Tr-ờng Đại học Quảng Bình Ch-ơng I Những kiến thức nhà n-ớc (4: 1) tiết I Nguồn gốc, dấu hiệu chất Nhà n-ớc Nguồn gốc Nhà n-ớc a Những quan điểm khác nguồn gốc Nhà n-ớc - Thuyết thần học: Th-ợng đế ng-ời đặt trật tự xã hội, Nhà n-ớc sản phẩm sáng tạo th-ợng đế để bảo vệ trật tự chung Do vậy, Nhà n-ớc lực l-ợng siêu nhiên, quyền lực Nhµ n-íc lµ vÜnh cưu vµ sù phơc tïng qun lực Nhà n-ớc cần thiết tất yếu - Thuyết gia tr-ởng: Nhà n-ớc kết phát triển gia đình, hình thức tổ chức tự nhiên sống ng-ời Vì vậy, Nhà n-ớc có mäi x· héi vµ qun lùc cđa Nhµ n-íc vỊ b¶n chÊt còng gièng nh- qun gia tr-ëng cđa ng-ời đứng đầu gia đình - Thuyết khế -ớc xã hội: Nhà n-ớc sản phẩm khế -ớc (hợp đồng) đ-ợc ký kết tr-ớc hết ng-ời sống trạng thái tự nhiên Nhà n-ớc b Học thuyết Mác - Lê nin nguồn gốc Nhà n-ớc Với quan điểm vật biện chứng vật lịch sử, Chủ nghĩa Mác - Lê nin chứng minh nhà n-ớc t-ợng xã hội vĩnh cửu bất biến Nhµ n-íc chØ xt hiƯn x· héi loµi ng-êi phát triển đến giai đoạn định Chúng vận động, phát triển tiêu vong điều kiện khách quan cho tồn phát triển chúng không * Những tiền ®Ị cho sù ®êi cđa Nhµ n-íc - TiỊn đề kinh tế: Chế độ chiếm hữu t- nhân t- liệu sản xuất (Trải qua ba lần phân công lao động, sản phẩm lao động d- thừa tập trung vµo tay mét sè ng-êi: tï tr-ëng , bắt đầu có phân biệt kẻ giàu ng-ời nghèo) - Tiền đề xã hội: Sự phân hoá xã hội thành giai cấp, tầng lớp có lợi ích đối lập mâu thuẫn giai cấp, tầng lớp gay gắt đến mức điều hoà đ-ợc Do vậy, cần có tổ chức đủ sức dập tắt xung đột công khai giai cấp, tầng lớp ấy, ®Ĩ cho cc ®Êu tranh giai cÊp diƠn lĩnh vực kinh tế, d-ới hình thức gọi hợp pháp Tổ chức Nhà n-ớc Nhà n-ớc xuất Những dấu hiệu Nhà n-ớc Pháp luật pháp chế xã hội chủ nghĩa Tr-ờng Đại học Quảng Bình + Nhà n-ớc phân chia quản lý dân c- theo lãnh thổ thành đơn vị hành chính, không phụ thuộc vào kiến, huyết thống, nghề nghiệp giới tính + Nhà n-ớc thiết lập quyền lực công cộng đặc biệt, chủ thể quyền lực giai cấp thống trị kinh tế, trị t- t-ëng + Nhµ n-íc lµ tỉ chøc nhÊt cã chđ qun qc gia Néi dung chđ qun qc gia đ-ợc thể hai nội dung Thứ nhất, Nhà n-ớc có toàn quyền định vấn đề quốc gia Thứ hai, Nhà n-ớc độc lËp, tù chđ quan hƯ qc tÕ + Nhµ n-ớc ban hành pháp luật có tính chất bắt buộc chung tổ chức, thành viên xã hội + Nhà n-ớc quy định tiến hành thu loại thuế d-ới hình thức bắt buộc, với số l-ợng thời hạn ấn định tr-ớc Bản chất chức Nhà n-ớc a Bản chất Nhà n-ớc + Bản chất giai cấp: Nhà n-ớc mang chất giai cấp sâu sắc, thể chỗ Nhà n-ớc máy c-ỡng chế đặc biệt nằm tay giai cấp cầm quyền, công cụ sắc bén để thực thống trị giai cấp, thiết lập trì trËt tù x· héi + B¶n chÊt x· héi: Dï xã hội nào, Nhà n-ớc mặt bảo vệ lợi ích giai cấp cầm quyền nh-ng đồng thời phải ý đến lợi ích chung toàn xã hội b Chức Nhà n-ớc Khái niệm: Chức Nhà n-ớc ph-ơng diện (mặt) hoạt động chủ yếu Nhà n-ớc để thực nhiệm vụ Nhà n-ớc Căn vào phạm vi hoạt động Nhà n-ớc, chia thành chức đối nội chức đối ngoại + Chức đối nội: Là mặt hoạt động chủ yếu Nhà n-ớc nội đất n-ớc Ví dụ: Đảm bảo trật tự xã hội, trấn áp phần tử chống đối, bảo vệ chế độ kinh tế, văn hoá, khoa học kỹ thuật + Chức đối ngoại: Là mặt hoạt động thể mối quan hệ Nhà n-ớc với Nhà n-ớc dân tộc, tổ chức quốc tế khác Ví dụ: Phòng thủ đất n-ớc, chống xâm l-ợc từ bên ngoài, thiết lập quan hệ hợp tác quốc tế II Các kiểu hình thức Nhà n-ớc Các kiểu nhà n-ớc Pháp luật pháp chế xã hội chủ nghĩa Tr-ờng Đại học Quảng Bình Khái niệm: Kiểu Nhà n-ớc tổng thể dấu hiệu bản, đặc thù Nhà n-ớc, thể chất giai cấp điều kiện tồn phát triển Nhà n-ớc hình thái kinh tế xã hội định Các kiểu Nhà n-ớc lịch sử: - Nhà n-ớc chủ nô; - Nhà n-ớc phong kiến; - Nhà n-ớc t- sản; - Nhà n-ớc xã hội chủ nghĩa a Nhà n-ớc chủ nô * Cơ sở kinh tế - xã hội chất Nhà n-ớc chủ nô + Cơ sở kinh tế - xã hội: - Nhà n-ớc chủ nô đời, tồn phát triển dựa quan hệ sản xuất chiếm hữu nô lệ Những quan hệ sản xuất đ-ợc xây dựng sở chế độ chiếm hữu chủ nô toàn t- liệu sản xuất ng-ời sản xuất nô lệ - Chủ nô chủ sở hữu đất đai, t- liệu sản xuất ng-ời sản xuất nô lệ Do bóc lột chủ nô nô lệ giới hạn Nô lệ t- liệu sản xuất, họ phụ thuộc hoàn toàn vào chủ nô, họ bị coi tài sản chủ nô phục tùng cách vô điều kiện ý muốn chủ nô - Trong xã hội chiếm hữu nô lệ tồn hai giai cấp chủ nô nô lệ Chủ nô: Chiếm thiểu số dân c- nh-ng có tất cả: Đất đai, t- liệu sản xuất, nô lệ, tự cá nhân toàn quyền thống trị nô lệ Nô lệ: Chiếm số đông xã hội nh-ng tính mạng, số phận nh- hoạt động chủ nô định + Bản chất nhà n-ớc chủ nô - Bản chất giai cấp: Nhà n-ớc chủ nô máy trấn áp giai cấp chủ nô để trì thống trị mặt chủ nô nô lệ ng-ời lao động khác - Bản chất xã hội: chừng mực định, nhà n-ớc chủ nô thể đ-ợc vai trò xã hội nh- tổ chức hoạt động kinh tế quy mô lớn, quản lý đất đai, tổ chức khai hoang, xây dựng quản lý công trình thuỷ lợi * Chức Nhà n-ớc chủ nô + Chức đối nội: Chức bảo vệ củng cố chế độ sở hữu chủ nô t- liệu sản xuất nô lệ, trì hình thức bóc lột chủ nô nô lệ ng-ời lao động khác Pháp luật pháp chế xã hội chủ nghĩa Tr-ờng Đại học Quảng Bình Chức trấn áp nô lệ tầng lớp ng-ời lao động khác mặt Ngoài nhà n-ớc chủ nô có chức phát triển kinh tế, bảo đảm trật tự xã hội tồn giai cấp thống trị + Chức đối ngoại: Chức tiến hành chiến tranh xâm l-ợc nhằm mở rộng lãnh thổ, vơ vét cải Đồng thời tích cực phòng thủ đất n-ớc thực quan hệ ngoại giao, buôn bán với quốc gia khác b Nhà n-ớc phong kiến: * Cơ sở kinh tế - xã hội chất nhà n-ớc phong kiến + C¬ së kinh tÕ - x· héi: C¬ së kinh tÕ cđa nhµ n-íc phong kiÕn lµ quan hƯ sản xuất phong kiến Quan hệ đ-ợc xây dựng sở chế độ t- hữu địa chủ phong kiến đất đai, t- liệu sản xuất khác việc chiếm đoạt phần sức lao động nông dân Xã hội phong kiến lµ x· héi cã kÕt cÊu giai cÊp rÊt phøc tạp, kết cấu phụ thuộc vào khác kinh tế mà đặc biệt đất đai Có thĨ nãi, ®Êt ®ai x· héi phong kiÕn qut định giàu sang, thứ bậc địa vị ng-ời xã hội Ngoài phân chia đẳng cấp phụ thuộc vào địa vị pháp lý, tính chất số l-ợng quyền mà đại diện đẳng cấp có * Đẳng cấp thống trị: - Những ng-ời nắm giữ quyền hành x· héi (vua, chóa); - TÇng líp q téc ( công t-ớc, hầu t-ớc, bá t-ớc ); - Tầng lớp tăng lữ (cha cố, s- sãi ) * Đẳng cấp bị thống trị: Nông dân tự do, nông dân lệ thuộc, nông nô, thợ thủ công, dân nghèo thành thị (Tuy nhiên xã hội phong kiến, địa chủ quyền sở hữu ng-ời sản xuất nông dân, ng-ời nông dân có địa vị tốt so với nô lệ, họ có kinh tế riêng có số quyền công dân, lập gia đình riêng) Trong xã hội phong kiến, bên cạnh quyền lực vua chúa phong kiến địa chủ phong kiến thiết lập trì quyền lực riêng phạm vi lãnh thổ định, điều dẫn đến tình trạng ng-ời nông dân phải chịu nhiều tầng áp bóc lột + Bản chất nhà n-ớc phong kiến * Bản chất giai cấp: Nhà n-ớc phong kiến công cụ chuyên chủ yếu giai cấp địa chđ phong kiÕn VỊ thùc chÊt, nã lµ tỉ chøc bạo lực địa chủ phong kiến để Pháp luật pháp chế xã hội chủ nghĩa Tr-ờng Đại học Quảng Bình chống lại nông dân ng-ời lao động khác nhằm củng cố, bảo vệ địa vị thống trị mặt địa chủ phong kiến QuyÒn lùc x· héi phong kiÕn bao gåm: - Quyền lực nhà n-ớc (đ-ợc trì theo cách thức cha trun nèi) - Qun lùc cđa c¸c tỉ chức tôn giáo (giáo hội, nhà thờ, chùa chiền ) Quyền lực nhà n-ớc thoả hiệp liên kết chặt chẽ với quyền lực tổ chức tôn giáo đàn áp, áp bức, bóc lột thể xác tinh thần, đẩy ng-ời dân vào tình trạng tối tăm, ngu dốt lạc hậu * Bản chất xã hội: chừng mực định, nhà n-ớc phong kiến tham gia giải công việc xã héi, song cã thĨ nãi tÝnh x· héi cđa nhµ n-ớc thể mờ nhạt * Chức nhà n-ớc phong kiến + Chức đối nội: - Chức bảo vệ chế độ sở hữu địa chủ phong kiến, trì hình thức bóc lột phong kiến nông dân tầng lớp lao động khác Nhà n-ớc phong kiến pháp luật, biện pháp kinh tế bạo lực, không loại trừ hình thức, biện pháp mà không sử dụng để bảo vệ phát triển sở hữu phong kiến, đặc biệt đất đai - Chức trấn áp nông dân ng-ời lao động khác Nhà n-ớc phong kiến nh- lãnh chúa phong kiến không từ thủ đoạn, biện pháp để đàn áp quần chúng nhân dân Biện pháp phổ biến bạo lực nhdùng quân đội để đàn áp, chém giết không th-ơng xót nông dân, giam cầm, tra tấn, đánh đập nông dân đến chết - Chức kinh tế - x· héi cđa nhµ n-íc phong kiÕn Nhµ n-íc phong kiến tham gia vào hoạt dộng nh- đắp đê, làm thuỷ lợi, khai hoang, di dân tới tới vùng đất mới, đấu tranh chống bệnh tật, nghèo đói Một số nhà n-ớc phong kiến có sách đất đai, tài có tác dụng thúc đẩy phát triển kinh tế đất n-ớc lợi ích toàn xã hội Tuy nhiên thấy quan tâm nhà n-ớc phong kiến đến hoạt động kinh tế - xã hội ch-a nhiều + Chức đối ngoại: - Chức tiến hành chiến tranh xâm l-ợc xâm chiếm lãnh thổ míi, më réng qun lùc vµ lµm giµu b»ng tµi nguyên, cải dân tộc khác - Trong xã hội phong kiến chiến tranh biện pháp để giải mâu thuẫn, ph-ơng tiện để làm giàu mở rộng quyền lực - Chức phòng thủ đất n-ớc bang giao với n-ớc khác c Nhà n-ớc t- sản Pháp luật pháp chế xã hội chủ nghĩa Tr-ờng Đại học Quảng Bình * Cơ sở kinh tế - xã hội chất nhà n-ớc t- sản + Cơ sở kinh tế - xã hội: - Cơ sở kinh tế nhà n-ớc t- sản quan hệ sản xuất t- chủ nghĩa chủ yếu dựa chế độ t- hữu t- liệu sản xuất bóc lột giá trị thặng d- - Trong xã hội t- chủ nghĩa tồn hai giai cấp chủ yếu giai cấp vô sản giai cấp t- sản Ngoài tầng lớp khác nh- trí thức, tiểu th-ơng, thợ thủ công + Bản chất nhà n-ớc t- sản: * Bản chất giai cấp: - Nhà n-ớc t- sản dù đ-ợc tổ chức d-ới hình thức công cụ để trì thống trị bảo vệ lợi ích giai cấp t- sản, chống lại giai cấp vô sản tầng lớp nhân dân lao động khác * Bản chất xã hội: - Nhà n-ớc t- sản dành nhiều chi phí cho phúc lợi xã hội, cho giáo dục y tế, bên cạnh nhiều n-ớc t- sản dành không thu nhập cho ch-ơng trình viện trợ nhân đạo quỹ phát triển quốc tế * Chức nhà n-ớc t- sản + Chức đối nội: - Chức củng cố bảo vệ chế độ t- hữu t- sản - Chức đàn áp trị t- t-ởng + Chức đối ngoại: Chức đối ngoại nhà n-ớc t- sản đ-ợc coi mặt hoạt động quan trọng Việc thực chức có khác giai đoạn phát triển chủ nghĩa t- mục đích chứcnăng đối ngoại bành tr-ớng kinh tế, trị, văn hoá t- t-ởng - Giai đoạn đầu: Ph-ơng pháp chủ yếu nhà n-ớc t- sản gây chiến tranh xâm l-ợc n-ớc khác để chiếm thuộc địa, thực sách bóc lột n-ớc - Giai đoạn đế quốc chủ nghĩa: Thực việc bành tr-ớng trị, kinh tế, văn hoá t- t-ởng đ-ợc tiến hành d-ới hình thức biện pháp khác mà điển hình chủ nghĩa thực dân kiểu - Nhà n-ớc t- sản đại: Thành lập liên minh quân n-ớc hệ thèng chÝnh trÞ, kinh tÕ - x· héi nh»m chèng n-ớc xã hội chủ nghĩa, đe doạ chiến tranh nhằm ngăn cản phong trào cách mạng giới Bên cạnh đó, nhà n-ớc t- sản tìm cách để hạn chế khủng hoảng có nguy làm suy yếu hệ thống kinh tế giới t- chủ nghĩa Các hình thức Nhà n-ớc Pháp luật pháp chế xã hội chủ nghĩa Tr-ờng Đại học Quảng Bình a Khái niệm hình thức nhà n-ớc - Hình thức Nhà n-ớc cách tổ chức quyền lực nhà n-ớc ph-ơng pháp để thực quyền lực nhà n-ớc - Hình thức Nhà n-ớc khái niệm chung đ-ợc hình thành từ ba yếu tố cụ thể: - Hình thức thể - Hình thức cấu trúc Nhà n-ớc - Chế độ trị * Hình thức thể - Khái niệm: Hình thức thể hình thức tổ chức quan quyền lực nhà n-ớc cao nhất, cấu, trình tự thành lập mối quan hệ chúng với với nhân dân nh- mức độ tham gia nhân dân vào việc thiết lập quan Có hai hình thức thĨ: - ChÝnh thĨ qu©n chđ - ChÝnh thĨ céng hoà + Chính thể quân chủ: Là hình thức mà quyền lực tối cao nhà n-ớc tập trung toàn (hay phần) tay ng-ời đứng đầu nhà n-ớc theo nguyên tắc cha truyền nối - Chính thể quân chủ chia thành hai loại: Chính thể quân chủ tuyệt đối (quân chủ chuyên chế) hình thức thể ng-ời đứng đầu nhà n-ớc (vua, hoàng đế ) có quyền lực vô hạn Chính thể quân chủ hạn chế hình thức thể ng-ời đứng đầu ng-ời đứng đầu nhà