ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGÀN LOAN PHƯỢNG TỪ NGỮ CHỈ BỆNH TẬT VÀ THUỐC THANG CỔ TRUYỀN TRONG TIẾNG NÙNG Chuyên ngành: Ngôn ngữ Việt Nam Mã số: 60 22 01 02 LUẬN VĂN THẠC SĨ NGƠN NGỮ VÀ VĂN HĨA VIỆT NAM Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS TẠ VĂN THÔNG Thái Nguyên - 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan cơng trình nghiên cứu riêng tơi Các số liệu nêu luận văn trung thực Những kết luận khoa học luận văn chưa công bố cơng trình khác Nội dung luận văn có tham khảo sử dụng tài liệu đăng tải sách, truyện, báo, tạp chí trang web theo danh mục tài liệu tham khảo luận văn Nếu sai, xin chịu hoàn toàn trách nhiệm Tác giả luận văn Ngàn Loan Phượng i LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới Thầy Tạ Văn Thơng, người hướng dẫn viết luận văn Xin chân thành cảm ơn Thầy Cô giáo giảng dạy, khoa Sau đại học, Trung tâm Học liệu Đại học Thái Nguyên, tạo điều kiện tốt cho trình học tập nghiên cứu Sau cùng, xin cảm ơn gia đình, người thân, đồng nghiệp học viên Cao học Ngôn ngữ K21 động viên, giúp đỡ tơi q trình học tập viết luận văn Thái Nguyên, ngày 10 tháng năm 2015 Tác giả Ngàn Loan Phượng ii MỤC LỤC Trang Trang bìa phụ Lời cam đoan i Lời cảm ơn ii Mục lục iii Danh mục bảng iv MỞ 1 Lí chọn đề tài Lịch sử nghiên cứu Mục đích nghiên cứu nhiệm vụ nghiên cứu 11 Đối tượng phạm vi nghiên cứu 11 Phương pháp nghiên cứu 12 Đóng góp luận văn 13 Cấu trúc luận văn 13 Chương CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 14 1.1 Một số khái niệm chung ngôn ngữ học văn hóa học 14 1.1.1 Ngữ pháp 14 1.1.1.1 Từ ngữ 14 1.1.1.2 Danh từ danh ngữ 19 1.1.1.3 Động từ động ngữ 20 1.1.1.4 Tính từ tính ngữ 22 1.1.2 Ngữ nghĩa 23 1.1.2.1 Khái niệm “nghĩa” 23 1.1.2.2 Khái niệm "trường nghĩa" 31 1.1.3 Mối quan hệ ngơn ngữ văn hóa 33 1.1.3.1 “Văn hóa” gì? 33 1.1.3.2 Ngơn ngữ văn hóa 36 1.1.4 Bệnh tật thuốc thang cổ truyền 38 iii ĐẦU 1.1.4.1 Bệnh tật 38 1.1.4.2 Thuốc thang 39 1.2 Người Nùng thuốc thang cổ truyền người Nùng Việt Nam 42 1.2.1 Người Nùng tiếng Nùng 42 1.2.1.1 Khái quát người Nùng Việt Nam 42 1.2.1.2 Một số đặc điểm khái quát tiếng Nùng 44 1.2.2 Thuốc thang cổ truyền người Nùng 47 1.2.3 Thuốc thang cổ truyền địa phương nghiên cứu 49 1.3 TIỂU KẾT 50 Chương ĐẶC ĐIỂM HÌNH THỨC CỦA CÁC TỪ NGỮ CHỈ BỆNH TẬT VÀ THUỐC THANG CỔ TRUYỀN TRONG TIẾNG NÙNG 51 2.1 Khái quát kết khảo sát 51 2.2 Các từ ngữ có hình thức đơn âm tiết 52 2.3 Các từ ngữ có hình thức đa âm tiết 53 2.3.1 Các từ ngữ hai âm tiết 53 2.3.2 Các từ ngữ ba âm tiết 55 2.3.3 Các từ ngữ bốn âm tiết 58 2.3.4 Các từ ngữ năm âm tiết 62 2.4 Tiểu kết 65 Chương ĐẶC ĐIỂM NGỮ NGHĨA CỦA CÁC TỪ NGỮ CHỈ BỆNH TẬT VÀ THUỐC THANG CỔ TRUYỀN 66 3.1 Khái quát phân loại 66 3.2 Sự phân loại số đặc điểm từ ngữ bệnh tật 66 3.2.1 Từ ngữ bệnh ngoại thương 68 3.2.1.1 Từ ngữ bệnh ngũ quan 68 3.2.1.2 Từ ngữ bệnh phần mềm 69 3.2.2 Từ ngữ bệnh nội thương 69 3.2.2.1 Từ ngữ bệnh lục phủ 69 v i 3.2.2.2 Từ ngữ bệnh ngũ tạng 70 3.2.2.3 Từ ngữ bệnh thần kinh 71 3.2.2.4 Từ ngữ bệnh xương khớp 72 3.3 Sự phân loại số đặc điểm từ ngữ thuốc thang cổ truyền 73 3.3.1 Từ ngữ thuốc chữa bệnh 73 3.3.1.1 Từ ngữ thuốc chữa bệnh xương khớp 73 3.3.1.2 Từ ngữ thuốc chữa bệnh ngũ quan, da, giải nhiệt 74 3.3.1.3 Từ ngữ thuốc chữa bệnh lục phủ 75 3.3.1.4 Từ ngữ thuốc chữa bệnh ngũ tạng 76 3.3.1.5 Từ ngữ thuốc chữa bệnh tâm thần, thần kinh 77 3.3.1.6 Từ ngữ thuốc chữa bệnh sinh sản 78 3.3.1.7 Từ ngữ thuốc chữa c rắn cắn, ong đốt… 79 3.3.2 Từ ngữ thuốc bổ 79 3.3.2.1 Từ ngữ thuốc bổ cho trẻ em người già 79 3.3.2.2 Từ ngữ thuốc bổ cho người ốm sau ốm 80 3.3.2.3 Từ ngữ thuốc bổ cho phụ nữ sau sinh 81 3.3.2.4 Từ ngữ thuốc bổ tăng cường sức khỏe, nhan sắc 82 3.4 Tiểu kết 85 KẾT LUẬN 87 TÀI LIỆU THAM KHẢO 91 PHỤ LỤC 95 v DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 2.1: Từ ngữ bệnh tật thuốc thang cổ truyền tiếng Nùng xét hình thức 51 Bảng 2.2: Các từ đơn âm tiết bệnh tật thuốc thang cổ truyền tiếng Nùng 52 Bảng 2.3: Các từ ngữ hai âm tiết 53 Bảng 2.4: Các từ ngữ ba âm tiết 55 Bảng 2.5: Các từ ngữ bốn âm tiết 59 Bảng 2.6: Các từ ngữ năm âm tiết 63 Bảng 3.1 Từ ngữ bệnh tật tiếng Nùng xét ngữ nghĩa 66 Bảng 3.2: Từ ngữ thuốc thang cổ truyền tiếng Nùng xét ngữ nghĩa 83 Bảng 3.3: Các từ ngữ vị thuốc tiếng Nùng xuất với tần suất cao 84 iv MỞ ĐẦU LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI 1.1 Trong nghiên cứu từ vựng - ngữ nghĩa ngôn ngữ, việc tm hiểu từ ngữ liên kết với nhờ có thành tố nghĩa chung xem hướng nghiên cứu có ý nghĩa đặc biệt Một mặt, giúp hiểu rõ đặc trưng quan hệ mang tính hệ thống cấu nghĩa, phát triển nghĩa từ ngữ từ vựng cách định danh vật tượng ngôn ngữ xét Mặt khác giúp hiểu phần quan hệ thực lối tri nhận, cách liên tưởng cộng đồng người nói, qua việc định danh hay ghi nhận phương tiện ngôn ngữ, vật tượng thực 1.2 Dân tộc Nùng dân tộc có số dân đông (Theo Tổng điều tra dân số nhà năm 2009, có 968 800 người, đứng thứ Việt Nam) Người Nùng có văn hóa đặc sắc có ngơn ngữ riêng họ Tuy nhiên nay, việc nghiên cứu mặt ngôn ngữ dân tộc Nùng chưa quan tâm thực sự, có từ ngữ thuộc trường “bệnh tật thuốc thang cổ truyền” người Nùng Nghiên cứu trường từ vựng - ngữ nghĩa góp phần tìm hiểu sâu sắc tiếng Nùng, từ giúp có hiểu biết sâu sắc văn hóa cổ truyền dân tộc Nùng 1.3 Bản thân tác giả luận văn người Nùng, có