và nhiệm

vụ của Nhà nước.”

“QLNN là sự chỉ huy, điều hành xã hội của các cơ quan nhà nước (lập pháp, hành pháp và tư pháp) để thực thi quyền lực Nhà nước, thông qua các văn bản quy phạm pháp luật, được thực hiện trước hết bởi tất cả các cơ quan nhà nước; cũng có khi do nhân dân trực tiếp thực hiện bằng hình thức bỏ phiếu hoặc do các tổ chức xã hội, các cơ quan xã hội thực hiện nếu được nhà nước giao quyền thực hiện chức năng nhà nước QLNN thực chất là sự quản lý có tính chất nhà nước, do nhà nước thực hiện thông qua bộ máy nhà nước trên cơ sở quyền lực nhà nước nhằm thực hiện các nhiệm vụ, chức năng của Chính phủ là hệ thống cơ quan được thành lập để

9

chuyên thực hiện hoạt động QLNN.” (Nguyễn Duyên Cường, 2009)

1.1.2 Đặc điểm về quản lý nhà nước

Một là, quản lý nhà nước gắn chặt với quyền lực đặc biệt của Nhà nước Quyền lực nhà nước trong quản lý nhà nước trước hết thể hiện ở việc các chủ thể có thẩm quyền thể hiện ý chí nhà nước thông qua phương tiện nhất định, trong

đó phương tiện cơ bản và đặc biệt quan trọng được sử dụng là văn bản quản lý nhà nước Bên cạnh đó, quyền lực nhà nước còn thể hiện trong việc các chủ thể có thẩm quyền tiến hành những hoạt động cần thiết để bảo đảm thực hiện ý chí nhà nước, như các biện pháp về tổ chức, về kinh tế, tuyên truyền giáo dục, thuyết phục cưỡng chế,…

Hai là, tổ chức và điều hành trong quản lý nhà nước thống nhất và chặt chẽ Tính thống nhất và được tổ chức chặt chẽ của hoạt động quản lý nhà nước dựa trên nguyên tắc “hai chiều phụ thuộc”: loại trừ Chính phủ là cơ quan đứng đầu

bộ máy hành chính nhà nước thì mỗi cơ quan khác trong bộ máy này đều lệ thuộc vào hai cơ quan: một cơ quan theo chiều dọc để đảm bảo sự thống nhất của bộ máy; một cơ quan theo chiều ngang để đảm bảo sự chủ động của mỗi cấp quản lý

Trong tổ chức và điều hành quản lý nhà nước, các mối quan hệ theo chiều ngang và chiều dọc được tổ chức thống nhất Tính thống nhất và tổ chức chặt chẽ của hoạt động quản lý nhà nước là cơ sở đảm bảo cho hoạt động của bộ máy nhà nước được chỉ đạo, điều hành thống nhất, bảo đảm lợi ích chung của cả nước, bảo đảm sự liên kết, phối hợp nhịp nhàng giữa các địa phương tạo ra sức mạnh tổng hợp của cả, tránh được sự cục bộ phân hóa giữa các địa phương hay vùng miền khác nhau; đồng thời tích cực phát huy tính chủ động sáng tạo của các địa phương trong quản lý bộ máy nhà nước ở địa phương

Ba là, quản lý nhà nước mang tính thời vụ, kế hoạch

Quản lý nhà nước có phạm vi quản lý rộng, phạm vi tác động tới mọi mặt của các yếu tố kinh tế, chính trị, xã hội và có tác động trong khoảng thời gian lâu dài nhưng đồng thời cũng chịu ảnh hưởng từ tất cả các yếu tố này Do đó, trong hoạt động quản lý nhà nước, Nhà nước phải quản lý theo quy hoạch dài hạn, kế hoạch dài hạn Các quyết định quản lý phải đảm bảo có tác nhìn sâu rộng Đồng thời, với

10

mỗi giai đoạn khác nhau, thời kỳ khác nhau, Nhà nước phải điều chỉnh cụ thể các nội dung quản lý nhằm phù hợp với diễn biến nền kinh tế, xã hội, giải quyết các rủi

ro phát sinh nhằm đảm bảo hướng tới thực hiện mục tiêu chung

Đặc trưng này đỏi hỏi nhà nước phải tổ chức các hoạt động quản lý của mình lên đối tượng quản lý phải có một chương trình nhất quán, cụ thể và theo những kế hoạch được vạch ra từ trước trên cơ sở nghiên cứu một cách khoa học

Bốn là, quản lý nhà nước mang tính liên tục Để đáp ứng sự vận động không ngừng của đời sống xã hội, quản lý nhà nước luôn cần có tính liên tục, kịp thời và linh hoạt Đây là một trong những cơ sở quan trọng trong việc xác lập quy định về

tổ chức và hoạt động, quy chế công chức, công vụ của bộ máy hành chính nhà nước; tạo ra bộ máy hành chính gọn nhẹ, có sự linh hoạt trong tổ chức, có đội ngũ công chức năng động sáng tạo, quyết đoán và chịu sự ràng buộc trách nhiệm đối với hoạt động của mình

Cùng với sự vận động biến đổi của đối tượng quản lý, hoạt động quản lý nhà nước phải diễn ra thường xuyên, liên tục, không bị gián đoạn Các quyết định của nhà nước phải có tính ổn định, không được thay đổi quá nhanh Việc ổn định của các quyết định của nhà nước giúp cho các chủ thể quản lý có điều kiện kiện toàn hoạt động của mình và hệ thống hành vi xã hội được ổn định

1.1.3 Cơ cấu hệ thống và các yếu tố tạo nên hoạt động quản lý nhà nước

Cơ cấu, hệ thống quản lý nhà nước bao gồm các yếu tố sau đây tạo thành: chủ thể quản lý, đối tượng quản lý và mối quan hệ giữa chủ thể quản lý và đối tượng quản lý trong quá trình quản lý

Chủ thể quản lý nhà nước được xác định theo vùng lãnh thổ trên cơ sở hình thành các đơn vị hành chính và có mối quan hệ chặt chẽ với nhau theo quy định của pháp luật Hệ thống quản lý nhà nước được xây dựng theo hệ thống chức năng chiều dọc, tạo ra cơ cấu quản lý phù hợp với chức năng quản lý của từng lĩnh vực theo các cơ quan nhà nước và theo nghành Hệ thống quản lý nhà nước là một tập hợp các cơ quan nhà nước, tổ chức xã hội được nhà nước uỷ quyền Trong các cơ quan tổ chức đó, cán bộ, công chức nhà nước được xác định cụ thể về quyền và nghĩa vụ

11

Xác định đối tượng quản lý nhà nước giúp cho ta trả lời câu hỏi “quản lý ai”

và suy cho cùng đối tượng quản lý nhà nước chính là con người, hay cụ thể hơn là hành vi con người trong xã hội Căn cứ vào các tiêu chí khác nhau có thể phân chia đối tượng quản lý nhà nước ra nhiều loại, như các cấp độ đối tượng quản lý (con người, tập thể, toàn bộ hệ thống tổ chức)

Trong quản lý nhà nước cần làm rõ khách thể của quản lý nhà nước Khách thể của quản lý nhà nước chính là hệ thống các hành vi, hoạt động của con người, các tổ chức con người trong cuộc sống xã hội, là hệ thống trong đó bao trùm các lĩnh vực sản xuất và tái sản xuất các giá trị vật chất và tinh thần cũng như các điều kiện sống của con người trong xã hội Có thể chia khách thể của quản lý nhà nước theo các lĩnh vực: Kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội, an ninh, quốc phòng

Để xem xét được mối quan hệ giữa chủ thể quản lý, đối tượng quản lý và khách thể quản lý cần xem xét mối quan hệ này trong từng lĩnh vực cụ thể

Các yếu tố tạo nên hoạt động của quản lý nhà nước: Mục đích nhiệm vụ của quản lý nhà nước; phương pháp quản lý nhà nước và chương trình quản lý nhà nước

Mục đích, nhiệm vụ của quản lý nhà nước là mục tiêu hướng tới của chủ thể quản lý đối với đối tượng bị quản lý

Phương pháp quản lý nhà nước là phương thức, cách thức mà chủ thể quản lý tác động lên khách thể quản lý (hành vi, đối tượng quản lý) nhằm đạt được những mục đích quản lý Phương pháp quản lý nhà nước thể hiện ý chí của nhà nước, nó phản ánh thẩm quyền của các cơ quan nhà nước và được biểu hiện dưới những hình thức nhất định Các phương pháp quản lý trong hoạt động quản lý nhà nước là: thuyết phục, cưỡng chế, hành chính, kinh tế, theo dõi, kiểm tra; ngoài ra còn những phương pháp riêng áp dụng trong quá trình thực hiện những chức năng riêng biệt hoặc những khâu những giai đoạn riêng biệt của quá trình quản lý

Chương trình quản lý được diễn ra kế tiếp nhau theo trình tự thời gian tương ứng với việc giải quyết một số nội dung trong quản lý như: đánh giá tình hình các vấn

đề cần giải quyết; chuẩn bị dự thảo quyết định; thông qua quyết định; ban hành quyết định; tổ chức thực hiện quyết định và kiểm tra đánh giá thực hiện các quyết định

