Header Page -Header Page -Header Page - Header Page -Header Page -Header Page of 103 Khãa luËn tèt nghiÖp Trường ĐHSP Hà Nội LI CM N Trong thi gian nghiên cứu để hồn thành khóa luận, tơi nhận giúp đỡ nhiệt tình thầy cô giáo khoa Lịch Sử - trường ĐHSP Hà Nội Tôi xin cảm ơn gúp đỡ thầy cơ, đặc biệt hai giáo Th.s Hồng Thị Nga Th.s Nguyễn Thị Nga, trực tiếp hướng dẫn tơi hồn thành khóa luận Tơi xin gửi lời cảm ơn tới Thư viện trường ĐHSP Hà Nội 2, Thư viện Quốc Gia, Thư viện trường Đại học Văn hóa, Thư viện trường Đại học Khoa học xã hội nhân văn cung cấp cho nhiều tài liệu có giá trị để tơi hồn thành cơng trình Là sinh viên lần nghiên cứu khoa học nên khóa luận tơi khơng tránh khỏi thiếu sót Vì vậy, tơi mong nhận đóng góp ý kiến thầy bạn bè để khóa luận hồn thiện Tôi xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, 5/2013 Tác giả khóa luận Nguyễn Thị Loan Ngun ThÞ Loan Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page of 103 Khoa LÞch sư Header Page -Header Page -Header Page - Header Page -Header Page -Header Page of 103 Khãa ln tèt nghiƯp Tr­êng §HSP Hµ Néi LỜI CAM ĐOAN Tơi xin cam đoan đề tài khóa luận cố gắng, nỗ lực tìm hiểu, nghiên cứu thân với giúp đỡ nhiệt tình hai giáo Th.s Hồng Thị Nga Th.s Nguyễn Thị Nga Cơng trình không trùng lặp với kết nghiên cứu tác giả khác Tác giả khóa luận Nguyễn Thị Loan Ngun ThÞ Loan Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page of 103 Khoa LÞch sư Header Page -Header Page -Header Page - Header Page -Header Page -Header Page of 103 Khãa luận tốt nghiệp Trường ĐHSP Hà Nội MC LC MỞ ĐẦU NỘI DUNG Chương Cơ sở hình thành tục kết chạ, kết bạn lễ hội vùng quan họ Bắc Ninh 1.1 Khái quát vùng đất Bắc Ninh 1.1.1 Vị trí địa lý điều kiện tự nhiên 1.1.2 Kinh tế - xã hội 10 1.1.3 Văn hóa 15 1.2 Lễ hội vùng Quan họ 22 1.2.1 Thời gian diễn không gian lễ hội 24 1.2.1.1 Thời gian lễ hội vùng Quan họ 24 1.2.1.2 Không gian lễ hội vùng Quan họ 25 1.2.2 Cấu trúc lễ hội 26 12.2.1 Phần lễ 26 1.2.2.2 Phần hội 28 Chương Tục kết chạ, kết bạn lễ hội vùng Quan họ Bắc Ninh 30 2.1 Tục kết chạ lễ hội vùng Quan họ Bắc Ninh 30 2.1.1 Tên gọi tục kết chạ 30 2.1.2 Nguồn gốc hình thành tục kết chạ 33 2.1.3 Nguyên tắc tục kết chạ 40 2.1.4 Tình hình kết chạ Bắc Ninh 41 2.1.5 Tục đón rước tiếp chạ ngày hội 43 2.2 Tục kết bạn lễ hội vùng Quan họ Bắc Ninh 46 2.2.1 Nguồn gốc hình thành tục kết bạn Quan họ 46 Ngun ThÞ Loan Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page of 103 Khoa LÞch sư Header Page -Header Page -Header Page - Header Page -Header Page -Header Page of 103 Khãa luËn tèt nghiÖp Tr­êng §HSP Hµ Néi 2.2.2 Các yếu tố tục kết bạn Quan họ: Tổ chức “Bọn quan họ”, “Nhà chứa” 50 2.2.2.1 Tổ chức “Bọn Quan họ” 50 2.2.2.2 “Nhà chứa” 53 2.2.3 Nguyên tắc loại kết bạn quan họ 54 2.2.3.1 Nguyên tắc 54 2.2.3.2 Các loại kết bạn quan họ 57 2.2.4 Trình tự nghi lễ tín ngưỡng tục kết bạn 59 2.2.5 Mối quan hệ bọn Quan họ kết bạn 61 2.2.6 Các hoạt động Quan họ kết bạn ngày lễ hội làng 62 2.2.6.1 Các hoạt động giao lưu bọn Quan họ làng mở hội bọn Quan họ kết bạn với minh 62 2.2.6.2 Hoạt động bọn Quan họ kết bạn nơi khác rủ đến chơi hội 64 2.2.6.3 Hoạt động Quan họ bọn Quan họ tìm gặp để kết bạn 65 2.3 Đặc điểm ý nghĩa tục kết chạ, kết bạn lễ hội vùng Quan họ Bắc Ninh 66 2.3.1 Đặc điểm 66 2.3.2 Ý nghĩa 70 KẾT LUẬN 75 TÀI LIỆU THAM KHẢO 78 PHỤ LỤC 79 Ngun ThÞ Loan Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page of 103 Khoa LÞch sư Header Page -Header Page -Header Page - Header Page -Header Page -Header Page of 103 Khóa luận tốt nghiệp Trường ĐHSP Hà Néi MỞ ĐẦU Lý chọn đề tài Trong lịch sử nhân loại, lễ hội hoạt động xã hội mang tính phổ biến có từ lâu đời Hầu quốc gia nào, dân tộc có lễ hội Trong q trình tồn phát triền, sinh hoạt lễ hội trở thành nhu cầu thiếu người cộng đồng xã hội Nó nguồn động lực quan trọng góp phần phát triển kinh tế - xã hội, hoạt động nhằm thực giao lưu, hội nhập kinh tế văn hóa cộng đồng, vùng miền quốc gia khu vực quốc tế Là vùng đất cổ Bắc Ninh - Kinh Bắc nơi tiếng thuộc hàng tứ trấn kinh Thăng Long xưa, có truyền thống văn hóa lâu đời, có giá trị nhân văn sâu sắc, kết tinh di sản văn hóa Nơi tập trung lưu giữ nhiều sinh hoạt văn hóa dân gian truyền thống, bật tiêu biểu sinh hoạt văn hóa lễ hội Bắc Ninh đánh giá quê hương có nhiều lễ hội tiêu biểu người Việt vùng đồng trung du Bắc Bộ Theo thống kê bước đầu Bắc Ninh có tới 300 lễ hội truyền thống diễn hàng năm Phần lớn làng xã có lễ hội Sinh hoạt lễ hội Bắc Ninh diễn khắp bốn mùa, phần lớn vào mùa xuân Lễ hội có vai trò quan trọng khơng thể thiếu đời sống nhân dân nơi “Xuân thu nhị kì” làng xã có hội hè đình đám, dịp biểu tập trung rõ truyền thống văn hóa cộng đồng sinh hoạt văn hóa dân gian, đời sống tâm linh, tín ngưỡng…của người dân Bắc Ninh Con người xứ Bắc vốn giản dị, duyên dáng giàu tài sáng tạo hoạt động văn hóa nghệ thuật, cần cù sáng tạo lao động sản xuất, thông minh hiếu học khoa cử, lịch lãm ứng xử…Trong ta khơng thể khơng nhắc đến sáng tạo văn hóa Quan họ với hàng trăm điệu dân ca Quan họ làm say đắm bao lòng Ngun ThÞ Loan Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page of 103 Khoa LÞch sư Header Page -Header Page -Header Page - Header Page -Header Page -Header Page of 103 Khóa luận tốt nghiệp Trường ĐHSP Hà Nội người, độ xuân mà kết tinh phong tục lề lối in đậm tinh thần nhân văn cao đẹp Tiêu biểu tục kết chạ, kết bạn Quan họ độc đáo Và biểu cụ thể sâu sắc lễ hội làng quê vùng Quan họ Bắc Ninh Thơng qua thấy đời sống tinh thần phong phú, khả sáng tạo thưởng thức văn hóa nghệ thuật trình độ cao từ thời xa xưa người dân Bắc Ninh Vì thế, Quan họ trở thành di sản văn hóa đầy tự hào người dân Kinh Bắc Cùng với nghệ thuật ca trù, Dân ca Quan họ UNESCO cơng nhận “kiệt tác văn hóa phi vật thể truyền nhân loại” Trải qua hàng ngàn năm đấu tranh với thiên nhiên xã hội chủ yếu đấu tranh chống ngoại xâm để tồn phát triển, dân tộc ta xây dựng cho nhiều truyền thống quý báu: Yêu nước, đoàn kết, tương trợ lẫn nhau…Tinh hoa dân tộc kết tinh tục kết chạ, kết bạn làng Quan họ Bắc Ninh Việc nghiên cứu tục kết chạ, kết bạn làng Quan họ phận quan trọng việc nghiên cứu toàn sinh hoạt cộng đồng làng xã người Việt nói chung người Bắc Ninh nói riêng Nó góp phần cung cấp vài sở để tạo nên tinh thần cộng đồng làng xã, cộng đồng dân tộc Hơn nữa, Quan họ hình thức sinh hoạt văn hóa, diễn xướng dân gian độc đáo, hấp dẫn có giá trị nghệ thuật to lớn có sức sống lâu bền lịch sử văn hóa dân tộc Q trình sinh hoạt văn hóa Quan họ gắn liền với miền quê tạo nên sắc thái văn hóa riêng bên cạnh chung tiêu biểu làng quê xứ Kinh Bắc xưa thuộc hai tỉnh Bắc Ninh Bắc Giang Quan họ hoạt động thiếu dịp lễ hội vùng đất Kinh Bắc Lễ hội coi môi trường hoạt động sinh hoạt văn hóa Quan họ Trong lễ hội đó, hoạt động sống động tiêu biểu đặc biệt Ngun ThÞ Loan Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page of 103 Khoa LÞch sư Header Page -Header Page -Header Page - Header Page -Header Page -Header Page of 103 Khãa luận tốt nghiệp Trường ĐHSP Hà Nội nht l phong tục kết chạ, kết bạn làng Quan họ có hoạt động giao lưu bạn Quan họ vùng Tuy nhiên nay, lịch sử giới bước sang trang nhiều biến động phức tạp tất lĩnh vực đời sống xã hội Thời đại toàn cầu hóa, hội nhập tồn cầu coi phát triển tất yếu mang tính thời đại nước ta Sự nghiệp cơng nghiệp hóa đại hóa đất nước, phát triển kinh tế thị trường tạo nhiều hội thách thức việc bảo tồn phát huy giá trị không gian văn hóa Quan họ Với tự hào người vùng đất Kinh Bắc, với đam mê, lòng khao khát tìm hiểu phong tục truyền thống quê hương, dân tộc ta nhận thức tầm quan trọng nét văn hóa Quan họ, việc bảo tồn phát huy giá trị văn hóa Quan họ, em chọn đề tài “Tục kết chạ, kết bạn lễ hội vùng Quan họ Bắc Ninh” làm khóa luận tốt nghiệp Lịch sử nghiên cứu vấn đề Dân ca Quan họ từ lâu thu hút quan tâm nhiều người khơng cơng trình quy mơ nghiên cứu Trước cách mạng tháng Tám, dân ca Quan họ nói chung việc nghiên cứu tục kết chạ kết bạn làng Quan họ nói riêng chưa thực thu hút nhiều quan tâm nhà khoa học Những cơng trình nghiên cứu thời kì chủ yếu báo, bút kí xuất rải rác Năm 1962, nhóm tác giả Lưu Hữu Phước, Nguyễn Văn Phú, Nguyễn Viêm, Tú Ngọc cho mắt cơng trình nghiên cứu “Dân ca Quan họ Bắc Ninh” Nxb Văn Học Các tác giả cho rằng: Tục lệ kết bạn tương thân tương hai thị tộc thời kì cộng đồng nguyên thủy phát triển thay đổi thời