BỘ Y TẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC DƯỢC HÀ NỘI NGUYỄN THỊ THU HIỀN KHẢO SÁT SỰ ĐÁP ỨNG CỦA BÀO CHẾ SO VỚI SỬ DỤNG THUỐC ĐÔNG DƯỢC TẠI BỆNH VIỆN YHCT HÀ TĨNH NĂM 2015 LUẬN VĂN DƯỢC SĨ CHUYÊN KHOA CẤP I HÀ NỘI - 2016 BỘ Y TẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC DƯỢC HÀ NỘI NGUYỄN THỊ THU HIỀN KHẢO SÁT SỰ ĐÁP ỨNG CỦA BÀO CHẾ SO VỚI SỬ DỤNG THUỐC ĐÔNG DƯỢC TẠI BỆNH VIỆN YHCT HÀ TĨNH NĂM 2015 LUẬN VĂN DƯỢC SĨ CHUYÊN KHOA CẤP I CHUYÊN NGÀNH: TỔ CHỨC QUẢN LÝ DƯỢC Mã số: CK 60 72 04 12 Người hướng dẫn khoa học: TS Nguyễn Thị Phương Nhung Thời gian thực hiện: 18/7/2016 đến 18/11/2016 HÀ NỘI - 2016 LỜI CẢM ƠN Trước hết tơi xin bày tỏ lịng kính trọng biết ơn sâu sắc tới TS Nguyễn Thị Phương Nhung - Bộ môn Quản lý Kinh tế Dược - Trường Đại học Dược Hà Nội dành nhiều thời gian, cơng sức hướng dẫn động viên hồn thành luận văn Tơi xin bày tỏ lịng biết ơn tới Thầy giáo, Cô giáo Ban Giám Hiệu, Phịng Đào tạo sau đại học, Bộ mơn Quản lý Kinh tế Dược Bộ môn Trường Đại học Dược Hà Nội tận tình dạy dỗ, giúp đỡ suốt thời gian học tập Cảm ơn Ban Giám đốc đồng nghiệp Bệnh viện YHCT Hà Tĩnh, gia đình bạn bè tơi tạo điều kiện, ủng hộ suốt q trình học tập, nghiên cứu hồn thành luận văn Trân trọng cảm ơn! Hà Tĩnh, ngày 29 tháng 11 năm 2016 NGƯỜI VIẾT LUẬN VĂN Nguyễn Thị Thu Hiền MỤC LỤC ĐẶT VẤN ĐỀ CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN 1.1 KHÁI NIỆM THUỐC Y HỌC CỔ TRUYỀN 1.2 VAI TRÒ CỦA THUỐC YHCT 1.3 THỰC TRẠNG SỬ DỤNG THUỐC YHCT TRÊN THẾ GIỚI 1.4 THỰC TRẠNG SỬ DỤNG THUỐC YHCT TẠI VIỆT NAM 1.4.1 Nguồn gốc bước tiến y dược học cổ truyền phát triển lịch sử đất nước: 1.4.2 Tình hình khám chữa bệnh YHCT Việt Nam: 10 1.5 BỆNH VIỆN YHCT HÀ TĨNH 11 1.5.1 Hình thành phát triển: 11 1.5.2 Chức năng, nhiệm vụ: 12 1.5.3 Sự cần thiết mở rộng sản xuất thuốc: 13 1.5.4 Cơ cấu tổ chức nay: 14 1.5.5 Quy mô khám chữa bệnh: 14 1.5.6 Khoa Dược: 15 CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 19 2.1 ĐỐI TƯỢNG, THỜI GIAN, ĐỊA ĐIỂM NGHIÊN CỨU 19 2.1.1 Đối tượng nghiên cứu: 19 2.1.2 Thời gian nghiên cứu: 19 2.1.3 Địa điểm nghiên cứu: 19 2.2 NỘI DUNG NGHIÊN CỨU: 19 2.3 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 21 2.3.1 Thiết kế nghiên cứu: Mô tả cắt ngang 21 2.3.2 Biến số nghiên cứu: 21 2.3.3 Chỉ số nghiên cứu: 24 2.3.4 Phương pháp thu thập số liệu: 25 2.4 Phương pháp xử lý số liệu: 25 2.4.1 Phân tích số liệu: 25 2.4.2 Xử lý trình bày số liệu: 26 CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 27 3.1 CƠ CẤU THUỐC ĐÔNG DƯỢC SỬ DỤNG VÀ BÀO CHẾ TẠI BỆNH VIỆN YHCT HÀ TĨNH NĂM 2015 27 3.1.1 Cơ cấu