HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM BÙI THẾ ANH ĐÁNH GIÁ VIỆC THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH BỒI THƯỜNG, GIẢI PHÓNG MẶT BẰNG XÂY DỰNG KHU TÁI ĐỊNH CƯ PHƯỜNG PHÚC LỢI, QUẬN LONG BIÊN, THÀNH PHỐ HÀ NỘI Chuyên ngành: Quản lý đất đai Mã số: 60 85 01 03 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Khắc Thời NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP - 2016 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng, số liệu kết nghiên cứu luận văn trung thực chưa sử dụng để bảo vệ học vị Tôi xin cam đoan rằng, giúp đỡ cho việc thực luận văn cảm ơn thông tin trích dẫn luận văn rõ nguồn gốc./ Hà Nội, ngày tháng năm 2016 Tác giả luận văn Bùi Thế Anh i LỜI CẢM ƠN Trong trình thực nghiên cứu đề tài, nhận quan tâm giúp đỡ nhiệt tình, đóng góp quý báu nhiều cá nhân tập thể, tạo điều kiện thuận lợi để hoàn thành luận văn Thạc sĩ Tôi xin bày tỏ cảm ơn trân trọng tới giáo viên hướng dẫn khoa học PGS.TS Nguyễn Khắc Thời tận tình hướng dẫn giúp đỡ suốt trình hoàn thành luận văn Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến thầy giáo, cô giáo Khoa Quản lý đất đai giúp đỡ thực luận văn Tôi xin chân thành cảm ơn Uỷ ban nhân dân quận Long Biên, UBND phường Phúc Lợi, Ban quản lý dự án quận Long Biên, Trung tâm phát triển quỹ đất, Ban bồi thường giải phóng mặt quận Long Biên, đồng nghiệp quan phòng tạo điều kiện cho thời gian, tài liệu ý kiến quý báu để giúp hoàn thành tốt luận văn Tôi xin chân thành cảm ơn tới gia đình, người thân, cán đồng nghiệp bạn bè tạo điều kiện mặt cho trình thực đề tài Một lần xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng năm 2016 Tác giả luận văn Bùi Thế Anh ii MỤC LỤC Lời cam đoan i Lời cảm ơn ii Mục lục iii Danh mục chữ viết tắt vi Danh mục bảng .vii Danh mục hình vii Trích yếu luận văn viii Thesis abstract xi Phần Mở đầu 1.1 Tính cấp thiết đề tài 1.2 1.3 1.4 1.5 Giả thiết khoa học Mục tiêu nghiên cứu Phạm vi nghiên cứu Những đóng góp mới, ý nghĩa khoa học thực tiễn Phần Tổng quan tài liệu 2.1 Cơ sở lý luận sách bồi thường, hỗ trợ nhà nước thu hồi đất 2.1.1 Khái niệm thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ tái định cư 2.1.2 Mối quan hệ bồi thường, hỗ trợ tái định cư 2.2 Các yếu tố ảnh hưởng đến công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư nhà nước thu hồi đất 2.2.1 Một số yếu tố quản lý Nhà nước đất đai 2.2.2 Yếu tố giá đất định giá đất 2.2.3 Thị trường bất động sản 2.3 Chính sách bồi thường tái định cư tổ chức tài trợ, số nước giới kinh nghiệm cho Việt Nam 2.3.1 Chính sách bồi thường, hỗ trợ tái định cư Ngân hàng giới (WB) Ngân hàng phát triển Châu Á (ADB) 2.3.2 Chính sách bồi thường, hỗ trợ tái định cư thu hồi đất số nước giới 11 2.4 Chính sách bồi thường, hỗ trợ tái định cư nhà nước thu hồi đất Việt Nam 15 2.4.1 Cơ sở pháp lý sách bồi thường, hỗ trợ tái định cư qua thời kỳ 15 2.4.2 Cơ sở pháp lý sách bồi thường, hỗ trợ tái định cư hành 22 2.4.3 Tình hình thực công tác bồi thường, hỗ trợ tái định cư Nhà nước thu hồi đất Việt Nam 24 iii 2.5 2.6 Tình hình thực công tác bồi thường, hỗ trợ tái định cư nhà nước thu hồi đất thành phố hà nội 27 Đánh giá chung xác định hướng nghiên cứu đề tài 32 Phần Nội dung phương pháp nghiên cứu 33 3.1 Địa điểm nghiên cứu 33 3.2 Thời gian nghiên cứu 33 3.3 Đối tượng nghiên cứu 33 3.4 Nội dung nghiên cứu 33 3.4.1 Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội quận Long Biên phường Phúc Lợi 33 3.4.2 Đánh giá công tác quản lý sử dụng đất quận Long Biên 33 3.4.3 Công tác bồi thường, hỗ trợ tái định cư dự án địa bàn quận Long Biên 33 3.4.4 Đánh giá việc thực sách bồi thường, hỗ trợ tái định cư dự án xây dựng khu tái định cư phường phúc lợi phục vụ di dời giải phóng mặt thực dự án khu công viên công nghệ thông tin Hà Nội 34 3.4.5 Đề xuất số giải pháp góp phần hoàn thiện sách bồi thường, hỗ trợ tái định cư nhà nước thu hồi đất thực dự án quận Long Biên 34 3.5 Phương pháp nghiên cứu 34 3.5.1 Phương pháp thu thập thông tin, số liệu, tài liệu 34 3.5.2 Phương pháp tổng hợp xử lý số liệu 35 3.5.3 Phương pháp phân tích so sánh 35 Phần Kết thảo luận 36 4.1 Điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội quận Long Biên phường Phúc Lợi 36 4.1.1 Điều kiện tự nhiên, tài nguyên cảnh quan môi trường 36 4.1.2 Điều kiện kinh tế - xã hội 39 4.2 Đánh giá công tác quản lý sử dụng đất quận Long Biên 44 4.2.1 Hiện trạng sử dụng đất quận Long Biên năm 2015 44 4.2.2 Đánh giá công tác QLĐĐ quận Long Biên 47 4.3 Công tác bồi thường, hỗ trợ tái định cư nhà nước thu hồi đất địa bàn quận long