kì phong kiến thành tổ chức kết nghĩa với tinh thần hữu ái, cộng đồng hai xã thôn, phường họ thành viên Ngun ThÞ Loan Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page of 103 Khoa LÞch sư Header Page -Header Page -Header Page - Header Page -Header Page -Header Page of 103 Khãa luËn tèt nghiÖp Tr­êng §HSP Hµ Néi phường họ (hội) Có thể thấy: Đây sách có quy mơ lớn, mở chiều hướng cho khám phá nghiên cứu dân ca Quan họ, tìm hiểu quê hương lề lối sinh hoạt Quan họ giá trị nội dung, nghệ thuật Năm 1972, Ty văn hóa Hà Bắc xuất tác phẩm: “Một số vấn đề dân ca Quan họ” tài liệu giúp người đọc có nhìn tổng qt dân ca Quan họ với nhiều phương diện khác Trong sách Lê Thị Nhâm Tuyết có viết nguồn gốc tục kết chạ sau: Tục kết nghĩa anh em có nguồn gốc từ đơn vị xã hội xưa chế độ ngoại quy định có cấm đốn kết ngặt nghèo hai làng anh em Ở đơn vị giữ truyền thống tương thân tương chặt chẽ sau thể rõ điều mà gọi tinh thần cộng đồng xã thôn Và tàn dư tục kết chạ làng phổ biến, biểu tập trung cao hội làng Tác giả Đặng Văn Lung lấy tên cho cơng trình “Quan họ nguồn gốc trình phát triển” Nxb Khoa học xã hội xuất năm 1978 làm đề tài luận án phó tiến sĩ cho Trong tác giả nêu vài nét tục nghĩa Quan họ, tục kết chạ từ tên gọi, hình thức sinh hoạt Quan họ tục kết bạn, cách đón bạn “nhà chứa” nguyên tắc Ơng khẳng định rằng: Tục kết bạn Quan họ tục phát sinh tục kết chạ Hà Bắc tục kết chạ nguyên nhân để gìn giữ phát triển Quan họ Năm 2006 sách “Khơng gian văn hóa Quan họ Bắc Ninh - Bảo tồn phát huy” Viện văn hóa thơng tin - Sở văn hóa thông tin Bắc Ninh xuất đời, tập hợp 50 tham luận nhiều tác giả nước Cuốn sách nêu bật nội dung, lề lối sinh hoạt dân ca Quan họ đặc biệt nhấn mạnh tồn Quan họ xã hội đại phương hướng bảo tồn, phát huy giá trị dân ca Quan họ xã hội Ngun ThÞ Loan Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page of 103 Khoa LÞch sư Header Page -Header Page -Header Page - Header Page -Header Page -Header Page of 103 Khóa luận tốt nghiệp Trường ĐHSP Hà Nội Cùng thời gian sách “Vùng văn hóa Quan họ” mắt công chúng Đây kết chương trình hợp tác Bộ Văn hóa - Thông tin, Tỉnh ủy, UBND Tỉnh Bắc Ninh xây dựng hồ sơ đệ trình UNESSCO cơng nhận Quan họ Bắc Ninh kiệt tác di sản truyền miệng phi vật thể nhân loại Cuốn sách tập hợp nghiên cứu tổng hợp nhiều tác giả có liên quan tới Quan họ Phần I: Vùng văn hóa Kinh Bắc: Các tác giả tập trung tìm hiểu lịch sử, kinh tế, văn hóa vùng Kinh Bắc Phần II: Văn hóa Quan họ: Các tác giả nêu lên lối chơi Quan họ nội dung, hình thức hát Quan họ, cách giao tiếp người Quan họ, tục kết chạ, kết bạn Quan họ… Cùng với cơng trình nghiên cứu dân ca Quan họ nhiều lĩnh vực âm nhạc, văn hóa…Các nhà khoa học quan tâm nghiên cứu công bố kết nhiều công trình khảo cứu như: “Địa chí Hà Bắc” Ty Văn hóa Thơng Tin - Thư viện tỉnh XB năm 1982 Tác phẩm nêu rõ tục kết nghĩa làng xã Bắc Ninh nói chung làng Quan họ nói riêng Năm 2005 tác phẩm “Lễ hội Nhân sinh” Nxb Đại học Quốc gia thành phố Hồ Chí Minh mắt công chúng Tuy nhiên, tài liệu kể chưa có tài liệu nghiên cứu chuyên sâu tục kết chạ, kết bạn lễ hội vùng Quan họ Bắc Ninh Vì vậy, sở tài liệu trên, dựa theo tài liệu Trung tâm Văn hóa - Thơng tin tỉnh Bắc Ninh, thu thập thực tế em nghiên cứu tổng hợp để hoàn thành khóa luận Đó bổ khuyết vào việc tìm hiểu giữ gìn nét văn hóa đặc sắc vùng quê Kinh Bắc Đối tượng phạm vi nghiên cứu * Đối tượng nghiên cứu Đề tài nhằm tìm hiểu tục kết chạ làng xã nói chung Ngun ThÞ Loan Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page of 103 Khoa LÞch sư Header Page -Header Page -Header Page - Header Page -Header Page -Header Page 10 of 103 Khãa luËn tốt nghiệp Trường ĐHSP Hà Nội cỏc lng Quan họ Bắc Ninh nói riêng tục kết bạn Quan họ lễ hội vùng Quan họ Bắc Ninh * Phạm vi nghiên cứu Về thời gian: Đề tài tập trung nghiên cứu từ nguồn gốc hình thành tập tục kết chạ làng xã Bắc Ninh, việc kéo theo đời tục kết bạn Quan họ tồn ngày Về không gian: Đề tài giới hạn phạm vi nghiên cứu lễ hội làng Quan họ xứ Kinh Bắc xưa chủ yếu Bắc Ninh ngày Mục đích nhiệm vụ nghiên cứu * Mục đích Đề tài nhằm tìm hiểu cách khách quan tục kết chạ, kết bạn lễ hội vùng Quan họ Bắc Ninh Trong sâu tìm hiểu làm