vị thuốc YHCT sử dụng bệnh viện năm 2015: 27 3.1.2 Cơ cấu chế phẩm YHCT sử dụng năm 2015: 33 3.1.3 Cơ cấu vị thuốc YHCT bào chế năm 2015: 36 3.1.4 Cơ cấu thuốc chế phẩm YHCT bào chế năm 2015: 42 3.2 KHẢO SÁT KHỐI LƯỢNG THUỐC ĐÔNG DƯỢC BÀO CHẾ ĐÁP ỨNG THỰC TẾ SỬ DỤNG TẠI BỆNH VIỆN YHCT HÀ TĨNH NĂM 2015 42 3.2.1 Khả bào chế thuốc phiến: 42 3.2.2 Khả bào chế thuốc chế phẩm YHCT: 44 CHƯƠNG IV: BÀN LUẬN 45 4.1 CƠ CẤU THUỐC ĐÔNG DƯỢC SỬ DỤNG TẠI BỆNH VIỆN YHCT HÀ TĨNH NĂM 2015 45 4.1.1 Vị thuốc YHCT sử dụng bệnh viện năm 2015: 45 4.1.2 Thuốc chế phẩm YHCT sử dụng năm 2015: 48 4.2 CƠ CẤU THUỐC ĐÔNG DƯỢC BÀO CHẾ TẠI BỆNH VIỆN YHCT HÀ TĨNH NĂM 2015 50 4.2.1 Cơ cấu vị thuốc YHCT bào chế năm 2015 50 4.2.2 Cơ cấu thuốc chế phẩm YHCT bào chế bệnh viện năm 2015: .52 4.3 VỀ KHẢ NĂNG ĐÁP ỨNG THUỐC BÀO CHẾ SO VỚI SỬ DỤNG 53 4.3.1 Vị thuốc YHCT: 53 4.2.2 Thuốc chế phẩm YHCT: 54 4.4 HẠN CHẾ CỦA ĐỀ TÀI 54 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 55 I KẾT LUẬN 55 Về hoạt động bào chế thuốc: 55 Về hoạt động sử dụng thuốc: 55 Về khả đáp ứng bào chế so với thực tế sử dụng: 56 II KIẾN NGHỊ 56 Với Bệnh viện YHCT Hà Tĩnh: 56 Với Bộ Y tế: 57 TÀI LIỆU THAM KHẢO 58 DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT STT 10 11 12 13 CHỮ VIẾT TẮT BV DMT DMTCY DMTTY/TTY ĐVT KCB KL SD SDT STT/TT SX TCVN TTCP 14 TCAM 15 16 17 18 YHHĐ YHCT CP M NGHĨA ĐẦY ĐỦ Bệnh viện Danh mục thuốc Danh mục thuốc chủ yếu Danh mục thuốc thiết yếu/ thuốc thiết yếu Đơn vị tính Khám chữa bệnh Khối lượng Sử dụng Sử dụng thuốc Số thứ tự Sản xuất Tiêu chuẩn Việt Nam Thủ tướng Chính phủ Traditional Complementary and Alternative Medicine (Thuốc Y học cổ truyền bổ sung thay thế) Y học đại Y học cổ truyền Chế phẩm Khối lượng DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1 Số lượng bệnh nhân KCB BV YHCT Hà Tĩnh năm 2015: 15 Bảng 1.2 Cơ cấu nhân lực khoa Dược bệnh viện YHCT Hà Tĩnh: 16 Bảng 2.1 Các biến số nghiên cứu: 21 Bảng 3.1 Cơ cấu vị thuốc YHCT sử dụng bệnh viện thuộc danh mục thuốc chủ yếu, thuốc thiết yếu lần thứ VI: 27 Bảng 3.2 Cơ cấu thuốc sống thuốc chín bệnh viện sử dụng: 28 Bảng 3.3 Cơ cấu vị thuốc YHCT sử dụng năm 2015 theo nguồn gốc, xuất xứ 29 Bảng 3.4 Cơ cấu chi phí thuốc đơng y, thuốc từ dược liệu năm 2015: 30 Bảng 3.5 Cơ cấu vị thuốc YHCT sử dụng bệnh viện năm 2015 theo nhóm tác dụng điều trị 30 Bảng 3.6 Cơ cấu số vị thuốc sử dụng nhiều năm 2015: 32 Bảng 3.7 Cơ cấu thuốc chế phẩm YHCT sử dụng năm 2015 BV (tính theo ĐVT): 34 Bảng 3.8 Cơ cấu thuốc chế phẩm YHCT sử dụng năm 2015 BV (tính theo ngày thuốc) 35 Bảng 3.9 Cơ cấu vị thuốc YHCT bào chế theo nguồn