n-ớc nắm phần quyền lực tối cao bên cạnh có quan quyền lực khác + Chính thể cộng hoà: Là hình thức quan quyền lực tối cao nhà n-ớc thuộc quan đ-ợc bầu tồn thời gian định theo quy định pháp luật - Chính thể cộng hoà chia làm hai loại: Chính thể cộng hoà dân chủ: Trong nhà n-ớc cộng hoà dân chủ quyền tham gia bầu cử lập quan quyền lực nhà n-ớc đ-ợc pháp luật quy định công dân (Tuy nhiên nhà n-ớc t- sản quyền bầu cử công dân có trở thành thực hay không mức độ tuỳ thuộc hình thức cộng hoà đại nghị cộng hoà tổng thống Nh-ng dù đ-ợc tổ chức d-ới hình thức dân chủ tầng lớp t- sản nhà n-ớc bóc lột th-ờng đặt quy định nhằm hạn chế vô hiệu hoá quyền tham gia bầu cử nhân dân lao động) Pháp luật pháp chế xã hội chủ nghĩa Tr-ờng Đại học Quảng Bình - Đối với nhà n-ớc xã hội chủ nghĩa, hình thức thể phổ biến cộng hoà dân chủ với đặc tr-ng tham gia rộng rãi quần chúng nhân dân vào việc thành lập quan đại diện kiểm tra giám sát hoạt động chúng Chính thể cộng hoà quý tộc: Trong n-ớc cộng hoà quý tộc, quyền tham gia bầu cử để thành lập quan đại diện nhà n-ớc dành riêng cho tầng lớp quý tộc quyền đ-ợc quy định cụ thể pháp luật * Hình thức cấu trúc nhà n-ớc - Khái niệm: Hình thức cấu trúc nhà n-ớc cấu tạo nhà n-ớc thành đơn vị hành lãnh thổ xác lập mối liên hệ qua lại quan nhà n-ớc, trung -ơng với địa ph-ơng - Có hai hình thức cấu trúc nhà n-ớc: - Hình thức Nhà n-ớc đơn - Hình thức Nhà n-ớc liên bang + Nhà n-ớc đơn nhất: Là Nhà n-ớc có l·nh thỉ toµn vĐn thèng nhÊt, cã chđ qun chung, có hệ thống quan quyền lực quản lý thống từ trung -ơng đến địa ph-ơng Trong Nhà n-ớc đơn nhất, đơn vị hành đ-ợc phân chia thµnh tØnh (thµnh phè), hun (qn), x· (ph-êng) VÝ dụ: Việt Nam, Pháp, Lào Nhà n-ớc đơn + Nhà n-ớc liên bang: Là Nhà n-ớc bao gồm hai hay nhiều n-ớc thành viên hợp lại - Nhà n-ớc liên bang có hai hệ thống quan quyền lực quản lý Một hệ thống chung cho toàn liên bang hệ thống n-ớc thành viên, có chủ quyền quốc gia chung nhà n-ớc liên bang đồng thời n-ớc thành viên có chủ quyền riêng Ví dụ: Mỹ, Đức, ấn độ, Malaixia n-ớc liên bang (L-u ý: Cần phân biệt nhà n-ớc liên bang nhà n-ớc liên minh Nhà n-ớc liên minh liên kết tạm thời cđa c¸c n-íc víi nh»m thùc hiƯn mét sè mục đích định Sau đạt đ-ợc mục đích đó, Nhà n-ớc liên minh tự giải tán phát triển thành nhà n-ớc liên bang) VÝ dơ: Hỵp chđng qc Hoa Kú tõ 1776 - 1787 nhà n-ớc liên minh sau trở thành nhà n-ớc liên bang *Chế độ trị - Khái niệm: Chế độ trị tổng thể ph-ơng pháp, thủ đoạn mà quan nhà n-ớc sử dụng để thực quyền lực nhà n-ớc - Chế độ trị thể đặc điểm nhà n-íc d©n chđ hay phi d©n chđ qun tù dân chủ công dân tham gia họ vào trình thiết lập Pháp luật pháp chế xã hội chủ nghĩa Tr-ờng Đại học Quảng Bình - Chế độ trị nhà n-ớc lịch sử đa dạng nh-ng tựu chung lại chúng gồm hai loại chính: - Chế độ dân chủ - Chế độ phản dân chủ + Chế độ dân chủ: Chế độ dân chủ đòi hỏi thực quyền lực nhà n-ớc phải có tham gia cuả nhân dân Nhân dân thể ý chí thông qua quan bầu có quyền tham gia quản lý Nhà n-ớc quản lý xã hội (L-u ý: Cần phân biệt dân chủ thật rộng rãi với dân chủ hạn hẹp Dân chủ xã hội chủ nghĩa đ-ợc đặc tr-ng việc sử dụng hình thức dân chủ rộng rãi, toàn diện sâu sắc lĩnh vực đời sống xã hội Dân chủ t- sản đ-ợc đặc tr-ng ph-ơng pháp dân chủ hạn hẹp nằm khuôn khổ pháp quyền t- sản) + Chế độ phản dân chủ: Chế độ phản dân chủ thể tính chất độc tài Cần ý ph-ơng pháp phát triển đến mức độ cao trở thành ph-ơng pháp tàn bạo, quân phiệt phát xÝt III Nhµ n-íc Céng hoµ x· héi chđ nghÜa (CHXHCN) Việt Nam Bản chất Nhà n-ớc CHXHCN Việt Nam - Bản chất Nhà n-ớc Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam đ-ợc xác nhận HiÕn ph²p 1992 l¯: “ Nh¯ n­íc cða nh©n d©n, nhân dân v nhân dân Tất quyền lực nhà n-ớc thuộc nhân dân mà tảng liên minh giai cấp công nhân với giai cấp nông dân v đội ngủ trí thữc Chức Nhà n-ớc CHXNCN Việt Nam a Chức đối nội: + Chức tổ chức quản lý kinh tế - Phải xếp lại kinh tế quốc dân theo cấu hợp lý, phù hợp với điều kiện thực tế bảo đảm cho kinh tế phát triển ổn định - Xây dựng củng cố quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa, sử dụng đắn thành phần kinh tế - Phát huy mạnh mÏ ®éng lù khoa häc kü tht ®Ĩ ®Èy nhanh trình phát triển kinh tế - xã hội đất n-ớc - Mở rộng nâng cao hiệu kinh tế đối ngoại + Chức giữ vững an ninh trị, trật tự an toàn xã hội, trấn áp phản kháng giai cấp bóc lột bị lật đổ âm m-u phản cách mạng khác - Các giai cấp bị lật đổ chất phản động thực tế dù bị lật đổ nh-ng giữ đ-ợc thời gian định số -u nhđiều kiện sinh hoạt giàu có, học vấn, kinh nghiệm quản lý nghệ thuật quân Pháp luật pháp chế xã hội chủ nghĩa Tr-ờng Đại học Quảng Bình - Mặt khác lực đế quốc phản động quốc tế tìm cách để công suy yếu chủ nghĩa xã hội, nuôi d-ỡng khuyến khích bọn phản cách mạng tiến hành âm m-u phá hoại bạo loạn gây rối an ninh trị, trật tự an toàn xã hội - Vì nhà n-ớc ta cần phải thực tốt chức để giữ vững quyền, bảo vệ thành cách mạng, giữ vững an ninh trị trật tự an toàn xã hội, tạo điều kiện hoà bình, ổn định cho công xây dựng chủ nghĩa xã hội + Chức tổ chức quản lý văn hoá, giáo dục, khoa học công nghệ - Về văn hoá: Nhiệm vụ trung tâm đặt xây dựng văn hoá mới, lối sống mới, ng-ời mới, thiết lập trật tự kỷ c-ơng hoạt động nhà n-ớc xã hội; đấu tranh chống t- t-ởng, văn hoá lạc hậu thù địch - Về giáo dục đào tạo: Nhà n-ớc phải có sách phù hợp giáo dục đào tạo để tạo nguồn nhân lực dồi dào, nâng cao dân trí đào tạo nhân tài; phải xây dựng đ-ợc đội ngũ trí thức mạnh, nhà kinh doanh, ng-ời quản lý giỏi, đội ngũ chuyên gia công nghệ công nhân lành nghề cho tr-ớc mắt lâu dài - Về khoa học công nghệ: Khoa học xã hội phải góp phần xứng đáng việc đổi t- duy, xây dựng luận khoa học cho đ-ờng ®i lªn chđ nghÜa x· héi ë n-íc ta - Khoa học tự nhiên công nghệ : Cần đẩy mạnh nghiên cứu ứng