Header Page of 126 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN - Lê Thanh Thủy ĐÁNH GIÁ HIỆN TRẠNG QUẢN LÝ CHẤT THẢI NGUY HẠI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH HÀ NAM VÀ ĐỀ XUẤT CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ QUẢN LÝ LUậN VĂN THạC SĨ Hà Nội – Năm 2016 Footer Page of 126 Header Page of 126 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN - Lê Thanh Thủy ĐÁNH GIÁ HIỆN TRẠNG QUẢN LÝ CHẤT THẢI NGUY HẠI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH HÀ NAM VÀ ĐỀ XUẤT CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ QUẢN LÝ Chuyên ngành: Khoa học môi trƣờng Mã số: 60440301 LUậN VĂN THạC SĨ NGƢờI HƢớNG DẫN KHOA HọC: TS PHạM THị VIệT ANH Hà Nội – Năm 2016 Footer Page of 126 Header Page of 126 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan số liệu kết nghiên cứu luận văn trung thực chƣa đƣợc sử dụng để bảo vệ học vị Tôi xin cam kết chắn rằng, giúp đỡ cho việc thực Luận văn đƣợc cảm ơn thông tin trích dẫn luận văn đƣợc rõ nguồn gốc đƣợc phép công bố Hà Nội, ngày tháng 12 năm 2016 HỌC VIÊN Lê Thanh Thủy Footer Page of 126 Header Page of 126 LỜI CẢM ƠN Trƣớc tiên xin cảm ơn thầy, cô giáo, cán Khoa Môi trƣờng - Trƣờng Đại học Khoa học Tự nhiên Hà Nội tạo điều kiện thuận lợi cho học viên nói chung cho thân nói riêng suốt trình học tập nghiên cứu; Tôi xin gửi lời cảm ơn tới Lãnh đạo, cán phụ trách môi trƣờng Sở, Ban Ngành Doanh nghiệp sản xuất kinh doanh đóng địa bàn tỉnh Hà Nam tạo điều kiện giúp đỡ trình khảo sát thực địa thu thập tài liệu xây dựng luận văn; Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới Lãnh đạo tập thể cán công nhân viên chức đồng nghiệp công tác Chi Cục Bảo vệ Môi trƣờng Hà Nam, Sở Tài nguyên Môi trƣờng tỉnh Hà Nam tạo nhiều điều kiện thuận lợi giúp đỡ, động viên khích lệ tôi, đồng thời có ý kiến đóng góp quý báu giúp xây dựng luận văn hoàn thành khóa học; Cuối xin bày tỏ lỏng biết ơn sâu sắc đến Tiến sĩ Phạm Thị Việt Anh, ngƣời tận tình giúp đỡ dẫn hoàn thành luận văn Xin chân thành cảm ơn! HỌC VIÊN Lê Thanh Thủy Footer Page of 126 Header Page of 126 MỤC LỤC MỞ ĐẦU CHƢƠNG I TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 1.1 Tổng quan tỉnh Hà Nam 1.1.1 Điều kiện tự nhiên 1.1.2 Điều kiện kinh tế - xã hội 10 1.1.3 Tình hình phát triển khu công nghiệp, cụm công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp địa bàn tỉnh Hà Nam 16 1.1.4 Các nhóm ngành công nghiệp chủ yếu tỉnh Hà Nam 18 1.1.5 Các vấn đề ô nhiễm môi trƣờng cộm tỉnh Hà Nam 19 1.2 Tổng quan chất thải nguy hại 20 1.2.1 Các khái niệm CTNH quản lý CTNH 20 1.2.2 Nguồn phát sinh, đặc điểm, thành phần tính chất CTNH 21 1.2.3 Các nguyên tắc quản lý CTNH 26 1.2.4 Tình hình QLCTNH 28 1.2.5 Một số phƣơng pháp xử lý CTNH 32 1.2.6 Tình hình nghiên cứu vấn đề quản lý CTNH Hà Nam năm gần 33 CHƢƠNG II ĐỐI TƢỢNG, PHẠM VI, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 34 2.1 Đối tƣợng phạm vi nghiên cứu 34 2.2 Nội dung nghiên cứu 34 2.3 Phƣơng pháp luận phƣơng pháp nghiên cứu 34 2.3.1 Phƣơng pháp luận 34 2.3.2 Phƣơng pháp nghiên cứu 35 CHƢƠNG III KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 37 3.1 Hiện trạng phát sinh CTNH địa bàn tỉnh Hà Nam 37 3.1.1 Lƣợng CTNH phát sinh từ hoạt động sản xuất công nghiệp 38 3.1.2 Lƣợng CTNH phát sinh từ hoạt động sản xuất nông nghiệp 47 3.1.3 Lƣợng CTNH phát sinh từ hoạt động sinh hoạt 48 Footer Page of 126 Header Page of 126 3.1.4 Lƣợng CTNH phát sinh từ hoạt động y tế 49 3.2 Đánh giá thực trạng công tác quản lý CTNH địa bàn tỉnh Hà Nam 52 3.2.1 Hệ thống sách pháp luật có liên quan đến CTNH 52 3.2.2 Hiện trạng tổ chức, máy thực công tác quản lý nhà nƣớc 53 3.2.3 Công tác thẩm định cấp Sổ đăng ký chủ nguồn thải CTNH 56 3.2.4 Công tác phân