-1- BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI PHẠM BÁ ĐƯỢC SOẠN THẢO HỆ THỐNG CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM KHÁCH QUAN NHIỀU LỰA CHỌN TRONG ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP CHƯƠNG “MẮT CÁC DỤNG CỤ QUANG” VẬT LÝ 11 - THPT LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Chuyên ngành: Lý luận phương pháp dạy học môn Vật lý Người hướng dẫn: TS Lương Việt Thái Hà Nội - 2009 Lời cảm ơn Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Thầy giáo hớng dẫn khoa học TS Lơng Việt Thái tận tình hớng dẫn hoàn thành luận văn Với tôi, Thầy gơng sáng tinh thần làm việc, lòng say mê khoa học, lòng nhiệt tình quan tâm bồi dỡng hệ trẻ Tôi xin chân thành cảm ơn tới Thầy cô giáo tổ phơng pháp, Thầy cô khoa Vật lí phòng sau đại học trờng Đại học s phạm Hà Nội tận tình giảng dạy giúp dỡ hoàn thành khoá học Tôi xin chân thành cảm ơn Sở giáo dục đào tạo Bắc Giang, Ban giám hiệu trờng THPT Lục Ngạn số 1, tạo điều kiện cho hoàn thành khoá học Tôi xin chân thành cảm ơn anh em, bạn bè đồng nghiệp quan tâm giúp đỡ hoàn thành luận văn Mặc dù có cố gắng song luận văn khó tránh khỏi thiếu sót hạn chế Rất mong đóng góp ý kiến quí Thầy cô bạn ! Hà Nội, tháng 10 năm 2009 Tác giả Phạm Bá Đợc Các chữ viết tắt luận văn Trung học phổ thông Trung học sở Sách giáo khoa THP T THC S Giáo viên SGK Học sinh GV Nhà xuất giáo dục HS Trắc nghiệm khách quan NXBGD nhiều lựa chọn Thực nghiệm s TNKQ phạm TNSP Bộ giáo dục đào tạo BGD-ĐT Mục lục Lời nói đầu Mở đầu Tran g 1 Lý chọn đề tài Mục đích nghiên cứu đề tài 3.Đối tợng phạm vi nghiên cứu đề tài 4.Nhiệm vụ nghiên cứu đề tài .3 5.Phơng pháp nghiên cøu 6.Gi¶ thuyÕt khoa häc 7.Đóng góp đề tài .4 8.Bè côc luận văn Ch¬ng C¬ së lý ln vỊ kiểm tra, đánh giá kết học tập học sinh dạy học nhà trờng phổ thông 1.1 Cơ sở lý luận việc kiểm tra đánh giá trình dạy học 1.1.1 Khái niệm kiểm tra đánh giá 1.1.2 Mục đích kiểm tra đánh giá 1.1.3 Chức kiểm tra đánh giá 1.1.4 Các yêu cầu s phạm việc kiểm tra, đánh giá kết học tËp cña häc sinh 1.1.4.1 Đả m bảo tính khách quan trình đánh giá .8 1.1.4.2 Đả m bảo tính toàn diện 1.1.4.3 Đả m bảo tính thờng xuyên vµ hƯ thèng .8 1.1.4.4 Đả m bảo tính phát triển 1.1.5 Nguyên tắc chung cần quán triệt kiểm tra đánh giá 1.1.6 Các hình thức kiểm tra đánh giá 10 1.2 Mụ c tiêu dạy học 11 1.2.1 TÇm quan trọng việc xác định mục tiêu dạy học 11 1.2.2 .Cần phát biểu mục tiêu nh nào? 11 1.2.3 Phân biệt bốn trình độ mục tiêu nhận thức 11 12.3.1 Trình độ nhận biết, tái hiện, tái tạo .11 1.2.3.2 Trình độ hiểu, áp dụng (giải tình t- ơng tự nh tình biết ) 12 1.2.3.3 