gốc, xuất xứ 36 Bảng 3.10 Cơ cấu vị thuốc YHCT bào chế theo nhóm tác dụng điều trị: 37 Bảng 3.11 Cơ cấu số vị thuốc bào chế nhiều năm 2015: 38 Bảng 3.12 Khối lượng thuốc bào chế theo phương pháp bào chế: 40 Bảng 3.13 Tỷ lệ hư hao theo phương pháp bào chế: 41 Bảng 3.14 Số lượng thuốc sắc bệnh viện năm 2015: 41 Bảng 3.15 Khối lượng thuốc chế phẩm YHCT bào chế năm 2015: 42 Bảng 3.16 Khối lượng thuốc phiến bào chế sử dụng năm 2015: 43 Bảng 3.17 Khả bào chế đáp ứng sử dụng thuốc chế phẩm: 44 DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ Hình 1.1 Sơ đồ cấu tổ chức Bệnh viện YHCT Hà Tĩnh 14 Hình 1.2 Sơ đồ máy tổ chức khoa Dược 17 Hình 1.3 Quy trình bào chế thuốc Khoa Dược - BVYHCT Hà Tĩnh 18 Hình 2.1 Nội dung nghiên cứu đề tài 20 ĐẶT VẤN ĐỀ Chăm sóc sức khỏe nhu cầu thiết yếu người Cùng với phát triển kinh tế xã hội phát triển loài người từ xa xưa, YHCT đời người biết dùng loại cây, cỏ, phận động vật, khoáng chất…để tăng cường bảo vệ sức khỏe Trong xã hội ngày nay, YHCT ngày phát triển nhu cầu người dân việc chăm sóc bảo vệ sức khỏe Việt Nam quốc gia có YHCT lâu đời với bề dày kinh nghiệm hàng ngàn năm Trải qua bước thăng trầm lịch sử, YHCT đồng hành trở thành phận văn hóa khơng tách rời lịch sử dân tộc Nhận thức giá trị YHCT, Đảng Nhà nước ta có sách quán coi YHCT phận tách rời hệ thống khám chữa bệnh chung ngành Y tế Việt Nam Đồng thời có chủ trương kết hợp y học đại YHCT để phục vụ sức khỏe cho nhân dân tốt Từ Việt Nam thực công đổi kinh tế, nguồn gốc thuốc ngày phong phú kể thuốc tân dược đông dược Thuốc tân dược với ưu tác dụng nhanh, mạnh, dễ sử dụng ngày bị lạm dụng, dẫn đến tình trạng kháng thuốc cịn có tác dụng phụ khơng lường trước Thuốc YHCT có nguồn gốc từ thiên nhiên có tác dụng chậm khơng đặc hiệu thuốc tân dược có ưu điểm độc hại, điều trị số bệnh mạn tính hỗ trợ điều trị số bệnh khó Vì vậy, xu hướng chung người dân tìm đến thuốc YHCT ngày nhiều Bệnh viện YHCT Hà Tĩnh đơn vị đầu ngành YHCT tỉnh Với 150 giường bệnh 165 cán bộ, Bệnh viện thực sở khám chữa bệnh YHCT lớn tỉnh Bệnh viện thu hút lượng lớn bệnh nhân đến khám chữa bệnh Với mong muốn mở rộng sản xuất đáp ứng nhu cầu điều trị bệnh viện, tiến hành đề tài “Khảo sát đáp ứng bào chế so với sử dụng thuốc đông dược Bệnh viện YHCT Hà Tĩnh năm 2015” với mục tiêu: Khảo sát cấu thuốc Đông dược bào chế sử dụng Bệnh viện YHCT Hà Tĩnh năm 2015 Khảo sát khối lượng thuốc đông dược bào chế đáp ứng thực tế sử dụng Bệnh viện YHCT Hà Tĩnh năm 2015 hoạt huyết, khử ứ (12,72%) Tỷ lệ sử dụng phù hợp với cấu bệnh tật bệnh viện Kết giống với nghiên cứu tiến hành năm 2014 bệnh