loại, thu gom, vận chuyển, xử lý CTNH thực chế độ báo cáo QLCTNH định kỳ 57 3.2.5 Công tác tra, kiểm tra, xử lý vi phạm giám sát, kiểm soát việc chấp hành quy định QLCTNH 60 3.2.6 Công tác kiểm kê nguồn thải, quan trắc môi trƣờng 61 3.2.7 Công tác đào tạo, tuyên truyền, nâng cao nhận thức cộng đồng 62 3.2.8 Đầu tƣ xã hội hóa kinh phí nghiệp môi trƣờng 63 3.3 Đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quản lý CTNH địa bàn tỉnh Hà Nam 64 3.3.1 Quan điểm QLCTNH tỉnh Hà Nam 64 3.3.2 Giải pháp quy hoạch 64 3.3.3 Đề xuất biện pháp kinh tế hỗ trợ quản lý CTNH 65 3.3.4 Xây dựng Quy chế quản lý CTNH địa bàn tỉnh Hà Nam 67 3.3.5 Đào tạo, nâng cao nhận thức lực QLCTNH 68 3.3.6 Công tác thanh, kiểm tra xử lý vi phạm 70 3.3.7 Hoàn thiện máy, tổ chức thực công tác quản lý môi trƣờng 71 3.3.8 Đề xuất quy trình QLCTNH 71 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 76 Kết luận 76 Kiến nghị 77 TÀI LIỆU THAM KHẢO 78 Footer Page of 126 Header Page of 126 DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1: Lƣợng mƣa tháng năm (đơn vị mm) Bảng 1.2: Độ ẩm tháng năm (đơn vị %) .6 Bảng 1.3: Nhiệt độ tháng năm (đơn vị 0C) Bảng 1.4: Giờ nắng tháng năm (đơn vị : giờ) .7 Bảng 1.5: Dân số Hà Nam, giai đoạn 2011÷2014 12 Bảng 1.6: Các công trình giao thông đƣờng thực địa bàn Hà Nam, giai đoạn 2011÷2015 14 Bảng 1.7: Phát triển hệ thống giao thông đƣờng địa bàn tỉnh Hà Nam 2011÷2015 .14 Bảng 1.8: Các loại phƣơng tiện giao thông đăng ký địa bàn tỉnh Hà Nam, giai đoạn 2011÷2015 15 Bảng 1.9: Danh mục quy hoạch mạng lƣới CCN-TTCN tỉnh Hà Nam đến năm 2015, tầm nhìn đến năm 2020 [12] 17 Bảng 1.10: Sản lƣợng sản phẩm công nghiệp năm gần [7] 19 Bảng 1.11: Khối lƣợng CTR công nghiệp nguy hại số ngành công nghiệp điển hình KCN thuộc vùng KTTĐ phía Nam [1] 22 Bảng 1.12: Phân loại CTNH theo TCVN 6706: 2009 23 Bảng 1.13: Lƣợng CTNH phát sinh theo ngành Việt Nam [1] 29 Bảng 1.14: Các loại CTNH Việt Nam cần đƣợc giám sát đặc biệt 30 Bảng 1.15: CTNH phát sinh số tỉnh, thành phố năm 2010 [1] 31 Bảng 3.1: Tổng hợp khối lƣợng số loại CTNH phát sinh chủ yếu địa bàn tỉnh Hà Nam 37 Bảng 3.2: Tổng hợp khối lƣợng CTNH phát sinh hoạt động sản xuất số ngành công nghiệp địa bàn tỉnh Hà Nam [9] 39 Bảng 3.3: Tổng khối lƣợng CTNH phát sinh địa bàn tỉnh Hà Nam theo nguồn Đăng ký chủ nguồn thải CTNH tính đến tháng 12/2015 [9] 40 Bảng 3.4: Khối lƣợng CTNH từ số ngành nghề Hà Nam 41 Bảng 3.5: Khối lƣợng CTNH phân theo khu vực sản xuất địa bàn tỉnh Hà Nam năm 2015 41 Bảng 3.6: Hệ số phát thải CTRCNNH 43 Bảng 3.7: Dự báo giá trị sản lƣợng số ngành công nghiệp chủ yếu địa bàn tỉnh Hà Nam từ 2017 – 2020 [13] 45 Bảng 3.8: Dự báo lƣợng phát sinh CTRCNNH số ngành công nghiệp chủ yếu địa bàn tỉnh Hà Nam từ 2017 – 2020 46 Bảng 3.9: Khối lƣợng thuốc bảo vệ thực vật dùng hoạt động nông nghiệp năm gần 47 Bảng 3.10: Lƣợng CTNH sinh hoạt phát sinh qua năm [8] 48 Bảng 3.11: Tải lƣợng chất thải y tế nguy hại phát sinh năm 2015 49 Bảng 3.12: Dự báo lƣợng CTR y tế nguy hại phát sinh bệnh viện đóng địa bàn tỉnh Hà Nam đến năm 2020 51 Bảng 3.13: Tình hình cấp Sổ đăng ký chủ nguồn thải địa bàn tỉnh 57 Footer Page of 126 Header Page of 126 DANH MỤC HÌNH Hình 1.1: Bản đồ hành tỉnh Hà Nam Hình 1.2: Sơ đồ ảnh hƣởng CTNH ngƣời môi trƣờng .25 Hình 1.3: Sơ đồ kỹ thuật giảm thiểu CTNH [10] 27 Hình 1.4: Quy trình thu gom, lƣu giữ, vận chuyển xử lý CTNH 27 Hình 3.1: Sơ đồ tổ chức máy QLNN môi trƣờng tỉnh Hà Nam 54 Hình 3.2: Sơ đồ tổ chức máy QLNN môi trƣờng Sở TNMT Hà Nam .55 Hình 3.3: Quy trình cấp Sổ chủ nguồn thải CTNH 56 Hình 3.4: Sơ đồ hệ thống thu, nộp sử dụng phí CTNH [5] 66 Hình 3.5: Sơ đồ tổ chức chế phối hợp thực thu phí hành QLCTNH 67 Hình 3.6: Mô hình cộng đồng tham gia quản lý CTNH [5] 70 Hình 3.7: Quy