rõ nguồn gốc đời tập tục này, nguyên tắc gắn kết hai tập tục biểu phong tục lễ hội Qua thấy ý nghĩa phong tục truyền thống người dân Việt nói chung người Bắc Ninh nói riêng * Nhiệm vụ Đề tài nhằm giải nhiệm vụ: Khái quát cách cụ thể nguồn gốc, nguyên tắc, biểu tập tục kết chạ, kết bạn lễ hội vùng Quan họ Bắc Ninh Từ rút đặc điểm ý nghĩa của phong tục đời sống người dân Bắc Ninh Phương pháp luận phương pháp nghiên cứu Trong trình nghiên cứu, người viết dựa sở phương pháp luận chủ nghĩa Mác - Lê Nin, tư tưởng Hồ Chí Minh quan điểm đạo Đảng ta nghiên cứu sử học Về phương pháp nghiên cứu, người viết sử dụng phương pháp lịch sử kết hợp với phương pháp lôgic, phương pháp thu thập tài liệu, hương pháp Ngun ThÞ Loan Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page 10 of 103 Khoa LÞch sư Header Page -Header Page -Header Page - Header Page -Header Page -Header Page 71 of 103 Khãa luËn tốt nghiệp Trường ĐHSP Hà Nội khụng ch bú hẹp khn khổ làng xã mà có tính chất mở Hơn nữa, lễ hội ln có hoạt động Quan họ mà mặt khơng thể thiếu sinh hoạt văn hóa Quan họ tục kết bạn, kết chạ bọn Quan họ làng với Trong làng thường có nhiều bọn Quan họ nam, nữ không bọn Quan họ nam nữ làng lại kết bạn với nhau, mà bọn Quan họ nam nữ làng lại kết bạn với bọn Quan họ nam nữ làng khác Dịp hội xuân, hội mà bọn Quan họ bỏ qua, bọn Quan họ bạn nhận “lời mời” mà đến chơi hội đầy đủ, khơng kéo theo em nhỏ đến học việc bọn Quan họ làng khác thấy hội đến chơi dù làng kết chạ với làng mở hội Thêm nữa, hầu hết làng Quan họ kết chạ với nhiều làng Quan họ khác Dịp hội xuân, làng chạ cử đại diện sang, trước lễ thần, sau trẩy hội Như vậy, có hoạt động sinh hoạt Văn hóa Quan họ làm cho lễ hội làng xã Quan họ khơng mang tính cộng đồng làng xã mà thu hút tham gia nhiều làng xa khác Có thể nói mối quan hệ gắn bó chạ anh, chạ em, bọn Quan họ kết bạn đồng thời mối quan hệ cộng đồng làng xã phương thức gắn kết đặc biệt cộng đồng vùng Quan họ Về mặt nội dung: Tục kết chạ, kết bạn Quan họ có nội dung đẹp mang tính nhân văn sâu sắc Quan hệ làng kết nghĩa chủ yếu đoàn kết yêu thương, tương thân tương ái, giúp đỡ lẫn Chính giúp đỡ lẫn lại thắt chặt thêm tình nghĩa đơi dân, có tác dụng lớn việc trì bảo vệ cơng xã Hình thức kết nghĩa biện pháp quan trọng để giữ vững tồn làng xã bên cạnh yếu tố quan trọng khác, tồn cơng xã Ngun ThÞ Loan 67 Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page 71 of 103 Khoa LÞch sư Header Page -Header Page -Header Page - Header Page -Header Page -Header Page 72 of 103 Khãa ln tèt nghiƯp Tr­êng §HSP Hµ Néi với Đây biểu đạo đức cổ truyền dân tộc cần phát huy, giúp đỡ lẫn mang tinh thần cộng đồng cao Một điểm tích cực tục lệ bình đẳng văn hóa hành vi Quan họ nâng cao hơn, bình đẳng nam, nữ tính tập thể thể đậm nét toàn hoạt động Biểu cụ thể việc muốn chơi Quan họ phải gia nhập tổ chức bọn Quan họ Các thành viên bọn gắn bó mật thiết với nhau, quan hệ bọn Quan họ kết bạn với chặt chẽ, hai mà Hay cách xưng hô người Quan họ việc hai bên tự xưng em gọi bạn anh, chị Cách xưng hô bắt nguồn từ quy định toàn dân chạ, phù hợp với bọn Quan họ chạ Nhưng nhiều làng Quan họ gốc kết chạ với trình mở rộng giao lưu, nên tượng trở thành phổ biến chung cách xưng hô cho tất bọn Quan họ, dù nhiều bọn chạ với Đây đặc trưng văn hóa hành vi tiêu biểu Quan họ mà ta khơng thể tìm thấy loại hình dân ca khác Như vậy, tục kết bạn Quan họ kế thừa yếu tố lễ nghĩa truyền thống văn hóa cộng đồng làng xã Bắc Ninh Đó kế thừa theo hướng ngày mở rộng từ gốc yếu tố tục kết chạ làng, tới chỗ phổ biến chung cho vùng Quan họ, trở thành đặc trưng cho tất liền anh liền chị, bọn Quan họ Chính q trình mở rộng hồn thiện nét văn hóa lễ nghĩa Quan họ so với truyền thống Tục kết chạ, kết bạn Quan họ sản phẩm vùng giàu lễ nghĩa, phản ánh đầy đủ sâu sắc mối quan hệ người dân nơi Đó mối quan hệ người cộng đồng làng xã, mà quan hệ người làng xã với Quan hệ người cộng đồng làng xã gắn bó mật thiết với Đó Ngun ThÞ Loan 68 Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page 72 of 103 Khoa LÞch sư Header Page -Header Page -Header Page - Header Page -Header Page -Header Page 73 of 103 Khãa luËn tốt nghiệp Trường ĐHSP Hà Nội l mt loi hình