viện YHCT Trung ương, tỷ lệ nhóm thuốc có tỷ lệ sử dụng cao nhóm dương khí (23,26%), nhóm bổ âm, bổ huyết (13,95%),nhóm hoạt huyết khử ứ (16,64%)[27] Sự giống giống mơ hình bệnh tật hai bệnh viện Nghiên cứu đề tài cho thấy vị thuốc sử dụng thuộc danh mục thuốc chủ yếu, thuốc thiết yếu lần thứ VI dùng rộng rãi bệnh viện với tỷ lệ cao chiếm 99,4% Chỉ có vị thuốc Ngấy hương không nằm danh mục thuốc chủ yếu, thuốc chủ yếu, thuôc thiêt yếu lần thứ VI Điều chứng tỏ, bệnh viện thực quy định sử dụng vị thuốc YHCT danh mục thuốc Bộ y tế ban hành Đồng thời cho thấy, danh mục vị thuốc YHCT DMTCY, DMTTY Bộ y tế phù hợp với nhu cầu thực tế sử dụng thuốc cổ truyền bệnh viện Tại bệnh viện YHCT tỉnh Thái Bình giai đoạn 2010 – 2012, tỷ lệ thuốc chủ yếu danh mục thuốc bệnh viện từ 65,7 – 70,3% [24] Tại bệnh viên YHCT Trung ương năm 2013 tỷ lệ thuốc thiết yếu danh mục thuốc bệnh viện chiếm 95%[27] Như vậy, có tương đồng với kết nghiên cứu đề tài DMTTY đời thể tính nhân đạo cơng tác chăm sóc sức khỏe nhân dân Việc sử dụng TTY với tỷ lệ cao đảm bảo quyền lợi cho người bệnh đặc biệt người có thẻ bảo hiểm y tế Ngồi ra, thuận lợi công tác quản lý cung ứng thuốc bệnh viện, đảm bảo cung ứng thuốc kịp thời Quy chế kê đơn thuốc YHCT quy định việc kê đơn thuốc điều trị theo phương pháp là: Kê đơn theo toa bản, theo toa thuốc nghiệm phương, theo toa thuốc cổ phương theo đối pháp lập phương kê đơn kết hợp YHCT YHHĐ Trong phép kê đơn theo đối pháp lập phương kê đơn kết hợp với YHHĐ thường sử dụng Trong phương thuốc thường có vị thuốc có tác dụng điều hịa thể vị thuốc có tác 46 dụng chữa bệnh [5] Mặt khác, việc chữa bệnh trình lập lại cân cho tồn thể, khơng phải chữa triệu chứng riêng biệt Vì thế, có vị thuốc gọi “đầu vị”, thường sử dụng với tần suất khối lượng nhiều Đó thường vị thuốc có tác dụng khí, huyết Đó lý việc sử dụng tập trung vào số vị thuốc Theo kết nghiên cứu, nhóm thuốc Hoạt huyết khứ ứ có 14 vị thuốc sử dụng năm với tỷ lệ 12,72 % tổng lượng Tuy nhiên riêng vị thuốc sử dụng với khối lượng lớn chiếm tới 10,85% Nhóm thuốc bổ dương, bổ khí có 18 vị thuốc sử dụng với tỷ lệ 25,2% có 10 vị thuốc có khối lượng lớn chiếm 24,65% Nhóm thuốc bổ âm, bổ huyết có 13 vị thuốc sử dụng với tỷ lệ 19,66% có vị thuốc có khối lượng lớn chiếm 18,56% Nguồn gốc vị thuốc danh mục thuốc bệnh viện năm 2015 thuốc Bắc chiếm tỷ lệ 47,9%, thuốc Nam chiếm tỷ lệ 52,1% Như vậy, chênh lệch đáng kể số vị thuốc Bắc thuốc Nam So sánh với nghiên cứu bệnh viện YHCT tỉnh Hải Dương năm 2011, tỷ lệ thuốc Bắc 60% [26] Bệnh viện YHCT tỉnh Thái Bình giai đoạn 2010 – 2012, tỷ lệ thuốc Bắc vượt