dụng thành tựu khoa học tự nhiên công nghệ tiên tiến tất ngành sản xuất kinh doanh, dịch vụ, quản lý an ninh quốc phòng - Nắm bắt công nghƯ cao nh-: C«ng nghƯ th«ng tin, c«ng nghƯ sinh häc, c«ng nghƯ vËt liƯu míi, c«ng nghƯ chÕ tạo máyđể nhanh vào đại khâu định + Chức bảo vệ trật tự pháp luật xã hội chủ nghĩa, bảo vệ quyền lợi ích công dân - Mục đích chức nhằm bảo đảm cho pháp luật đ-ợc thi hành cách nghiêm chỉnh thống - Nhà n-ớc Việt Nam đề pháp luật quy định quyền lợi ích công dân mà tạo điều kiện có biện pháp để đảm bảo cho quyền lợi đ-ợc thực b Chức đối ngoại + Chức bảo vệ Tổ quốc xã héi chđ nghÜa - Nhµ n-íc ViƯt Nam rÊt chó trọng đến chức này, coi việc củng cố quốc phòng để bảo vệ độc lập dân tộc, bảo vệ chủ quyền quốc gia, tạo điều kiện Pháp luật pháp chế xã hội chủ nghĩa 10 Tr-ờng Đại học Quảng Bình + Ph-ơng pháp điều chỉnh Luật Hình Ph-ơng pháp điều chỉnh Luật Hình ph-ơng pháp quyền uy Đây ph-ơng pháp sử dụng quyền lực nhà n-ớc việc điều chỉnh quan hệ pháp luật hình nhà n-ớc ng-ời phạm tội Nhà n-ớc có quyền tối cao việc định đoạt số phận ng-ời phạm tội, buộc họ phải chịu trách nhiệm hình tội phạm mà họ gây g) Luật tố tụng Hình + Khái niệm Luật tố tụng Hình ngành luật độc lập hệ thống pháp luật Việt Nam, tổng thể quy phạm pháp luật điều chØnh c¸c quan hƯ x· héi ph¸t sinh qu¸ trình khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử chấp hành án hình + Đối t-ợng điều chỉnh Luật tố tụng Hình Đối t-ợng điều chỉnh Luật tố tụng Hình quan hệ xã hội phát sinh trình giải vụ án hình chủ thể quan hệ pháp Luật tố tụng Hình Quan hệ pháp luật tố tụng hình quan hệ xã hội đ-ợc quy phạm pháp luật tố tụng hình điều chỉnh quyền nghĩa vụ chủ thể đ-ợc pháp luật quy định bảo đảm thực + Ph-ơng pháp điều chỉnh Luật tố tụng Hình Ph-ơng pháp điều chỉnh Luật tố tụng Hình ph-ơng pháp quyền uy phối hợp, chế -ớc lẫn quan tiến hành tố tụng để điều chỉnh quan hệ pháp luật tố tụng hình h Luật Lao động + Khái niệm Luật Lao động ngành luật hệ thống pháp luật Việt Nam, tổng hợp quy phạm Nhà n-ớc ban hành điều chỉnh quan hệ lao động ng-ời lao động làm công ăn l-ơng với ng-ời sử dụng lao động quan hệ xã hội trực tiếp với quan hệ lao động + Đối t-ợng điều chỉnh Luật Lao động gồm: Quan hệ lao động: Là quan hệ ng-ời lao động ng-ời sử dụng lao động trình sử dụng sức lao động Các quan hệ xã hội liên quan trùc tiÕp ®Õn quan hƯ lao ®éng: - Quan hƯ vỊ viƯc lµm vµ häc nghỊ - Quan hƯ vỊ bảo hiểm lao động bảo hiểm xã hội - Quan hệ giải tranh chấp lao động, bồi th-ờng thiệt hại - Quan hệ quản lý tra lao động Pháp luật pháp chế xã hội chủ nghĩa 77 Tr-ờng Đại học Quảng Bình + Ph-ơng pháp điều chỉnh Luật Lao động gồm có ba ph-ơng pháp bản: Ph-ơng pháp thoả thuận, bình đẳng nhằm điều chỉnh quan hệ xã hội phát sinh trình bên ký kết thoả -ớc lao động tập thể, ký kết hợp đồng Ph-ơng pháp mệnh lệnh đ-ợc áp dụng xác định nghĩa vơ cđa ng-êi lao ®éng ®èi víi ng-êi sư dơng lao động trình làm việc Ph-ơng pháp có tham gia công đoàn ph-ơng pháp đặc thù Luật Lao động Ph-ơng pháp đ-ợc áp dụng có vấn đề liên quan trực tiếp đến quyền lợi ng-ời lao động i Luật Tài + Khái niệm Luật Tài tổng thể quy phạm pháp luật điều chỉnh quan hệ xã hội phát sinh trình Nhà n-ớc huy động vốn, phân phối sử dụng nguồn vốn tiền tệ cần thiết cho việc thực chức năng, nhiệm vụ Nhà n-ớc đáp ứng nhu cầu kinh tế - xã hội + Đối t-ợng điều chỉnh Luật Tài bao gồm quan hệ xã hội phát sinh trình hình thành, phân phèi, sư dơng c¸c ngn vèn tiỊn tƯ Cơ thĨ: - Quan hệ quan tài với quan nhà n-ớc khác việc quản lý ngân sách nhà n-ớc; việc kế hoạch hoá tài chính, quản lý tiền mặt, điều hoà l-u thông tiền tệ - Quan hệ Kho bạc với quan nhà n-ớc, tổ chức xã hội, lực l-ợng vũ trang việc cấp phát kinh phí, quản lý tài tiền gửi - Quan hệ tài doanh nghiƯp hc néi bé doanh nghiƯp, bao gåm quan hệ phát sinh thị tr-ờng tiền tệ, chứng khoán - Quan hệ tài quốc tế Việt Nam n-ớc khác thực hiệp định quốc tế toán, viện trợ, đầu t- + Ph-ơng pháp điều chỉnh Luật Tài bao gồm: Ph-ơng pháp mệnh lệnh bắt buộc đ-ợc áp dụng trình công dân, tổ chức thực nghĩa vụ nộp thuế mình, trình thu, chi ngân sách Nhà n-ớc Ph-ơng pháp bình đẳng thoả thuận s- dụng bên tham gia vào thị tr-ờng chứng khoán, thị tr-ờng vốn k Luật Đất đai + Khái niệm Luật Đất đai ngành luật ®éc lËp hƯ thèng ph¸p lt ViƯt nam, bao gồm tổng thể quy phạm pháp luật nhằm điều chỉnh quan hệ Pháp luật pháp chế xã hội chủ nghĩa 78 Tr-ờng Đại học Quảng Bình đất đai hình thành trình chiếm hữu, sử dụng định đoạt số phận pháp lý đất đai nhằm sử dụng đất đai đạt hiệu cao phù hợp với lợi ích Nhà n-ớc, ng-ời sử dụng đất toàn xã hội + Đối t-ợng điều chỉnh Luật Đất đai quan hệ xã hội phát sinh giữa: - Những ng-ời sử dụng đất với việc sở hữu, quản lý sử dụng đất đai - Quan hệ Nhà n-ớc CHXHCN Việt nam với tất chủ thể sử dụng đất nh-: tổ chức kinh tế, quan nhà n-ớc, tổ chức trị xã hội, hộ gia đình cá nhân tổ chức, cá nhân với trình sử dụng đất + Ph-ơng pháp điều chỉnh Ph-ơng pháp mệnh lệnh đ-ợc thực trình giao đất, thu hồi đất, cho thuê đất, giải tranh chấp đất đai Ph-ơng pháp thoả thuận đ-ợc áp dụng ng-ời sử dung đất thực quyền viƯc chun qun sư dơng ®Êt nh- chun ®ỉi, chuyển nh-ợng, cho thuê, chấp, thừa kế quyền sử dụng đất l) Luật Kinh tế + Khái niệm Luật Kinh tế ngành luật độc lập hệ thống pháp luật Việt nam, bao gồm tổng hợp quy phạm pháp luật nhằm điều chỉnh quan hệ kinh doanh chủ thể kinh tế hoạt động quản lý kinh tế nhằm mục tiêu phát triển kinh tế xã hội đất n-ớc + Đối t-ợng điều chỉnh: Thứ nhất, quan hệ chủ thể kinh tế phát sinh trực tiếp từ hoạt động kinh doanh Thứ hai, quan hệ phát sinh quản lý kinh tế nhà n-ớc + Ph-ơng pháp điều chỉnh Luật Kinh tế đ-ợc sử dụng chủ yếu dựa vào việc kết hợp nhiều ph-ơng pháp khác nhằm bảo đảm tính phù hợp với quan hệ xã hội hiệu điều chỉnh Cụ thể: Ph-ơng pháp