trình quản lý kỹ thuật CTNH [5] .72 Footer Page of 126 Header Page of 126 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT CTR: Chất thải rắn CTNH: Chất thải nguy hại QLBVMT: Quản lý bảo vệ môi trƣờng CTRNH: Chất thải rắn nguy hại CTRCNNH: Chất thải rắn công nghiệp nguy hại QLCTNH: Quản lý chất thải nguy hại QLCTR: Quản lý chất thải rắn QLNN: Quản lý Nhà nƣớc QLMT: Quản lý môi trƣờng TN&MT: Tài nguyên Môi trƣờng KH&CN: Khoa học Công nghệ NN&PTNT: Nông nghiệp Phát triển nông thôn BVTV: Bảo vệ thực vật QCVN: Quy chuẩn Việt Nam TCVN: Tiêu chuẩn Việt Nam KCN: Khu công nghiệp CCN: Cụm công nghiệp HĐND: Hội đồng nhân dân UBND: Ủy ban nhân dân KT-XH: Kinh tế - xã hội ODA: Hỗ trợ phát triển thức GDP: Tổng sản phẩm nội địa WHO: Tổ chức y tế giới TTCN: Tiểu thủ công nghiệp VLXD: Vật liệu xây dựng PCB: Hợp chất hữu khó phân hủy Footer Page of 126 Header Page 10 of 126 MỞ ĐẦU Hà Nam với lợi tỉnh có nhiều nguồn tài nguyên khoáng sản phong phú, có hệ thống giao thông thuận lợi có nhiều chế thu hút đầu tƣ, lại trình phấn đấu đến năm 2020 đƣa thành phố Phủ ý trở thành đô thị loại đƣa tỉnh trở thành trung tâm dịch vụ chất lƣợng cao y tế, giáo dục - đào tạo du lịch cấp vùng nên có tốc độ tăng trƣởng kinh tế - xã hội mạnh mẽ Trong năm gần đây, kinh tế nƣớc có chiều hƣớng tăng trƣởng chậm ảnh hƣởng khủng khoảng, suy thoái kinh tế toàn cầu, nhƣng Hà Nam trì mức tăng trƣởng kinh tế hợp lý Theo đánh giá nêu Nghị Đại hội đại biểu Đảng tỉnh Hà Nam lần thứ XIX nhiệm kỳ 2015÷2020, kinh tế Hà Nam phát triển ổn định, đạt mức tăng trƣởng bình quân 13%/năm (giá so sánh 1994) Tái cấu kinh tế gắn với đổi mô hình tăng trƣởng bƣớc đầu đạt kết tích cực Cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hƣớng tăng tỷ trọng công nghiệp - xây dựng Năm 2015, GDP bình quân đầu ngƣời đạt 42,3 triệu đồng, vƣợt tiêu Đại hội Thu ngân sách đạt tốc độ tăng trƣởng cao (21,4%/năm), đích trƣớc năm so với tiêu Đại hội Tổng vốn đầu tƣ toàn xã hội năm đạt 70.575 tỷ đồng, tăng bình quân 14,2%/năm.Giá trị sản xuất công nghiệp (giá SS 2010) tăng bình quân 18,63%/năm; Tổng mức bán lẻ doanh thu dịch vụ tiêu dùng xã hội tăng bình quân 20%/năm; Cơ cấu kinh tế dịch chuyển theo hƣớng sản xuất hàng hóa, tăng hiệu quả… Ô nhiễm môi trƣờng môi trƣờng nói chung ô nhiễm môi trƣờng chất thải nguy hại gây vấn đề mới, đƣợc đề cập nhƣng thực tế cho thấy trình phát triển kinh tế - xã hội nay, phận không nhỏ sở sản xuất kinh doanh, ngành, cấp quyền thƣờng tập trung phát triển lợi ích kinh tế mà quên việc trọng bảo vệ môi trƣờng sống cộng động xã hội xung quanh Theo đánh giá, vấn đề ô nhiễm môi trƣờng có liên quan đến chất thải nguy hại Hà Nam nói riêng nhiều địa phƣơng khác nói chung vấn đề nóng, chƣa nhận đƣợc quan tâm, hiểu biết tầm, tốc độ công nghiệp hoá, đô thị hoá, đại hoá tỷ lệ thuận với nhu cầu nguyên vật liệu, loại hoá chất độc hại tải lƣợng Footer Page 10 of 126 Header Page 30 of 126 2.1.2 Khái niệm quản lý CTNH [3] Quản lý chất thải trình bao gồm thu gom, vận chuyển, xử lý, tái chế tiêu hủy, quan trắc loại chất thải Mục đích quản lý chất thải nhằm làm giảm nguy cơ, tác động chất thải tới sức khỏe ngƣời môi trƣờng Theo Luật BVMT 2014, quản lý chất thảilà hoạt động phân loại, thu gom, vận chuyển, giảm thiểu, tái sử dụng, tái chế, xử lý, tiêu hủy, thải loại chất thải 1.2.2 Nguồn phát sinh, đặc điểm, thành phần tính chất CTNH 1.2.2.1 Nguồn phát sinh CTNH Do tính đa dạng loại hình công nghiệp, hoạt động thƣơng mại tiêu dùng, hoạt động sống hay hoạt động nông nghiệp mà CTNH phát sinh từ nhiều nguồn khác Việc phát thải chất công nghệ, hay trình độ dân trí dẫn đến việc thải chất thải vô tình hay cố ý Có thể chia nguồn phát sinh CTNH thành nguồn nhƣ sau: - Từ hoạt động công nghiệp (ví dụ sản xuất thuốc kháng