lòng thiết tha văn hóa Nùng đồng thời có yêu thích với tiếng Nùng thuốc thang cổ truyền dân tộc, gia đình có người làm thuốc Chính vậy, tác giả mong muốn qua luận văn góp phần nhỏ bé vào việc lưu giữ tiếng mẹ đẻ - ngôn ngữ dân tộc Nùng vốn kinh nghiệm thuốc thang cổ truyền cha ơng có nguy bị mai dần, q hương Chính lí mà đề tài “Các từ ngữ bệnh tật thuốc thang cổ truyền tiếng Nùng” chọn làm hướng nghiên cứu luận văn LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU 2.1 Những nghiên cứu trường từ vựng - ngữ nghĩa Có thể nói, việc tm hiểu đặc điểm trường từ vựng – ngữ nghĩa ngôn ngữ nhiều nhà ngơn ngữ học quan tâm Ngồi cơng trình học giả nước ngồi, Việt Nam có khơng cơng trình nghiên cứu trường từ vựng - ngữ nghĩa tiếng Việt Có thể kể đến chuyên khảo sử dụng giáo trình giảng dạy trường Đại học, Cao đẳng tác giả: Nguyễn Văn Tu, Đỗ Hữu Châu, Nguyễn Thiện Giáp, Mai Ngọc Chừ, Diệp Quang Ban, Vũ Đức Nghiệu, Hồng Trọng Phiến Tong cơng trình này, tác giả tập trung tm hiểu từ vựng – ngữ nghĩa tiếng Việt, vào lí thuyết trường từ vựng – ngữ nghĩa mức độ khác Có thể kể đến số cơng trình sau: - Nguyễn Văn Tu (1976), Từ vốn từ tiếng Việt đại, Nxb Giáo Dục, H - Đỗ Hữu Châu (1999), Từ vựng – ngữ nghĩa tiếng Việt, Nxb Giáo dục, H - Mai Ngọc Chừ (2003), Cơ sở ngôn ngữ học tếng Việt, Nxb Giáo dục, H - Nguyễn Thiện Giáp (2003), Từ vựng học tếng Việt, Nxb Giáo dục, H - Nguyễn Thiện Giáp (2010), Dẫn luận ngôn ngữ học, Nxb Giáo dục, H Trong nghiên cứu trường từ vựng – ngữ nghĩa tiếng Việt, không kể đến cơng trình xem tiêu biểu tác giả Đỗ Hữu Châu Nguyễn Thiện Giáp: - Cuốn Từ vựng ngữ nghĩa tếng Việt (Đỗ Hữu Châu, Nxb Giáo dục, Hà Nội, 1999) gồm 312 trang, chia năm phần riêng có liên kết chặt chẽ với theo trục “từ vựng - ngữ nghĩa” Phần Mở đầu, Phần thứ Phần thứ hai nghiên cứu đơn vị từ vựng chỉnh thể hình thức (phần I) ý nghĩa (phần II) - nghiên cứu đơn vị tách biệt từ vựng; Phần thứ ba thứ tư nghiên cứu toàn từ vựng hệ thống đơn vị tách biệt trên; Và Phần thứ năm có tính chất phần ứng dụng thử nghiệm Trong giáo trình này, Đỗ Hữu Châu dành chương IX thuộc Phần thứ ba – hệ thống từ vựng hệ thống ý nghĩa để nói trường nghĩa Trong chương IX tác giả nêu khái niệm “trường nghĩa” cách phân loại trường nghĩa vào hai quan hệ ngôn ngữ học mà F.de Saussure quan hệ hình tuyến (quan hệ ngang) quan hệ trực tuyến (quan hệ dọc), theo chia trường nghĩa thành hai loại: trường nghĩa ngang (trường nghĩa tuyến tính) trường nghĩa dọc (trường nghĩa trực tuyến) Trong trường nghĩa dọc có hai trường nghĩa nhỏ trường biểu vật trường biểu niệm Phối hợp trường nghĩa ngang trường nghĩa dọc, ta có trường nghĩa liên tưởng - Cuốn