12

Tóm lại, quản lý nhà nước phụ thuộc vào các yếu tố nội tại trong nó Muốn đánh giá hiệu quả hoạt động quản lý nhà nước thì cần phải phân tích cơ cấu quản lý tạo nên hoạt động quản lý và sự tác động của từng yếu tố đó đến hoạt động quản lý

1.2 Quản lý ngân sách nhà nước phường

1.2.1 Khái niệm về quản lý ngân sách nhà nước

Ngân sách nhà nước là một phạm trù kinh tế và là một phạm trù lịch sử Sự hình thành và phát triển của NSNN gắn liền với sự xuất hiện và phát triển của kinh

tế hàng hóa và của nhà nước Nói cách khác, sự ra đời của nhà nước, sự tồn tại của kinh tế hàng hóa là những tiền đề cho sự phát sinh, tồn tại và phát triển của NSNN

Luật NSNN ngày 16/12/2012 của Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã nêu định nghĩa về NSNN tại Điều 1: “Ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước trong dự toán đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định và được thực hiện trong một năm để đảm bảo thực hiện các chức năng và nhiệm vụ của nhà nước” [16] Tại Điều 4 của Luật này cũng xác định:

“Ngân sách nhà nước gồm ngân sách trung ương và ngân sách địa phương Ngân sách địa phương bao gồm ngân sách của đơn vị hành chính các cấp có Hội đồng nhân dân và Uỷ ban nhân dân” Theo đó, ngân sách phường là một cấp ngân sách trong hệ thống NSNN; bởi cấp phường (xã, thị trấn) là một đơn vị hành chính có HĐND và UBND Tuy nhiên, khi phân tích bản chất của phạm trù NSNN, người ta lại có nhiều cách hiểu khác nhau về NSNN

Quản lý ngân sách nhà nước là hoạt động của cơ quan nhà nước có thẩm quyền trong lĩnh vực tổ chức thu NSNN, tổ chức và kiểm soát chi NSNN nhằm đảm bảo khả năng thanh toán chi trả và sử dụng tiết kiệm hiệu quả NSNN Quản lý NSNN cũng là quá trình tổ chức thực hiện chu trình NSNN Do đó, cũng có thể hiểu quản lý NSNN là hoạt động của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền trong quá trình phân cấp giữa các cấp NS, lập dự toán và giao dự toán NS, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra, thanh tra NSNN nhằm đảm bảo gia tăng bền vững nguồn thu

và sử dụng tiết kiệm hiệu quả NSNN các cấp

Chủ thể quản lý NSNN là Nhà nước hoặc cơ quan Nhà nước được Nhà nước giao nhiệm vụ thực hiện các hoạt động tạo lập và sử dụng các quỹ NSNN Chủ thể

13

trực tiếp quản lý NSNN là bộ máy tài chính trong hệ thống các cơ quan Nhà nước

Thực chất của quản lý NSNN là quản lý các hoạt động thu, chi bằng tiền của NSNN và cân đối hệ thống NSNN

+ Quản lý thu NSNN là việc Nhà nước dùng quyền lực của mình để tập trung

một phần nguồn tài chính quốc gia hình thành quỹ NSNN nhằm thỏa mãn các nhu cầu của Nhà nước

+ Quản lý chi NSNN là việc Nhà nước phân phối và sử dụng NSNN nhằm

đảm bảo thực hiện chức năng của nhà nước theo những nguyên tắc đã được xác lập

1.2.2 Khái niệm, đặc điểm, chức năng nhiệm vụ quản lý ngân sách xã (phường)

1.2.2.1 Khái niệm quản lý ngân sách xã (phường)

Bất kỳ một công tác quản lý nào cũng đều hưởng đến mục đích là đạt được một mục tiêu nhất định bằng phương thức, công cụ, nguồn lực có thể huy động được Quản lý ngân sách xã cũng vậy, luôn hướng đến mục tiêu phát triển kinh tế xã hội bằng nguồn lực tài chính, thông qua tổ chức bộ máy chính quyền sử dụng quyền lực được pháp luật quy định

Chính quyền cấp xã là chính quyền cấp cơ sở, trực tiếp nắm bắt, giải quyết các nguyện vọng chính đáng của nhân dân và triển khai các chủ trương, chính sách, pháp luật của Nhà nước vào thực tiễn Các hoạt động của chính quyền cấp xã đòi hỏi một nguồn lực tài chính không nhỏ mà chủ yếu là do ngân sách nhà nước đảm bảo Ngân sách nhà nước được quản lý thống nhất theo nguyên tắc tập trung, dân chủ, công khai, minh bạch, có sự phân công, phân cấp rõ ràng, gắn quyền hạn với trách nhiệm quản lý Chính vì vậy, các hoạt động của ngân sách xã không mang tính

tự phát mà được xây dựng, triển khai thực hiện một cách khoa học và kiểm soát chặt chẽ qua kho bạc nhà nước

Như vậy, có thể nói quản lý ngân sách xã là thực thi quyền hành pháp của Nhà nước, đó là sự tác động có tổ chức bằng quyền lực pháp luật với các hoạt động thu, chi ngân sách xã để tiến hành thực hiện chức năng, nhiệm vụ của nhà nước nhằm duy trì, xây dựng và phát triển ngân sách xã , đáp ứng yêu cầu phát triển kinh

tế xã hội ở địa phương

14

1.2.2.2 Đặc điểm quản lý ngân sách xã (phường)

Thứ nhất, hoạt động của ngân sách xã luôn gắn chặt với hoạt động của chính

quyền cấp xã theo phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi gắn với phân cấp quản lý một

số lĩnh vực kinh tế - xã hội Đồng thời ngân sách xã luôn chịu sự kiểm tra, giám sát của cơ quan quyền lực nhà nước cấp xã

Thứ hai, quản lý ngân sách xã luôn phải tuân theo một chu trình chặt chẽ và

khoa học Từ khâu xây dựng dự toán đến khi quyết toán, cũng như các cấp ngân sách khác, ngân sách xã luôn tuân theo cơ sở pháp luật, chịu sự giám sát của cơ quan có thẩm quyền Bên cạnh đó, phân bổ dự toán, chấp hành ngân sách, quyết toán ngân sách xã luôn căn cứ vào các quan hệ kinh tế - xã hội phát sinh thực tế trong quá trình quản lý, đảm bảo tính trung thực và khoa học trong quản lý ngân sách xã

Thứ ba, phần lớn các khoản thu, chi ngân sách xã được thực hiện theo

phương thức phân phối lại và không hoàn trả một cách trực tiếp; các quan hệ thu chi ngân sách xã rất đa dạng và biểu hiện dưới nhiều hình thức khác nhau Tuy vậy, số thu, số chi theo từng hình thức chỉ có thể được thực thi một khi đã được ghi vào dự toán và được cấp có thẩm quyền phê duyệt Bản chất bên trong của các hoạt động thu, chi đó là các quan hệ lợi ích giữa một bên là lợi ích cộng đồng cấp cơ sở (mà chính quyền là người đại diện) với một bên là lợi ích của các chủ thể kinh tế - xã hội khác

Thứ tư, điểm khác biệt giữa ngân sách xã với cấp ngân sách khác đó là ngân

sách xã vừa là một cấp ngân sách, vừa là đơn vị dự toán đặc biệt Ngân sách xã là đơn vị dự toán đặc biệt vì dưới nó không có các đơn vị dự toán trực thuộc Nó vừa phải tạo nguồn kinh phí thông qua các khoản thu ngân sách, vừa phải duyệt cấp, chi trực tiếp và tổng hợp các khoản chi vào chi ngân sách Đặc điểm riêng này có ảnh hưởng và chi phối rất lớn đến quá trình tổ chức quản lý ngân sách xã

1.2.2.3 Nguyên tắc quản lý ngân sách nhà nước xã (phường)

a Các nguyên tắc chung:

- Thống nhất trong quản lý NSNN: Nguyên tắc này chỉ ra sự thống nhất về chính sách, chế độ, phương thức quản lý, thống nhất về trình tự thủ tục thu, chi NS

15

- Phân cấp trong quản lý NSNN: Nguyên tắc này yêu cầu cần phải xác định

cụ thể chức năng nhiệm vụ của các đơn vị trong việc quản lý NSNN

- Hiệu quả trong việc quản lý NSNN: Nguyên tắc này yêu cầu quản lý ngân sách nhà nước phải mang lại hiệu quả, tiết kiệm

- Nguyên tắc bù đắp tổng thể: Theo nguyên tắc này tất cả các khoản thu là nguồn để tài trợ chung cho các khoản chi không phân biệt đó là khoản chi nào

- Nguyên tắc niên độ: Nguyên tắc này yêu cầu dự toán ngân sách phải được

cơ quan có thẩm quyền quyết định cho từng năm và việc sử dụng kinh phí đã được duyệt cũng giới hạn trong năm theo dự toán đã được duyệt

- Nguyên tắc chuyên dụng: Nguyên tắc này yêu cầu các khoản chi chỉ được

sử dụng cho đối tượng và mục đích đã được cơ quan có thẩm quyền quyết định

- Nguyên tắc đảm bảo cân đối NSNN: Cân đối NSNN ngoài sự cân bằng về thu, chi còn là sự hài hòa, hợp lý trong cơ cấu thu, chi giữa các khoản thu, chi; các lĩnh vực, các ngành; các cấp chính quyền