sinh, sản xuất thuốc BVTV, hóa chất ); - Từ dịch vụ y tế, khám chữa bệnh (chất thải lây nhiễm, vật sắc nhọn, chất thải từ phòng thí nghiệm, từ dƣợc phẩm; bệnh phẩm); - Từ hoạt động nông nghiệp (sử dụng loại thuốc BVTV); - Từ thƣơng mại (nhập hay xuất hàng hóa độc hại không đạt yêu cầu cho sản xuất hay hàng hạn sử dụng,.v.v.); - Từ việc tiêu dùng dân dụng (việc sử dụng pin, sử dụng acquy, dầu nhớt bôi trơn,.v.v.) Trong nguồn phát sinh hoạt động sản xuất công nghiệp tạo nhiều CTNH mối quan tâm lớn So với nguồn phát sinh khác, nguồn công nghiệp mang tính thƣờng xuyên ổn định nhất, nguồn từ dân dụng hay sinh hoạt không nhiều, tƣơng đối nhỏ, CTNH nông nghiệp mang tính phát tán nên khó kiểm soát Theo Báo cáo môi trƣờng quốc gia năm 2011 cho thấy lƣợngCTRNH chiếm khoảng 15%-20% lƣợng CTR công nghiệp Đây nguồn ô nhiễm tiềm tàng đáng lo ngại cho môi trƣờng sức khỏe cộng đồng CTNH phát sinh từ KCN khu vực phía Nam khoảng 82.000 - 134.000 tấn/năm, cao khu vực Footer Page 30 of 126 21 Header Page 31 of 126 khác (gấp lần miền Bắc khoảng 20 lần miền Trung) Thực tế lƣợng phát sinh CTNH lớn hơn, chƣa đƣợc quản lý cách thống kê đầy đủ Các sở sản xuất nhỏ lẻ nằm KCN nguồn phát sinh CTNH không nhỏ tạo lƣợng CTR công nghiệp nói chung CTNH nói riêng lớn Bảng 1.11: Khối lƣợng CTR công nghiệp nguy hại số ngành công nghiệp điển hình KCN thuộc vùng KTTĐ phía Nam [1] STT Ngành nghề phát sinh Tải lƣợng (tấn/năm) Ngành chế biến dầu mỏ 16.400 Ngành luyện kim (sản xuất thép) 5.400 – 11.840 Ngành sản xuất phƣơng tiện giao thông dịch 21.972 vụ sửa chữa Ngành xi mạ 895 – 14.499 Ngành sản xuất VLXD 8.130 – 12.770 Ngành hóa chất thuốc BVTV 8.855 – 14.941 Ngành điện tử ắc quy 2.481 – 3.191 Ngành sản xuất giày da 12.445 – 15.160 Ngành sản xuất dệt nhuộm 8.470 – 10.137 10 Ngành thuộc da sản phẩm 7.848 – 9.936 11 Ngành sản xuất giấy 5.330 – 6.812 12 Ngành sản xuất điện 123 – 200 Tổng 81.959 – 112.886 1.2.2.2 Đặc điểm thành phần tính chất CTNH CTNH có đặc tính sau: - Dễ nổ (N): Các chất thải thể rắn lỏng mà thân chúng nổ kết phản ứng hoá học (khi tiếp xúc với lửa, bị va đập ma sát), tạo loại khí nhiệt độ, áp suất tốc độ gây thiệt hại cho môi trƣờng xung quanh - Dễ cháy(C): Chất thải lỏng có nhiệt độ bắt cháy thấp 60 độ C,chất rắn có khả tự bốc cháy phát lửa bị ma sát, hấp thu độ ẩm, thay đổi hóa học tự phát điều kiện bình thƣờng, khí nén cháy Footer Page 31 of 126 22 Header Page 32 of 126 - Oxy hoá (OH): Các chất thải có khả nhanh chóng thực phản ứng oxy hoá toả nhiệt mạnh tiếp xúc với chất khác, gây góp phần đốt cháy chất - Ăn mòn (AM): chất hỗn hợp chất có tính axit mạnh (pH nhỏ 2), kiềm mạnh (pH lớn 12,5) - Có độc tính ( Đ): + Độc tính cấp: Các chất thải gây tử vong, tổn thƣơng nghiêm trọng có hại cho sức khoẻ qua đƣờng ăn uống, hô hấp qua da; + Độc tính từ từ mãn tính: Các chất thải gây ảnh hƣởng từ từ mãn tính, kể gây ung thƣ, ăn phải, hít thở phải ngấm qua da; + Sinh khí độc: Các chất thải chứa thành phần mà tiếp xúc với không khí với nƣớc giải phóng khí độc, gây nguy hiểm ngƣời sinh vật; + Có độc tính sinh thái (ĐS): Các chất thải gây tác hại nhanh chóng từ từ môi trƣờng thông qua tích luỹ sinh học và/hoặc gây tác hại đến hệ sinh vật - Dễ lây nhiễm (LN): Các chất thải có chứa vi sinh vật độc tố gây bệnh cho ngƣời động vật Bảng 1.12: Phân loại CTNH theo TCVN 6706: 2009 Stt Loại chất thải Chất thải lỏngdễ cháy Mã số TCVN 6706 Mô tả tính nguy hại Chấtthảilỏngcónhiệtđộbắtcháydƣớ 1.1 i 60 độ Chấtthảikhônglàchấtlỏng,bốc 1.Chất thải dễ Chất thải dễ cháy 1.2 p,tkhíquyển bắt lửa dễ cháy cháykhibịmasáthoặcởđiềukiện Chất thải có khả tự bốc cháy Chất thải tự cháy tự nóng lên điều kiện vận 1.3 chuyển bình thƣờng, tự nóng lên tiếp xúc với không khí có khả bốc cháy Footer Page 32 of 126 23 