bình đẳng, thoả thuận chủ yếu điều chỉnh quan hệ phát sinh hoạt động kinh doanh chủ thể kinh doanh Ph-ơng pháp mƯnh lƯnh, qun uy chđ u sư dơng ®Ĩ ®iỊu chỉnh quan hệ phát sinh trình quan Nhà n-ớc thực chức quản lý kinh tế Luật Quốc tế a Công pháp quốc tế Pháp luật pháp chế xã hội chủ nghĩa 79 Tr-ờng Đại học Quảng Bình Luật Quốc tế tổng hợp nguyên tắc quy phạm pháp lý chủ thể luật quốc tế xây dựng sở tự nguyện bình đẳng nhằm điều chỉnh quan hệ quốc tế nhiều mặt chủ thể với đ-ợc chủ thể tự nguyện thi hành, tr-ờng hợp cần thiết đ-ợc chủ thể thi hành biện pháp c-ỡng chế riêng lẻ tập thể hay đấu tranh nhân dân d- luận tiến giới b.T- pháp quốc tế T- pháp quốc tế ngành lt ®éc lËp cđa lt qc tÕ, bao gåm tÊt nguyên tắc quy phạm pháp luật điều chỉnh quan hệ dân sự, hôn nhân gia đình, lao động, tố tụng dân có yếu tố n-ớc II Xây dựng nhà n-ớc pháp quyền XHCN Việt Nam Một chủ tr-ơng Đảng Nhà n-ớc ta đ-ợc quán triệt giai đoạn "xây dựng nhà n-ớc pháp quyền XHCN Việt Nam d-ới lãnh đạo Đảng" Khái niệm Nhà n-ớc pháp quyền XHCN Việt Nam Nhà n-ớc pháp quyền XHCN Việt Nam hình thức tổ chức nhà n-ớc máy nhà n-ớc đ-ợc xây dựng sở nhằm thi hành pháp luật, quyền lực nhà n-ớc thống sở phân công, phối hợp quan nhà n-ớc, ng-ời đ-ợc có sống ấm no, hạnh phúc, có điều kiện phát triển toàn diện cá nhân Nhà n-ớc pháp quyền có đặc tr-ng là: Sự phân công quyền lực cách hợp lý; diện pháp chế thống nhất, công diện chế độ dân chủ Để bảo đảm cho nhà n-ớc có đ-ợc đặc điểm cần có điều kiện nh-: có máy nhà n-ớc gọn nhẹ, có hiệu lực hiệu quả, có phân công rõ ràng để thực tốt quyền lập pháp, hành pháp, t- ph¸p ; cã mét hƯ thèng ph¸p lt thèng nhÊt, đồng hoàn thiện, phản ánh ý chí, lợi ích nhân dân cộng đồng xã hội; bảo đảm quyền tự công dân; rõ ràng nghĩa vụ công dân với nhà n-ớc nhà n-ớc với công dân; ý thức trị, ý thức pháp luật trình độ văn hoá cao Trong nhà n-ớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa, pháp luật phải có vị trí xứng đáng giá trị pháp luật phải đ-ợc tôn trọng đề cao, cá nhân, tổ chức nhà n-ớc phải tôn trọng pháp luật Những quan điểm xây dựng Nhà n-ớc pháp quyền XHCN Việt Nam Tại Đại hội VII, vấn đề xây dựng nhà n-ớc pháp quyền đ-ợc thể cách t-ơng đối toàn diện với chủ tr-ơng: "Tiếp tục cải cách máy nhà n-ớc theo h-ớng: Nhà n-ớc thực dân, dân dân Nhà n-ớc quản lý xã hội pháp luật, d-ới lãnh đạo Đảng; tổ chức hoạt động Pháp luật pháp chế xã hội chủ nghĩa 80 Tr-ờng Đại học Quảng Bình theo nguyên tắc tập trung d©n chđ, thùc hiƯn thèng nhÊt qun lùc nh-ng phân công, phân cấp rành mạch; máy tinh giản, gọn nhẹ hoạt động có chất l-ợng cao sở ứng dụng thành tựu khoa học, kỹ thuật, quản lý" Chủ tr-ơng đ-ợc phát triển cụ thể hoá Nghị Trung -ơng (Khoá VII), nghị đại hội VIII, IX, X thành quan điểm để tiếp tục củng cố hoàn thiện máy Nhà n-ớc Cộng hoà x· héi chđ nghÜa ViƯt Nam: Thø nhÊt, x©y dùng Nhà n-ớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa dân, dân, dân, lợi ích dân, bao hiêu quyền hành dân; lấy liên minh giai cấp công nhân với giai cấp công nhân tầng lớp trí thức làm tảng Đảng Cộng sản lãnh đạo Thực đầy đủ quyền làm chủ nhân dân, giữ nghiêm kỷ c-ơng xã hội, chuyên với hành động xâm phạm lợi ích Tổ quốc nhân dân Thứ hai, máy nhà n-ớc đ-ợc tổ chức sở nguyên tắc: Quyền lực nhà n-ớc thống nhất, có phân công phối hợp quan nhà n-ớc việc thực quyền lập pháp, hành pháp t- pháp Thứ ba, thực nguyên tắc tập trung dân chủ tổ chức hoạt động Nhà n-ớc Thứ t-, vai trò lãnh đạo Đảng Nhà n-ớc đ-ợc đổi tăng c-ờng Những ph-ơng h-ớng giải pháp nhằm xây dựng thành công Nhà n-ớc pháp quyền XHCN Việt Nam Nghị Đại hội đảng VIII rõ nhiệm vụ trọng tâm để kiện toàn nhà n-ớc pháp quyền Việt Nam dân, dân, dân: - Đổi mới, nâng cao chất l-ợng công tác lập pháp giám sát tối cao Quốc hội toàn hoạt động Nhà n-ớc - Cải cách hành nhà n-ớc ba ph-ơng diện: Cải cách thể chế hành chính; chấn chỉnh cấu tổ hcức, biên chế quy chế hoạt động máy hành Làm cho máy tinh gọn, bảo đảm điều hoà tập trung, thống nhất, thông suốt, có hiệu lực từ Chính phủ đến quyền địa ph-ơng, sở đổi đội ngũ cán bộ, công chức hành - Cải cách tổ chức hoạt động t- pháp với nội dung: Tiếp tục xây dựng hoàn thiện hệ thống văn quy phạm pháp luật làm sở cho đổi tổ chức hoạt động hệ thống quan t- pháp; củng cố kiện toàn máy quan t- pháp xây dựng đội ngũ cán t- pháp có phẩm chất trị đạo đức chí công vô t-, có trình độ chuyên môn, nghiệp vụ vững vàng, bảo đảm máy vững mạnh Pháp luật pháp chế xã hội chủ nghĩa 81 Tr-ờng Đại học Quảng Bình - Đẩy mạnh đấu tranh chống tham nhũng cách kiên quyết, th-ờng xuyên có hiệu Đến Đại hội Đảng lần thứ IXĐại hội Đảng lần thứ X đ-ờng lối xây dựng nhà n-ớc pháp quyền tiếp tục đ-ợc phát triển lên b-ớc Nghị Đại hội khẳng định rõ: "Nhà n-ớc ta công cụ chủ yếu để thực quyền làm chủ nhân dân, Nhà n-ớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa dân, dân, dân Quyền lực nhà n-ớc thống nhất, có phân công phối hợp quan nhà n-ớc việc thực quyền lập pháp, hành pháp t- p háp Nhà n-ớc quản lý xãhội pháp luật Mọi quan, tổ chức, cán bộ, công chức, công dân có nghĩa vụ chấp hành Hiến pháp pháp luật" Đồng thời giải pháp lớn đ-ợc đặt cách toàn diện, bao gồm: - Kiện toàn tổ chức hoạt động Quốc hội, trọng tâm tăng c-ờng chức lập pháp, chức giám sát tối cao, định vấn đề quan trọng đất n-ớc sửa đổi Hiến pháp năm 1992 để làm sở cho việc xây dựng hoàn thiện hệ thống pháp luật đáp ứng yêu cầu tình hình - Xây dựng hành sạch, vững mạnh, b-ớc đại hoá Điều chỉnh chức quản lý vĩ mô Chính phủ, bảo đảm việc thực nhiệm vụ hệ thống pháp luật, sách hoàn chỉnh; thực phân công, phân cấp mạnh mẽ, tạo chủ động cho địa ph-ơng thực nguyên tắc tập trung dân chủ - Cải cách tổ chức, nâng cao chất l-ợng hoạt động quan tpháp theo h-ớng củng cố lại hệ thống ¸n nh©n d©n, ViƯn KiĨm s¸t nh©n d©n chđ u thực chức công