văn hóa cộng đồng lấy chữ “lễ” làm trọng tâm mặt sinh hoạt, chữ “nghĩa” làm động lực mối quan hệ người với Hai chữ “lễ, nghĩa” hòa quyện với tạo nội dung chủ đạo phản ánh tình người cộng đồng cộng đồng Lễ nghĩa người Quan họ vượt khỏi mối quan hệ theo hệ huyết thống công xã mà gắn kết công xã với Lối chơi rõ ràng biểu lễ nghĩa làng chạ Đó nét đẹp, tinh hoa văn hóa Quan họ, hồn tồn phù hợp với mục tiêu xây dựng người mới, văn hóa Cũng từ đặc điểm giao lưu mà nói rằng: Văn hóa Quan họ sản phẩm vùng kinh tế phát triển, đặc biệt kinh tế hàng hóa với việc làng Quan họ có nghề phụ Việc phát triển nghề phụ mà nghề tiểu thủ công nghiệp phá vỡ tự cung tự cấp khép kín cơng xã, đặt nhu cầu giao lưu hàng hóa vượt khỏi lũy tre làng Đó nguyên nhân dẫn đến việc sớm phát triển tiểu thương nghiệp vùng Quan họ Nhu cầu mở rộng giao lưu kinh tế song hành với nhu cầu giao lưu văn hóa tinh thần Đó sở mở rộng giao lưu văn hóa lễ nghĩa, có sinh hoạt văn hóa Quan họ Một đặc điểm tục kết chạ, kết bạn Quan họ mang đặc điểm văn hóa hành vi cơng xã Có thể gọi mảng đẹp đẹp toàn cục Quan họ Trong lĩnh vực sinh hoạt Quan họ gắn liền với miếng trầu buổi đón rước chạ hay buổi Quan họ nam tìm Quan họ nữ ngày hội xin kết bạn, hay gặp mặt, hát, Quan họ chủ mời trầu Quan họ khách Nếu đặt chân đến đất Bắc Ninh, đắm bầu khơng khí lễ hội vùng Quan họ Chắc hẳn du khách khơng qn câu hát tình tứ mời trầu liền anh, liền chị Ngun ThÞ Loan 69 Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page 73 of 103 Khoa LÞch sư Header Page -Header Page -Header Page - Header Page -Header Page -Header Page 74 of 103 Khãa luËn tèt nghiÖp Tr­êng §HSP Hµ Néi Quan họ giành cho cho du khách tới xem hội Giàu này, giàu tính, giàu tình Giàu loan, giàu phượng, giàu mình, giàu ta Giàu têm tối hôm qua Giấu thầy, giấu mẹ đem mời chàng Họ mời mọc lời ca tiếng hát nghe ngào say đắm với cử tế nhị, lịch thiệp, cung kính Ví như, hát mời trầu, mời nước có đoạn họ mời xơi nước sau: Mấy khách đến chơi nhà Đốt than quạt nước, pha trà người Trà ngon người Mỗi người chén cho tơi vui lòng Những ca từ ngào cho thấy việc mời trầu đưa cách thường xuyên lĩnh vực sinh hoạt văn hóa Quan họ Đó đặc điểm chung làng quê vùng Quan họ 2.3.2 Ý nghĩa Tục kết chạ, kết bạn Quan họ nét sinh hoạt văn hóa cộng đồng đẹp, độc đáo có vai trò ý nghĩa vơ quan trọng đời sống xã hội người Bắc Ninh từ nhiều năm Nó biểu tình cảm người Quan họ nói riêng, người Bắc Ninh nói chung Vẻ đẹp tình làng nghĩa xóm, họ sống gắn bó keo sơn với thủy chung cộng đồng làng xã Một thứ tình cảm sáng sống hòa hợp, q trọng tình nghĩa “tình chung khắc, nghĩa dài trăm năm”, trân trọng, đề cao Đề cao ước mơ đoàn kết, tinh tế lịch lãm giao tiếp ứng xử, ngợi ca tình bạn tơn vinh người, khơng riêng tình yêu nam nữ loại hình dân ca giao duyên khác Đặc biệt, đỉnh cao tình cảm bình đẳng tồn diện nam, nữ Đó giá Ngun ThÞ Loan 70 Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page 74 of 103 Khoa LÞch sư Header Page -Header Page -Header Page - Header Page -Header Page -Header Page 75 of 103 Khóa luận tốt nghiệp Trường ĐHSP Hà Nội trị cao quí, nhân văn triết lí nhân cốt cách đạo lí sống nghĩa tình người Quan họ Bắc Ninh Thông qua tục kết chạ, kết bạn Quan họ thể bình đẳng xã hội đến với Quan họ đến với giới tình bạn, tình yêu để “Sum họp trúc mai, bốn bể nhà”, nét sinh hoạt chứa chan tình người Chính vậy, Quan họ ln tồn phát triển qua biến thiên, thăng trầm lịch sử quê hương dân tộc trở thành di sản tiêu biểu văn hiến Kinh Bắc Sự hòa quyện thống quy tụ tất nét đặc trưng tiêu biểu tạo cho dân ca Quan họ Bắc Ninh có sức lan tỏa thu hút mến mộ người nước mà bạn bè du khách quốc tế Trong dòng chảy văn hóa dân tộc, trải qua bao kỉ Quan họ gắn bó chặt chẽ với đời sống người phản ánh cách khái quát sâu sắc sinh hoạt văn hóa phong phú cộng đồng làng xã Có thể nói dân ca Quan họ nét văn hóa đặc sắc, thứ đặc sản người dân Bắc Ninh Lời ca Quan họ gắn với nếp sống sinh hoạt, tập tục, lề thói kết tinh tâm hồn, tình cảm ước mơ khát vọng cao đẹp nhiều mặt người dân nơi Quan họ kết bạn thể cách ứng xử đẹp Vẻ đẹp thể từ phong độ lịch sự, trang nhã bên ngồi ngơn ngữ cử đứng ngồi, mời chào, biểu thị tơn trọng q mến