1 MỞ ĐẦU Ngày nay, nhiều công việc nâng nhấc, vận chuyển vật nặng giới hóa nhờ trợ giúp máy móc thiết bị chuyên dụng Tuy nhiên, tránh khỏi việc nâng nhấc tay nhiều công đoạn hầu hết ngành sản xuất Việc nâng nhấc tay nguyên, nhiên, vật liệu, bán thành phẩm, thành phẩm sản xuất diễn phổ biến ngành sản xuất vật liệu xây dựng Nâng nhấc, vận chuyển vật nặng sức tư nâng nhấc không dẫn đến tai nạn, làm chấn thương cơ, gân, khớp thần kinh vận động Khi thường xuyên nâng nhấc thủ công, người lao động phải đối diện với tổn thương cơ, gân, thần kinh tổ chức nâng đỡ liên đốt sống tích lũy theo thời gian, gây nên hội chứng rối loạn xương (RLCX) Trước thực trạng RLCX nghề nghiệp nói chung tổn thương thắt lưng nói riêng cao cao số tổn thương nghề nghiệp Nhiều nghiên cứu đánh giá mức độ nguy lưng hoạt động lao động nâng nhấc vật tay ngành công nghiệp khác nhà khoa học nhiều nước quan tâm nghiên cứu Kết công trình nghiên cứu sở để xây dựng tiêu chuẩn giới hạn nâng nhấc, hướng dẫn thực hành lao động nâng nhấc thủ công, thực hành áp dụng biện pháp bảo vệ… Ở Việt Nam, chưa có công trình nghiên cứu mối liên quan đau mỏi lưng với nâng nhấc vật nặng, có điều tra, vấn đưa tỷ lệ đau mỏi xương khớp có thắt lưng công việc khác Một số nghiên cứu kết hợp với phân tích tư thế, thao tác lao động đề xuất, kiến nghị biện pháp dự phòng Chúng ta thiếu công trình nghiên cứu, định lượng mức độ nguy lưng cột sống người lao động thực hoạt động nâng nhấc thủ công qua giám sát vận động cột sống thay đổi điện nhóm lưng tham gia trình nâng nhấc Để đáp ứng yêu cầu này, tiến hành thực đề tài “Đánh giá vận động lưng cột sống người lao động nâng nhấc vật nặng tay” với mục tiêu sau: Mô tả đặc điểm lao động nâng nhấc tình trạng đau mỏi xương khớp thắt lưng người lao động số công đoạn sản xuất gạch tuynel, gạch granit sứ vệ sinh Phân tích đánh giá mức độ nguy cột sống lưng người công nhân thực thao tác nâng nhấc vật số công đoạn sản xuất gạch tuynel, gạch granit sứ vệ sinh Chương TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1 MỘT SỐ NÉT VỀ GIẢI PHẪU-SINH LÝ CỘT SỐNG THẮT LƯNG 1.1.1.Vài nét tổng quát cột sống Cột sống (columna vertebradis) người trục trung tâm thể, thuộc xương trục (skeleton axiale) bao gồm nhiều đốt sống tiếp khớp với nhau, giúp cho thân vận động dễ dàng nhịp nhàng Cột sống bao bọc bảo vệ cho tủy sống phần thần kinh trung ương 1.1.2 Một số nét đặc điểm giải phẫu-sinh lý cột sống đoạn thắt lưng 1.2 GIỚI THIỆU VỀ ECGÔNÔMI 1.3 SƠ LƯỢC VỀ MỘT SỐ NGHIÊN CỨU TRONG VÀ NGOÀI NƯỚC 1.3.1 Các nghiên cứu nước Ở Mỹ, để đánh giá mức độ nguy lưng hoạt động lao động nâng nhấc, vận chuyển vật tay, người ta thường dùng mô hình đánh giá là: mô hình giám sát vận động lưng, phương trình nâng nhấc NIOSH sửa chữa lại năm 1991, chương trình dự đoán sức mạnh tĩnh 3DSSPP bảng kiểm đánh giá nguy nâng, hạ, đẩy, kéo… Các nhà nghiên cứu Trung Quốc Chen, Lei, Dinh Wang sử dụng điện bề mặt việc đánh giá yếu tố nguy ecgônômi liên quan với công việc nâng nhấc tay Các yếu tố nguy ecgônômi liên quan với công việc nâng nhấc tay tác giả đánh giá việc so sánh biên độ điện trung bình tín hiệu điện thu từ dựng sống Trung tâm An toàn Sức khỏe nghề nghiệp Canada (CCOHS) đưa quy trình