biên 48 4.3.1 Trình tự thủ tục thực bồi thường giải phóng mặt Nhà nước thu hồi đất 48 4.3.2 Kết thực công tác thu hồi đất, BTHTTĐC quận Long Biên giai đoạn 2011 – 2015 52 iv 4.4 Đánh giá việc thực sách bồi thường, hỗ trợ tái định cư dự án xây dựng khu tái định cư phường phúc lợi phục vụ di dời giải phóng mặt thực dự án khu công viên công nghệ thông tin Hà Nội 55 4.4.1 Sơ lược dự án nghiên cứu 55 4.4.2 Các văn hướng dẫn thực sách pháp luật bồi thường, hỗ trợ tái định cư phục vụ dự án 56 4.4.3 Kết xác định đối tượng điều kiện bồi thường dự án địa bàn quận Long Biên 58 4.4.4 Việc xác định giá đất tính bồi thường, hỗ trợ dự án nghiên cứu 61 4.4.5 Giá bồi thường cối hoa màu, tài sản đất 61 4.4.6 Các sách hỗ trợ 63 4.4.7 Phương thức sử dụng tiền BT, HT người dân có đất bị thu hồi 65 4.4.8 Đánh giá việc thực sách bồi thường giải phóng mặt dự án 66 4.5 Đề xuất số giải pháp góp phần hoàn thiện sách bồi thường, hỗ trợ tái định cư nhà nước thu hồi đất thực dự án quận Long Biên 73 4.5.1 Về chế sách 73 4.5.2 Về tổ chức thực công tác BTHT&TĐC 74 4.5.3 Về tuyên truyền vận động công tác BTHT&TĐC 76 Phần Kết luận kiến nghị 77 5.1 Kết luận 77 5.2 Kiến nghị 78 Tài liệu tham khảo 79 v DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Nghĩa tiếng Việt BTC Bộ Tài BNN&PTNT Bộ Nông nghiệp phát triển nông thôn BTNMT Bộ Tài nguyên Môi trường BT Bồi thường CP Chính phủ CNH – HĐH Công nghiệp hóa – đại hóa DA Dự án GPMB Giải phóng mặt GCN QSDĐ Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất HĐND Hội đồng nhân dân HT Hỗ trợ KT – VH – XH Kinh tế – Văn hóa – Xã hội ADB Ngân hàng phát triển Châu Á WB Ngân hàng giới NĐ Nghị định QH – KH Quy hoạch – Kế hoạch QHSDĐ Quy hoạch sử dụng đất QĐ Quyết định TĐC Tái định cư TN & MT Tài nguyên Môi trường TTLB Thông tư liên UBND Uỷ ban nhân dân vi DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 4.1 Cơ cấu kinh tế quận Long Biên giai đoạn 2010 -2015 .40 Bảng 4.2 Hiện trạng sử dụng đất quận Long Biên năm 2015 45 Bảng 4.3 Kết thực công tác BT, HT, TĐC quận Long Biên giai đoạn 2011 – 2015 53 Bảng 4.4 Tình hình đơn thư khiếu kiện hộ dân bị thu hồi đất địa bàn quận Long Biên giai đoạn 2011-2015 53 Bảng 4.5 Khái quát dự án nghiên cứu 55 Bảng 4.6 Tổng hợp kết xác định đối tượng bồi thường không bồi thường 58 Bảng 4.7 Ý kiến người bị thu hồi đất kết xác định đối tượng bồi thường, giá đất tài sản đất 60 Bảng 4.8 Tổng hợp đơn giá bồi thường tài sản dự án 62 Bảng 4.9 Tổng hợp sách hỗ trợ dự án 63 Bảng 4.10 Ý kiến người có đất bị thu hồi việc thực sách hỗ trợ dự án 64 Bảng 4.11 Sử dụng tiền bồi thường, hỗ trợ phần đất nông nghiệp 65 DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 4.1 Sơ đồ quận Long Biên 36 Hình 4.2 Cơ cấu sử dụng đất quận Long Biên năm 2015 45 vii TRÍCH YẾU LUẬN VĂN Tên tác giả: Bùi Thế Anh Tên luận án: Đánh giá việc thực sách bồi thường, giải phóng mặt “Xây dựng khu tái định cư phường Phúc Lợi, quận Long Biên, thành phố Hà Nội” Chuyên ngành: Quản lý đất đai Mã số: 60 85 01 03 Cơ sở đào tạo: Học viện Nông nghiệp Việt Nam Mục đích nghiên cứu - Đánh giá thực trạng việc thực sách bồi thường, hỗ trợ tái định cư Nhà nước thu hồi đất, dự án Xây dựng khu tái định cư phường Phúc Lợi phục vụ di dời giải phóng mặt thực dự án khu công viên công nghệ thông tin Hà Nội - Đề xuất số giải pháp góp phần giải tồn tại, khó khăn góp phần nâng cao hiệu công tác bồi thường, hỗ trợ giải phóng mặt địa bàn nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp thu thập thông tin, số liệu, tài liệu + Điều tra thu thập tài liệu điều kiện tự nhiên kinh tế xã hội, văn sách liên quan đến việc bồi thường hỗ trợ tái định cư Nhà nước thu hồi đất dự án Xây dựng khu tái định cư phường Phúc Lợi phục vụ di dời giải phóng mặt thực dự án khu công viên công nghệ thông tin Hà Nội + Sơ cấp: điều tra số liệu 100 hộ dân phạm vị GPMB + Phương pháp chọn hộ dân: hộ bị thu hồi diện tích lớn 70%; diện tích khoảng 30% đến 70%; diện tích nhỏ 30% - Phương pháp tổng hợp xử lý số liệu + Dùng phần mềm Excel để xử lý số liệu + Phương pháp thống kê: Tổng hợp số liệu theo mục đích cụ thể - Phương pháp phân tích so sánh + Dùng để so sánh số liệu thu thập được, từ thấy giống khác công tác bồi thường, hỗ trợ tái định cư Nhà nước thu hồi đất dự án Kết kết luận - Quận Long Biên có vị trí địa lý thuận lợi để phát triển kinh tế, xã hội theo hướng công nghiệp hoá đại hoá với tổng diện tích tự nhiên 5.982,1 ha, 279.188 viii nhân khẩu, số người nằm độ tuổi lao động 133.400 người Tốc độ tăng trưởng kinh tế năm đạt 15,83% + Phường Phúc Lợi thuộc quận Long