Header Page 33 of 126 Chấtthảitạorakhí dễ cháy Chấtthảikhigặpnƣớc,tạoraphản 1.4 cháy Chất Chất thải có tính axit thải gây Chất thải có tính ăn ăn mòn mòn 2.1 2.2 Chất thải dễ nổ tạoranhiềukhí, ởnhiệtđộvàáp suất tácnhânoxyhoávô vơ 4.1 Chấtthải hoá vớitốcđộ>6,35mm/nămở55độ C thích hợp gây nổ Chấtthải chứa dễ bị ôxi Chấtthảilỏngcóthểănmònthép lỏngtựphảnứnghoáhọc nổ Chất thải lỏng có Ph2 LàCTRhoặclỏnghoặchỗn hợprắn Chất thải dễ ứnggiảiphóngkhídễcháyhoặctự Chất thải có chứa clorat, pecmanganat, peoxit vô cơ… Chất thải hữu chứa cấu trúc Chất thải chứa peoxyt hữucơ 4.2 phân tử -0-0khôngbềnvớinhiệtnêncó thể bịphânhuỷ vàtạo nhiệt nhanh, Chấtthải Chất thải gây độc cấp tính gây độc Chất thải gây độc cho mãn tính ngƣờivàs inh vật Chất thải sinh khí độc Chấtthảicóchứachấtđộccóthể 5.1 gâytử vonghoặctổnthƣơngtrầm trọng tiếp xúc 5.2 Chấtthảichứacácthànhphầnmà 5.3 tiếp xúcvớikhông khí nƣớc giải phóng khí độc Chấtthảicóchứacácthànhphàn Chất đôc choHST Chất độc cho hệ sinh thái cóthể gây racáctácđộngcóhại đốivớimôitrƣờngthôngquatích luỹsinhhọchoặcgâyảnhhƣởng chohệ sinh thái 7.Chấtthả Footer Page 33 of 126 Chất thải lâynhiễm Chấtthảicóchứacácvisinhvật sống 24 Header Page 34 of 126 i lây bệnh hoăc độc t ố chúngcó chứa nhiễm mầmbệnh 1.2.2.3 Tác động CTNH sức khỏe cộng đồng môi trường sinh thái Gây mùi khó chịu từ trình bay hơi, phân huỷ rác thải Nƣớc thải rỉ rác phát sinh việc buông lỏng quản lý CTNH gây ô nhiễm môi trƣờng đất, nƣớc, không khí ảnh hƣởng đến đời sống ngƣời dân Rác thải làm mỹ quan đô thị Rác thải nơi tập trung nhiều côn trùng, động vật có nguy dẫn đến lan truyền dịch bệnh, đặc biệt chất thải y tế nguy hại Rác thải nguy hại chứa chất độc, mầm bệnh nguy hiểm ngƣời tiếp xúc Hình 1.2: Sơ đồ ảnh hƣởng CTNH ngƣời môi trƣờng MT KK Kim loại độc thăng hoa Cr, As, Pb, Dioxin Hơi dung môi, chất hữu cơ, bụi, CO2, NOx, SO2, CO, - CTNH - Thu gom - Tái chế, xử lý, phân hủy Thở Nƣớc rỉ rác: Kim loại nặng, Pb, Cu, Cr, Hg, Chất HC, TBVTV, Dầu mỡ, Ngƣời ÔN nƣớc mặt ÔN nƣớc ngầm ÔN đất Mỹ quan Ăn uống Footer Page 34 of 126 25 Header Page 35 of 126 1.2.3 Các nguyên tắc quản lý CTNH Theo thứ tựƣu tiên, hệ thống QLCTNH đƣợcthực nhƣ sau: - Giảm thiểu chất thải nguồn; - Thu gomlƣu giữ vận chuyển chất thải nguy hại; - Tái sinh, tái sử dụng; - Xử lý; - Chôn lấp; 1.2.3.1 Giảm thiểu chất thải nguồn Giảmthiểuchấtthảitạinguồnlàcácbiệnphápquảnlývàvậnhànhsảnxuất,thayđổi quytrìnhcôngnghệsảnxuấtnhằmgiảmlƣợngchấtthảihayđộctínhcủaCTNH (Sản xuất hơn) * Cải tiếntrongquản lý vận hành sản xuất: Côngtácnàynhằmgiảmthiểutốiđaviệchìnhthànhcácsảnphẩmlỗivàcóthểgiảm đángkểcácnguyênphụliệudƣthừakhôngcầnthiết * Thayđổi trình sản xuất Đâylàhìnhthức giảmthiểuchấtthảiđƣợcxemlàíttốnkémnhất.Cáchìnhthứcthayđổiquátrìnhsảnxuất baogồm: - Thay đổi nguyên liệu đầuvào; - Thay đổi kỹ thuật/ công nghệ; - Cải tiến quy trình sảnxuất; - Điều chỉnh thông số vận hành; Footer Page 35 of 126 26 Header Page 36 of 126 Kỹ thuật giảm thiểu chất thải Giảm thiểu nguồn Tái sử dụng (Sử dụng lại/Thu hồi) Quá trình (Sản xuất hơn/Công nghệ hơn) Tái sử dụng chỗ Vận hành tốt, vệ sinh công nghiệp tốt, kỹ thuật bảo dƣỡng tốt Tái sử dụng sở Thay đổi nguyên liệu đầu vào Thay đổi công nghệ Thay đổi sản phẩm Hình 1.3: Sơ đồ kỹ thuật giảm thiểu CTNH [8] 1.2.3.2 Thu gom, lưu giữ vận chuyển xử lý CTNH Hình 1.4: Quy trình thu gom, lƣu giữ, vận chuyển xử lý CTNH Nguồn phát sinh CRT, CTNH - Nguồn - Lƣợng - Thành phần Thu gom sơ cấp Thu gom xử lý nguồn Thu gom thứ cấp Vận chuyển Tiêu hủy, chôn lấp CTR, CTNH Footer Page 36 of 126 27 Tái chế Xử lý trung gian Header Page 37 of 126 1.2.4 Tình hình QLCTNH 1.2.4.1 Tình hình QLCTNH nước Hiện giới có nhiều quan quốc tế nhƣ IRPTC (tổ chức đăng ký toàn cầu hoá chất độc tiềm tàng) IPCS (chƣơng trình toàn cầu