- Nguyên tắc công khai, minh bạch: Nguyên tắc này yêu cầu sự rõ ràng về vai trò và trách nhiệm trong việc thực hiện và báo cáo ngân sách công khai

b Các nguyên tắc cụ thể:

* Đối với công tác quản lý thu NSNN: Trong quá trình quản lý thu NSNN phải tuân thủ các nguyên tắc sau:

+ Các khoản thu NSNN phải nộp trực tiếp vào Kho bạc Nhà nước;

+ Các khoản thu NSNN phải được nộp đầy đủ đúng hạn vào quỹ NSNN; + Các khoản thu NSNN phải được hạch toán kế tóan và quyết toán đầy đủ kịp thời đúng chế độ

* Đối với công tác quản lý chi NSNN: Trong quá trình thanh toán và kiểm soát chi NSNN phải tuân thủ các nguyên tắc sau:

+ Kho bạc Nhà nước chỉ thực hiện cấp phát ngân sách cho những khoản chi trong dự toán đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định

+ Tất cả các khoản chi NSNN đều phải được kiểm tra kiểm soát chặt chẽ + Chi kịp thời trực tiếp cho đối tượng sử dụng ngân sách

+ Nguyên tắc hạch toán mọi khoản chi bằng đồng Việt Nam

16

1.2.3 Vị trí, vai trò của ngân sách nhà nước xã (phường)

Ngân sách xã, phường, thị trấn (gọi chung là ngân sách xã) là một cấp ngân

sách trong hệ thống ngân sách Nhà nước Vì vậy ngân sách xã cũng có đầy đủ những đặc điểm chung như đối với ngân sách các cấp chính quyền địa phương như: Được phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi theo quy định của pháp luật; được điều hành ngân sách theo dự toán và theo chế độ, tiêu chuẩn, định mức do cơ quan có thẩm quyền quy định; hoạt động của ngân sách xã gắn với hoạt động của chính quyền Nhà nước cấp xã Bên cạnh các đặc điểm chung của cấp ngân sách, ngân sách xã còn có những đặc điểm riêng, đó là: xã vừa là cấp ngân sách vừa là đơn vị

sử dụng ngân sách ” Chuyên đề 1 của Tài liệu tập huấn cho Hội đồng nhân dân

xã, phường, thị trấn về lĩnh vực ngân sách do Ủy ban kinh tế và ngân sách của

Quốc hội ban hành theo Dự án VIE/02/008 “Tăng cường năng lực của Quốc hội và Hội đồng nhân dân trong việc thẩm tra, quyết định và giám sát ngân sách”

* Đặc điểm của ngân sách phường

Ngân sách phường là cấp ngân sách cuối cùng trong hệ thống ngân sách địa

phương, nên ngân sách phường có đặc điểm chung Đó là một loại quỹ tiền tệ tập

trung của cơ quan chính quyền nhà nước cấp cơ sở, phản ánh các mối quan hệ kinh

tế (tiền tệ - tài chính) giữa Nhà nước (ở đây là cấp chính quyền cơ sở) với các tập thể (doanh nghiệp, tổ chức), cá nhân trong cộng đồng ở địa phương; Hoạt động của ngân sách phường luôn gắn chặt với hoạt động của chính quyền nhà nước cấp phường, thể hiện trên hai phương diện: huy động nguồn thu vào quỹ (gọi tắt là thu ngân sách) và phân phối, sử dụng các khoản vốn quỹ đó (gọi tắt là chi ngân sách) cho các hoạt động quản lý nhà nước ở phường; Ngân sách phường gắn chặt với sở hữu nhà nước, luôn chứa đựng những lợi ích chung, lợi ích công cộng

Bên cạnh những đặc điểm chung như ngân sách của các cấp ngân sách địa phương khác, do phường là đơn vị dự toán đặc biệt, phường không chỉ là một cấp ngân sách mà còn là đơn vị trực tiếp sử dụng ngân sách, nên ngân sách phường có

những đặc điểm riêng như sau:

Thứ nhất, hoạt động thu - chi của ngân sách phường luôn gắn với chức năng,

nhiệm vụ của chính quyền phường đã được HĐND tỉnh, thành phố phân cấp phù

17

hợp với thực tiễn phát triển kinh tế - xã hội ở phường

Thứ hai, HĐND cấp tỉnh, thành phố quy định cụ thể nội dung thu – chi của

ngân sách phường trên cơ sở dự toán của UBND phường UBND phường xây dựng

dự toán và thống nhất tổ chức, quản lý thực hiện dưới sự giám sát của HĐND phường

Thứ ba, các quan hệ thu - chi ngân sách phường rất đa dạng và biểu hiện

dưới nhiều hình thức khác nhau Nhưng số thu hoặc chi theo từng hình thức chỉ thực thi khi đã được ghi vào dự toán và được các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền phê duyệt Các khoản chi của ngân sách phường được thực hiện theo phương thức phân phối lại và không hoàn trả một cách trực tiếp, như: chi xây dựng kết cấu hạ tầng xã hội, các công trình phục vụ hoạt động văn hoá, xã hội, thể dục thể thao của phường; chi thông qua các quỹ phúc lợi xã hội để tổ chức quản lý, nâng cao đời sống của người dân trên địa bàn phường nói chung, tới các đối tượng chính sách nói riêng

Thứ tư, hoạt động thu, chi của ngân sách phường có một số khác biệt so với

ngân sách xã

Do xã là đơn vị hành chính cơ sở ở nông thôn, phường là đơn vị hành chính

cơ sở ở đô thị, nên giữa ngân sách phường và ngân sách xã có một số điểm khác nhau Chẳng hạn về khoản thu, đối với xã, thị trấn thì tất cả các khoản thu đều được hưởng 100%; nhưng đối với phường, các khoản thu được chia ra làm hai loại: các khoản thu được hưởng 100% và các khoản thu được hưởng theo tỷ lệ % nhất định (như thuế môn bài và lệ phí trước bạ nhà đất)

Với các khoản chi, theo phân cấp của Thành phố về bảo vệ môi trường, thì ngân sách xã chi hỗ trợ hoạt động thu gom, vận chuyển, xử lý rác thải thông thường trên địa bàn do xã, thị trấn quản lý; trong khi đó, ngân sách phường không phải chi

hỗ trợ cho hoạt động này Mục chi sửa chữa cải tạo các công trình phúc lợi, các công trình hạ tầng cơ sở do xã, phường, thị trấn quản lý, như: nhà văn hoá, thư viện, đài tưởng niệm, cơ sở thể dục thể thao, thì ngân sách phường được chi cho các công trình nói trên với giá trị đến 1 tỷ đồng; trong khi đó việc sử dụng ngân sách xã, thị trấn không quy định giá trị công trình đến 1 tỷ đồng

18

* Vai trò của ngân sách phường

Là một bộ phận của NSNN, ngân sách phường thực hiện vai trò của NSNN trên địa bàn phường

Thứ nhất, ngân sách phường là nguồn tài chính chủ yếu để đảm bảo cho

chính quyền nhà nước cấp phường thực thi chức năng, nhiệm vụ quản lý nhà nước

về chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, quốc phòng, an ninh… trên địa bàn phường

Để thực hiện chức năng, nhiệm vụ quản lý trên địa bàn theo sự phân cấp trong hệ thống chính quyền nhà nước, chính quyền phường phải có nguồn tài chính đủ lớn

Đó là công cụ quan trọng để chính quyền phường thực hiện quản lý toàn diện các hoạt động kinh tế - xã hội tại địa phương

Thứ hai, thông qua các hoạt động thu, chi ngân sách theo sự phân cấp của

Luật NSNN, ngân sách phường góp phần điều tiết các hoạt động kinh tế, văn hóa,

xã hội… trên địa bàn, thúc đẩy việc khai thác các tiềm năng, thế mạnh về tự nhiên, kinh tế, văn hóa, xã hội của địa phương để xây dựng phường ngày càng giàu, đẹp, văn minh

Thứ ba, ngân sách phường là công cụ tài chính giúp chính quyền nhà nước

cấp trên giám sát hoạt động của chính quyền phường

1.2.4 Nội dung quản lý ngân sách cấp xã (phường)

Quản lý ngân sách nhà nước cấp xã phường gồm 3 khâu nối tiếp nhau: lập dự toán ngân sách (bao gồm cả chuẩn bị và quyết định, giao dự toán NSNN), chấp hành dự toán ngân sách xã, quyết toán ngân sách xã

1.2.4.1 Lập dự toán ngân sách xã

a Mục tiêu của lập dự toán ngân sách xã

Lập dự toán ngân sách là công việc khởi đầu có ý nghĩa quyết định đến toàn

bộ các khâu của chu trình quản lý ngân sách Lập dự toán ngân sách thực chất là lập

kế hoạch (dự toán) các khoản thu-chi của ngân sách trong một năm ngân sách Kết quả của khâu này là dự toán ngân sách được HĐND xã quyết định

Ngân sách xã được xem như chiếc gương tài chính phản ánh sự lựa chọn các mục tiêu ưu tiên trong kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội cấp xã trong từng thời kỳ

Vì vậy, cần có sự phối hợp của các cơ quan hữu quan và sự tham gia của người dân,

xã và chính sách, chế độ của Nhà nước; Là cơ sở cho việc quản lý thu, chi trong khâu chấp hành ngân sách cũng như việc đánh giá, quyết toán ngân sách xã được công khai, minh bạch và bảo đảm trách nhiệm giải trình

b Yêu cầu lập dự toán

Lập dự toán ngân sách xã phải đảm bảo thực hiện đúng các yêu cầu sau đây: Lập theo đúng nội dung, mẫu biểu, mục lục ngân sách nhà nước, thời hạn qui định; Tuân theo các chính sách, chế độ, tiêu chuẩn, định mức; Đảm bảo nguyên tắc cân đối ngân sách; Phải căn cứ vào điều kiện và nguồn kinh phí để lựa chọn các hoạt động/dự án cần ưu tiên bố trí vốn tránh dàn trải Nguyên tắc ưu tiên thực hiện các hoạt động đó là: Ưu tiên cho các nhu cầu chi cam kết trước khi xem xét các đề xuất mới; Chỉ bố trí vốn cho các dự án nằm trong quy hoạch, đã được quyết định đầu tư

và phê duyệt dự toán theo đúng trình tự xây dựng cơ bản; Ưu tiên vốn cho các công trình cấp thiết, tác động trực tiếp đến nhiều người, góp phần giảm nghèo bền vững

Ưu tiên chi cho các hoạt động có đủ nhân lực, vật lực để thực hiện

Để đáp ứng yêu cầu đó, phải có thuyết minh rõ ràng các cơ sở, căn cứ tính toán tối thiểu trong dự toán, trong đó nêu rõ: Căn cứ xác định các chỉ tiêu thu, chi trong dự toán; sự thay đổi thu, chi ngân sách xã dự toán năm kế hoạch so với năm báo cáo; nguyên nhân của sự thay đổi; Danh mục ưu tiên các dự án đầu tư, các công trình

và các hoạt động đề xuất trong Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội xã năm kế hoạch chưa có nguồn lực tài chính để làm cơ sở cho việc thảo luận lựa chọn có tiếp tục để hay loại bỏ các nhu cầu này trong Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội xã năm kế hoạch Nếu tiếp tục để các nhu cầu chưa có nguồn lực tài chính ở trong Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội xã năm kế hoạch thì giải quyết thiếu hụt về nguồn lực tài chính như thế nào? Dân đóng góp hay đề nghị cấp trên tài trợ? Lý do tại sao? các dự

án đầu tư, các công trình và các hoạt động đề xuất đó liên hệ gì với các chỉ tiêu, mục

20

tiêu của từng lĩnh vực kinh tế, văn hóa, xã hội đã phân tích trong Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội và các biện pháp cơ bản để thực hiện tốt dự toán ngân sách xã

c Căn cứ lập dự toán ngân sách xã

Căn cứ lập dự toán là cơ sở để các cấp có thẩm quyền xác định nhiệm vụ, quyền hạn trong quản lý NSNN và quyết định dự toán ngân sách cho từng lĩnh vực, từng ngành, từng cấp, từng đơn vị Để việc lập dự toán đảm bảo tính chính xác và sát thực, cần dựa trên các căn cứ sau: Các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh quốc phòng và trật tự an toàn xã hội của xã thể hiện trong kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội của xã đã được HĐND xã thông qua; Chính sách, chế độ thu ngân sách nhà nước, cơ chế phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi của ngân sách xã và tỷ

lệ phân chia nguồn thu do HĐND tỉnh quy định; Chế độ, tiêu chuẩn, định mức chi ngân sách hiện hành như: chế độ tiền lương cán bộ công chức xã, chi cho hoạt động của các ban ngành đoàn thể…; Số kiểm tra về dự toán ngân sách xã do UBND huyện thông báo; Tình hình thực hiện dự toán ngân sách xã năm trước và một số năm liền kề, ước thực hiện ngân sách năm hiện hành; Dự báo những xu hướng và vấn đề có tác động đến ngân sách xã năm kế hoạch

d Quy trình lập dự toán ngân sách xã

Quy trình lập dự toán NSNN cấp xã được thực hiện theo 10 bước sau:

Bước 1: UBND huyện hướng dẫn và giao số kiểm tra dự toán ngân sách cho

các xã;

Bước 2: UBND xã tổ chức hội nghị triển khai xây dựng dự toán NSX và

giao số kiểm tra cho các ban ngành, đoàn thể;

Bước 3: Các ban ngành, đoàn thể, kế toán xã lập dự toán ngân sách xã; Bước 4: UBND xã làm việc với các ban ngành, đoàn thể về dự toán ngân

sách; kế toán tổng hợp và hoàn chỉnh dự toán NSX;

Bước 5: UBND xã trình Thường trực HĐND xã xem xét cho ý kiến về dự

toán NSX;

Bước 6: Căn cứ vào ý kiến của Thường trực HĐND xã, UBND xã hoàn

chỉnh lại dự toán ngân sách và gửi Phòng Tài chính-Kế hoạch huyện;

Bước 7: Phòng Tài chính huyện tổ chức làm việc về dự toán ngân sách với

21

các xã đối với năm đầu của thời kỳ ổn định hoặc khi UBND xã có yêu cầu ở những năm tiếp theo của thời kỳ ổn định ngân sách; tổng hợp và hoàn chỉnh dự toán ngân sách huyện báo cáo UBND huyện Phân bổ và quyết định dự toán ngân sách xã;

Bước 8: UBND huyện giao dự toán ngân sách chính thức cho các xã;

Bước 9: UBND xã hoàn chỉnh lại dự toán ngân sách xã gửi đại biểu HĐND

xã trước phiên họp của HĐND xã về dự toán ngân sách; HĐND phường xã thảo luận và quyết định dự toán ngân sách;

Bước 10: UBND xã giao dự toán cho ban, ngành, đoàn thể, đồng thời gửi

Phòng Tài chính- Kế hoạch huyện, Kho bạc nhà nước huyện; thực hiện công khai

dự toán ngân sách xã trước ngày 31/12

e Phương pháp lập dự toán ngân sách xã

Phương pháp lập dự toán ngân sách là cách thức tiến hành xây dựng thảo luận dự toán ngân sách sao cho hiệu quả, có chất lượng

Hiện nay có 2 phương pháp tính toán lập dự toán ngân sách xã: phương pháp lập dự toán tổng hợp của UBND xã và phương pháp tính toán từ cơ sở Cả hai phương pháp này cùng tồn tại song song trong quá trình lập dự toán ngân sách xã có tác dụng hỗ trợ, bổ xung cho nhau, đảm bảo dự toán được xây dựng chính xác, kịp thời nhằm cung cấp thông tin cho lãnh đạo và báo cáo cấp trên để tổng hợp trong dự toán chung

Phương pháp lập dự toán tổng hợp từ UBND xã

Đây là phương pháp lập dự toán dựa trên các thông tin chỉ tiêu tổng hợp gồm tổng số thu; tổng số chi; các khoản thu chi tổng hợp theo từng lĩnh vực; bảng cân đối thu chi tổng hợp ngân sách xã

Căn cứ để lập dự toán tổng hợp thông thường bao gồm:

- Chỉ thị của Chính phủ, Hướng dẫn của Bộ Tài chính, của UBND cấp tỉnh,

số kiểm tra ngân sách của huyện;

- Các chỉ tiêu tăng trưởng kinh tế, xã hội, số quyết toán và tốc độ tăng thu, tăng chi của các năm trước, số ước thực hiện thu chi ngân sách của năm kế hoạch;

- Tình hình tăng giảm đối tượng chịu thuế, đối tượng nộp thuế, biên chế cán

bộ xã và các phát sinh mới do chế độ, chính sách, các dự án mới đã được cơ quan có

22

thẩm quyền cho phép đưa vào năm kế hoạch

Điều thuận lợi là UBND xã là cơ quan tổ chức thực hiện dự toán thu chi, tổng hợp quyết toán thu chi ngân sách xã cho các tổ chức, đơn vị thuộc xã nên nắm chắc khả năng thu, nhu cầu chi tiêu của ngân sách xã

Phương pháp lập dự toán ngân sách xã từ cơ sở

Cơ sở ở đây bao hàm hai nghĩa: Một là, UBND xã trong việc lập dự toán phải trao đổi, làm việc với các bộ phận chuyên môn và các đơn vị thuộc xã Hai là, các bộ

phận chuyên môn, các đơn vị thuộc xã được phân công quản lý phải căn cứ vào chính sách chế độ, tiêu chuẩn, định mức thu chi và công việc được phân công để lập dự toán thu chi của mình theo quy định Thực chất của phương pháp lập dự toán từ cơ sở

là việc tổ chức lập dự toán ngân sách của đơn vị hành chính cấp xã từ cơ sở tập hợp lên UBND có tính chất chi tiết theo đơn vị sử dụng ngân sách Dự toán ngân sách lập

từ cơ sở là căn cứ cho việc quyết định, phân bổ ngân sách cho các bộ phận chuyên môn và các đơn vị thuộc xã sau khi NS xã được HĐND quyết định

Phương pháp lập dự toán chi từ cơ sở tuy mất công, thời gian kéo dài nhưng giúp nắm được nội dung công việc, đồng thời thuận lợi khi truyền đạt các chủ trương, chính sách, chế độ, các giải pháp tăng cường công tác quản lý tài chính Cũng là dịp

để các đơn vị nắm được yêu cầu, nội dung về hoạt động ngân sách trong năm tới Cấp trên nắm được nội dung yêu cầu của cấp dưới; cấp dưới hiểu được nội dung quản lý của cấp trên thì việc triển khai thực hiện dự toán dễ dàng hơn