Biên, thành phố Hà Nội, nằm phía đông bắc Thủ đô với diện tích tự nhiên 619,69ha Phường nằm vị trí giao thông thuận lợi tiếp giáp với nhiều tuyến đường chạy qua Đây điều kiện quan trọng để phường giao lưu phát triển kinh tế, văn hóa với phường khác Dân số 11.463 nhân Tổng thu ngân sách địa bàn phường ước thực 38,3 tỷ đồng - Theo kết thống kê đất đai năm 2015, tổng diện tích tự nhiên quận Long Biên phân loại theo mục đích sử dụng đất phân chia từ khái quát đến chi tiết sau: + Nhóm đất nông nghiệp 1.829,4 ha, chiếm 30,58 % tổng diện tích tự nhiên + Nhóm đất phi nông nghiệp 4.140,36 ha, chiếm 69,21% tổng diện tích tự nhiên + Nhóm đất chưa sử dụng 12,4 ha, chiếm 0,21 % tổng diện tích tự nhiên - Từ năm 2011 đến 2015, UBND quận Long Biên thực công tác bồi thường, hỗ trợ tái định cư, giải phóng mặt 205 dự án với tổng cộng: 18.504 hộ dân bị thu hồi đất; thu hồi 509,78 đất loại; chi trả 7.519,31 tỷ đồng; giao tái định cư cho 1.020 hộ gia đình di chuyển 6.731 mộ - Đối với dự án nghiên cứu, 100% hộ dân có đất đai, tài sản nằm phạm vi giải phóng mặt bồi thường, hỗ trợ, có: 735 trường hợp đất nông nghiệp giao, 13 trường hợp sử dụng đất UBND phường quản lý, đơn vị đất quốc phòng, đơn vị quan (UBND phường Phúc Lợi) 35 mộ Tổng diện tích 153.692 m2 với kinh phí GPMB 177.064.227.000 đồng + Qua điều tra, vấn, có đến 26% số hộ dự án không đồng ý với kết xác định đối tượng bồi thường Chính sách giá áp dụng bồi thường giải phóng mặt nguyên nhân chủ yếu dẫn đến ý kiến không đồng thuận người dân + Giá đất đền bù thấp 1,15 lần so với giá thị trường Nên hỏi có đến 66% số hộ không đồng ý với giá bồi thường + Tài sản gắn liền đất chủ yếu hoa màu hàng năm (lúa, rau muống, chuối ) có giá thành thị trường không đáng kể, giá bồi thường hợp lý, nên có đến 92% số hộ đồng ý với giá bồi thường tài sản đất + Chính sách hộ trợ 30% giá đất trung bình khu vực hỗ trợ đào tạo nghề chưa thực thuyết phục người dân Có đến 31% số hộ không đồng ý với sách hộ trợ 30% giá đất trung bình khu vực 13% không đồng ý với sách hỗ trợ đào tạo nghề Việc thực bố trí chuyển đổi nghề, tạo việc làm ix 4.4.8 Đánh giá việc thực sách bồi thường giải phóng mặt dự án 4.4.8.1 Thuận lợi Qua tìm hiểu nghiên cứu đề tài, có số đánh giá công tác bồi thường, hỗ trợ TĐC địa bàn sau: Công tác bồi thường GPMB dự án thực với phối hợp thành phần như: đại diện Trung tâm phát triển quỹ đất, Ban quản lý dự án quận Long Biên thành viên thuộc Tổ công tác (bao gồm ban ngành đoàn thể UBND Phường nằm phạm vi dự án phòng, ban trực thuộc UBND quận Long Biên có liên quan) Hội đồng BTHT&TĐC quận Long Biên thực tốt bước quy trình GPMB nên công tác GPMB diễn kế hoạch Uỷ ban nhân dân ban ngành đoàn thể phường thực tốt công tác tuyên truyền phổ biến sách pháp luật tới hộ dân, công tác GPMB đông đảo người dân chấp hành nghiêm chỉnh phối hợp tốt với tổ công tác Các dự án góp phần thúc đẩy kinh tế địa phương nên đông đảo người dân đồng tình ủng hộ Trung tâm phát triển quỹ đất, Ban quản lý dự án quận, Ban bồi thường GPMB quận, Tổ công tác quyền địa phương xác định rõ phạm vi, đối tượng, chi tiết cụ thể hoá trường hợp bồi thường thiệt hại đất, hỗ trợ, tài sản đất cho phù hợp với tình hình thực tế địa phương Các thành viên tổ công tác nhiệt tình phối hợp tốt công việc nên công tác GPMB gặp nhiều thuận lợi Công tác đo đạc giải Ban quản lý dự án đất thuê đơn vị tư vấn thực chi tiết tới đất, đơn vị tư vấn thường sử dụng thiết bị công nghệ có độ xác cao nên số liệu để GPMB thường xác, thuận lợi công tác GPMB Các khó khăn công tác GPMB tổ công tác báo cáo với Hội đồng BTHT&TĐC quận Long Biên giao ban hàng tuần nên đa phần khó khăn giải kịp thời 66 4.4.8.2 Khó khăn Xây dựng khu tái định cư phường Phúc Lợi phục vụ di dời giải phóng mặt thực dự án khu công viên công nghệ thông tin Hà Nội có khó khăn là: Đây dự án diện tích đất thu hồi lấy vào đất nông nghiệp canh tác làm ảnh hưởng lớn đến người sử dụng đất Công tác xây dựng quản lý hồ sơ địa địa phương nhiều hạn chế, chưa chặt chẽ khoa học, công tác cấp GCNQSDĐ, công tác quản lý nhà nước đất đai nhiều hạn chế nên để xảy nhiều tình trạng tranh chấp hộ gia đình, cá nhân dẫn đến công tác xác định nguồn gốc sử dụng đất tài sản đất, xác nhận nhân hộ khẩu, hạn mức giao đất gặp nhiều khó khăn Còn nhiều hộ dân sai phạm sau có thông báo ngừng sản xuất UBND quận Long Biên như: tiếp tục xây dựng trồng loại hoa màu có giá trị cao như: cau vua, lan chỉ, vàng anh… Tổ công tác tích cực vận động hộ dân chấp hành nghiêm chỉnh quy định pháp luật, nhiên hộ chống đối nên gây nhiều khó khăn cho công tác