an toàn hoá chất) WHO (Tổ chức Y tế giới) xây dựng quản lý liệu thông tin an toàn hoá chất Tuỳ điều kiện KT - XH mức độ phát triển khoa học kỹ thuật cùngvới nhận thức quản lý chất thải mà nƣớc có cách xử lý chất thải riêng Cũng cần nhấn mạnh nƣớc phát triển giới thƣờng áp dụng đồng thời nhiều phƣơng pháp để xử lý chất thải, có CTNH, tỷ lệ xử lý chất thải rắn phƣơng pháp nhƣ đốt, xử lý học, hóa/lý, sinh học, chôn lấp, Qua số liệu thống kê số nƣớc giới cho thấy rằng, Nhật Bản nƣớc sử dụng phƣơng pháp thu hồi chất thải rắn với hiệu cao (38%), sau đến Thuỵ Sỹ (33%), lúc Singapore sử dụng phƣơng pháp đốt, Pháp lại sử dụng phƣơng pháp xử lý vi sinh nhiều (30%), Các nƣớc sử dụng phƣơng pháp chôn lấp hợp vệ sinh nhiều việc quản lý chất thải rắn Phần Lan (84%), Thái Lan (Băng Cốc - 84%), Anh (83%), Liên Bang Nga (80%) Dƣới mô tả tổng quan tình hình QLCTNH số nƣớc khu vực giới Trung Quốc Với công nghệ tái chế phát triển tận dụng lại phần đáng kể CTNH, lại chất thải đƣợc thải vào nƣớc đất Biện pháp xử lý thông thƣờng đƣa vào bãi rác hở, nhiên có số hố chôn lấp hợp vệ sinh Phần lớn CTNH khu vực kinh tế, số xí nghiệp có khả xử lý chỗ Trung Quốc đề Luật kiểm soát phòng ngừa nhiễm bẩn chất thải rắn (1995), quy định ngành công nghiệp phải đăng ký việc phát sinh chất thải, nƣớc thải, đồng thời phải đăng ký việc chứa đựng, xử lý tiêu huỷ chất thải, liệt kê chất thải từ ngành công nghiệp, đặc biệt ngành công nghiệp hoá chất Thái Lan CTNH Thái Lan đƣợc đƣa vào hệ thống xử lý trung tâm với công nghệ xử lý thấp, hệ thống xử lý đƣợc vận hành từ năm 1998 phƣơng thức xử lý Footer Page 37 of 126 28 Header Page 38 of 126 chủ yếu xử lý hoá/lý ổn định chôn lấp an toàn với hệ thống phối trộn hữu (cho đốt lò xi măng) Hà Lan Việc xử lý chất thải Hà Lan đƣợc tham gia tổng lực quyền, xã hội nhƣ quan chuyên ngành CTNH đƣợc xử lý nhiều cách khác nhau, phần lớn đƣợc thiêu huỷ, phần đƣợc tái chế Hàng năm, Hà Lan có tới 20 triệu chất thải 60% số đƣợc đổ bãi chứa, phần lại đƣợc đƣa vào lò thiêu huỷ tái chế 1.2.4.2 Tình hình quản lý CTNH Việt Nam Theo Báo cáo HTMT Quốc Gia giai đoạn 2011-2015 tổng lƣợng CTNH phát sinh khoảng 800 nghìn tấn/năm, công tác quản lý đƣợc quan tâm đầu tƣ với khối lƣợng CTNH đƣợc thu gom, xử lý tăng qua năm, nhiên tỷ lệ thấp (khoảng 40%) Vấn đề quản lý, đầu tƣ cho công nghệ xử lý CTR nói chung CTNH nói riêng chƣa có nhiều cải thiện so với giai đoạn trƣớc Phát sinh CTNH đa dạng nguồn chủng loại công tác phân loại nguồn yếu dẫn đến khó khăn công tác quản lý xử lý Chất thải công nghiệp Việt Nam chiếm khoảng từ 13% - 20% tổng lƣợng chất thải, số đó, CTNH chiếm khoảng 18% tổng số chất thải công nghiệp CTNH phát sinh từ hoạt động sản xuất nông nghiệp nhƣ vỏ chai lọ hóa chất, phân bón, thuốc BVTV, Trong hoạt động y tế, lƣợng CTR y tế phát sinh vào khoảng 350 tấn/ngày CTR y tế nguy hại chiếm tỉ trọng khoảng 20 - 25% tổng lƣợng phát sinh sở y tế Đó chất thải có tính lây nhiễm nhƣ máu, dịch, chất tiết, phận thể, vật sắc nhọn, chất thải hóa học, dƣợc phẩm, chất thải phóng xạ bình áp suất có khả cháy nổ Bảng 1.13: Lƣợng CTNH phát sinh theo ngành Việt Nam [1] STT Ngành Khối lƣợng (tấn/năm) Công nghiệp nghẹ 60.000 Hóa chất 45.000 Cơ khí luyện kim 26.000 Y tế 10.000 Từ chất thải sinh hoạt đô thị 5.000 Footer Page 38 of 126 29 Header Page 39 of 126 STT Ngành Khối lƣợng (tấn/năm) Chế biến thực phẩm 4.000 Điện, điện tử 2.000 Tổng cộng 152.000 Theo dự báo, tổng lƣợng CTNH phát sinh năm 2015 khoảng 1,55 triệu tấn, năm 2020 khoảng 2,8 triệu Do lƣợng phát sinh CTNH ngày gia tăng, biện pháp quản lý phù hợp dẫn đến nguy gây ô nhiễm môi trƣờng nghiêm trọng bắt nguồn từ hoạt động không kiểm soát nhƣ vận chuyển trái phép xử lý không an toàn môi trƣờng Bảng 1.14: Các loại CTNH Việt Nam