Trình độ vận dụng linh hoạt (giải đợc tình có biến đổi so với tình biÕt) .12 1.2.3.4 Tr×nh độ sáng tạo ( đề xuất giải vấn đề không theo mẫu có sẵn) 12 1.3.Ph¬ng pháp kỹ thuật trắc nghiệm khách quan nhiều lựa chän 13 1.3.1 Các hình thức trắc nghiệm khách quan 13 1.3.1.1 Trắc 13 nghiệm ®óng – sai 1.3.1.2 Trắc nghiệm cặp đôi (xứng hợp) 13 1.3.1.3 Trắc nghiệm điền khuyết 13 1.3.1.4 Phơng pháp trắc nghiệm khách quan nhiều lựa chọn 14 1.3.2 Các giai đoạn soạn thảo trắc nghiƯm kh¸ch quan nhiỊu lùa chän 15 1.3.2.1 Mục đích trắc nghiệm 15 1.3.2.2 .Phân tích nội dung môn học 16 1.3.2.3 ThiÕt lËp dàn trắc nghiệm 16 1.3.2.4 Lựa chọn số câu hỏi soạn câu hỏi cụ thể 17 1.3.3 Một số nguyên tắc soạn thảo câu hỏi trắc nghiƯm kh¸ch quan 17 nhiỊu lùa chän 1.4 C¸ch trình bày cách chấm điểm trắc nghiệm kh¸ch quan nhiỊu lùa chän 18 1.4.1 Cách trình bày trắc nghiệm 18 1.4.2 ChuÈn bÞ cho häc sinh 19 1.4.3 C«ng viƯc giám thị 19 1.4.4 ChÊm bµi 20 1.4.5 Các loại điểm trắc nghiệm 20 1.5 .Ph©n tÝch câu hỏi 21 1.5.1 Mục đích cđa ph©n tÝch c©u hái 21 1.5.2 .Phơng pháp phân tích câu hỏi 21 1.6 Phân tích đánh giá trắc nghiệm thông qua sè thèng kª 24 1.6.1 Độ khó trắc nghiệm 24 1.6.2 Độ lệch tiêu chuẩn 25 1.6.3 HÖ sè tin cËy 25 1.6.4 Sai số tiêu chuẩn đo lờng 26 1.6.5 Đánh giá trắc nghiệm 26 KÕt luËn ch¬ng 27 Chơng 2: Soạn thảo hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan Nhiều lựa chọn để sử dụng đánh giá kết học tập chơng Mắt Các dụng cụ quang vật lí 11 - THpt 2.1 Một số yêu cầu xây dựng hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan để kiểm tra đánh giá kết học tập chơng Mắt Các dụng 28 cụ quang 2.1.2 Sơ đồ cấu trúc nội dung chơng Mắt Các dụng cụ quang .29 2.1.3 Mơc tiªu vỊ kiÕn thøc, kü học sinh cần có sau học 29 xong chơng Mắt Các dụng cụ quang 2.1.3.1 .Mục tiêu kiến thức chơng Mắt Các dụng cụ quang 29 2.1.3.2 Mơc tiªu kỹ chơng Mắt Các dụng cụ quang 34 2.1.3.3 Các sai lầm phổ biến học sinh 35 2.2 Soạn thảo hệ thống câu hỏi khách quan vào kiểm tra đánh giá kết học tập chơng Mắt Các dụng cụ quang .35 2.2.1 B¶ng ma trËn hai chiỊu 36 2.2.2 Bảng phân bố câu hỏi theo mục tiêu giảng dạy 45 2.2.3 Hệ thống câu hỏi TNKQ Nhiều lựa chọn chơng Mắt Các dụng 45 cô quang” KÕt luËn ch¬ng 65 Chơng 3: Thực nghiệm s phạm .66 3.1 Mơ c ®Ých thùc nghiƯm s ph¹m .66 3.2 Đối tợng thực nghiệm s phạm 66 3.3 Phơng pháp thùc nghiƯm s ph¹m 66 3.4 Các bớc tiến hành thực nghiệm s ph¹m 67 3.4.1 .Néi dung kiÓm tra 67 3.4.2 .Trì nh bày trắc nghiệm 68 3.4.3 .Tæ chøc kiÓm tra .68 3.5 Kết thực nghiệm nhận xÐt 68 3.5.1 .KÕt qu¶ thùc nghiƯm 68 3.5.2 .Đán h giá theo mục tiêu trắc nghiệm 72 3.5.3 .Đán h giá câu trắc nghiệm qua số độ khó độ phân biệt 74 3.5.4 .Ph ©n tích câu hỏi trắc nghiệm theo số thống kê 77 3.5.4.1 Ph ân tích câu hỏi thuộc trình độ nhận biết 77 Điều cho phép nhận định cần kết hợp phơng pháp kiểm tra TNKQ với phơng pháp kiểm tra đánh giá khác nhằm nâng cao chất lợng kiểm tra đánh giá chất lợng - 130 - Kết luận chơng Bài trắc nghiệm khách quan soạn kiến thức chơng Mắt Các dụng cụ quang lớp 11 THPT theo mục tiêu nhận thức đợc sử dụng để kiểm tra đánh giá 120 học sinh Kết làm học sinh đợc dùng làm sở để đánh giá hệ thống câu hỏi đánh giá kết học tập số kiến thức thuộc chơng Mắt C¸c dơng quang” cđa häc sinh nhãm thùc nghiƯm * HƯ thèng c©u hái - HƯ thèng c©u hái nhìn chung có độ phân biệt tốt, kể mồi nh -Độ khó trắc nghiệm 55,74%; mức độ vừa phải nhóm học sinh thực nghiệm - Phân bố điểm tơng đối tốt, số học sinh đạt yêu cầu trắc nghiệm 67,5% - Với kết trên, theo lấy hệ thống câu hỏi để đánh giá chất lợng học tập học sinh lớp 11 THPT sau học xong chơng Mắt Các dụng cụ quang * Đối với kết thực tế bài: - Theo mục tiêu điểm trung bình đạt cao mức độ ghi nhớ vận dụng linh hoạt thấp mức độ hiểu, điều phản ánh tình hình học tập học sinh; em nặng ghi nhớ, tái tạo không hiểu rõ chất vật lí - Thực tế kết cho thấy số câu hỏi kiểm tra kiến thức chơng nhng lại nhiều học sinh trả lời sai Nguyên nhân học sinh học lệch, số kiến thức không để ý Một số câu mức độ hiểu học sinh chọn sai nhiều Nguyên nhân học sinh nhớ máy móc, không mang tính hệ thống, tổng quát mắc lỗi nhớ thiếu kiến thức - 130 nhớ nhầm kiến thức sang kiến thức khác Các câu hỏi khó chủ yếu tập trung mức độ - 192 - hiểu, điều cho thấy học sinh cha tích cực, chủ động trình học tập - Học sinh đợc làm quen với cách làm trắc nghiệm khách quan nhiều lựa chọn đợc chuẩn bị nhng số học sinh bỡ ngỡ, không linh hoạt cha có kinh nghiệm làm - Đối với chúng tôi, việc thực nghiệm s phạm bớc đầu giúp tích luỹ đợc kinh nghiệm cần thiết công việc soạn thảo câu hỏi trắc nghiệm, từ việc lập kế hoạch đến việc soạn thảo kiểm tra đánh giá học sinh, đánh giá hệ thống câu hỏi trắc nghiệm - Với thành công kinh nghiệm hy väng r»ng thêi gian tíi sÏ cã ®iỊu kiện soạn thảo hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan nhiều lựa chọn cho phần khác nhằm làm phong phú thêm câu hỏi cho yêu cầu kiểm tra ®¸nh gi¸ hiƯn KÕt ln KiĨm tra ®¸nh giá kết học tập học sinh phận hợp thành quan trọng toàn trình dạy học Kiểm tra đánh giá khách quan, xác phản ánh việc dạy thầy việc học trò ; từ giúp cho ngời thầy có phơng hớng điều chỉnh hoàn thiện phơng pháp dạy học Xuất phát từ sở thực tiễn