1.2.4.2 Chấp hành ngân sách xã

a Mục tiêu, yêu cầu

Chấp hành NSNN là quá trình sử dụng tổng hợp các biện pháp kinh tế, tài chính và hành chính nhằm biến các chỉ tiêu thu, chi ghi trong kế hoạch ngân sách năm trở thành hiện thực Do đó, góp phần thực hiện các chỉ tiêu của kế hoạch phát triển kinh tế- xã hội của xã Cũng qua việc chấp hành ngân sách sẽ bảo đảm kiểm tra việc thực hiện các chính sách, chế độ, tiêu chuẩn, định mức về kinh tế-tài chính của Nhà nước, đánh giá sự phù hợp giữa chính sách với thực tiễn

Đối với công tác quản lý điều hành NSNN, chấp hành NSNN là khâu cốt yếu

có ý nghĩa quyết định với một chu trình ngân sách Nếu khâu lập kế hoạch đạt kết

23

quả tốt thì cơ bản cũng mới dừng ở trên giấy, nằm trong khả năng và dự kiến, chúng

có biến thành hiện thực hay không là tuỳ thuộc vào khâu chấp hành ngân sách Hơn nữa, chấp hành ngân sách thực hiện tốt sẽ có tác dụng tích cực trong việc thực hiện khâu tiếp theo là quyết toán NSNN

Yêu cầu đầu tiên của chấp hành ngân sách là phải bảo đảm rằng ngân sách sẽ được thực hiện tuân theo những điều mà pháp luật cho phép, cả về khía cạnh tài chính cũng như chính sách trong dự toán ngân sách Tuy nhiên, quá trình chấp hành ngân sách không đơn giản chỉ là bảo đảm sự tuân thủ dự toán ngân sách bởi lẽ kể cả khi có

dự báo tốt, những thay đổi không lường trước trong môi trường kinh tế vĩ mô vẫn có thể xảy ra trong năm và cần được phản ánh trong quá trình điều hành ngân sách

Điều chỉnh việc thực thi ngân sách cho phù hợp với những thay đổi quan trọng trong môi trường kinh tế vĩ mô cũng là một yêu cầu hết sức quan trọng nhằm tránh gián đoạn hoặc giảm số lượng, chất lượng hoạt động của các cơ quan, đơn vị Ngoài ra cần giải quyết kịp thời những vấn đề phát sinh trong quá trình thực hiện để bảo đảm thu đúng, thu đủ, thu kịp thời vào ngân sách nhà nước và sử dụng một cách hiệu quả những nguồn lực tài chính khan hiếm

b Nội dung tổ chức chấp hành thu ngân sách

UBND xã có nhiệm vụ phối hợp với cơ quan thuế đảm bảo thu đúng, thu đủ

và kịp thời các khoản thuế, phí, lệ phí và các khoản phải nộp khác vào NSNN

Về nguyên tắc, các khoản thu NSNN được nộp qua ngân hàng hoặc nộp trực tiếp tại KBNN, trường hợp tại các địa bàn có khó khăn trong việc nộp qua ngân hàng hoặc nộp tại KBNN thì cơ quan thu được trực tiếp thu, hoặc uỷ nhiệm cho tổ chức, cá nhân thu tiền mặt từ người nộp, sau đó phải nộp đầy đủ, kịp thời vào KBNN Đối với các khoản thu thuộc nhiệm vụ thu của UBND xã, cũng phải tuân thủ nguyên tắc là phải nộp vào KBNN theo chế độ quy định Đối với các xã ở xa KBNN, được phép để tại xã sử dụng và định kỳ làm thủ tục thu, chi ngân sách qua KBNN

Tất cả các khoản thu NSNN được hạch toán bằng đồng nội tệ, chi tiết theo niên độ ngân sách, cấp ngân sách và mục lục NSNN

Các khoản thu NSNN bằng hiện vật, bằng ngày công lao động được quy đổi

Nguồn thu bổ sung từ Ngân sách huyện cho xã đã được thông báo theo dự toán từ đầu năm Căn cứ vào dự toán được duyệt, đối chiếu với nhu cầu sử dụng kinh phí Ngân sách xã , xã chủ động rút dự toán bổ sung từ Ngân sách huyện đảm bảo nhu cầu chi

c Nội dung tổ chức chấp hành chi ngân sách xã

Về nguyên tắc: Các đơn vị dự toán ngân sách và các tổ chức được NSNN hỗ

trợ thường xuyên phải mở tài khoản tại Kho bạc Nhà nước theo hướng dẫn của Bộ Tài chính; chịu sự kiểm tra của cơ quan tài chính và Kho bạc Nhà nước trong quá trình thanh toán, sử dụng kinh phí Các khoản thanh toán về cơ bản theo nguyên tắc chi trả trực tiếp qua Kho bạc Nhà nước

Kế toán xã cần căn cứ vào dự toán chi cả năm đã được UBND xã phân bổ chi tiết theo mục lục ngân sách đã gửi Kho bạc trước ngày 31/12 để thực hiện chi trả cho các hoạt động theo dự toán

Kế toán xã cần xem xét kỹ lưỡng nhu cầu sử dụng kinh phí của các đơn vị,

và trình chủ tịch xã ký thủ tục chi ngân sách theo quy định Việc chấp hành các khoản chi thường xuyên của ngân sách phải căn cứ vào tiến độ thực hiện chuyên môn, thực hiện chế độ, căn cứ vào dự toán chi cả năm

Trường hợp không đủ nguồn chi trả, thì sắp xếp các yêu cầu chi theo thứ tự

ưu tiên Trước hết là các khoản chi tiền lương, phụ cấp của cán bộ xã phải trả đầy

25

Việc quyết định chi phải theo đúng chế độ, tiêu chuẩn và mức chi trong phạm vi dự toán được phê duyệt và người ra quyết định chi phải chịu trách nhiệm

về quyết định của mình trước pháp luật

Chi NSNN chỉ được thực hiện khi có đủ các điều kiện sau đây:

- Đã có trong dự toán NSNN được giao

- Đúng chế độ, tiêu chuẩn, định mức do cấp có thẩm quyền quy định

- Đã được Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã hoặc người được ủy quyền quyết định chi

- Trường hợp sử dụng kinh phí NSNN để đầu tư xây dựng cơ bản, mua sắm trang thiết bị, phương tiện làm việc cần phải thực hiện đấu thầu hoặc thẩm định giá theo quy định của pháp luật

1.2.4.3 Quyết toán ngân sách xã

a Khái niệm, mục đích báo cáo quyết toán ngân sách xã

Quyết toán ngân sách xã là khâu cuối cùng của một chu trình ngân sách Quyết toán ngân sách xã là việc tổng kết, đánh giá việc tổ chức thực hiện thu, chi ngân sách trong năm theo quyết định của các cơ quan có thẩm quyền, cũng như xem xét trách nhiệm pháp lý của chính quyền cấp xã trong việc huy động và sử dụng ngân sách

Mục đích của quyết toán NSNN là tổng kết, đánh giá lại toàn bộ quá trình thu, chi ngân sách trong một năm ngân sách đã qua, cung cấp đầy đủ thông tin về quản lý điều hành thu, chi cho những người quan tâm như: Quốc hội, Hội đồng nhân dân các cấp, Chính phủ, các nhà tài trợ, người dân

Quyết toán ngân sách được thực hiện tốt sẽ có ý nghĩa rất quan trọng trong việc nhìn nhận lại quá trình chấp hành ngân sách qua một năm, rút ra những bài học kinh nghiệm thiết thực bổ sung cho công tác lập ngân sách cũng như chấp hành ngân sách những chu trình tiếp theo

b Nguyên tắc quyết toán ngân sách xã

Về số liệu: Số liệu trong báo cáo quyết toán ngân sách phải chính xác, trung thực, đầy đủ Số quyết toán thu NSNN là số thu đã thực nộp hoặc đã hạch toán thu NSNN qua Kho bạc Nhà nước;

26

Số quyết toán chi NSNN là số chi đã thực thanh toán hoặc đã được phép hạch toán chi theo quy định

Về nội dung: Báo cáo quyết toán ngân sách phải theo đúng các nội dung

trong dự toán được giao và theo Mục lục NSNN; Báo cáo quyết toán của các đơn vị

dự toán và ngân sách các cấp chính quyền địa phương không được quyết toán chi lớn hơn thu Báo cáo quyết toán năm phải có báo cáo thuyết minh nguyên nhân

tăng, giảm các chỉ tiêu thu, chi ngân sách so với dự toán

Về trách nhiệm: Thủ trưởng đơn vị sử dụng ngân sách phải chịu trách nhiệm

trước pháp luật về tính chính xác, trung thực, đầy đủ của báo cáo quyết toán của đơn vị, chịu trách nhiệm về những khoản thu, chi hạch toán, quyết toán sai chế độ

Kho bạc Nhà nước các cấp có trách nhiệm tổng hợp số liệu quyết toán gửi cơ quan Tài chính cùng cấp để cơ quan Tài chính lập báo cáo quyết toán Kho bạc Nhà nước xác nhận số liệu thu, chi ngân sách trên báo cáo quyết toán của ngân sách các cấp, đơn vị sử dụng ngân sách