chung cho công việc nâng nhấc thủ công Các tập thể dục đề phòng chống đau lưng CCOHS phổ biến 1.3.2 Các nghiên cứu Việt Nam Ở Việt Nam, chưa có công trình nghiên cứu xây dựng trọng lượng nâng nhấc cho phép tối đa nghiên cứu mối liên quan đau mỏi lưng với nâng nhấc vật nặng, có điều tra, vấn đưa tỷ lệ đau mỏi xương khớp có thắt lưng công việc khác Chương ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 2.1 ĐỐI TƯỢNG, ĐỊA ĐIỂM NGHIÊN CỨU - 311 người lao động nâng nhấc vật nặng tay ngành sản xuất vật liệu xây dựng, sản xuất gạch tuynel, gạch men, gạch granit, đồ sứ vệ sinh 2.2 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 2.2.1 Thiết kế nghiên cứu nội dung nghiên cứu Chúng áp dụng phương pháp nghiên cứu mô tả, điều tra cắt ngang Bên cạnh việc điều tra vấn, quan sát, phân tích thao tác nâng nhấc vật nặng tay công trình nghiên cứu tác giả Việt Nam tiến hành; đề tài sử dụng thiết bị đo EMG bề mặt để đo EMG nhóm lưng thẳng, hệ thiết bị giám sát vận động lưng (LMM) để đánh giá mức độ nguy tổn thương lưng thao tác nâng/hạ khác 2.2.2 Cỡ mẫu cách chọn mẫu nghiên cứu 2.2.2.1 Cỡ mẫu cách chọn mẫu vấn theo phiếu Áp dụng công thức tính cỡ mẫu ngẫu nhiên đơn theo công thức: n = Z2 (1−α / 2) p(1-p) d2 Trong đó: n cỡ mẫu tối thiểu cần thiết Z(1-α/2) = 1,96 (độ tin cậy với α = 0,05) p = 0,72: Tỷ lệ đau lưng nữ công nhân sản xuất gạch theo công nghệ lò tuynel (nghiên cứu Tạ Tuyết Bình CS, 1996) d = 0,05 (sai số cho phép 5%) Thay số vào công thức tính n = 310 đối tượng 2.2.2.2 Cỡ mẫu cách chọn mẫu cho quan sát, mô tả, phân tích Ecgônômi 2.2.2.3 Cỡ mẫu cách chọn mẫu sử dụng thiết bị giám sát vận động lưng (LMM) đo điện bề mặt (EMG) 2.2.3 Các kỹ thuật nghiên cứu áp dụng 2.2.3.1 Điều tra qua vấn 2.2.3.2 Quan sát, mô tả 2.2.3.3 Đo, đánh giá vận động lưng Đánh giá vận động lưng người lao động họ thực thao tác nâng nhấc vật nơi làm việc hệ thiết bị giám sát vận động lưng (Lumbar Motion Monitor – LMM) Mỹ Canada Thiết bị LMM giống xương sống bên Nó đo vị trị trí, tốc độ gia tăng cột sống mặt phẳng dọc giữa, mặt phẳng bên xoắn vặn Cùng với thiết bị đo phần mềm Ballet 2.0 để phân tích đưa mức độ nguy trung bình chung cho xương cột sống riêng cho yếu tố: Tần số nâng, tốc độ xoay thân trung bình, mô men tối đa, góc cúi tối đa theo mặt dọc giữa, tốc độ nghiêng thân tối đa 2.2.3.4 Đo, đánh giá điện bề mặt Thiết bị sử dụng nghiên cứu thiết bị đo điện bề mặt - EMG sensor SX 230 DataLOG Bluetooth & MMC hãng Biometrics ltd Bộ tiền khuếch đại EMG SX230 kết nối với với DataLOG W4X8 để đo điện tạo từ hoạt động điện 2.2.4 Xử lý số liệu (1) Toàn phiếu vấn người lao động sau xử lý thô nhập vào máy tính theo chương trình phần mềm Epi-info xử lý, phân tích phần mềm Epi-info, foxprow, microsof excel (2) Phân tích số liệu LMM: Phân tích xác định nguy trung bình công việc nâng nhấc lưng cột sống thắt lưng nguy riêng theo yếu tố (3) Phân tích số liệu EMG: - Các ghi điện xử lý thống kê theo: + Biên độ sóng điện (mv): giá trị tối đa (max) giá trị tối thiểu (min) + Tần số lặp lại (repetition) Chương KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN 3.1 ẢNH HƯỞNG CỦA MỘT SỐ THAO TÁC NÂNG NHẤC VẬT NẶNG TỚI CƠ LƯNG VÀ CỘT SỐNG CỦA NGƯỜI LAO ĐỘNG 3.1.1 Một