Dẫn luận ngôn ngữ học (Nguyễn Thiện Giáp - chủ biên, Đoàn Thiện Thuật, Nguyễn Minh Thuyết, Nxb Giáo dục, Hà Nội 2010) dành ý cho trường từ vựng ngữ nghĩa Cụ thể: Trong Chương Bốn: Từ vựng, Mục B: Ý nghĩa từ ngữ, VII – Trường nghĩa (trang 108-112), tác giả Nguyễn Thiện Giáp trình bày số cách hiểu trường nghĩa sau: Lí thuyết trường nghĩa đời vào chục năm gần Mục đích lí thuyết khảo sát từ vựng cách hệ thống Có nhiều cách hiểu khác khái niệm trường nghĩa, quy vào hai khuynh hướng chủ yếu: a, Khuynh hướng thứ quan niệm trường nghĩa toàn khái niệm mà từ ngôn ngữ biểu Đại diện cho khuynh hướng L.Weisgerber J.Trier Hai ông chịu ảnh hưởng nhiều học thuyết “hình thái bên ngôn ngữ” H.Humbold mà theo quan niệm tác giả này, phản ánh “tnh thần” dân tộc Đây quan điểm có hạn chế định nhìn nhận mối quan hệ trường khái niệm trường từ vựng, tức bình diện nội dung bình diện biểu b, Khuynh hướng thứ hai cố gắng xây dựng lí thuyết trường nghĩa sở tiêu chí ngôn ngữ học Trường nghĩa phạm vi khái niệm mà phạm vi tất từ có quan hệ lẫn nghĩa Những trường nghĩa xây dựng sở ngơn ngữ phân biệt thành kiểu khác nhau: 133 baư toong đèng dong đỏ 134 baư toong hóc ngoi 135 baư toong pù chút chít 136 baư trạ mác bao trạ mác bao 137 baư tu lình đeng hồn ngọc đỏ 138 baư vạt riêng thiên niên kiện 139 baư viễn sinh bỏng 140 baư xà chè 141 baư xà phòng đòn gánh 142 baư xoong linh điền 143 baư xu nu tai chuột 144 bjoóc bại trận hoa cưa 145 bjoóc bàn tay ma hoa bàn tay ma 146 bjoóc baư khao hoa trắng 147 bjoóc bẩu mạt hoa mạt tiêu 148 bjc bjc q hoa dâm bụt 149 bjc bưởi bung hoa bưởi bung 150 bjoóc cảu ngàu lực hoa khúc khắc 151 bjoóc ma hoa hối hạt 152 bjoóc cúc hoa cúc 153 bjoóc củi múi hoa chuối hột 154 bjoóc củi phja hoa chuối rừng 155 bjc cút may hoa thòng boong 156 bjc đau nhá hoa tất bạt 157 bjoóc diều lùng hoa chuối hoa đỏ 158 bjoóc gioóc máy hoa nhân trần 159 bjoóc ca hoa tổ diều 112 160 bjc hò pinh hoa thóc lép 161 bjoóc hồng hoa hồng 162 bjoóc kha cáy hoa chân gà núi 163 bjoóc kha pất hoa chân vịt đỏ 164 bjoóc khẻo xay hoa cối xay 165 bjoóc khỉ bẻ hoa cứt dê 166 bjoóc kim xương hoa kim xương 167 bjoóc loỏng phù chăm hoa xuyên tiêu 168 bjoóc lùng hoa gạo 169 bjoóc lương sài đất 170 bjoóc mác làng hoa cau 171 bjoóc mác làng hoa rành rành 172 bjoóc nả nhẻn hoa trinh nữ 173 bjc pặc hòm đeng hoa mồng gà tía 174 bjc phằn hoa bừa 175 bjc phjắc liếp đơng hoa bồ cơng anh 176 bjoóc phjắc van phja hoa rau ngót rừng 177 bjoóc phjức hoa phiếu 178 bjc pòng pì đeng hoa xích đồng nam 179 bjc pục hoa bưởi 180 bjc q hoa dâm bụt 181 bjc slam véng hoa ba chẽ 182 bjoóc tào hoa đào 183 bjoóc tha luồng hoa huy thiên thảo 184 bjoóc thương nhĩ ké đầu ngựa 185 bjoóc trạ mác bao hoa trạ mác bao 186 bjoóc vạt riêng hoa thiên niên kiệu 113 187 bjc xà phòng hoa đòn gánh 188 bjc xu nu hoa tai chuột 189 cá su hào 190 cáng baư khao cành trắng 191 cáng bẩu mạt mạt tiêu 192 cáng bjoóc phjức cành phiếu 193 cáng bjc q cành dâm bụt 194 cáng cam lài cành giải gan 195 cáng cam màu cành cam mã tẩu 196 cáng chạ khảu cắm cành cẩm dại 197 cáng chạ khau khao cành cẩm trắng 198 cáng chạ khảu mảy cành cơm cháy 199 cáng chạ lỏm cành chàm dại 200 cáng chạ vạy mèo cành cỏ xước dại 201 cáng ma cành hối hạt 202 cáng co pán cành gai 203 cáng coóc bẻ cành thảo minh 204 cáng cốt khí cành cốt khí 205 cáng cút đăm cành dương xỉ đen 206 cáng cút may cành thòng boong 207 cáng dang pinh cành đỗ trọng 208 cáng đúc lình cành xương khỉ 209 cáng giải độc cành giải độc 210 cáng gioóc máy cành nhân trần 211 cáng ca cành tổ diều 212 cáng hảu vài cành tai chua 213 cáng hoàn ngọc cành khỉ 114 214 cáng hoàng bá cành hoàng bá 215 cáng hoàng kỳ cành hoàng kỳ 216 cáng hoàng nghiệt hoàng nghiệt 217 cáng hoàng tnh cành hoàng tinh 218 cáng hồng bối quế ngủ đơn nước 219 cáng hồng phja cành hồng rừng 220 cáng khắt lương cành ké hoa vàng 221 cáng khẻo xay cành cối xay 222 cáng loỏng phù chăm cành xuyên tiêu 223 cáng lừa cà cành ích trí nhân 224 cáng mác căng cành găng trâu 225 cáng mác cằng cành tu hú 226 cáng mác cành quýt 227 cáng mác kham cành chua me 228 cáng mác khuổi cành chua ngút 229 cáng mác làng bẹ cau 230 cáng mác làng cành rành rành 231 cáng mác mặt rườn cành hồng bì 232 cáng mác muổi cành dây gắm 233 cáng mác nâm cành sim 234 cáng mác nam cằng cành găng mỏ quạ 235 cáng mác nạng cành mề gà 236 cáng mác nát vài cành mua đỏ 237 cáng mác nẻng cành sa nhân 238 cáng mác ngòa cành vả 239 cáng mác pẻo khô cành xác 240 cáng mác pục cành bưởi 115 241 cáng mác sùng cành thầu dầu tía 242 cáng mác tèng cành bỏng nổ 243 cáng mác tum cành mâm xôi 244 cáng mận tà cành cà độc dược 245 cáng mạng tèng khảu cành phèn đen 246 cáng mạy lùm kheo cành ngũ gia bì 247 cáng mạy lùm khn cành đa lơng 248 cáng mạy mừ cành xoan trà 249 cáng mạy mục tâm cành mục đất 250 cáng mạy sau đeng cành sâu sau đỏ 251 cáng mí rò cành mí rò 252 cáng moọn cành dâu tằm 253 cáng nả nhẻn cành trinh nữ 254 cáng nạn kép cành xạ hương 255 cáng nhả chiến cành bạch hoa xà 256 cáng nhả đơn đeng cành đơn đỏ 257 cáng pặc hòm đeng cành mồng gà tía 258 cáng phằn cành bừa 259 cáng phăng xa cành đào dại 260 cáng phjắc liếp đông cành bồ công anh 261 cáng phjắc pát thân lốt 262 cáng pòng pì đeng cành xích đồng nam 263 cáng quan âm cành ngũ bội tử 264 cáng sáo mộc cành vang 265 cáng slam véng cành ba chẽ 266 cáng tài phung