Kiểm toán nhà nước có trách nhiệm kiểm toán báo cáo quyết toán ngân sách nhà nước các cấp trước khi Quốc hội, Hội đồng nhân dân phê chuẩn quyết toán ngân sách

c Trình tự quyết toán ngân sách xã

Bước 1: Khóa sổ kế toán cuối năm và xử lý các nghiệp vụ kinh tế phát sinh

trong thời gian chỉnh lý quyết toán

Bước 2: Lập báo cáo quyết toán ngân sách xã

Cuối niên độ, sau khi đã thực hiện xong việc khoá sổ kế toán và xử lý các nghiệp vụ kinh tế phát sinh trong thời gian chỉnh lý quyết toán ngân sách xã, kế toán

xã phải tiến hành lập báo cáo quyết toán ngân sách xã của năm trước Thuyết minh quyết toán năm phải giải trình rõ được nguyên nhân đạt hay không đạt dự toán hoặc vượt dự toán được giao theo từng chỉ tiêu thu, chi ngân sách xã Từ đó đưa ra được những giải pháp kiến nghị nếu có;

Bước 3: Kiểm toán quyết toán ngân sách xã

Kiểm toán Nhà nước tiến hành kiểm tra và đánh giá các thông tin liên quan tới quá trình quản lý và sử dụng vốn của chính quyền cấp xã Thông qua kiểm toán

27

quyết toán ngân sách nhà nước, kiểm toán nhà nước thực hiện đánh giá tính kinh tế, tính hiệu lực, hiệu quả trong sử dụng ngân sách

Bước 4: Xét duyệt, phê chuẩn quyết toán ngân sách xã

Sau khi hoàn tất việc chỉnh lý quyết toán năm, HĐND xã sẽ thảo luận và ra nghị quyết phê chuẩn quyết toán ngân sách xã trong kỳ họp của HĐND

1.2.5 Chỉ tiêu đánh giá công tác quản lý ngân sách cấp xã (phường)

* Quản lý thu ngân sách có thể đánh giá thông qua các chỉ tiêu:

Tổng thu NSNN là chỉ tiêu về mặt lượng và là chỉ tiêu tuyệt đối phản ánh quy

mô các khoản thu NSNN tại địa phương

Tổng thu

- Tốc độ tăng thu ngân sách

Tốc độ tăng thu ngân sách là chỉ tiêu tương đối phản ánh mức độ gia tăng quy

mô các khoản thu NSNN

TN0T%: Tốc độ tăng thu ngân sách

TN0: Tổng thu NSNN trên địa bàn năm trước

TN1: Tổng thu NSNN trên địa bàn năm nay

Tốc độ tăng thu ngân sách phải ở mức hợp lý, phù hợp với trình độ phát triển kinh tế xã hội Điều này sẽ đảm bảo được tỷ suất huy động nguồn thu từ nền kinh tế vào NSNN, nhằm đạt mục tiêu ổn định mức đóng góp về thuế, phù hợp với khả năng, nội lực nền kinh tế cũng như đáp ứng được nhu cầu chi tiêu của ngân sách, không để xảy ra tình trạng thu từ thuế không đủ chi thường xuyên của nhà nước Nếu tốc độ tăng thu ngân sách lớn hơn nhiều so với tốc độ tăng trưởng kinh tế sẽ tạo

ra gánh nặng về thuế với nền kinh tế, điều này có thể sẽ dẫn đến kìm hàm động lực phát triển của nền kinh tế Ngược lại nếu tốc độ tăng thu ngân sách thấp so với tốc

độ tăng trưởng kinh tế, nguy cơ thu không đủ nhu cầu chi tiêu và bội chi ngân sách

- Cơ cấu thu ngân sách NN là mối quan hệ tương quan, tỷ lệ giữa các bộ phận

28

của các nguồn thu ngân sách cấu thành quỹ ngân sách, mối quan hệ giữa chúng với nhau và quan hệ với tổng thu NSNN trong một chỉnh thể thống nhất Cơ cấu thu NSNN bao gồm các chỉ tiêu phản ánh nội dung thu NSNN được sắp xếp theo những tiêu thức nhất định gọi là tiêu thức phân loại thu NSNN, như: thu ngân sách đối với thuế, phí, lệ phí và các khoản thu khác… Về định lượng, các khoản mục thu NSNN được lượng hóa thông qua các số đo cụ thể bằng tỷ lệ phần trăm của từng khoản mục so với tổng thu NSNN hàng năm hoặc so với GDP

* Quản lý chi NSNN cấp xã (phường) có thể đánh giá thông qua các chỉ tiêu:

- Tổng chi NSNN là chỉ tiêu về mặt lượng và là chỉ tiêu tuyệt đối phản ánh quy mô các khoản chi NSNN tại địa phương

- Tốc độ tăng chi ngân sách là chỉ tiêu tương đối phản ánh mức độ gia tăng quy mô các khoản chi NSNN

- Tốc độ tăng chi ngân sách phải ở mức hợp lý, phù hợp với trình độ phát triển kinh tế xã hội Có như vậy, các khoản NSNN của địa phương được sử dụng tiết kiệm và hiệu quả

- Cơ cấu chi ngân sách NN là mối quan hệ tương quan, tỷ lệ giữa các bộ phận của các khoản chi NSNN của địa phương Cơ cấu chi NSNN phải phù hợp với chức năng, nhiệm vụ của bộ máy QLNN từng thời kỳ, phù hợp với tình hình phát triển kinh tế, xã hội của địa phương

29

CHƯƠNG 2 THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NGÂN SÁCH PHƯỜNG THANH XUÂN NAM

2.1 Khái quát vị trí địa lý và đặc điểm kinh tế xã hội của phường Thanh Xuân Nam

2.1.1 Đặc điểm vị trí địa lý

Thanh Xuân Nam là một phường trung tâm của quận Thanh Xuân, được thành lập và đi vào hoạt động từ ngày 15/01/1997 Địa bàn Phường nằm ngay trong khu vưẹ trung tâm TP Hà Nội với hai con đường Nguyễn Xiển và Nguyễn Trãi, đi qua, bao gồm vùng đất của thôn Triều Khúc, xã Tân Triều (huyễn Thanh Trì) và thôn Hạ Đình, xã Khương Đình, huyện Thanh Trì (nay là phường Hạ Đình, quận Thanh Xuân) thành phố Hà Nội Phía bắc và phía Đông bắc giáp phường Thanh Xuân Bắc, phường Thanh Xuân Trung; phía Đông Nam giáp phường Hạ Đình; phía Tây nam giáp xã Tân Triều (Thanh Trì) và phường Văn Quán Hà Đông; phía Tây Bắc giáp phường Trung Văn (quận Nam Từ Liêm)

2.1.2 Đặc điểm kinh tế - Hành chính tổ chức

Thanh Xuân Nam có diện tích tự nhiên 182,78 ha, dân số hiện nay trên 13.000 người, được phân bổ ở 13 tổ dân phố Sau khi Nhà nước thu hồi hết đất nông nghiệp để phát triển cơ sở hạ tầng phục vụ cho việc quy hoạch đô thị, lao động nông nghiệp trong Phường chuyển dần sang làm kinh doanh dịch vụ Hiện nay trên địa bàn Phường có 215 doanh nghiệp, 580 hộ gia đình sản xuất kinh doanh cá thể với các ngành, nghề chủ yếu như: bán hàng tạp hóa, kinh doanh hàng ăn, vật liệu xây dựng, dịch vụ vận tải v.v Do vậy, nguồn thu của Phường chủ yếu từ các

hộ sản xuất kinh doanh, dịch vụ

Những năm qua, tốc độ phát triển kinh tế ở phường khá cao do đó tạo điều kiện thuận lợi cho công tác huy động nguồn thu từ NSNN và dễ dàng cân đối thu chi ở cấp phường

Căn cứ vào Nghị định số 159/2005/NĐ-CP ngày 27/12/2005 của Chính phủ về phân loại đơn vị hành chính xã, phường, thị trấn; Thông tư số 05/2006/TT-BNV của

30

Bộ Nội vụ hướng dẫn thực hiện một số điều quy định tại Nghị định số 159/2005/NĐ-CP của Chính phủ, thì tiêu chí cơ bản để phân loại đơn vị hành chính cấp xã, phường, thị trấn là: dân số, diện tích và các yếu tố đặc thù về vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên và kinh tế - xã hội Theo tiêu chí này, phường Thanh Xuân Nam, quận Thanh Xuân Nam thuộc đơn vị hành chính loại 1

Là một đơn vị quản lý nhà nước, theo Nghị định số 130/2005/NĐ-CP ngày 17/10/2005 của Chính phủ “Quy định chế độ tự chủ, tự chịu trách nhiệm về sử dụng biên chế và kinh phí quản lý hành chính đối với cơ quan Nhà nước” và theo Nghị định số 43/2006/NĐ-CP ngày 25/4/2006 của Chính phủ “Quy định quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm về thực hiện nhiệm vụ tổ chức bộ máy, biên chế và tài chính đối với đơn vị sự nghiệp công lập”, thì phường Thanh Xuân Nam là đơn vị hành chính thực hiện chế độ tự chủ, tự chịu trách nhiệm về sử dụng biên chế và kinh phí quản

lý hành chính

Hệ thống chính trị của phường Thanh Xuân Nam cũng giống như các đơn vị hành chính cấp phường khác trên địa bàn Thủ đô; song do đặc điểm về số dân và số lượng đảng viên, mà HĐND Phường có 24 đại biểu, Đảng bộ Phường có 13 chi bộ, gồm: 07 chi bộ tại các tổ dân phố; 2 chi bộ cơ quan (chi bộ cơ quan phường và chi

bộ Công an phường); 4 chi bộ trường học

Đặc điểm này chi phối đến quy mô kinh phí và số lượng người được hưởng lương, hay phụ cấp từ nguồn ngân sách mà Phường đảm nhận chi trả trên cơ sở thực hiện chế độ tự chủ, tự chịu trách nhiệm về sử dụng biên chế và kinh phí quản lý hành chính Nếu sử dụng biên chế vượt quá định mức cho phép, phường phải sử dụng kinh phí cho hoạt động quản lý để chi trả lương và bảo hiểm cho số dư biên chế này

Do là một phường quy mô nhỏ nên cơ sở hạ tầng kỹ thuật của Phường còn thiếu thốn, chưa đồng bộ, nên nhu cầu xây dựng cơ bản một số công trình phục vụ hoạt động của lãnh đạo, chính quyền Phường và phục vụ dân sinh đặt ra cấp bách Đặc điểm này phản ánh nhu cầu chi đầu tư phát triển thời gian qua ở phường Thanh Xuân Nam tương đối lớn

31

2.2 Thực trạng quản lý NSNN phường Thanh Xuân Nam giai đoạn 2015-2017

2.2.1 Đặc điểm quản lý ngân sách nhà nước phường Thanh Xuân Nam

2.2.2.1 Cơ sở pháp lý

Trong những năm gần đây, các đạo luật được Quốc hội ban hành như Luật Ngân sách nhà nước, Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, Luật Phòng chống tham nhũng, Luật Xây dựng, Luật Đầu tư, Luật Đấu thầu đã có tác động mạnh

mẽ đến công tác quản lý tài chính - ngân sách Cùng với đó, vai trò giám sát của HĐND các cấp, sự quản lý, điều hành sát sao của các cấp chính quyền địa phương trong lĩnh vực tài chính - ngân sách, trong đó có vấn đề quản lý, điều hành ngân sách phường ngày càng được nâng cao nên công tác quản lý ngân sách Phường đã

có nhiều chuyển biến tích cực, kỷ luật tài chính được tăng cường Sự công khai, minh bạch và phân định rõ trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân trong quản lý, điều hành ngân sách cùng với việc thực hiện những chế tài nghiêm minh, đã góp phần làm lành mạnh tài chính cấp cơ sở ở nước ta, làm gia tăng hiệu quả sử dụng các nguồn lực tài chính, thúc đẩy kinh tế tăng trưởng và góp phần ổn định an ninh - trật

Một số văn bản pháp lý quan trọng trong quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn cấp phường Thanh Xuân Nam như:

- Luật ngân sách nhà nước số 83/2015/QH13 quy định về lập, chấp hành, kiểm toán, quyết toán, giám sát ngân sách nhà nước; nhiệm vụ, quyền hạn của các

cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân có liên quan trong lĩnh vực ngân sách nhà nước Luật NSNN mới đã sửa đổi, bổ sung nhiều nội dung quan trọng, như: phạm vi NSNN (Điều 5), bội chi NSNN (khoản 4 Điều 4), mức dư nợ vay của ngân sách cấp tỉnh (khoản 6 Điều 7), dự phòng NSNN (Điều 10), quỹ dự trữ tài chính (Điều 11)

32

Nội dung về phân cấp quản lý NSNN phù hợp với phân cấp kinh tế - xã hội giữa các cấp chính quyền cũng được rà soát để phù hợp với quy định hiện hành, đồng bộ với Luật Tổ chức chính phủ và Luật Tổ chức chính quyền địa phương cũng được Quốc hội thông qua tại Kỳ họp thứ 9 Đặc biệt, Luật NSNN mới đã bám sát và phù hợp hơn với Hiến pháp Luật NSNN mới đã thể hiện sự thống nhất xuyên suốt trong các quy định về chính sách thu, chi ngân sách, định mức phân bổ ngân sách, bổ sung cân đối ngân sách, bổ sung có mục tiêu và tỷ lệ phần trăm (%) phân chia các khoản thu giữa ngân sách các cấp… Các chính sách, chế độ, tiêu chuẩn về chi NSNN đều

do trung ương ban hành và thực hiện thống nhất trong phạm vi cả nước Mọi khoản thu ngân sách được tập trung vào KBNN và do cơ quan có nhiệm vụ thu NSNN thực hiện trên phạm vi toàn quốc Mọi khoản chi NSNN chỉ được thực hiện khi có

dự toán được cấp có thẩm quyền giao và đúng chế độ, tiêu chuẩn, định mức chi do

cơ quan nhà nước có thẩm quyền quy định

- Thông tư số 344/2016/TT-BT quy định về quản lý ngân sách xã và các hoạt động tài chính khác của xã, phường, thị trấn Về nguồn thu của ngân sách xã, Thông

tư nêu rõ, các khoản thu ngân sách xã hưởng 100% là các khoản thu dành cho xã sử dụng toàn bộ để chủ động về nguồn ngân sách bảo đảm các nhiệm vụ chi thường xuyên, chi đầu tư phát triển Về nhiệm vụ chi của ngân sách xã, Thông tư nêu rõ, căn cứ phân cấp quản lý kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh của Nhà nước, các chính sách, chế độ về hoạt động của các cơ quan Nhà nước, các tổ chức chính trị -

xã hội và nhiệm vụ phát triển kinh tế- xã hội của xã, khi phân cấp nhiệm vụ chi cho ngân sách xã, Hội đồng nhân dân cấp tỉnh xem xét giao cho ngân sách xã thực hiện các nhiệm vụ chi

- Quyết định số 40/2015/QĐ-TTg ngày 14/9/2015 của Thủ tướng Chính phủ

về ban hành nguyên tắc, tiêu chí và định mức phân bổ vốn đầu tư phát triển bằng nguồn ngân sách Nhà nước giai đoạn 2016-2020

- Các nghị quyết của HĐND thành phố Hà Nội về phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi giữa các cấp ngân sách; tỷ lệ phần trăm phân chia nguồn thu giữa các cấp ngân sách và định mức phân bổ chi ngân sách thành phố Hà Nội cho từng giai

33

đoạn Mới đây nhất là Nghị quyết số 13/2016/NQ-HĐND

- Các quyết định của UBND TP Hà Nội ban hành Quy định phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi giữa các cấp ngân sách, tỷ lệ phần trăm (%) phân chia nguồn thu giữa các cấp ngân sách và định mức phân bổ dự toán chi ngân sách thuộc thành phố

Hà Nội giai đoạn 2016-2020

Hằng năm, Đảng ủy phường đều xây dựng nghị quyết chuyên đề về công tác tài chính – ngân sách; đồng thời chỉ đạo UBND phường rà soát, bổ sung, nuôi dưỡng nguồn thu… Chỉ đạo điều hành chi ngân sách đảm bảo đúng luật và hiệu quả” Nhờ đó, việc sử dụng ngân sách phường ở phường Thanh Xuân Nam luôn đúng định hướng của Đảng bộ Quận Thanh Xuân, sát nhu cầu thực tế của Phường, đúng nguyên tắc, chế độ, định mức, tiêu chuẩn, đáp ứng nhu cầu ngân sách để Phường hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ chính trị trong nhiệm kỳ

2.2.2.2 Phân cấp quản lý ngân sách nhà nước

Giai đoạn 2011-2015 là thời kỳ ổn định thứ hai trong triển khai thực hiện Luật NSNN được Quốc hội ban hành năm 2002; Năm 2016 đến năm 2020 là thời

kỳ ổn định thứ ba Về cơ bản giữa hai thời kỳ ổn định ngân sách không có nhiều sự khác biệt bởi lẽ cơ sở pháp lý để triển khai thực hiện cao nhất vẫn là Luật NSNN, và chịu sự chi phối bởi kế hoạch phát triển kinh tế xã hội giai đoạn 2011-2020

Đối với phân cấp nguồn thu của NSNN các cấp, Thành phố Hà Nội đã dựa

trên đặc điểm của nguồn thu để phân cấp các khoản thu NSNN cấp phường để phân cấp được hưởng toàn bộ hay một phần Theo đó, hiệu quả trong phân định nguồn thu giữa các cấp ngân sách được đảm bảo theo hướng có cơ sở thu mang tính địa phương, phân bố đồng đều và ổn định như các khoản thu liên quan đến đất đai, gắn nguồn thu với chi phí bỏ ra, tức là cấp chính quyền nào cung cấp các dịch vụ công thì sẽ hưởng các khoản thu từ việc cung cấp dịch vụ công đó, hạn chế việc bổ sung

từ ngân sách cấp trên cho ngân sách cấp dưới, chống thất thu

Các khoản thu NSNN phường Thanh Xuân Nam được giữ lại 100% cụ thể như sau: Thuế thu nhập cá nhân đối tượng do cấp phường quản lý; Thuế sử dụng đất nông nghiệp; Thuế sử dụng đất phi nông nghiệp (địa bàn phường); Lệ phí trước