số thông tin chung đối tượng vấn Trong số 311 đối tượng vấn, có 42,4% công nhân làm việc sở sản xuất gạch tuynel, công nhân sản xuất sứ vệ sinh chiếm 33,1%, lại 24,4% làm việc sở sản xuất gạch granit 3.1.2 Quá trình làm việc, đặc điểm công việc môi trường lao động Tính trung bình người vấn làm công việc thường xuyên nâng nhấc vật 6,3 ± 4,7 năm Công việc chủ yếu hàng ngày người vấn bao gồm nâng nhấc vận chuyển xếp đặt vật Tính chung, trọng lượng nâng nhấc trung bình lần 16,0 ± 10,5 kg Theo đối tượng vấn, nóng bụi yếu tố ô nhiễm môi trường lao động phổ biến sở sản xuất vật liệu xây dựng Hầu hết người vấn cho biết nơi họ làm việc nóng vào mùa hè (98,4%) 3.1.3 Tình trạng rối loạn xương Tỷ lệ đối tượng vấn bị đau thắt lưng cao (69,1%), cao sở sản xuất sứ vệ sinh (78,6%), tiếp đến sở sản xuất gạch granit (71,1%) thấp sở sản xuất gạch tuynel (60,6%) 3.2 KẾT QUẢ PHÂN TÍCH, ĐÁNH GIÁ ECGONOMI VÀ GIÁM SÁT HOẠT ĐỘNG CỦA LƯNG TẠI CÁC VỊ TRÍ LÀM VIỆC 3.2.1 Kết quả phân tích đánh giá tại sở sản xuất gạch tuynel Hình 3.6 Nguy rối loạn xương cột sống thắt lưng theo yếu tố công nhân sản xuất gạch tuynel Nguy rối loạn xương cột sống thắt lưng công nhân cao tất phận sản xuất gạch tuynel tần số nâng/hạ (cả công việc khảo sát có mức nguy tính theo tần số nâng/hạ 98%) Nguy góc cúi tối đa theo mặt 10 dọc công việc khảo sát mức cao (88100%) Trừ công việc phơi đảo gạch, nguy tốc độ xoay thân trung bình công việc lại mức cao (91-98%) Trong công việc khảo sát, công việc có nguy tốc độ nghiêng thân trung bình mức trung bình (31-57%), có phận phơi đảo có nguy thuộc mức thấp (8%) Bốn năm công việc khảo sát có nguy mô men tối đa mức thấp (10-27%), riêng bốc gạch lên xe tải có mức nguy cao (62%) 3.2.2.Kết quả phân tích đánh giá tại sở sản xuất gạch ốp lát granite Tỉ lệ % Hình 3.11 Nguy RLTL theo yếu tố công nhân sản xuất gạch granit 17 3.3.3 So sánh giá trị đo EMG điện cực theo trọng lượng vật nâng Chúng chia mức độ cân nặng vật mà người lao động nâng nhấc thành mức ≤ 8kg, >8 – 15kg >15kg Lý để chọn mốc là: phụ nữ mức cân nặng cho phép mang vác 15kg Bảng 3.16 Kết đo EMG chia theo trọng lượng vật nâng Thông số ≤8kg (n=13) >8-15kg (n=33) Giá trị biên độ sóng cực đại (mV) >15kg (n=18) L1 0,83 ± 0,74 1,40 ± 1,05 1,48 ± 0,92 L3 1,10 ± 1,00 1,72 ± 1,00 2,14 ± 0,97 T9 0,66 ± 0,46 1,35 ± 0,99 1,63 ± 1,01 Chung 0,86 ± 0,78 1,51 ± 1,04 1,65 ± 0,96 P P8&8-15 0,05 P8-15&15 >0,05 P8&8-15 >0,05 P8&15 >0,05 P8-15&15 >0,05 So sánh giá trị biên độ sóng cực đại theo trọng lượng vật nâng nhấc cho thấy vật nâng nặng giá trị biên độ sóng cực đại lớn Khi nâng vật 8kg giá trị biên độ sóng cực đại vị trí L1 lớn đáng kể so với nâng vật nặng có trọng lượng từ 20 8kg trở xuống (sự khác biệt có ý nghĩa thống kê với p15kg 3.4 MỐI LIÊN QUAN GIỮA NÂNG NHẤC VẬT NẶNG VỚI ĐAU THẮT LƯNG 3.4.1 Ảnh hưởng nâng nhấc lưng cột sống Kết đo EMG bề mặt nhóm dựng sống vùng đốt sống thắt lưng (L3) đốt sống ngực (T9) trình bày biểu đồ đây: Hình 3.22 Giá trị EMG chia theo vị trí đặt điện cực Trong hoạt động nâng nhấc, đoạn cột sống thắt lưng bị ảnh hưởng nhiều đoạn cột sống ngực Tần số trung bình cũng biên độ sóng cực đại ở L3 cao một cách đáng kể ở T9 (p60%); ở công nhân sản xuất gạch granit, với