tố kiểm sát lại hoạt động t- pháp, tổ hcức lại hệ thống quan điều tra quan thi hành án theo h-ớng gọn đầu mối Thành lập quan cảnh sát t- pháp - Xây dựng đội ngũ cán công chức sạch, vững mạnh, có lực: Hoàn thiện chế độ công chức, công vụ; tăng c-ờng công tác đào tạo, bồi d-ỡng xếp lại đội ngũ cán bộ, công chức tăng c-ờng công tác kiểm tra, đánh giá chất l-ợng cán công chức có chế độ sách cán công chức - Xây dựng chế pháp luật phục vụ cho viƯc tiÕp tơc ®Êu tranh chèng tham nhòng - Xây dựng hoàn thiện sở pháp lý cho việc mở rộng dân chủ, phát huy vai trò làm chủ nhân dân, bảo đảm cho nhân dân tham gia tích cực chủ động vào quản lý công việc Nhà n-ớc xã hội Thực tiễn đổi năm vừa qua cho thấy rõ vấn đề kinh tế thị tr-ờng, vai trò Nhà n-ớc không giảm mà ngày trở nên quan trọng Vai trò thể chỗ, Nhà n-ớc không can thiệp Pháp luật pháp chế xã hội chủ nghĩa 82 Tr-ờng Đại học Quảng Bình trực tiếp vào hoạt động sản xuất kinh doanh, nh-ng tăng c-ờng sử dụng công cụ, sách quản lý vĩ mô để tác động vào điều tiết kinh tế để quản lý xã hội Pháp luật công cụ đặc biệt quan trọng để nhà n-ớc thực vai trò Đến l-ợt nhà n-ớc, với t- cách chủ thể pháp luật phải tôn trọng đề cao pháp luật theo nguyên tắc: Nhà n-ớc, quan nhân viên nhà n-ớc đ-ợc làm việc mà pháp luật cho phép Trong đó, cá nhân chủ thể pháp luật khác lại đ-ợc làm mà pháp luật không cấm tính pháp quyền đòi hỏi nhà n-ớc phải có trách nhiệm xây dựng hệ thống pháp luật đầy đủ, đồng bộ, thống kịp thời ®Ĩ phơc vơ cho viƯc ph¸t triĨn nỊn kinh tÕ thị tr-ờng định h-ớng xã hội chủ nghĩa; đồng thời quyền lực nhà n-ớc, chủ tr-ơng sách phạm vi hoạt động nhà n-ớc phải đ-ợc minh bạch hoá, công khai hoá thành pháp luật Do đó, nói xây dựng nhà n-ớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa vấn đề có tính quy luật trình phát triển kinh tế thị tr-ờng định h-ớng xã hội chủ nghĩa Đó hai mặt song hành thời kỳ độ lên chủ nghĩa xã hội n-ớc ta Vì vậy, Nghị Đại hội Đảng IX, X khẳng định rõ quan điểm: Đảng Nhà n-ớc ta chủ tr-ơng thực quán lâu dài sách phát triển kinh tế thị tr-ờng định h-ớng XHCN, đồng thời khẳng định chủ tr-ơng xây dựng nhà n-ớc pháp quyền XHCN dân, dân, dân Xây dựng nhà n-ớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa đòi hỏi phải không ngừng củng cố hoàn thiện máy nhà n-ớc, làm cho máy nhà n-ớc trở nên tinh giản, gọn nhẹ, động linh hoạt, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn quan nhà n-ớc phải đ-ợc phân định rõ ràng, công khai kiểm tra giám sát lẫn chịu giám sát nhân dân; đội ngũ cán công chức có đủ lực thực nhiệm vụ có tinh thần phục vụ, có đủ khả xây dựng thực thi pháp luật Phải có đủ sở pháp lý chế để nhân dân thông qua đại biểu cử trực tiếp tham gia tích cực vào việc tổ chức máy nhà n-ớc lựa chọn cán bộ, định công việc quan trọng đất n-ớc, kiểm tra, giám sát hoạt động quan nhà n-ớc đại biểu cử có quyền yêu cầu quan nhà n-ớc, nhân viên nhà n-ớc bảo vệ lợi ích hợp pháp mình, để nhà n-ớc thực dan, dân dân Xây dựng nhà n-ớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa nhằm phát huy lực ng-ời, không ngứng nâng cao đời sống vật chất tinh thần ng-ời Vì thế, yêu cầu đặt phải có sở pháp lý để giải đắn mối quan hệ nhà n-ớc cá nhân, bảo đảm hài hoà lợi ích Pháp luật pháp chế xã hội chủ nghĩa 83 Tr-ờng Đại học Quảng Bình cá nhân với lợi ích nhà n-ớc toàn xã hội Nhân dân phải có đủ điều kiện để thực quyền nghĩa vụ, bảo vệ lợi ích khỏi bị xâm hại từ phía nhà n-ớc chủ thể khác Xây dựng nhà n-ớc xã hội chủ nghĩa sở phát triển kinh tế thị tr-ờng định h-ớng xã hội chủ nghĩa đòi hỏi phải hoàn thiện hệ thống pháp luật kinh tế để bảo đảm quyền tự kinh doanh, bảo đảm thành phần kinh tế đ-ợc phát triển cách bình đẳng, chủ thể kinh tế đ-ợc chủ động tổ chức sản xuất kinh doanh môi tr-ờng thuận lợi; vốn hàng hoá đ-ợc l-u thông tự thống sở hợp đồng tự nguyện bình đẳng; yếu tố thị tr-ờng có điều kiện phát triển toàn diện thông suốt khuôn khổ đ-ợc pháp luật bảo vệ Đồng thời, xây dựng nhà n-ớc pháp quyền dân, dân dân đặt yêu cầu phải có đủ sở pháp lý cho việc giải mối quan hệ tăng tr-ởng kinh tế với giải vấn đề xã hội Việc hoàn thiện hệ thống pháp luật thuế sách pháp luật hợp lý góp phần tích cực vào việc điều tiết, phân phối lại để giải vấn đề văn hoá, giáo dục, y tế, giải vấn đề lao động việc làm, bảo hiểm xã hội, trợ cấp khó khăn, hỗ trợ phát triển kinh tế vùng sâu, vùng xa nơi khó khăn Pháp luật pháp chế xã hội chủ nghĩa 84 Tr-ờng Đại học Quảng Bình Ch-ơng VI Pháp chÕ X· héi chđ nghÜa (4:3) tiÕt I Kh¸i niƯm ph¸p chÕ X· héi chđ nghÜa Ph¸p chÕ x· hội chủ nghĩa chế độ đặc biệt đời sống trị- xã hội tất quan nhà n-ớc, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội, nhân viên nhà n-ớc, nhân viên tổ chức xã hội công dân phải tôn trọng thực pháp luật cách nghiêm chỉnh, triệt để xác Để làm rõ định nghĩa trên, cần phải phân tích xem xét số bình diện sau: - Pháp chế xã hội chủ nghĩa nguyên tắc tổ chức hoạt động máy nhà n-ớc xã hội chủ nghĩa + Tổ chức hoạt động quan nhà n-ớc (và máy nhà n-ớc nói chung) phải đ-ợc tiến hành theo quy định pháp luật Ví dụ: Nhiệm vụ, quyền hạn nh- c¸ch tỉ chøc Qc héi, ChÝnh phđ, ViƯn KiĨm s¸t nhân dân đ-ợc quy định Hiến pháp năm 1992, Luật tổ chức Quốc hội năm 2001, Luật tổ chức Chính phủ năm 2001, Luật tổ chức Toà án nhân dân năm 2001, Luật tổ chức Viện Kiểm sát nhân dân năm 2002 + Mọi cán nhân viên nhà n-ớc phải nghiêm chỉnh triệt để tôn trọng pháp luật thực quyền nghĩa vụ Những hành vi vi phạm pháp luật cán bộ, nhân viên nhà n-ớc bị xử lý nghiêm minh theo quy định pháp luật - Pháp chế xã hội chủ nghĩa nguyên tắc hoạt động tổ chức trị - xã hội đoàn thể quần chúng + Mỗi tổ chức đoàn thể có ph-ơng pháp, hình thức nguyên tắc hoạt động riêng phù hợp với đối t-ợng tổ chức Nh-ng dù đ-ợc tổ chức d-ới hình thức sử dụng ph-ơng pháp nguyên tắc nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa phải đ-ợc tôn trọng cách đầy đủ + Mỗi thành viên tổ chức tr-ớc hết công dân họ chịu tác động nhà n-ớc, phải tôn trọng nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa Hơn nữa, tổ chức đoàn thể hình thành hoạt động phạm vi lãnh thổ nhà n-ớc, tham gia vào quan hệ xã hội nhà n-ớc xác lập bảo vệ, tổ chức đoàn thể thoát ly nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa đ-ợc Pháp luật pháp chế xã hội chủ nghĩa 85 Tr-ờng Đại học Quảng Bình + Khi định ph-ơng h-ớng tổ chức hoạt động tổ chức phải dựa quy định pháp luật, phải bảo đảm cho hoạt động tổ chức nằm phạm vi mà pháp luật cho phép Ví dụ: Điều - Hiến php 1992 quy định: Mọi tổ chữc Đng hot động khuôn khổ Hiến ph²p v¯ ph²p lt” - Ph¸p chÕ x· héi chđ nghĩa nguyên tắc xử công dân + Mọi công dân phải tôn trọng pháp luật cách triệt để, phải xử theo yêu cầu pháp luật + Đây điều kiện để bảo đảm công xã hội, thực nguyên tắc ng-ời bình đẳng tr-ớc pháp luật, điều kiện ng-ời đ-ợc tự phát triển Ví dụ: Mọi ng-ời không phân biệt địa vị xã hội, thành phần xuất thân vi phạm bị xử lý phải tôn trọng pháp luật + Mọi ng-ời có trách nhiệm tham gia quản lý công việc nhà n-ớc, bảo đảm thực nguyên tắc pháp chế hình thức nh- kiểm tra, giám sát hoạt động quan nhà n-ớc tổ chức xã hội, đấu tranh chống vi phạm pháp luật, pháp chÕ - Ph¸p chÕ x· héi chđ nghÜa cã quan hệ mật thiết với chế độ dân chủ xã hội chủ nghĩa + Dân chủ sở để cđng cè nỊn ph¸p chÕ x· héi chđ nghÜa nh-ng đồng thời pháp chế xã hội chủ nghĩa yếu tố cần thiết thiếu để củng cố më réng nỊn d©n chđ x· héi chđ nghÜa D©n chủ tảng vững để trì thực nguyên tắc chế độ dân chủ x· héi chđ nghÜa, t¹o tÝnh tỉ chøc kû luật, thiết lập kỷ c-ơng xã hội, bảo đảm công xã hội + Mối quan hệ pháp chế xã hội chủ nghĩa dân chủ xã hội chủ nghĩa thể tham gia đông đảo quần chúng vào quản lý công việc nhà n-ớc xã hội, vào việc kiểm tra, giám sát hoạt động máy nhà n-ớc + Nghị Đi hội Đng lần thữ khẳng định: Điều kiện quan trọng để phát huy dân chủ xây dựng hoàn thiện pháp luật, tăng c-ờng pháp chế xã hội chủ nghĩa, nâng cao dân trí, trình độ hiểu biết pháp luật ý thức pháp luật nhân dân * Mối quan hệ pháp luật pháp chế - Pháp luật hệ thống quy tắc xử nhà n-ớc ban hành thừa nhận nhằm điều chỉnh quan hệ xã hội - Pháp luật phát huy đ-ợc hiệu lực, điều chỉnh cách có hiệu quan hệ xã hội dựa sở vững pháp chế - Pháp chế phạm trù thể yêu cầu đòi hỏi chủ thể pháp luật hoàn chỉnh, đồng bộ, phù hợp kịp thời Pháp luật pháp chế xã hội chủ nghĩa 86 Tr-ờng Đại học Quảng Bình II Những yêu cầu pháp chế xã hội chđ nghÜa T«n träng tÝnh tèi cao cđa HiÕn pháp Luật - Hiến pháp Luật văn pháp lý quan nhà n-ớc cao nhÊt cđa qun lùc nhµ n-íc ban hµnh, thĨ hiƯn cách tập trung ý chí lợi ích nhân dân lao động lĩnh vực, vấn đề quan trọng cuả đời sống nhà n-ớc đời sống xã hội Đó văn pháp luật có giá trị pháp lý cao Do xây dựng pháp luật phải dựa vững sở quy định Hiến pháp luật, quy định văn d-ới luật phải phù hợp với Hiến pháp lt VÝ dơ: §iỊu 146 - HiÕn ph²p 92 quy ®Þnh: “HiÕn ph²p n­íc céng ho¯ x± héi chđ nghÜa Việt Nam đạo luật nhà n-ớc, có hiệu lực pháp lý cao Mọi văn bn php luật khc phi phù hợp với Hiến php Trên thực tế, văn d-ới luật phong phú, chiếm số l-ợng lớn hệ thống pháp luật Hiến pháp luật quy định chi tiết cụ thể trình áp dụng có vấn đề khó khăn Do vậy, việc cho đời văn d-ới luật cần thiết Nếu không tôn trọng tính tối cao Hiến pháp luật tính trạng tản mạn, trùng lặp chồng chéo mâu thuẫn quy phạm pháp luật, phá vỡ tính thống hệ thống pháp luật tránh khỏi Để thực tốt yêu cầu cần ý đến hai mặt: + Thứ nhất, phải trọng tới việc hoàn thiện Hiến pháp luật + Thứ hai, phải nhanh chóng cụ thể hoá quy định Hiến pháp luật, triệt để tôn trọng tính tối cao Hiến pháp luật Bảo đảm tính thống pháp chế quy mô toàn quốc - Xuất phát từ chất đặc thù nhà n-ớc pháp luật xã hội chủ nghĩa nguyên tắc công dân bình đẳng tr-ớc pháp luật, pháp chế xã hội chủ nghĩa đòi hỏi phải có tÝnh thèng nhÊt vỊ nhËn thøc vµ tỉ chøc thùc pháp luật quy mô toàn quốc, không chấp nhận đặc quyền biệt lệ vô nguyên tắc Ví dụ: Mọi công dân bị vi phạm pháp luật bị xử lý theo quy định pháp luật không phân biệt địa vị xã hội, kinh tế, dân tộc - Thực tốt yêu cầu điều kiện quan trọng để thành lập trật tự kỷ c-ơng quan cấp d-ới phải phục tùng quan cấp trên, lợi ích địa ph-ơng phải phù hợp với lợi ích quốc gia, cá nhân có quyền tự dân chủ nh-ng phải tôn trọng quyền chủ thể khác Các quan xây dựng pháp luật, tổ chức thực bảo vệ pháp luật phải hoạt động cách tích cực, chủ động có hiệu Pháp luật pháp chế xã hội chủ nghĩa 87 Tr-ờng Đại học Quảng Bình - Đối với hoạt động xây dựng pháp luật, cần phải nỗ lực xây dựng hệ thống pháp luật hoàn chỉnh đồng - Đối với hoạt động tổ chức thực pháp luật, mặt quan trọng pháp chế kết việc tổ chức thực pháp luật tiêu chuẩn để xác định tính chất pháp chế xã hội chủ nghĩa, đòi hỏi quan tổ chức thực pháp luật cần phải hoạt động có hiệu - Đối với hoạt động bảo vệ pháp luật, cần phải có biện pháp nhanh chóng hữu hiệu để xử lý nghiêm minh kịp thời hành vi vi phạm pháp luật, tội phạm Nhiệm vụ quan bảo vệ pháp luật nh- án, viện kiểm sát phức tạp Kết hoạt động quan bảo vệ pháp luật có tác động trực tiếp tới việc củng cố tăng c-ờng pháp chế Vì vậy, cần thiết phải trọng biện pháp để bảo đảm cho quan bảo vệ pháp luật hoạt động cách tích cực, chủ động có hiệu Đồng thời nhiệm vụ bảo vệ pháp luật, pháp chế nhiệm vụ tổ chức xã hội toàn dân, yêu cầu đòi hỏi tổ chức công dân phải có trách nhiệm tham gia đấu tranh chống vi phạm pháp luật, bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa Không tách rời công tác pháp chế với văn hoá văn hoá pháp lý - Trình độ văn hoá công chúng cao pháp chế đ-ợc củng cố vững mạnh Văn hoá sở quan trọng để củng cố pháp chế - Nền pháp chế