lý luận thấy bên cạnh phơng pháp kiểm tra đánh giá truyền thống cần kết hợp sử dụng phơng pháp kiểm tra đánh giá trắc nghiệm khách quan, có TNKQNLC Đối chiếu với nhiệm vụ nghiên cứu đề tài giả thuyết khoa học đề ra, đạt đợc kết sau đây: - Hệ thống lại sở lý luận kiểm tra đánh giá nói chung sở lý luận phơng pháp TNKQNLC nói riêng - Đề tài đợc hình thức kiểm tra đánh giá khả thi với trình dạy học Đặc biệt phân tích sâu việc soạn thảo câu hỏi TNKQNLC - Trên sở lý luận kiểm tra đánh giá xuất phát từ mục tiêu cần đạt đợc giảng dạy số kiến thức thuộc chơng Mắt Các dụng cụ quang vaatj lí 11- THPT xây dựng đợc hệ thống gồm 50 câu hỏi dạng TNKQNLC nhằm kiểm tra đánh giá nắm vững kiến thức học sinh Sau câu hỏi có đáp án dự đoán lựa chọn mồi nhử học sinh - Dựa vào kết TNSP, câu tính độ khó, độ phân biệt, phân tích mồi nhử để đợc nguyên nhân gây sai lầm học sinh đa ý kiến rút kinh nghiệm giảng dạy - Qua thực nghiệm sử dụng phơng pháp thống kê, cho thấy hệ thống câu hỏi khả thi dùng làm tài liệu tham khảo cho giáo viên kiểm tra đánh giá nh dùng hệ thống câu hỏi làm tập cho học sinh tự kiểm tra đánh giá Với kết đạt đợc trên, đề tài đạt đợc nhiệm vụ đặt Qua trình nghiên cứu đề tài, rút đợc học: - Phơng pháp TNKQNLC loại trắc nghiệm có thông tin phản hồi nhanh tình hình chung nhóm học sinh với khó khăn, sai lầm mà họ gặp phải làm sở để cải tiến phơng pháp dạy học Cũng qua kiểm tra, học sinh tự đánh giá, tự nhận sai lầm mà thờng mắc để có kế hoạch tự bổ sung, hoàn thiện kiến thức Với phơng pháp tránh đợc tình trạng häc lƯch, häc tđ, quay cãp - Do ®iỊu kiƯn thời gian khuôn khổ luận văn nên TNSP tiến hành đợc lần tiến hành diện cha rộng nên việc đánh giá có hạn chế định Nếu có điều kiện, dùng hệ thống câu hỏi để kiểm tra, đánh giá học sinh diện rộng mở buổi giao lu trao đổi từ lựa chọn sai lầm học sinh để tìm nguyên nhân sai lầm mà học sinh hay mắc phải, từ đổi phơng pháp dạy học khắc phục sai lầm học sinh cách triệt để Mặt khác, để đánh giá mục tiêu nhận thức học sinh cách khách quan xác sở hệ thống câu hỏi TNKQNLC tổ chức TNSP nhiều lần theo cách thức chia hệ thống câu hỏi thành ba kiểm tra độc lËp theo ba mơc tiªu nhËn thøc ( nhËn biÕt, hiểu vận dụng) Điều có nghĩa hệ thống câu hỏi TNKQNLC hệ thống câu hỏi linh hoạt kiểm tra đánh giá nói chung - Mỗi câu trắc nghiệm muốn đạt đợc độ khó, độ phân biệt mong muốn phải đợc thử nghiệm, phân tích điều chỉnh nhiều lần mẫu khác nhau; sau nhập vào ngân hàng câu hỏi trờng THPT Từ giúp cho việc soạn đề thi dùng kiểm tra kết học tập trở nên dễ dàng, đáp ứng yêu cầu kiểm tra đánh giá môn học Kiểm tra, đánh giá kết