cành đại bi 267 cáng tảng nam cành đơn châu chấu 116 268 cáng tảo tẩn cành hòi thầu 269 cáng tặp niếng cành bồ cu vẽ 270 cáng tày mạ cành móng ngựa 271 cáng tha luồng cành huy thiên thảo 272 cáng thúa páp đèng cành đậu ván đỏ 273 cáng thương nhĩ cành ké đầu ngựa 274 cáng tềm chằng cành chấm cân 275 cáng tn pét cành vú sữa 276 cáng tỏng kìm vài cành gối hạc trâu 277 cáng toong đèng cành dong đỏ 278 cáng toong hóc cành ngoi 279 cáng toong pù cành chút chít 280 cáng trạ mác bao cành trạ mác bao 281 cáng tu lình đeng cành hồn ngọc đỏ 282 cáng vạt riêng cành thiên niên kiện 283 cáng xoong linh cành điền 284 cáng xu nu cành tai chuột 285 cao lình cao khỉ 286 cao slư cao hổ 287 cảu tích cóc tía 288 slo tía tơ 289 chp lìm kheo nấm lim xanh 290 cóoc tủm sâm nhung 291 cư muối 292 slat ngù nọc rắn 293 dù mác chác dầu hồi 294 dù mác đứa nhựa sung 117 295 dù ngà dầu vừng 296 đúc slư xương hổ 297 giàu khao củ nâu trắng 298 khau chạ mác chanh dây chanh rừng 299 khau cườm cam thảo 300 khau kha pất dây chân vịt đỏ 301 khau kim xướng dây kim xương 302 khau mác cáy dây nho dại 303 khau mác rể phạ dây cà gai leo 304 khảu nu gạo nếp 305 khau phen phja dây dưa chuột rừng 306 khau tất ma đèng dây mơ lông đỏ 307 khau tóm dây tiết dê 308 khau xà phòng dây đòn gánh 309 khinh gừng 310 khinh đăm nghệ đen 311 khinh đeng nghệ vàng 312 khinh khao nghệ xanh 313 khính trạng gừng dại 314 khinh xa giềng núi 315 khít mi mật gấu 316 khít pất mật vịt 317 lạc bjc q rễ dâm bụt 318 lạc cam lài rễ giải gan 319 lạc chạ kham rễ diệp hạ châu 320 lạc chạ khảu cắm rễ cẩm dại 321 lạc chạ khảu mảy rễ cơm cháy 118 322 lạc cốc đầu rễ đậu cọc rào 323 lạc cốt khí rễ cốt khí 324 lạc hồn ngọc rễ khỉ 325 lạc khau dưng rễ bồ khai 326 lạc khau tóm rễ dây tiết dê 327 lạc khẻo xay rễ cối xay 328 lạc khỉ bẻ rễ cứt dê 329 lạc mác mùm rễ lạc tiên 330 lạc mác muổi dây gắm 331 lạc mác nâm rễ sim 332 lạc mác nẻng rễ sa nhân 333 lạc nả nhẻn rễ trinh nữ 334 lạc nhả lung rễ cỏ tranh 335 lạc phjắc pát rễ lốt 336 lằm khảu cám gạo 337 lào mỡ lợn 338 lào tang mỡ trăn 339 lảu rượu 340 lợi mè ích mẫu 341 loóc ngù xác rắn 342 mạ đề mã đề 343 mác cà nam cà dại hoa tím 344 mác cấc gấc 345 mác cam cam 346 mác chác hoa hồi 347 mác chanh chanh 348 mác chẻ cà chua 119 349 mác chi vải 350 mác quýt 351 mác củi múi chuối hột 352 mác củi phja chuối rừng 353 mác dử dứa 354 mác dử đông dứa dại 355 mác đứa sung 356 mác hồng phja hồng rừng 357 mác khắt lương ké hoa vàng 358 mác lì lê 359 mác mận tà cà độc dược 360 mác mặt rườn hồng bì 361 mác mòi mơ 362 mác na na 363 mác nam mít 364 mác nhàn nhãn 365 mác phất phja ớt rừng 366 mác phen phja dưa chuột rừng 367 mác pục bưởi 368 