vững mạnh thúc đẩy phát triển văn hoá, nâng cao trình độ văn hoá đông đảo nhân dân, trọng gắn công tác pháp chế với việc nâng cao trình độ văn hoá nói chung trình độ văn hoá pháp lý nói riêng nhân viên nhà n-ớc, nhân viên tổ chức xã hội công dân III Vấn đề tăng c-ờng pháp chế xã hội chủ nghĩa - Tăng c-ờng pháp chế xã hội chủ nghĩa trình phát triển từ thấp đến cao, từ ch-a hoàn thiện đến hoàn thiện, phù hợp với tình hình đặc điểm giai đoạn cách mạng cụ thể, tăng c-ờng pháp chế xã hội chủ nghĩa luôn vấn đề có tính thời cấp thiết nhằm nâng cao hiệu lực quản lý nhà n-ớc, mở rộng dân chủ xã hội chủ nghĩa, phát huy quyền làm chủ nhân dân - Để củng cố tăng c-ờng pháp chế xã hội chủ nghĩa phải áp dụng nhiều biện pháp đồng có biện pháp sau: Tăng c-ờng lãnh đạo Đảng công tác pháp chế - Đây biện pháp bao trùm, xuyên suốt trình củng cố tăng c-ờg pháp chế xã hội chủ nghĩa - Sự lãnh đạo Đảng thể điểm sau: Pháp luật pháp chế xã hội chủ nghĩa 88 Tr-ờng Đại học Quảng Bình + Đảng đề chiến l-ợc, phát triển kinh tế - xã hội đồng thời đề chiến l-ợc toàn diện công tác pháp chế + Đảng đề ph-ơng h-ớng xây dựng pháp luật, tính chất thực pháp luật, giáo dục nâng cao ý thức pháp luật nhân dân, đào tạo bồi d-ỡng cán quản lý để tăng c-ờng cho quan làm công tác pháp luật Đó lãnh đạo toàn diện, có ý nghĩa định kết công tác pháp chế Tuy nhiên Đảng thực lãnh đạo công tác nghĩa Đảng làm thay cho Nhà n-ớc mà Đảng vạch ph-ơng h-ớng đạo, kiểm tra, giám sát hoạt động Nhà n-ớc công tác pháp chế + Sự lãnh đạo Đảng công tác pháp chế đ-ợc thực thông qua g-ơng mẫu Đảng viên tổ chức Đảng sở việc tôn trọng thực nghiêm chỉnh pháp luật nhà n-ớc Nghị Đi hội Đng ton quốc lần thữ VI đ nhấn mnh: Trong điều kiện Đảng cầm quyền, cán bộ, c-ơng vị phải sống làm việc theo pháp luật Không cho phép dựa vào quyền để làm trái php luật Mọi vi phm phi xừ lý. Đẩy mạnh công tác xây dựng hoàn thiện hƯ thèng ph¸p lt x· héi chđ nghÜa - Ph¸p chế đ-ợc củng cố tăng c-ờng sở hệ thống pháp luật ngày phát triển hoàn thiện, kịp thời thể chế hoá chủ tr-ơng, sách, đ-ờng lối Đảng, phản ánh đặc điểm kinh tế xã hội giai đoạn cụ thể - Để có đ-ợc hệ thống pháp luật nh- cần thực nhiều biện pháp nh-: + Phải th-ờng xuyên tiến hành hệ thống hoá pháp luật để phát loại bỏ quy định pháp luật trùng lặp, mâu thuẫn, lạc hậu bổ sung thiếu sót hệ thống pháp luật + Kịp thời thể chế hoá đ-ờng lối, sách Đảng thành pháp luật + Có kế hoạch xây dựng pháp luật phù hợp với giai đoạn cụ thể, đẩy mạnh công tác nghiên cứu khoa học pháp lý, kỹ thuật xây dựng pháp luật để đảm bảo cho hệ thống văn pháp luật đ-ợc mang tính khoa học đạt trình độ kỹ thuật cao, mở rộng hình thức nhân dân lao động tham gia vào việc xây dựng pháp luật Trong xây dựng pháp luật n-ớc ta cần tránh hai khuynh h-ớng: - Chủ quan, nóng vội muốn có hệ thống pháp luật hoàn chỉnh dẫn đến tình trạng pháp luật không phù hợp với tình hình kinh tế - xã hội Pháp luật pháp chế xã hội chủ nghĩa 89 Tr-ờng Đại học Quảng Bình - Không nhận thức vai trò tích cực pháp luật dẫn đến tình trạng chờ đợi chậm chạp muốn dùng biện pháp khác để điều chỉnh quan hệ xã hội Tăng c-ờng công tác tổ chức thực pháp luật - Cần đẩy mạnh công tác nghiên cứu khoa học pháp lý, tăng c-ờng công tác giải thích pháp luật để làm sáng tỏ nội dung ý nghĩa quy định pháp luật làm sở cho việc tuyên truyền giáo dục pháp luật đạt kết - Đẩy mạnh công tác thông tin, tuyên truyền giáo dục pháp luật nhằm làm cho nhân dân hiểu biết pháp luật, nâng cao ý thức pháp luật nhân dân - Chú trọng công tác đào tạo đội ngũ cán pháp lý có đủ trình độ, phẩm chất trị khả công tác để xếp vào quan làm công tác pháp luật, pháp chế - Trong tõng thêi kú cÇn cã sù tỉng kÕt rút kinh nghiệm kịp thời để thấy rõ thiếu sót, nh-ợc điểm công tác tổ chức thực pháp luật, đề ph-ơng h-ớng biện pháp tăng c-ờng hiệu lực công tác Tuy nhiên cần l-u ý phải tiến hành cách đồng biện pháp Tăng c-ờng công tác kiểm tra, giám sát, xử lý nghiêm minh hành vi vi phạm pháp luật - Th-ờng xuyên tổ chức việc kiểm tra hoạt động máy nhà n-ớc đặc biệt hệ thống quan làm công tác bảo vệ pháp chế để phát sai sót, lệch lạc, kịp thời uốn nắn, rút kinh nghiệm bảo đảm cho máy nhà n-ớc hoạt động nhịp nhàng theo nguyên tắc yêu cầu pháp luật - Những vi phạm pháp luật cán máy nhà n-ớc (đặc biệt hệ thống quan làm công tác bảo vệ pháp chế) phải đ-ợc xử lý nghiêm minh theo nguyên tắc ng-ời bình đẳng tr-ớc pháp luật - Đối với quan bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa đòi hỏi phải có ph-ơng pháp hoạt động thích hợp, có hiệu để nhanh chóng phát hiện, làm sáng tỏ vụ việc tiêu cực, vi phạm pháp luật áp dụng biện pháp xử lý nghiêm minh, xác quy định pháp luật Pháp luật pháp chế xã hội chủ nghĩa 90 Tr-ờng Đại học Quảng Bình tài liệu tham khảo Giáo trình Lý luận chung nhà n-ớc pháp luật, Tr-ờng Đại học Luật Hà Nội, NXB CAND, 2004 Giáo trình Nhà n-ớc pháp luật đại c-ơng, NXBĐHQG, Hà Nội, 2000 Pháp luật đại c-ơng, NXB giáo dục, 2000 Giáo trình Luật Hình sự, Tr-ờng Đại học Luật Hà Nội, 2004 Giáo trình Luật Dân sự, Tr-ờng Đại học Luật Hà Nội, 2004 Hiến pháp n-ớc Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam 1992 (sửa đổi số điều năm 2001) Pháp luật pháp chế xã hội chủ nghĩa 91 ... xảy Mỹ, Pháp, Anh c Hình thức pháp luật t- sản Pháp luật pháp chế xã hội chủ nghĩa 24 Tr-ờng Đại học Quảng Bình - Hình thức pháp luật phổ biến pháp luật t- sản văn pháp luật - Tiền lệ pháp hình... Ph¸p lt chủ nô a Bản chất pháp luật chủ nô - Pháp luật chủ nô ý chí giai cấp chủ nô đ-ợc nâng lên thành luật, quy định bảo vệ chế độ chiếm hữu nô lệ b Đặc điểm pháp luật chủ nô + Pháp luật chủ nô... Vì pháp luật nhà n-ớc, đại diện thức toàn xã hội ban hành nên mang tính chất xã hội, nghĩa mức độ nhiều hay ít, pháp luật thể ý chí lợi ích giai tầng khác xã hội Ví dụ: Đối với pháp luật xã hội