cần đƣợc giám sát đặc biệt [1] STT Loại chất thải Các đặc tính Chất thải PCB Độc hại Bùn chứa kim loại nặng Độc hại Các dung môi chứa Halogen Độc hại Các dung môi không chứa Halogen Độc hại Chất thải thuốc BVTV Độc hại Các phẩm màu hƣớng hƣơng liệu Độc hại Sơn loại nhựa tính nhân tạo cao Độc hại Các dung môi Độc hại Axít kiềm Ăn mòn 10 Các chất tẩy rửa Ăn mòn 11 Rác thải hữu Sinh học 12 Rác thải hữu có khả thối rữa Sinh học 13 Vải đồ dệt Cháy 14 Lông Cháy 15 Dầu dầu mỡ Cháy 16 Chất thải chứa dầu Cháy 17 Dầu thải Cháy 18 Chất thải y tế Độc hại Footer Page 39 of 126 30 Header Page 40 of 126 Hiện nay, tổng công suất xử lý chủ hành nghề QLCTNH đáp ứng phần lƣợng CTNH phát sinh Một số đơn vị thiếu hiểu biết chƣa cập nhật quy định phƣơng tiện vận chuyển CTNH chuyên dụng, loại hình công nghệ xử lý chất thải nƣớc, khó khăn cho việc lựa chọn công nghệ thích hợp để lắp đặt sở xử lý Ngoài ra, đối tƣợng hành nghề chƣa có hƣớng dẫn kỹ thuật đầy đủ liên quan đến phƣơng tiện, thiết bị chuyên dụng cho việc hành nghề vận chuyển xử lý CTNH Đồng thời quy định/quy chuẩn kỹ thuật liên quan đến hoạt động hành nghề vận chuyển xử lý CTNH đƣợc ban hành nhƣng thiếu chƣa đầy đủ Bảng 1.15: CTNH phát sinh số tỉnh, thành phố năm 2010 [1] (Đơn vị: tấn/ngày) CTR công nghiệp STT Loại đô thị Tỉnh/thành phố Đặc biệt (Đô thị loại I – TP.Hồ Chí Minh 4606,12 Thành phố trực thuộc Trung Đà Nẵng 83,07 ƣơng) Cần Thơ 27,25 Đắc Lắc 9,46 Khánh Hòa 441,80 Lâm Đồng 10,57 Bình Định 121,53 Đồng Nai 990,07 Tiền Giang 62,3 Gia Lai 18,98 11 Bà Rịa – Vũng Tàu 274,1 12 Sóc Trăng 30,98 Ninh Thuận 17,52 Kon Tum 2,1 Bình Dƣơng 830,38 Tỉnh có đô thị loại I Tỉnh có đô thị loại II 10 13 Tỉnh có đô thị loại III 14 15 nguy hại Tình hình cấp Sổ đăng ký chủ nguồn thải Tính đến năm 2011, số lƣợng chủ nguồn thải CTNH đăng ký với Sở TN&MT để đƣợc cấp Sổ đăng ký chủ nguồn thải tăng lên rõ rệt, giai đoạn Footer Page 40 of 126 31 Header Page 41 of 126 2007 - 2011 Sở Tài nguyên Môi trƣờng tỉnh thành phố cấp khoảng 1.100 Sổ Đăng ký chủ nguồn thải CTNH [1] Hiện chƣa có số thống kê cụ thể, nhƣng thực tế số lớn nhiều lần, tính riêng tỉnh Hà Nam, Sở TN&MT cấp khoảng 500 Sổ Đăng ký chủ nguồ thải CTNH cho sở sản xuất kinh doanh địa bàn tỉnh Về công tác thu gom, vận chuyển, xử lý CTNH Tính đến tháng 6/2015, toàn quốc có 83 doanh nghiệp với 56 đại lý thu gom rác có địa bàn hoạt động từ hai tỉnh trở lên đƣợc Bộ TN&MT cấp phép khoảng 130 đơn vị địa phƣơng cấp phép hoạt động Trong đó, riêng công suất xử lý chất thải nguy hại đƣợc Bộ Tài nguyên Môi trƣờng cấp phép khoảng 1.300 nghìn tấn/năm Về công tác tra, kiểm tra, giám sát - Việc tra, kiểm tra hoạt động liên quan đến CTNH đƣợc quan QLMT địa phƣơng trung uơng tiến hành định kỳ hàng năm đột xuất Trong năm gần đây, CTNH vấn đề nóng bỏng đƣợc dƣ luận quan tâm, vậy, công tác thƣờng đƣợc thực sở phối hợp chặt chẽ Bộ, ngành (Bộ Công an, Bộ Công thƣơng, Bộ Y tế, Bộ TN&MT) cấp Các vấn đề khác Về công tác quy hoạch xử lý CTNH: quy hoạch xử lý CTNH nằm quy hoạch xử lý chất thải rắn, nhiên, tính đến hầu hết địa phƣơng chƣa có định phê duyệt quy hoạch xử lý chất thải rắn (trong có CTNH) trừ số địa phƣơng có hoạt động công nghiệp phát triển nhƣ Thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội, Đồng Nai, Bình Dƣơng, Long An, Bà Rịa Vũng Tàu 1.2.5 Một số phƣơng pháp xử lý CTNH Các phƣơng pháp xử lý CTNH chủ yếu nay: - Chôn lấp có kiểm soát bãi chôn lấp, hầm chôn lấp, thƣờng áp dụng Công ty môi trƣờng đô thị, công ty nhà nƣớc nơi có mặt rộng, phù hợp quy hoạch lâu dài nhƣ Công ty môi trƣờng đô thị Hà Nội; Footer Page 41 of 126 32 Header Page 42 of 126 - Xử lý công nghệ xử lý CTNH Công ty đƣợc cấp phép hành nghề xử lý chất thải nguy hại; - Lƣu giữ xử lý sở phát sinh CTNH (thƣờng hay