34

bạ nhà, đất (địa bàn phường); Thuế tài nguyên, thuế tiêu thụ đặc biệt đối tượng do cấp phường quản lý; Thu sự nghiệp thuộc ngân sách cấp phường; Thu tiền bán, cho thuê tài sản nhà nước do cấp phường quản lý; Phí và lệ phí do cấp phường quản lý (không kể phí xăng dầu); Thu tiền phạt, tịch thu do cấp phường quản lý; Viện trợ không hoàn lại của các tổ chức, cá nhân nước ngoài trực tiếp cho cấp phường theo quy định của pháp luật; Thu khác từ quỹ đất (hoa lợi công sản, hỗ trợ thu hồi đất,…); Các khoản huy động và đóng góp từ các tổ chức, cá nhân cho ngân sách phường theo quy định của pháp luật; Các khoản thu khác theo quy định của pháp luật; Thu kết dư ngân sách phường; Thu bổ sung từ ngân sách cấp trên; Thu chuyển nguồn của ngân sách phường

Ngoài các khoản được hưởng 100% tại phường Thanh Xuân Nam thì các khoản thu sau đây NS phường được giữ lại theo tỷ lệ % được quy định:

- Thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế giá trị gia tăng thu từ doanh nghiệp ngoài quốc doanh;

- Thuế giá trị gia tăng, thuế môn bài hộ kinh doanh cá thể;

- Thu tiền sử dụng đất;

- Thu tiền cho thuê mặt đất, mặt nước

Về phân cấp chi NSNN: chế độ chính sách, tiêu chuẩn định mức chi ngân

sách chủ yếu áp dụng các văn bản của Trung ương Hằng năm, phân cấp nhiệm vụ chi của phường Thanh Xuân Nam được thực hiện theo quy định của Thành phố Hà Nội

- Chi con người: Gồm tiền lương và phụ cấp của cán bộ, công chức cấp xã và phụ cấp đối với người hoạt động không chuyên trách được tính theo các quy định hiện hành

- Chi hoạt động: Chi hoạt động của xã, phường, thị trấn được phân bổ theo biên chế được giao theo Nghị định 92/2009/NĐ-CP và dân số; định mức 15.000.000 đồng/biên chế và 20.000 đồng/người dân

- Hỗ trợ kinh phí hoạt động của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể ở thôn, khu phố theo cấp phân loại xã phường, thị trấn

35

Việc phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi cho Phường theo Luật ngân sách nhà nước đã tạo điều kiện để Phường tích cực khai thác nguồn thu, chủ động chi tiêu

và giảm được khối lượng công tác quản lý ở cấp trên

2.2.2 Thực trạng về quản lý chu trình NSNN phường Thanh Xuân Nam

2.2.2.1 Lập dự toán

* Lập dự toán: Vào quý III hàng năm, sau khi có thông báo số dự kiến giao

dự toán thu, chi ngân sách năm sau và hướng dẫn của Sở Tài chính, phòng TCKH Quận Thanh Xuân phối hợp với Chi cục thuế Quận xây dựng phương án phân bổ dự toán thu, chi NSNN của Quận năm sau trình UBND Quận, đồng thời thông báo số

dự kiến giao dự toán thu, chi ngân sách năm sau cho UBND Phường Việc xây dựng dự toán thu, chi ngân sách cho năm sau thường được tiến hành từ cuối quý III và trong quý IV của năm trước, trên cơ sở thực hiện 6 tháng đầu năm và ước thực hiện cả năm ngân sách

+ Phòng Tài chính của Phường phối hợp với cơ quan thuế hoặc đội thu thuế lập dự toán thu ngân sách nhà nước (thu nội địa) trên địa bàn và cơ sở tính toán từng nguồn thu được phân cấp

+ Các đơn vị sử dụng ngân NSĐP lập dự toán thu, chi ngân sách thuộc phạm vi nhiệm vụ được giao, gửi Phòng Tài chính của Phường

+ UBND Phường mà cụ thể là Bộ phận Tài chính- Kế tóa hướng dẫn, tổ chức và chỉ đạo các đơn vị trực thuộc lập dự toán thu, chi ngân sách thuộc phạm

vi quản lý;

Lập dự toán thu ngân sách nhà nước trên địa bàn phường, dự toán thu, chi;

Bộ phận Tài chính sẽ báo cáo Chủ tịch, Phó Chủ tịch Hội đồng nhân dân Phường xem xét trước khi báo cáo cơ quan hành chính nhà nước cấp trên

+ Cơ quan tài chính các cấp:

Đối với năm đầu của thời kỳ ổn định ngân sách, chủ trì phối hợp Uỷ ban nhân dân, các cơ quan, đơn vị cùng cấp về dự toán ngân sách; có quyền yêu cầu

bố trí lại những khoản thu, chi trong dự toán chưa đúng chế độ, tiêu chuẩn, chưa hợp lý, chưa tiết kiệm, chưa phù hợp với khả năng ngân sách và định hướng phát

36

triển kinh tế - xã hội Đối với các năm tiếp theo trong thời kỳ ổn định ngân sách, Phòng Tài chính - Kế hoạch Quận chỉ tổ chức làm việc với Ủy ban nhân dân Phường về dự toán ngân sách khi có đề nghị của Ủy ban nhân dân Phường

Tuy nhiên, qua khảo sát đối với công chức phụ trách kế toán phường Thanh Xuân Nam cho thấy chất lượng công tác lập dự toán NSNN của Phường còn chưa cao do hằng năm vẫn có sự chênh lệch lớn giữa số giao dự toán và số địa phương xây dựng

Hộp 2.1: Kết quả phỏng vấn 1 Câu hỏi: Xin bà cho biết công tác lập dự toán NSNN của Phường những năm qua

(Nguồn: Tác giả tự tổng hợp)

* Công tác giao dự toán ngân sách nhà nước

Hằng năm, sau khi HĐND Quận Thanh Xuân phê chuẩn dự toán ngân sách, thường là tháng 12 hằng năm, Ủy ban nhân dân Quận ban hành quyết định giao dự toán thu chi ngân sách và giao cho Phòng Tài chính – Kế hoạch Chi cục thuế hướng dẫn tổ chức thực hiện

Sau khi NS phường Thanh Xuân Nam được UBND Quận, phòng Tài chính –

Kế hoạch tiến hành giao dự toán vốn xây dựng cơ bản, Phòng Tài chính – Kế hoạch phối hợp với chi Cục thuế triển khai công tác giao dự toán thu và chi

- Đối với chi đầu tư xây dựng cơ bản: Phòng Tài chính – Kế hoạch sẽ tiến hành thông báo kế hoạch vốn, phương thức quản lý và thanh toán vốn cụ thể từng

37

công trình, dự án thuộc nguồn vốn ngân sách tỉnh cho chủ đầu tư chủ động ngay từ đầu năm Phòng Kế hoạch – Tài chính và Kho bạc Nhà nước Quận Thanh Xuân cũng tiến hành thông báo danh mục công trình thực hiện kiểm soát thanh toán tại cơ quan KBNN Đối với các dự án XDCB sử dụng vốn ngân sách quận thì UBND Quận sẽ thông báo kế hoạch vốn đối với từng công trình, dự án cho các chủ đầu tư

mà mình quản lý ngay từ đầu năm

Điều này đã tạo điều kiện cho các chủ đầu tư kịp thời, chủ động kế hoạch thực hiện các dự án Tuy nhiên, một số nguồn vốn đối ứng, vốn chuẩn bị đầu tư còn phân bổ chậm, thường khoảng tháng 5 hằng năm mới thực hiện, làm cho các chủ đầu tư còn bị động trong việc triển khai dự án

- Đối với chi thường xuyên: Phòng Tài chính – Kế hoạch và UBND quận tiến hành thông báo dự toán ngay từ đầu năm cho các đơn vị dự toán Tuy nhiên, bộ phận tài chính phường thẩm định dự toán đối với một số đơn vị còn chưa chặt chẽ,

do đó thiếu căn cứ để kiểm soát dẫn đến chưa tách bạch giữa kinh phí giao tự chủ và kinh phí giao thực hiện không tự chủ

- Đối với nguồn dự phòng ngân sách: Theo quy định của Luật NSNN, dự phòng ngân sách hằng năm phải đảm bảo từ 2-5% trên tổng chi cân đối NSĐP Mặt khác việc giao chỉ tiêu cho nguồn này không được thấp hơn số ngân sách cấp trên phân bổ Điều này đã được thực hiện khá nghiêm túc tại ngân sách phường Thanh xuân Nam thời gian qua

2.2.2.2 Chấp hành ngân sách nhà nước

a Thứ nhất, đối với cơ quan thu NSNN: UBND phường chịu trách nhiệm trước HÐND phường và UBND Quận về việc chấp hành ngân sách cấp mình; Đội thu thuế liên phường chịu trách nhiệm thu đúng pháp luật; quản lý đôn đốc và trực tiếp tập trung các khoản thu NSNN theo quy định và nộp KBNN đầy đủ kịp thời; Cơ quan KBNN quận Thanh Xuân thu toàn bộ các khoản thu NSNN, hạch toán thu và phân chia tỷ lệ phần trăm cho các cấp ngân sách theo quy định Các tổ chức cá nhân

có nghĩa vụ kê khai và nộp đầy đủ đúng chế độ các khoản thu cho NSNN

Là một phường có nhiều điều kiện thuận lợi cho phát triển kinh tế, xã hội nên