Sinh hoạt văn hóa Quan họ có tục kết chạ, kết bạn Quan họ có ảnh hưởng lớn đến đời sống văn hóa tâm linh người dân nơi ngược lại Có thể thấy hầu hết làng Quan họ gốc có tục kết chạ chẳng hạn Bồ Sơn - Y Na, Tam Sơn - Lũng Giang Cuộc đón tiếp chạ anh, chạ em tổ chức đình làng Và mở đầu giao tiếp, chạ anh, chạ em thường có cáo tế Thành Hồng làng, nơi diễn đón tiếp Nghi lễ làm trang trọng hóa giao tiếp liền anh, liền chị Quan họ Mặc dù, sinh hoạt Quan họ diễn hàng ngày, Ngun ThÞ Loan 71 Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page 75 of 103 Khoa LÞch sư Header Page -Header Page -Header Page - Header Page -Header Page -Header Page 76 of 103 Khãa luËn tèt nghiÖp Trường ĐHSP Hà Nội sinh hot ny din tập trung vào dịp hội làng Không gian hội làng thường sân đình, sân chùa Đối tượng người tham gia sinh hoạt văn hóa tâm linh phân làm hai giới khác Khi tìm hiểu hát làng Quan họ, ta thấy bên nam ngồi bên, bên nữ ngồi bên Phải chăng, có ảnh hưởng đời sống văn hóa tâm linh Và sinh hoạt văn hóa Quan họ có nghi lễ mời nước, mời trầu Điều có nguồn gốc từ nghi lễ thờ cúng cư dân người Việt xa xưa, mà Bắc Ninh địa phương thể sớm Hơn nữa, biết rằng, sinh hoạt văn hóa Quan họ thể nhiều khơng gian: Đình, đền, chùa, ao hồ Những ngôn ngữ cử người tham gia sinh hoạt văn hóa Quan họ sở tơn giáo,tín ngưỡng cộng đồng làng xã làm cho đời sống tâm linh nơi có sắc thái địa phương riêng biệt Những ca từ có chủ đề tình u đơi lứa thể cơng khai khơng gian thiêng (đình, chùa ) điệu dân ca Quan họ có tác dụng làm thi vị hóa, mang lại cho khơng gian khơng khí Có thể thấy: Nếu tục kết chạ sợi dây vơ hình thắt chặt mối quan hệ cộng đồng làng xã với nhau, tục kết bạn Quan họ lại thắt chặt mối quan hệ đầy tính nhân văn đến thành viên làng Quan họ Văn hóa Quan họ Bắc Ninh sáng tạo hệ tiền thân để lại cho hệ hôm Ai lần đời nghe nghệ nhân Quan họ trình diễn, lần tham dự lễ hội làng Quan họ, lần làm du khách lễ hội Lim khó qn chất tình tứ đến mê đắm lòng người, lời ca, ngôn ngữ, cử bọn Quan họ kết bạn hay cảm phục tục kết chạ thăm thiết mà cao sang làng Quan họ Quan họ có sức sống mãnh liệt tâm hồn nhân dân ta bạn bè giới Chính ngày 30 - - 2009 dân ca Quan họ Bắc Ninh Ngun ThÞ Loan 72 Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page 76 of 103 Khoa LÞch sư Header Page -Header Page -Header Page - Header Page -Header Page -Header Page 77 of 103 Khãa ln tèt nghiƯp Tr­êng §HSP Hµ Néi UNESCO cơng nhận di sản văn hóa phi vật thể đại diện nhân loại Đó niềm tự hào nhân dân nước nói chung người dân Bắc Ninh nói riêng Đồng thời thành viên phải có trách nhiệm lớn lao việc bảo tồn, phát huy loại hình dân ca - sản phẩm tinh thần quý báu Trong trình tồn tại, phát triển trải qua nhiều biến động lịch sử đời sống xã hội tục kết chạ, kết bạn Quan họ có bước thăng trầm, chí có nguy bị mai Nó khơng phổ biến rộng rãi xưa nữa, việc thực tập tục có phần bị phai mờ Sẽ vơ xót xa đau đớn cho người Quan họ phải chứng kiến phôi pha giá trị văn hóa tinh thần mà hệ cha ông dày công tạo dựng Với chủ trương đường lối, sách Đảng Nhà nước xây dựng phát triển văn hóa tiên tiến đậm đà sắc văn hóa dân tộc Văn hóa Quan họ nói chung tục kết chạ, kết bạn Quan họ nói riêng bước khôi phục, bảo tồn đem lại số thành tựu Nghiên cứu tục kết chạ, kết bạn Quan họ góp phần khơi phục dân ca Quan họ, tìm kiếm mảng đẹp đẹp toàn cục Quan họ, góp phần phát huy truyền thống dân tộc, xây dựng văn hóa mang đậm màu sắc dân tộc Tiểu kết chương Trải qua trình lịch sử lâu dài nhân dân Bắc Ninh hun đúc, bảo lưu cho nhiều truyền thống, phong tục tập quán quý báu dân tộc Việt Nam nói chung người dân Bắc Ninh nói riêng Trong khơng thể khơng nhắc đến tục kết chạ, kết bạn Quan họ, góp phần nhỏ bé vào kho tàng văn hóa phong tục dân tộc Tục kết chạ, kết bạn Quan họ hoạt động sinh hoạt văn hóa chứa đựng nhiều giá trị đời sống tinh thần người Việt mặt như: Văn hóa hành vi ứng xử, tục kết bạn Quan họ… Các mặt tồn mơi Ngun ThÞ Loan 73 Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page 77 of 103 Khoa LÞch sư Header Page -Header Page -Header Page - Header Page -Header Page -Header Page 78 of 103 Khóa luận tốt nghiệp Trường ĐHSP Hà Nội trng định, lễ hội Quan