mác pùng slung đu đủ 369 mác quyn bồ quân 370 mác rể phạ cà gai leo 371 mác trằng mồng tơi đỏ 372 mác tum mâm xôi 373 mác xáy mướp đắng 374 mằn bủng khoai lang 375 mằn cát sắn dây 120 376 mằn củi củ chuối 377 mằn đẳn khoai ngứa 378 mằn gió củ gió 379 mằn kép củ mài 380 mằn mi củ gấu 381 mằn sa củ địa liền 382 mằn vạt vẹo củ ráy 383 mạy siếc sậy 384 mèng thưưng mật ong 385 mỉ mỏ cỏ nhọ nồi 386 mừ mi tay gấu 387 múi coóc bẻ hạt thảo minh 388 múi củi múi hạt chuối hột 389 múi củi phja hoa chuối rừng 390 múi mác cấc hạt gấc 391 múi mác làng hạt cau 392 múi mác pục hạt bưởi 393 múi mác xáy hạt mướp đắng 394 múi ngà hạt vừng 395 múi phằn qua hạt bí xanh 396 múi qua hạt bí 397 mum khảu táy râu ngơ 398 nam hẻo ráy nước 399 nặm mí giấm 400 nầm tó tàu sữa ong chúa 401 nhả đeng ngải đỏ 402 nhả khao ngải trắng 121 403 nhả ngài ngải cứu 404 nục cu chim bồ câu 405 ỏi mía 406 phằn qua bí xanh 407 phiu mạy cáy cật tre 408 phjắc hom rau mùi 409 phjắc kép rau hẹ 410 phjắc khuýt bồ kết 411 phjắc lào lục rau tàu bay 412 phjắc xèn rau má 413 phjum dủng dẳng tóc rối 414 pja chép cá chép 415 pước co lùng vỏ thân gạo 416 pước co quế vỏ quế 417 pước mác cam vỏ cam 418 pước mác chanh vỏ chanh rừng 419 pước mác vỏ quýt 420 pước mác pục vỏ bưởi 421 pước mạy mừ vỏ xoan trà 422 pước pục vỏ bưởi 423 pước tn pét vỏ vú sữa 424 pước trầm vỏ trầm 425 qua đeng bí đỏ 426 sâm kha cáy sâm chân gà 427 sâm mạc cần sâm hình người 428 slam lài sâm 429 sli fạ tầm gửi 122 430 slún tỏi 431 slún fạ tỏi trời 432 thì 433 thú đăm đậu đen 434 thú hẳng đỗ tương 435 thú kheo đỗ xanh 436 thú phường đậu rồng 437 thú tâm lạc 438 thúa páp đèng đậu ván đỏ 439 thưưng slai đường cát 440 toọng khỉ mỉn dày nhím 441 toọng khỉ mu dày lợn 442 tu đưn giun 443 tu lựt rệp 444 tủm lừn sâm nhà 445 phi rẻ quạt 446 xáy cáy trứng gà 123 Khung cảnh xã Tràng Phái, huyện Văn Quan, tỉnh Lạng Sơn (Nguồn: Báo Lạng Sơn) Thầy thuốc Đỗ Văn Quân (Nguồn: Tác giả) Thầy thuốc Đỗ Văn Quân cung cấp tư liệu cho tác giả luận văn (Nguồn: Tác giả) 124 Cảnh phơi thuốc (Nguồn: Tác giả) Bìa sách Danh mục thuốc địa (Nguồn: Tác giả) ... LUẬN VÀ THỰC TIỄN Chương 2: ĐẶC ĐIỂM HÌNH THỨC CỦA CÁC TỪ NGỮ CHỈ BỆNH TẬT VÀ THUỐC THANG CỔ TRUYỀN TRONG TIẾNG NÙNG Chương 3: ĐẶC ĐIỂM NGỮ NGHĨA CỦA CÁC TỪ NGỮ CHỈ BỆNH TẬT VÀ THUỐC THANG CỔ TRUYỀN... Bảng 2.1: Từ ngữ bệnh tật thuốc thang cổ truyền tiếng Nùng xét hình thức 51 Bảng 2.2: Các từ đơn âm tiết bệnh tật thuốc thang cổ truyền tiếng Nùng 52 Bảng 2.3: Các từ ngữ hai... Từ ngữ bệnh thần kinh 71 3.2.2.4 Từ ngữ bệnh xương khớp 72 3.3 Sự phân loại số đặc điểm từ ngữ thuốc thang cổ truyền 73 3.3.1 Từ ngữ thuốc chữa bệnh 73 3.3.1.1 Từ ngữ thuốc