GPMB Một số hộ dân xây dựng nhà, công trình đất lấn chiếm, bị nhà nước thu hồi đất không bồi thường đất tài sản đất, hỗ trợ di chuyển nên họ phản đối liệt gây nhiều khó khăn cho công tác GPMB Một số trường hợp hưởng đủ 450 m2 khoản hỗ trợ 30% giá đất trung bình khu vực nên cố tình chống đối không hợp tác làm chậm tiến độ dự án Việc xây dựng nghĩa trang phục vụ công tác GPMB chậm chễ nên công tác di chuyển mộ chậm chễ Một số trường hợp khai man, khai khống, làm mộ giả để nhận tiền bồi thường trái quy định Đây yếu tố tâm linh sở giám định hạn chế, nhiều thời gian công sức, tiền để làm rõ sở lập phương án bồi thường, hỗ trợ quy định Do nhiều nguyên nhân khác chủ yếu công tác xây dựng quản lý hồ sơ địa nhiều hạn chế nên có nhiều trường hợp tranh chấp hộ dân khó giả quyết, gây nên nhiều khó khăn cho công tác GPMB 67 Các hộ dân có đất bị thu hồi chưa đồng ý với giá bồi thường nhà nước, hộ dân yêu cầu phải đền bù sát với giá thị trường Một số hộ tự ý mua bán, chuyển nhượng không qua cấp có thẩm quyền dẫn đến việc tranh chấp tiền bồi thường hỗ trợ làm ảnh hưởng đến tiến độ dự án Việc xác định đối tượng đền bù, kê khai, kiểm đếm tài sản đất gặp nhiều khó khăn có phận hộ dân chống đối, không hợp tác với Tổ công tác Tình trạng tranh chấp hộ gia đình, cá nhân xảy phổ biến Tuy nhiên công tác xây dựng, quản lý hồ sơ địa nhiều hạn chế nên việc giải tranh chấp hộ gia đình cá nhân vân chưa làm người dân đồng tình gây tình trạng khiếu kiện nhiều lần 4.4.8.3 Một số thành công *Triển khai hướng dẫn lập phương án, sách Nhà nước: Công tác GPMB Tỉnh uỷ, UBND tỉnh, Thành phố đạo chặt chẽ từ thành phố đến quận, huyện, xã nên ngành, cấp nhận thức rõ vai trò trách nhiệm nhiệm vụ GPMB, thực tốt công tác tuyên truyền giải thích chế độ sách, chủ trương đường lối Đảng, Nhà nước để người cảm thấy rõ quyền lợi nghĩa vụ phát triển kinh tế xã hội chung Vì đại đa số nhân dân thông hiểu chế độ sách Đảng, Nhà nước ủng hộ chủ trương GPMB Nhà nước thu hồi đất để sử dụng vào mục đích quốc phòng, an ninh, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng mục đích phát triển kinh tế Các sách Nhà nước quan chuyên môn tham mưu kịp thời như: giá đất địa bàn toàn thành phố, giá bồi thường sách bồi thường, hỗ trợ tái định cư, sách ưu đãi đầu tư, sách đào tạo nghề hỗ trợ việc làm cho người dân bị thu hồi đất nông nghiệp Do phương án bồi thường tính toán đảm bảo chế độ sách Nhà nước quy định pháp luật Công khai, dân chủ, minh bạch đảm bảo quyền lợi cho tổ chức, cá nhân có đất bị thu hồi, góp phần đẩy nhanh tiến độ GPMB nên phần lớn diện tích bàn giao cho nhà đầu tư kịp thời theo tiến độ 68 Qua trình đánh giá việc thu hồi đất dự án địa bàn quận Long Biên, nhận thấy: Đây dự án lớn có tầm quan trọng trình CNH- HĐH, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương Việc thực sách bồi thường, hỗ trợ GPMB Nhà nước thu hồi đất thực theo Nghị định số 197/2004/NĐ-CP ngày 03/12/2004 Nghị định 84/2007/NĐCP ngày 25/5/2007, Nghị định 69/NĐ-CP ngày 13/8/2009 Chính phủ hệ thống văn pháp luật Thành phố ban hành Bên cạnh thể chế chủ trương sách, ý kiến đạo HĐND, UBND quận Long Biên có nhiều văn hướng dẫn đạo mang tính định trình xây dựng phát triển dự án địa bàn quận Long Biên Các văn ban hành thời gian thể đồng bộ, tập trung đạo sát với thực tế nên tạo bước phát triển công tác quản lý Nhà nước thu hồi GPMB quận Qua trình thực sách bồi thường, hỗ trợ GPMB Hội đồng bồi thường cho thấy: quyền lợi hợp pháp người sử dụng đất bị thu hồi đảm bảo, trình thực công tác bồi thường GPMB công khai minh bạch, công bằng, dân chủ, thống ý chí đạo thành phố huyện, làm hạn chế việc khiếu nại, tố cáo nhân dân đồng thời nâng cao hiệu lực quản lý Nhà nước lĩnh vực quản lý đất đai Chỉ đạo tập trung, liệt, trọng tâm, trọng điểm Sự đạo liệt, dứt điểm, đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, tăng cường phân cấp phân công rõ trách nhiệm Sở ngành, quận huyện, phường, xã, tổ chức, cá nhân Ban hành văn chế độ sách Thành phố kịp thời, phù hợp quy định Pháp luật thực tiễn Thủ đô Phối hợp có hiệu cấp ngành, quận huyện, chủ đầu tư, quan chuyên môn với tổ chức trị - xã hội ủng hộ, đồng thuận nhân dân Thủ đô Tuân thủ nguyên tắc trình giải phóng mặt là: công khai - dân chủ - công - pháp luật Thực tuyên truyền, vận động, thuyết phục chính, kết hợp với biện pháp kinh tế, hành chính, pháp luật 69 Tổ chức máy đội ngũ cán chuyên trách làm công tác GPMB, đầu mối tham mưu cho lãnh đạo Thành phố lãnh đạo, đạo, điều hành nhiệm vụ giải phóng mặt 4.4.8.4 Một số hạn chế Bên cạnh trình thực bồi thường, hỗ trợ GPMB, Hội đồng bồi thường gặp số khó khăn, vướng mắc như: - Khối lượng thực dự án giải phóng mặt dự án lớn, thời gian giải phóng mặt gấp Là dự án lớn nên phải triển khai nhiều năm chịu chi phối sách khác mà xu hướng ngày có lợi cho người dân: chênh lệch giá bồi thường, lợi ích kinh tế gây nên xúc, mâu thuẫn người chấp hành giải phóng mặt trước với người chấp hành sau Chính sách pháp luật Nhà nước hoàn thiện theo chế thị trường định hướng XHCN, nhiều Nghị định văn hướng dẫn sách bồi thường, hỗ trợ tái định cư đời phải sửa đổi, hoàn chỉnh Luật đất đai năm 2003, Nghị định số 181/2004/NĐ-CP, Nghị định số 197/2004/NĐ-CP, Nghị định số 84/2007/NĐ-CP, Nghị định 69/2009/NĐ-CP… Nhìn chung chế sách Nhà nước ban hành vừa chậm, vừa thiếu đồng bộ, trình thực công tác GPMB gặp không khó khăn, đặc biệt quy định việc bồi thường thiệt hại đất theo giá thị trường điều bình thường, tiêu chí cụ thể xác định thị trường điều kiện bình thường - Nhận thức, tư tưởng ý thức chấp hành sách pháp luật người dân nói chung người bị thu hồi đất nói riêng chưa cao Nhiều đối tượng áp dụng đầy đủ sách, vận động thuyết phục cố tình chống đối, không chấp hành việc thu hồi đất phương án bồi thường thiệt hại Mặt khác họ lại lôi kéo kích động nhân dân không chấp hành sách Nhà nước, làm ảnh hưởng tới tiến độ bồi thường GPMB thi công triển khai dự án - Sự đồng bộ, thống nhận thức sách tổ chức thực công tác GPMB Trình độ nhận thức số cán quan Nhà nước cấp thực công tác bồi thường GPMB nhiều điểm không thống nhất, gây nhiều khó khăn cho việc thực bồi thường GPMB Đặc biệt việc xác định đối tượng điều kiện bồi thường, hỗ trợ tái định cư 70 * Về đối tượng điều kiện bồi thường Do trình độ quản lý nhiều bất cập với tinh thần thực pháp luật người dân chưa cao, chưa nghiêm dẫn đến gặp nhiều khó khăn việc xác định xác, công đối tượng bồi thường điều kiện bồi thường thiệt hại * Về mức bồi thường thiệt hại - Đối với đất nông nghiệp: Việc thu hồi đất cho dự án tập trung chủ yếu đất nông nghiệp, phần lớn người dân sinh sống, sản xuất chủ yếu nông nghiệp, ngành nghề thu nhập khác Đa phần địa phương không quỹ đất nông nghiệp để giao bù lại diện tích bị thu hồi Vì trình bồi thường GPMB gặp nhiều khó khăn - Đối với vật kiến trúc, hoa màu, vật nuôi: Giá bồi thường thiệt hại tài sản đất giá tương ứng mức thiệt hại thực tế, nghĩa bị thu hồi đến đâu bồi thường đến bồi thường hoàn toàn theo giá trị xây - Mâu thuẫn lợi ích giải phóng mặt với lợi ích khác gay gắt người dân diện giải phóng mặt muốn giá đất cao giá đất ban hành phải đáp ứng nhiều mục đích lợi ích: người sử dụng đất, môi trường đầu tư… Do mâu thuẫn vấn đề thực tại, xúc khó cân * Các sách hỗ trợ Trong trình thực Nghị quyết, cấp, ngành, đoàn thể có lúc chưa triển khai sâu, rộng triệt để, thường xuyên liên tục để tạo nhận thức đắn mặt: quy hoạch dài, trung, ngắn hạn, mốc giới, giới dự án; chế GPMB theo quy hoạch, hai bên đường tạo cảnh quan đô thị để tạo nguồn quỹ đất, tài phục vụ tái đầu tư công người phải di chuyển với người mặt phố; chế sách, quyền hạn, nhiệm vụ tổ chức, nhân dân trình GPMB, vai trò gương mẫu cán bộ, đảng viên, hội viên việc thực công tác giải phóng mặt cho quần chúng noi theo Một hạn chế quan trọng sách bồi thường thiệt hại thu hồi đất GPMB chủ yếu tập trung vào bồi thường thiệt hại đất tài sản đất mà chưa thực quan tâm đến việc ổn định đời sống người 71 dân bị thu hồi đất Thực nguyên tắc: dân chủ, công khai, công bằng, pháp luật có nơi, có lúc, có dự án thiếu nghiêm túc, mang tính hình thức tạo nên xúc người bị thu hồi đất Nhiều dự án đầu tư không quan tâm đến việc hỗ trợ khôi phục sống cho người dân phải di chuyển nhà tới nơi mới, mà thu nhập người dân gặp nhiều khó khăn Đối với đất đô thị, yếu tố giá đất bồi thường thiệt hại nguyên nhân dẫn đến khiếu nại công dân việc chấp hành phương án bồi thường GPMB từ làm chậm tiến độ triển khai công trình dự án, đất nông nghiệp tư liệu sản xuất nông dân bị thu hồi đất với quy mô lớn, người dân có nhiều xúc như: Họ sống gì, tương lai cháu họ sống mà đất nông nghiệp - nguồn thu nhập không Bên cạnh dự án thường có hình thức hỗ trợ, thông qua hỗ trợ khoản tiền định, khoản tiền phát huy tác dụng khác Đối với người động phát huy tác dụng thông qua đầu tư sinh lợi, với người khác khoản tiền tiêu dùng khoảng thời gian định sau dẫn đến thất nghiệp Đây vấn đề xúc không ảnh hưởng tới sống gia đình họ mà làm ảnh hưởng tới cộng đồng xã hội Do việc chuyển đổi nghề nghiệp, tạo công ăn việc làm cho người dân sau bị thu hồi đất dành cho đầu tư dự án trách nhiệm Nhà nước chủ đầu tư Về cải cách hành chính: Sự phối hợp cấp, ngành, tổ chức, chủ dự án có lúc, có nơi chưa đồng bộ, chặt chẽ, thiếu chuyên sâu dẫn đến kết chưa cao thực GPMB; chế phân cấp trách nhiệm nhiều mặt chưa rõ chồng chéo vai trò, chức nhiệm vụ ngành, cấp công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, giải phóng mặt bằng, thủ tục hành phức tạp Bên cạnh sách bồi thường thiệt hại Nhà nước áp dụng thời điểm khác nhau, không quán, đặc biệt giá bồi thường Cụ thể người bồi thường sau thường hưởng chế độ bồi thường cao người trước, nguyên nhân dẫn đến người dân cố tình trì hoãn, gây khó khăn công tác bồi thường GPMB 72 4.5 ĐỀ XUẤT MỘT SỐ GIẢI PHÁP GÓP PHẦN HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ VÀ TÁI ĐỊNH CƯ KHI NHÀ NƯỚC THU HỒI ĐẤT THỰC HIỆN CÁC DỰ ÁN TẠI QUẬN LONG BIÊN Để công tác bồi thường giải phóng mặt nhanh gọn, phù hợp thực tế, tạo điều kiện thuận lợi trình thực hiện, bảo đảm hài hoà lợi ích Nhà nước người bị thu hồi để hướng đến phát triển bền vững, xin đề xuất số giải pháp khắc phục sau: 4.5.1 Về chế sách - Cần sớm hoàn thiện hệ thống sách, Pháp luật bồi thường, hỗ trợ tái định cư Nhà nước thu hồi đất, đảm bảo tính hợp lý, quán, tránh chồng chéo dẫn đến vướng mắc giải quyết, xét duyệt - Cần cải cách thủ tục hành việc giao đất, cho thuê đất, cấp giấy chứng nhận QSDĐ Thiết lập hồ sơ địa đầy đủ, xác thường xuyên chỉnh lý biến động, vừa để công tác quản lý nhà nước đất đai kịp thời tốt vừa để làm sở cho việc xác định đối tượng điều kiện bồi thường Nhà nước thu hồi đất - Xây dựng bảng giá đất phải phù hợp với giá thị trường Không để chênh lệch lớn giá bồi thường loại đất thu hồi giá loại đất sau chuyển mục đích sử dụng - Có sách hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp thu hồi đất cách thoả đáng, quan tâm đến đào tạo nghề sau thu hồi đất Có hướng đến phát triển bền vững cho xã hội Không nên dừng lại việc bố trí nơi mới, mà cần lưu ý giải pháp khôi phục sống tạo điều kiện cho người bị thu hồi đất có nguồn thu nhập mới, vấn đề cần quan tâm Điều không trách nhiệm chủ đầu tư dự án mà trách nhiệm quyền địa phương Để ổn định đời sống phát triển sản xuất cho người dân phải di chuyển nhu cầu tất yếu khách quan Đảm bảo cho người dân bị thu hồi đất có sống tốt trước lúc di chuyển, mặt khác biện pháp hữu hiệu nhằm ngăn ngừa hậu xấu kinh tế, xã hội, môi trường mà trình tái định cư đem lại Vì cần có sách, hỗ trợ sống cho họ như: 73 - Hỗ trợ tạo lập nghề thông qua phát triển làng nghề truyền thống, xây dựng công trình dịch vụ nhỏ phục vụ cộng đồng dân cư - Hỗ trợ đào tạo chuyển đổi nghề: người dân hỗ trợ tiền đào tạo trường, trung tâm dạy nghề để làm việc dự án thu hồi đất họ - Việc bồi thường GPMB đất nông nghiệp cần xem xét phân khu vực, vị trí cụ thể thời điểm thu hồi đất thực tế trình sử dụng đất chủ hộ đầu tư thâm canh, nâng cao giá trị sử dụng đất so với trước giao đất - Việc bồi thường thiệt hại đất cách giao đất khu TĐC nên xem xét theo quy hoạch định mức đất có đảm bảo quy hoạch kiến trúc, đồng thời lập dự án xác định nhu cầu đất tái định cư dễ dàng - Cần thành lập quan nghiên cứu quản lý thị trường bất động sản, việc quản lý thị trường vừa thể chức quản lý Nhà nước vừa sử dụng công cụ để Nhà nước điều tiết lại thị trường theo định hướng chiến lược nhà nước Trong công tác quản lý đất đai bồi thường GPMB, việc quản lý thị trường bất động sản có tác dụng to lớn, xác định xác giá trị tài sản đặc biệt đất đai Nhà nước thực quyền nghĩa vụ theo Luật Đất đai quy định Luật dân (thu tiền sử dụng đất giao đất, tính loại thuế thu từ đất, bồi thường thiệt hại từ đất ) 4.5.2 Về tổ chức thực công tác BTHT&TĐC - Công tác bồi thường GPMB phải xác định nhiệm vụ chung toàn hệ thống trị từ cấp uỷ, quyền đến đoàn thể Trước triển khai thực công tác BTGPMB, cấp uỷ cấp phải có Nghị cụ thể công tác BTGPMB sở để đạo thực thống toàn hệ thống trị UBND cấp (huyện, xã) phải xây dựng kế hoạch cụ thể, chi tiết phân định rõ trách nhiệm ban, ngành chuyên môn, đoàn thể cá nhân sở để đạo thực thống tuyên truyền sâu rộng đến nhân dân 74 - Yêu cầu nhà đầu tư giao đất, cho thuê đất phải cam kết có trách nhiệm đào tạo nghề tạo việc làm cho người bị thu hồi đất - Tập trung đạo giải dứt điểm vướng mắc khó khăn tồn tại, kiến nghị nhân dân bồi thường giải phóng mặt Tăng cường công tác kiểm tra kiên thu hồi đất dự án đầu tư bồi thường xong không tiến hành đầu tư - Có sách hỗ trợ ổn định đời sống (bảo hiểm y tế, trợ cấp xã hội người cao tuổi, trợ cấp thất nghiệp, miễn giảm học phí cho học sinh ) kinh phí tái tạo đất cho người dân bị thu hồi đất nông