học tập học sinh cần có kết hợp nhiều phơng pháp kiểm tra, đánh giá Dựa vào mục đích chức cụ thể kiểm tra mà định chọn phơng pháp kiểm tra đánh giá cho phù hợp Để việc kiểm tra, đánh giá đạt tính nghiêm túc, khách quan, công tránh tình trạng học tủ, học lệch phơng pháp TNKQ phát huy đợc tính u việt Tài liệu tham khảo [1] Lơng Duyên Bình(Tổng Chủ biên), Vũ Quang(Chủ biên), Nguyễn Xuân Chi, Đàm Trung Đồn, Bùi Quang Hân, Đoàn Xuân Hinh, (2007), Vật lí 11, NXBGD [2] Lơng Duyên Bình(Đồng Chủ biên), Vũ Quang(Đồng Chủ biên), Nguyễn Xuân Chi, Bùi Quang Hân, Đoàn Xuân Hinh, (2007), Bài tập Vật lí 11, NXBGD [3] Nguyễn Hải Châu, Nguyễn Trọng Sửu(2006), Đổi phơng pháp dạy học kiểm tra đánh giá môn vật lí 10, NXB Hà Nội [4].Nguyễn Dũng , Nguyễn Minh Đức, Ngô Quốc Quýnh(1994), Bài tập định tính câu hỏi thực tế VL 12, NXBGD [5] Đàm Tố Giang(2005), Xây dựng hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan nhiều lựa chọn nhằm kiểm tra, đánh giá chất lợng kiến thức chơng Từ trờng lớp 11- PTTH, Luận văn thạc sĩ Đại HọcS Phạm Hà Nội [6] Nguyễn Thanh Hải(2002), Trắc nghiệm Vật Lí 12 tập 2, NXBGD [7] Nguyễn Phụng Hoàng,Ph.D, Võ Ngọc Lan(1996), Phơng pháp trắc nghiệm kiểm tra đánh giá thành học tập, NXBGD [8] Nguyễn Mạnh Hùng, Nguyễn Xuân Thành, Nguyễn Quốc Đạt(2007), Bài tập trắc nghiệm tự luận vật lí lơp 11, NXBGD Hà Nội [9] Ngô Ngọc Khải((2008), Nghiên cứu xây dựng sử dụng phối hợp câu hỏi trắc nghiệm khách quan nhiều lựa chọn với tự luận nhằm cải tiến hoạt động kiểm tra, đánh giá kết học tập môn vật lí trờng THPT, Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục, Trờng Đại Học S Phạm Hà Nội 2, Hà Nội [10] Nguyễn Thế Khôi(Tổng Chủ biên), Nguyễn Phúc Thuần(Chủ biên), Nguyễn Ngọc Hng, Vũ Thanh Khiết, Phạm Xuân Quế, Phạm Đình Thiết, Nguyễn Trần Trác(2007), Vật lí 11 nâng cao, NXBGD [11] Ngô Diệu Nga(2005), Bài giảng chuyên đề, phơng pháp nghiên cứu khoa học dạy học vật lí, NXB Hà Nội [12] Vũ Quang(Đồng Chủ biên), Nguyễn Phúc Thuần(Đồng Chủ biên), Lơng Duyên Bình, Nguyễn Hải Châu, Nguyễn Xuân Chi, Đoàn Duy Hinh, Vũ Thanh Khiết, Phạm Xuân Quế, Nguyễn Trọng Sửu, Nguyễn Xuân Thành, Phạm Đình Thiết, Bùi Gia Thịnh(2007), Tài liệu bồi dỡng giáo viên thực chơng trình, Sách giáo khoa lớp 11 môn vật lí, NXBGD [13] Vũ Quang, Lơng Việt Thái, Bùi Gia Thịnh(2007), Kiểm tra, đánh giá kết học tập vật lí 11, NXBGD [14] Lê Thị Oanh(1997), Phơng pháp thống kê toán học khoa học giáo dục, Bài giảng chuyên đề cao học PPGD vật lí, Đại Học Quốc Gia Hà Nội Trờng Đại Học S Phạm [15] Nguyễn Đức Thâm, Nguyễn Ngọc Hng, Phạm Xuân Quế(2000), Phơng pháp dạy học vật lí trờng phổ thông, NXB Đại Học S Phạm [16] Nguyễn Đức Thâm, Nguyễn Ngọc Hng(1999), Tổ chức hoạt động nhận thức cho học sinh trờng phổ thông dạy học vật lí, NXB Đại Học Quốc Gia Hà Nội [17] Dơng Thiệu Tống(2005), Trắc nghiệm đo lờng thành học tập, Đại Học Tổng Hợp Thành Phố Hồ Chí Minh [18] Phạm Hữu Tòng(2001), Lý luận dạy học vật lí trờng Trung học, NXBGD [19] Phạm Hữu Tòng(2004), Dạy học vật lí trờng phổ thông theo định hớng phát triển hoạt động tích cực, tự chủ, sáng tạo t khoa học, NXB Đại Học S Phạm [20] Phạm Hữu Tòng(2005), Tổ chức hoạt động nhận thức học sinh theo hớng phát triển lực tìm tòi sáng tạo giải vấn đề t khoa học, NXB Đại Học S Phạm [21].Văn kiện Đại hội Đảng Cộng Sản Việt Nam(1996), NXB Chính trị Quốc Gia Hồ Chí Minh [22] Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ 9(2002), NXB Chính trị Quốc Gia Hồ Chí Minh Phiếu trả lời câu hỏi Bài trắc nghiệm (Mã đề SCH 01) Họ tên: Líp: Trêng THPT Thêi gian lµm bµi: Ngµy lµm bµi: Qui ớc: Chọn: Huỷ chọn: Chọn lại: Đánh dấu vào bảng sau cho phơng án chọn: (BT: Bỏ trống) P Ghi P ¸n Ghi A B C D BT A B C D BT án Câu 2 3 3 3 4 4 4 4 4 phô lôc số hình ảnh học sinh lớp 12 trờng thpt lục ngạn số làm kiểm tra trắc nghiƯm kh¸ch quan - 140 - phơ lơc phiÕu điều chỉnh câu trắc nghiệm khách quan Câu trắc nghiệm Điều chỉnh Câu Phơng án nhiễu D.D = D đáp án khác Câu 20 Phơng án nhiễu D Tăng giảm phụ thuộc Tăng n lần vào chiết suất chất làm Câu 35 Một lăng kính thuỷ Câu 35 Một lăng kính tinh có góc chiết quang A rÊt thuû tinh cã gãc chiÕt quang A rÊt nhá vµ cã nhá vµ cã chiÕt suÊt n ChiÕu tia sáng đơn chiết suất n Chiếu tia sắc, nằm tiết diện sáng đơn sắc, nằm thẳng, vuông góc với một tiết diện thẳng, mặt bên lăng kính Biểu vuông góc với mặt thức sau với bên lăng kÝnh BiĨu biĨu thøc tÝnh gãc lƯch D cđa thøc sau với biểu thức tính góc lệch tia lã so víi tia tíi? D cđa tia lã so víi tia tíi? A D = (2n -1)A B D = (n -1/2)A (Cho biÕt gãc α nhá th× C D = (n -1)A sin α ≈ α ) ... 2: Soạn thảo hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan Nhiều lựa chọn để sử dụng đánh giá kết học tập chơng Mắt Các dụng cụ quang vật lí 11 - THpt 2.1 Một số yêu cầu xây dựng hệ thống câu hỏi trắc. .. dạy học, nâng cao chất lợng, hiệu qủa dạy v học Vật lí trờng THPT chọn đề ti: soạn thảo hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan nhiều lựa chọn đánh giá kết học tập chơng Mắt Các dụng cụ quang Vật. .. giá kết học tập học sinh dạy học vật lý trờng phổ thông Chơng 2: Soạn thảo hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan nhiều lựa chọn để sử dụng đánh giá kết học tập chơng "Mắt Các dụng cụ quang"