áp dụng chất thải y tế); - Tái chế, tái sử dụng chuyển giao cho sở tái chế làm nguyên liệu đầu vào cho hoạt động sản xuất 1.2.6 Tình hình nghiên cứu vấn đề quản lý CTNH Hà Nam năm gần Hàng năm, Sở Tài nguyên Môi trƣờng thực công tác tổng kết, đánh giá công tác bảo vệ môi trƣờng lĩnh vực QLCTNH, bên cạnh hàng năm Sở tiến hành đánh giá trạng môi trƣờng địa bàn tỉnh, có lồng ghép đánh giá vấn đề liên quan tới CTNH tiêu biểu nhƣ: Báo cáo Hiện trạng môi trường chuyên đề chất thải rắn (năm 2011); Báo cáo Hiện trạng môi trường chuyên đề KCN, CCN, TTCN-LN (năm 2014); Báo cáo HTMT tổng thể giai đoạn 2011-2015; Báo cáo HTMT chuyên đề chất thải y tế (năm 2016) Tuy nhiên, việc đánh giá công tác QLCTNH địa bàn tỉnh Hà Nam dừng lại mức độ hạn chế, thực tế chƣa có nghiên cứu chuyên đề chuyên sâu CTNH đƣợc thực Footer Page 42 of 126 33 Header Page 43 of 126 TÀI LIỆU THAM KHẢO Tiếng Việt Bộ Tài nguyên Môi trƣờng (2011), Báo cáo môi trường quốc gia năm 2011, 2012, 2013, 2014, 2015 Cục thống kê tỉnh Hà Nam (2014), Niên giám thống kê năm 2013, 2014, 2015, Nhà xuất thống kê Quốc hội Nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2014), Luật Bảo vệ môi trường, Nhà xuất trị quốc gia Lê Thùy Trang (2007) Xây dựng hệ số phát thải chất thải rắn công nghiệp nguy hại phục vụ quản lý môi trường khu công nghiệp tập trung địa bàn tỉnh Bình Dương, luận văn thạc sỹ, Viện Tài nguyên – Môi trƣờng,trƣờng đại học quốc gia Tp.HCM Sở Công thƣơng Hà Nam (2014), Báo cáo số 834/BC-SCT ngày 19/8/2016 tình hình quản lý cụm công nghiệp địa bàn tỉnh Hà Nam; Sở Tài nguyên Môi trƣờng tỉnh Hà Nam, Báo cáo trạng môi trường năm 2013, 2014, 2015 Sở Tài nguyên Môi trƣờng Hà Nam (2015), Báo cáo kết quản lý chất thải nguy hại địa bàn tỉnh Hà Nam năm 2014, 2015 Trịnh Thị Thanh, Nguyễn Khắc Kinh (2005), Giáo trình quản lý chất thải nguy hại, Nhà xuất Đại học quốc gia Hà Nội Ủy ban nhân dân tỉnh Hà Nam (2010),Đề án điều chỉnh bổ sung số khu, cụm công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp tỉnh Hà Nam vào danh mục quy hoạch khu công nghiệp Việt Nam giai đoạn đến 2015, định hướng đến 2020 10 Ủy ban nhân dân tỉnh Hà Nam (2012), Quyết định số 395/QĐ-UBND ngày 17/02/2012 việc phê duyệt Quy hoạch phát triển công nghiệp – thương mại tỉnh Hà Nam giai đoạn 2011 – 2020, tầm nhìn đến 2030 11 Ủy ban nhân dân tỉnh Hà Nam (2014), báo cáo số 147/BC- UBND ngày 06 tháng 11 năm 2015 kết kiểm kê đất đai xây dựng đồ trạng sử dụng đất tỉnh Hà Nam năm 2014 Footer Page 43 of 126 78 Header Page 44 of 126 12 Ủy ban nhân dân tỉnh Bình Dƣơng (2014), Quyết định số 88/QĐ-UBND ngày 13/01/2014 việc ban hành hướng dẫn thu thập tính toán thị môi trường địa bàn tỉnh Bình dương giai đoạn 2013-2020 13 Viện Khoa học Thủy lợi (2009), Kết nghiên cứu chất thải nguy hại Trung tâm Tài nguyên nước Môi trường Tiếng anh 14 US.EPA (2009), Hazardous Waste Exclusions Guidance Document Website 15 http://quanlychatthai.vn/index.aspx?page=detail&ContentItemID=851915 &ContentCategoryID=93990 (10/9/2014) 16 http://quanlychatthai.vn/quanly/DSdonviCPCTNH.htm (15/3/2015) Footer Page 44 of 126 79 ... GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN - Lê Thanh Thủy ĐÁNH GIÁ HIỆN TRẠNG QUẢN LÝ CHẤT THẢI NGUY HẠI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH HÀ NAM VÀ ĐỀ XUẤT CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ QUẢN LÝ... Trƣớc thực trạng trên, ngƣời trực tiếp làm công tác quản lý chất thải nguy hại địa bàn tỉnh Hà Nam, tác giả thiết nghĩ việc đánh giá trạng quản lý chất thải nguy hại, từ đƣa giải pháp có tính... tiến hành nghiên cứu, thu thập, tổng hợp, xử lý số liệu thực luận văn tốt nghiệp với đề tài khoa học Đánh giá trạng quản lý chất thải nguy hại địa bàn tỉnh Hà Nam đề xuất giải pháp nâng cao hiệu