nghiệp Các chủ đầu tư Nhà nước giao đất, cho thuê đất có trách nhiệm đóng góp để hỗ trợ - Trước thu hồi đất cần làm tốt số công việc sau: + Tổ chức điều tra, khảo sát đời sống, việc làm người dân có đất thu hồi, nắm bắt tâm tư, nguyện vọng nhân dân; tổ chức thực tốt sách an sinh xã hội, có giải pháp hợp lý, hiệu để hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp, tổ chức đào tạo nghề, tạo việc làm, khuyến khích doanh nghiệp ưu tiên tuyển dụng lao động người địa phương có đất thu hồi nhằm ổn định đời sống nhân dân Trên sở cân đối nguồn thu địa phương, ưu tiên sử dụng nguồn thu từ tiền sử dụng đất để đầu tư xây dựng sở hạ tầng khu tái định cư, dự án đất ở, kinh doanh dịch vụ, hỗ trợ số công trình phúc lợi địa phương có đất bị thu hồi + Quan tâm thực tốt công tác chuẩn bị thu hồi đất từ ban đầu, bảo đảm thực dân chủ, công khai, minh bạch, cósự tham gia giám sát nhân dân Xây dựng kế hoạch triển khai cụ thể, phân công quy định rõ trách nhiệm cá nhân có liên quan theo nội dung phù hợp với chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn giao, trách nhiệm người đứng đầu Nâng cao chất lượng công tác đo đạc, khảo sát, kiểm kê tài sản Thiết lập chặt chẽ hồ sơ, phát có sai sót phải khẩn trương sửa chữa kịp thời công khai kết để nhân dân biết giám sát thực + Xây dựng kế hoạch cụ thể định hướng giải công ăn việc làm, định hướng sử dụng tiền bồi thường cho người dân có đất bị thu hồi 75 + Hỗ trợ chuyển giao khoa học kỹ thuật giúp nâng cao hiệu sử dụng đất nông nghiệp lại suất trồng để người dân yên tâm sản xuất đảm bảo an ninh lương thực - Thực nghiêm túc quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất - Chỉ đạo đổi công tác lãnh đạo đạo, lề lối làm việc tăng cường bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ, bước xây dựng đội ngũ cán làm công tác bồi thường hỗ trợ tái định cư chuyên sâu; tăng thêm cán làm công tác quản lý đất đai, giữ ổn định đội ngũ làm công tác 4.5.3 Về tuyên truyền vận động công tác BTHT&TĐC - Cần đẩy mạnh tuyên truyền chủ trương, công khai sách thực dự án tới người dân trước thực dự án Tổ chức họp dân, niêm yết công khai văn pháp lý tổ dân phố để người dân bị thu hồi đất chủ động tìm hiểu thêm - Tuyên truyền chủ trương sách, pháp luật cần phải cân nhắc kỹ càng, xác, thống nhất, điều hứa với nhân dân phải thực cho được, để tạo niềm tin đồng tình ủng hộ nhân dân - Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật đất đai, sách bồi thường giải phóng mặt bằng, nâng cao nhận thức ý thức trách nhiệm cán bộ, công chức nhân dân quản lý, sử dụng đất đai 76 PHẦN KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ Qua nghiên cứu đề tài: “Đánh giá việc thực sách bồi thường, giải phóng mặt xây dựng khu tái định cư phường Phúc Lợi, quận Long Biên, thành phố Hà Nội” xin rút số kết luận kiến nghị sau: 5.1 KẾT LUẬN Quận Long Biên có vị trí địa lý thuận lợi để phát triển kinh tế, xã hội theo hướng công nghiệp hoá đại hoá với tổng diện tích tự nhiên 5.982,1 ha, 279.188 nhân khẩu, số người nằm độ tuổi lao động 133.400 người Tốc độ tăng trưởng kinh tế năm đạt 15,83% + Phường Phúc Lợi thuộc quận Long Biên, thành phố Hà Nội, nằm phía đông bắc Thủ đô với diện tích tự nhiên 619,69ha Phường nằm vị trí giao thông thuận lợi tiếp giáp với nhiều tuyến đường chạy qua Đây điều kiện quan trọng để phường giao lưu phát triển kinh tế, văn hóa với phường khác Dân số 11.463 nhân Tổng thu ngân sách địa bàn phường ước thực 38,3 tỷ đồng Theo kết thống kê đất đai năm 2015, tổng diện tích tự nhiên quận Long Biên phân loại theo mục đích sử dụng đất phân chia từ khái quát đến chi tiết sau: - Nhóm đất nông nghiệp 1.829,4 ha, chiếm 30,58 % tổng diện tích tự nhiên - Nhóm đất phi nông nghiệp 4.140,36 ha, chiếm 69,21% tổng diện tích tự nhiên - Nhóm đất chưa sử dụng 12,4 ha, chiếm 0,21 % tổng diện tích tự nhiên Từ năm 2011 đến 2015, UBND quận Long Biên thực công tác bồi thường, hỗ trợ tái định cư, giải phóng mặt 205 dự án với tổng cộng: 18.504 hộ dân bị thu hồi đất; thu hồi 509,78 đất loại; chi trả 7.519,31 tỷ đồng; giao tái định cư cho 1.020 hộ gia đình di chuyển 6.731 mộ Đối với dự án nghiên cứu, 100% hộ dân có đất đai, tài sản nằm phạm vi giải phóng mặt bồi thường, hỗ trợ, có: 735 trường hợp đất nông nghiệp giao, 13 trường hợp sử dụng đất UBND phường quản lý, đơn vị đất quốc phòng, đơn vị quan (UBND phường Phúc Lợi) 35 mộ Tổng diện tích 153.692 m2 với kinh phí GPMB 177.064.227.000 đồng Kết nghiên cứu cho thấy: 77 - Qua điều tra, vấn, có đến 26% số hộ dự án không đồng ý với kết xác định đối tượng bồi thường Chính sách giá