họ, biểu hoạt động đón tiếp chạ anh chạ em, liền anh, liền chị hay sống đời thường họ thường xuyên quan tâm lẫn nhau, đối xử với trọng nghĩa, trọng tình, tính bình đẳng, tính tập thể thể đậm nét hoạt động Chính tình bạn, đồn kết xã thơn Việt Nam sức mạnh vơ địch đấu tranh thiên nhiên đấu tranh xã hội (trong có chống ngoại xâm) dân tộc Việt Nam ta thời xưa mà Bắc Ninh vùng đất điển hình Một điều dễ nhận nghiên cứu tục kết chạ, kết bạn Quan họ là: Giữa tục kết chạ tục kết bạn có mối quan hệ gắn bó chằng chịt lẫn nhau, tương đồng nhiều phương diện mà hệ tục kết bạn Quan họ kế thừa tục kết chạ Hơn nữa, tục kết chạ, kết bạn chỉnh thể văn hóa gắn bó sâu sắc với người, với văn minh làng xã, biểu tinh thần cộng đồng xã thôn, nên tách riêng tục lệ khỏi khung cảnh chung làng xã, phải đặt mối quan hệ chằng chéo, qua lại làng xã Đồng thời tập tục văn hóa kết bạn, kết chạ biểu ước mơ, khát vọng, thể quyền sống, quyền hưởng hạnh phúc người nơi Mỗi miền quê dải đất hình chữ S nói chung Bắc Ninh nói riêng nơi bảo lưu nhiều nét văn hóa phong tục xưa mà cần phải biết phát huy, nâng niu, trân trọng Nó nét văn hóa độc đáo người dân nơi miền q giàu sắc văn hóa Ngun ThÞ Loan 74 Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page 78 of 103 Khoa LÞch sư Header Page -Header Page -Header Page - Header Page -Header Page -Header Page 79 of 103 Khãa luËn tèt nghiÖp Trường ĐHSP Hà Nội KT LUN Vit Nam l quốc gia đa dân tộc, vùng miền góp phần phong phú thêm cho văn hóa đa dân tộc Thật đáng tự hào người dân Bắc Ninh lưu giữ nét văn hóa riêng đậm đà sắc văn hiến Bắc Ninh vùng đất địa linh nhân kiệt, nơi bảo lưu nhiều sắc văn hóa tộc Nó thể đậm nét kho tàng văn hóa dân gian, truyền thống khoa bảng, hiếu học, với nhiều làng nghề tiếng tranh Đơng Hồ, Gỗ Đồng Kị Đặc biệt Bắc Ninh quê hương điệu dân ca Quan họ trữ tình Nó trở thành nét văn hóa tiêu biểu vùng đất Bắc Ninh Khi sâu nghiên cứu tục kết chạ, kết bạn Quan họ lễ hội vùng Quan họ Bắc Ninh em rút vài kết luận sau: Đã có nhiều nhà nghiên cứu lịch sử, văn hóa, nhiều tác giả đề cập tìm hiểu tồn diện Quan họ Tuy nhiên, xét khía cạnh nhỏ phong tục tiêu biểu tục kết chạ, kết bạn Quan họ thực tế nhiều vấn đề đặt cần quan tâm, tiếp tục làm rõ đến thống nguồn gốc, nội dung hình thức, nguyên tắc, đánh giá cách đầy đủ đặc điểm, rút ý nghĩa đời sống tinh thần người dân Bắc Ninh đến chưa nhận quan tâm mực nhà khoa học Lễ hội có vai trò quan trọng việc bảo lưu phong tục tập quán, văn hóa dân gian truyền thống dân tộc Việt Nam Đặc biệt lễ hội làng Quan họ Bắc Ninh Một nét văn hóa dân gian đặc biệt lưu giữ điệu dân ca Quan họ Bắc Ninh đằm thắm, mượt mà, kết tinh giá trị văn hóa phong tục sâu sắc Đây nét đáng ý lễ hội Ngun ThÞ Loan 75 Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page 79 of 103 Khoa LÞch sư Header Page -Header Page -Header Page - Header Page -Header Page -Header Page 80 of 103 Khóa luận tốt nghiệp Trường ĐHSP Hà Nội Nói đến dân ca Quan họ Bắc Ninh người ta không nghĩ đến giai điệu đẹp, lối hát đặc trưng, liền anh liền chị lịch trang phục để lại ấn tượng khó phai Mà sâu tìm hiểu Quan họ người ta thấy ẩn chứa đằng sau câu hát tình tứ phong tục truyền thống tốt đẹp, giá trị văn hóa tinh thần quý giá cha ông ta gây dựng vun đắp từ xưa kết tinh tục kết chạ, kết bạn Quan họ Nó thể mối quan hệ đoàn kết cộng đồng làng xã truyền thống sắc văn hóa nhân dân vùng Bắc Ninh Nói cách khác nói đến dân ca Quan họ Bắc Ninh, thưởng thức tận mắt loại hình nghệ thuật ngày hội cổ truyền vùng Quan họ, thường liên tưởng đến tổng thể không tách rời âm nhạc tượng văn hóa gắn liền với phong tục tập quán, khía cạnh thuộc lĩnh vực văn hóa vật thể phi vật thể Đây nét sinh hoạt văn hóa có ý nghĩa to lớn đời sống tinh thần người dân Việt Nam nói chung người dân Bắc Ninh nói riêng Tìm hiểu tục kết chạ, kết bạn Quan họ lễ hội vùng Quan họ Bắc Ninh ta tìm hiểu nét đẹp văn hóa Quan họ, để ta hiểu Quan họ, thêm yêu giá trị tinh hoa, sắc độc đáo di sản văn hóa dân tộc Nó góp phần khơi phục dân ca Quan họ, tìm kiếm mảng đẹp đẹp toàn cục Quan họ Từ đấy, có ý thức giữ gìn bảo tồn, phát huy truyền thống dân tộc, xây dựng văn hóa mới, người mang đậm màu sắc dân tộc với tất mà ơng