trọng lượng nâng nhấc trung bình 18,4±10,6kg có yếu tố nguy mô men tối đa rất cao (99,8%) 23 3.4.4 Tương quan giữa kết quả đo EMG với tỷ lệ đau thắt lưng Biên độ sóng cực đại thu ở vị trí L1, L3 và T9 nâng nhấc vật nặng có mối tương quan thuận với tình trạng đau thắt lưng Biên độ sóng cực đại thu được ở vị trí L1, L3 và T9 nâng nhấc vật nặng ở công nhân sứ vệ sinh là 1,66±1,03mV, cao so với ở công nhân sản xuất gạch granit (1,54±1,03mV) và ở công nhân sản xuất gạch tuynel (0,88±0,75mV) thì tỷ lệ đau thắt lưng ở công nhân sản xuất sứ vệ sinh (78,6%), cũng cao so với ở công nhân sản xuất gạch granit (71,1%) và ở công nhân sản xuât gạch tuynel (60,6%) KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ KẾT LUẬN Qua kết nghiên cứu sở sản xuất gạch tuynel, gạch granit và sứ vệ sinh, rút số kết luận sau: Đặc điểm lao động nâng nhấc tình trạng đau mỏi xương khớp thắt lưng người lao động số công đoạn sản xuất gạch tuynel, gạch granit sứ vệ sinh - Môi trường lao động xưởng sản xuất nhiều khắc nghiệt: 98,4% người lao động vấn cảm thấy nóng vào mùa hè, 80,4% đối tượng vấn cảm thấy nhiều bụi nơi làm việc 55% người lao động cho tiếng ồn cản trở nghe 24 - Tỷ lệ đối tượng vấn bị đau thắt lưng cao (69,1%), cao sở sản xuất sứ vệ sinh (78,6%) ứng với trọng lượng nâng nhấc trung bình lần 27,2 ±5,1kg (nặng sở sản xuất) - Đa số đối tượng vấn làm công việc nâng nhấc vật nặng thường xuyên liên tục, thời gian trung bình dành cho công việc nâng nhấc chiếm 31-45% Phân tích đánh giá mức độ nguy đối với cột sống và các lưng người công nhân thực hiện các thao tác nâng nhấc tại một số công đoạn sản xuất gạch tuynel, gạch granit và sứ vệ sinh - Mức độ nguy qua đánh giá thiết bị giám sát vận động lưng: + Hầu hết công nhân nâng hạ vật, hạ thấp trọng tâm thể cách cúi gập thân mà không gập đầu gối Do vậy, nguy rối loạn vận động vùng thắt lưng nhóm ngành sản xuất vật liệu xây dựng điều tra góc cúi tối đa theo mặt dọc thuộc mức cao (81,2-94,3%) + Đa số công nhân thường đứng cố định, xoay thân để nhấc hạ vật, nên nguy rối loạn vận động vùng thắt lưng tốc độ xoay thân trung bình nhóm ngành sản xuất thuộc mức cao (60,8-77,3%) + Nhiều công nhân nghiêng thân để nhấc hạ vật, nên nguy rối loạn vận động vùng thắt lưng tốc độ nghiêng 25 thân tối đa nhóm ngành sản xuất vật liệu xây dựng điều tra thuộc mức trung bình (39,2-48,6%) + Khi nâng nhấc vật nặng, nhiều công nhân chưa tiến sát đến vật nâng/hạ nên nguy rối loạn vận động vùng thắt lưng mô men tối đa sản xuất gạch granit sản xuất sứ vệ sinh thuộc mức cao cao (98% 64,4% theo thứ tự); sản xuất gạch tuynel mức trung bình (32,3%) + Tần số nâng nhấc yếu tố nguy cao cho thắt lưng công nhân sản xuất gạch tuynel (98%), cao công nhân sản xuất gạch granit (69,3%) trung bình công nhân sản xuất sứ vệ sinh (52,2%) - Mức độ nguy qua đánh giá đo điện cơ: + Trong hoạt động nâng nhấc, đoạn cột sống thắt lưng bị ảnh hưởng nhiều Giá trị điện bề mặt L3 (sóng cực đại 1,71 ± 1,05mV, sóng cực tiểu -1,60 ± 1,01mV tần số trung bình 89,95 ± 17,89) + Giá trị điện bề mặt tăng cao rõ rệt trọng lượng nâng nhấc tăng lên (sóng cực đại, sóng cực tiểu tần số trung bình công nhân sản xuất sứ vệ sinh cao công nhân sản xuất gạch tuynel với p