áp dụng bồi thường giải phóng mặt nguyên nhân chủ yếu dẫn đến ý kiến không đồng thuận người dân - Giá đất đền bù thấp 1,15 so với giá thị trường Nên hỏi có đến 66% số hộ không đồng ý với giá bồi thường - Tài sản gắn liền đất chủ yếu hoa màu hàng năm (lúa, rau muống, chuối ) có giá thành thị trường không đáng kể, giá bồi thường hợp lý, nên có đến 92% số hộ đồng ý với giá bồi thường tài sản đất - Chính sách hộ trợ 30% giá đất trung bình khu vực hỗ trợ đào tạo nghề chưa thực thuyết phục người dân Có đến 31% số hộ không đồng ý với sách hộ trợ 30% giá đất trung bình khu vực 13% không đồng ý với sách hỗ trợ đào tạo nghề Việc thực bố trí chuyển đổi nghề, tạo việc làm vấn đề khó khăn, bất cập, nhiều nguyên nhân như: yếu tố cộng đồng, tập quán sinh hoạt, sản xuất Để đẩy nhanh công tác BTGPMB cần phải thực đồng giải pháp sau: - Giải pháp chế sách - Giải pháp tổ chức thực công tác BTHT&TĐC - Giải pháp tuyên truyền vận động công tác BTHT&TĐC 5.2 KIẾN NGHỊ Từ kết nghiên cứu, có kiến nghị sau: - Cần có nhiều sách đồng bộ, quan tâm tới người dân bị thu hồi đất để họ có sống ổn định sau bị thu hồi đất - Đề nghị có sách cụ thể về: Giải lao động việc làm; công tác quy hoạch xây dựng hạ tầng khu công nghiệp, khu đô thị - dịch vụ; xử lý ô nhiễm môi trường - Giá bồi thường đất, tài sản phải xây dựng sát với giá thị trường - Cần công khai minh bạch sách, giá, khoản hỗ trợ dự án tới hộ dân bị thu hồi đất - Việc đào tạo nghề tạo việc làm cho người nông dân bị thu hồi quyền sử dụng đất, cần có chương trình cụ thể để hướng nghiệp cho hộ nông dân bị thu hồi đất 78 TÀI LIỆU THAM KHẢO Ban Bồi thường GPMB quận Long Biên (2015) Báo cáo kết thực công tác bồi thường, hỗ trợ tái định cư GPMB dự án trọng điểm địa bàn quận Long Biên năm 2015 Ban đạo GPMB Thành phố Hà Nội (2015) Báo cáo kết thực nhiệm vụ công tác GPMB năm 2015; nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm năm 2016 Bộ Tài nguyên Môi trường (2012) Báo cáo kiểm tra thi hành Luật Đất đai Bộ Tài nguyên Môi trường (2015) Báo cáo Tổng kết tình hình thi hành Luật Đất đai 2013 định hướng sửa đổi Luật Đất đai Chính phủ (2004) Nghị định số 188/2004/NĐ-CP ngày 16/11/2004 Chính phủ phương pháp xác định giá đất khung giá loại đất Chính phủ (2004) Nghị định số 197/2004/NĐ-CP ngày 03/12/2004 Chính phủ bồi thường thiệt hại tái định cư Nhà nước thu hồi đất Chính phủ (2007) Nghị định 84/2007/NĐ-CP ngày 25/5/2007 Chính phủ quy định bổ sung việc cấp GCNQSDĐ, thu hồi đất, thực quyền sử dụng đất, trình tự, thủ tục bồi thường, hỗ trợ, tái định cư nhà nước thu hồi đất giải khiếu nại đất đai Chính phủ (2009) Nghị định số 69/2009/NĐ-CP ngày 13/08/2009 Chính phủ quy định bổ sung quy hoạch sử dụng đất, giá đất, thu hồi đất, hỗ trợ tái định cư Chính phủ (2014) Nghị định số 47/2014/NĐ-CP ngày 15/5/2014 Chính phủ quy định bồi thường, hỗ trợ tái định cư Nhà nước thu hồi đất 10 Chính phủ (2014) Nghị định số 45/2014/NĐ-CP ngày 15/5/2014 Chính phủ quy định thu tiền sử dụng đất 11 Chính phủ (2014) Nghị định số 44/2014/NĐ-CP ngày 15 tháng năm 2014 quy định giá đất 12 Chính phủ (2014) Nghị định số 43/2014/NĐ-CP ngày 15 tháng năm 2014 quy định chi tiết số điều luật đất đai 13 Hoàng Phê (1998) Trung tâm ngôn ngữ văn hóa Việt Nam 14 Ngân hàng phát triển Châu Á (2005) Dự án nâng cao hiệu thị trường cho người nghèo 15 Ngân hàng Phát triển Châu Á (2006) Cẩm nang tái định cư (Hướng dẫn thực hành) 79 16 Nguyễn Đức Minh (2001) Quy hoạch đất đai thị trường bất động sản Hội thảo Một số vấn đề hình thành phát triển thị trường bất động sản Việt Nam ngày 1516/11/2001, Hà Nội 17 Phòng Tài nguyên Môi trường quận Long Biên (2010) Số liệu kiểm kê đất đai năm 2010, số liệu thống kê đất đai năm 2015 18 Quốc hội (1959) Hiến pháp năm 1959, nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội 19 Quốc hội (1980) Hiến pháp năm 1980, nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội 20 Quốc hội (1992) Hiến pháp năm 1992, nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội 21 Quốc hội (1987) Luật Đất đai nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội 22 Quốc hội (1993) Luật Đất đai nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội 23 Quốc hội (2003) Luật Đất đai nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội 24 Quốc hội (2013) Luật Đất đai nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội 25 UBND quận Long Biên (2013) Báo cáo quy hoạch sử dụng đất đến năm 2020 26 Viện nghiên cứu địa (2008) Báo cáo kết nghiên cứu đề tài Điều tra nghiên cứu xã hội học sách đền bù giải phóng mặt tái định cư, Hà Nội 80