cha ta để lại Tục kết nghĩa làng tục đẹp, phổ biến có ý nghĩa giáo dục tình đồn kết, tương thân tương Chính tục kết nghĩa liên kết nhiều làng, tạo sức mạnh lớn làng, yêu cầu cần thiết làng, để xây dựng bảo vệ sống lành mạnh Ngun ThÞ Loan 76 Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page 80 of 103 Khoa LÞch sư Header Page -Header Page -Header Page - Header Page -Header Page -Header Page 81 of 103 Khóa luận tốt nghiệp Trường ĐHSP Hà Néi Việc lưu giữ tập quán quý báu nhiều bất cập, hạn chế cần Sở Văn hóa Thơng tin Du lịch tỉnh Bắc Ninh quan tâm có hướng đạo để tục kết chạ, kết bạn Quan họ tiếp tục phát huy giá trị tốt đẹp vốn có Mặc dù nhiều khó khăn bất cập tục kết bạn Quan họ diễn Các làng Quan họ không kết bạn Quan họ với mà đào tạo tầng lớp kế cận, lại hướng dẫn em chơi với nhau, liên tiếp từ đời sang đời khác Mỗi dịp xuân về, du khách đến với lễ hội lớn làng Quan họ Bắc Ninh mang lưu luyến vấn vương trở với điệu dân ca Quan họ say đắm lòng người: “Người người đừng về” Lần nghiên cứu vấn đề khoa học phạm vi rộng, đề tài không tránh khỏi nhiều khiếm khuyết Em mong muốn nhận nhiều quan tâm, đóng góp nhà nghiên cứu, thầy giáo bạn bè Ngun ThÞ Loan 77 Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page 81 of 103 Khoa LÞch sư Header Page -Header Page -Header Page - Header Page -Header Page -Header Page 82 of 103 Khóa luận tốt nghiệp Trường ĐHSP Hà Nội TÀI LIỆU THAM KHẢO Tài liệu tiếng Việt Toan Ánh (1997), Nếp cũ hội đình đám, Nxb thành phố Hồ Chí Minh Phan Huy Chú (1992), Lịch triều hiến chương loại chí, Nxb Giáo dục Đoàn dân ca Quan họ Bắc Ninh (1998), Xum họp trúc mai Lê Danh Khiêm, Khơng gian văn hóa Quan họ (2006), Trung tâm Văn hóa - Thơng tin tỉnh Bắc Ninh Lê Danh Khiêm, Truyện cổ ca dao tục ngữ làng Quan họ (2008), Trung tâm Văn hóa - Thơng tin tỉnh Bắc Ninh Đặng Văn Lung, Lễ hội Nhân sinh (2005), NXB Đại học Quốc gia thành phố Hồ Chí Minh Đặng Văn Lung, Hồng Thao, Trần Linh Quý (1978), Quan họ - Nguồn gốc trình phát triển, Nxb Khoa học xã hội Trần Đình Luyện (2006), Bảo tồn phát huy di sản văn hóa Kinh Bắc, Sở Văn hóa Thơng tin Bắc Ninh Trần Đình Luyện chủ biên (2002), Văn hiến Kinh Bắc, Sở Văn hóa Thông tin tỉnh Bắc Ninh 10 Nhiều tác giả, Hội Lim-Truyền thống đại ( Kỷ yếu hội thảo khoa học, 2004), Sở Văn hóa Thơng tin tỉnh Bắc Ninh 11 Nhiều tác giả, Khơng gian văn hóa Quan họ Bắc Ninh bảo tồn phát huy (2006), Viện Văn hóa thơng tin - Sở Văn hóa Thơng tin Bắc Ninh 12 Nhiều tác giả, Quan họ Bắc Ninh - Thực trạng giải pháp bảo tồn (2006), Sở Văn hóa Thơng tin tỉnh Bắc Ninh 13 Nhiều tác giả, Về miền Quan họ (2011), Sở Văn hóa Thể thao Du lịch tỉnh Bắc Ninh 14 Nhiều tác giả, Vùng văn hóa Quan họ (2006), Viện Văn hóa Thơng tin Ngun ThÞ Loan 78 Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page 82 of 103 Khoa LÞch sư Header Page -Header Page -Header Page - Header Page -Header Page -Header Page 83 of 103 Khóa luận tốt nghiệp Trường ĐHSP Hà Nội PH LỤC Trầu têm cánh phượng Quan họ nam nữ làm lễ đình Ngun ThÞ Loan 79 Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page 83 of 103 Khoa LÞch sư Header Page -Header Page -Header Page - Header Page -Header Page -Header Page 84 of 103 Khóa luận tốt nghiệp Trường ĐHSP Hà Nội Quan họ hát nhà chứa Quan họ hát hội Ngun ThÞ Loan 80 Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page 84 of 103 Khoa LÞch sư Header Page -Header Page -Header Page - Header Page -Header Page -Header Page 85 of 103 Khãa luận tốt nghiệp Trường ĐHSP Hà Nội u vt Đánh đu Ngun ThÞ Loan 81 Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page -Footer Page 85 of 103 Khoa LÞch sư ... trúc lễ hội 26 12.2.1 Phần lễ 26 1.2.2.2 Phần hội 28 Chương Tục kết chạ, kết bạn lễ hội vùng Quan họ Bắc Ninh 30 2.1 Tục kết chạ lễ hội vùng Quan họ Bắc Ninh. .. khách quan tục kết chạ, kết bạn lễ hội vùng Quan họ Bắc Ninh Trong sâu tìm hiểu làm rõ nguồn gốc đời tập tục này, nguyên tắc gắn kết hai tập tục biểu phong tục lễ hội Qua thấy ý nghĩa phong tục. .. CHƯƠNG CƠ SỞ HÌNH THÀNH TỤC KẾT CHẠ, KẾT BẠN TRONG LỄ HỘI VÙNG QUAN HỌ BẮC NINH 1.1 KHÁI QUÁT VỀ VÙNG ĐẤT BẮC NINH 1.1.1 Vị trí địa lý điều kiện tự nhiên Dân ca Quan họ Bắc Ninh vốn thành tố văn