trội thuốc Nam khoảng lần [24] Ngược lại, Viện YHCT quân đội năm 2012, tỷ lệ thuốc Bắc chiếm tỷ trọng với khoảng 19% [20] Như vậy, danh mục thuốc bệnh viện có tỷ lệ thuốc theo nguồn gốc khác Sự khác biệt phụ thuộc vào nhiều yếu tố thói quen kê đơn thầy thuốc, mơ hình bệnh tật địa phương, khả mua sắm vị thuốc vùng miền, sách bệnh viện… Sử dụng thuốc Nam YHCT dược khuyến khích sách Đảng nhà nước nhằm giữ vững sắc YHCT Việt nam [8] Thực tế việc sử dụng thuốc Nam cho bốc thuốc bệnh viện qua nghiên cứu đề tài đạt 23,9% tính theo khối lượng So sánh với nghiên cứu bệnh viện YHCT Trung ương năm 2014, việc sử dụng thuốc Nam cho bốc thuốc bệnh viện đạt 19% tính theo khối lượng[27] 47 Điều cho thấy, sách khuyến khích sử dụng thuốc Nam KCB ban hành, công tác bảo tồn, phát triển thuốc dược liệu nước khuyến khích [8] Bệnh viện YHCT Hà Tĩnh thuốc Nam chưa kê đơn phổ biến mong đợi Nguyên nhân thuốc Nam có tác dụng tốt nhiều vị thuốc có tác dụng “tả”, vị có tác dụng “bổ” làm cho thầy thuốc lựa chọn kê đơn cần điều trị cách toàn diện Ngoài ra, mùi vị thuốc Nam thường “ngon” so với thuốc Bắc, đưa vào sản xuất chế phẩm điều vị tạo nên chế phẩm chất lượng tốt với mùi vị dễ chịu Với lượng thuốc Nam sản xuất 513,6kg (chiếm 56,6%) Việc sử dụng thuốc Nam sản xuất loại thuốc chế phẩm bệnh viện hợp lý Thuốc Nam sử dụng mà tạo thuận lợi cho người bệnh Hơn nữa, sử dụng thuốc Nam để sản xuất cịn có ưu điểm tận dụng thuốc giá thành rẻ, dễ kiếm, phụ thuộc vào nguồn cung cấp thuốc từ nước Mặc dù vậy, công tác nuôi trồng nước chưa thực phát triển, việc thu hái từ thiên nhiên không theo quy hoạch dẫn đến cạn kiệt nguồn lực Trong tương lai, bệnh viện nên tính đến phương án trồng thuốc liên kết với sở trồng thuốc để chủ động công tác sản xuất đảm bảo chất lượng dược liệu 4.1.2 Thuốc chế phẩm YHCT sử dụng năm 2015: Trong YHCT, thuốc thang cịn có thuốc Chế phẩm YHCT chế phẩm chế biến từ thuốc thang với mục đích tăng tác dụng thuốc, hạn chế số tác dụng bất lợi tiện dụng cho người sử dụng Vì vậy, cơng tác khám chữa bệnh, ngồi thuốc thang, thầy thuốc kê đơn thuốc chế phẩm YHCT thuốc tân dược Năm 2015, bệnh viện sử dụng 1.777.515 số đơn vị tính 260.568,5 ngày thuốc chế phẩm YHCT, thuốc mua sử dụng 1.644.883 số đơn vị tính (chiếm 92,55%) 224.614 số ngày thuốc (chiếm 86,2%), thuốc tự sản 48 xuất 132.632 số đơn vị tính (chiếm 7,45%) 35.954,5 số ngày thuốc (chiếm 13,89%) Nhóm an thần định chí dưỡng tâm có tỷ lệ sử dụng cao tính theo số đơn vị tính (72%) số ngày thuốc dùng năm 2015 (53,32%), tiếp đến nhóm khu phong trừ thấp (20% số ngày thuốc 9,2% số đơn vị tính), cịn lại nhóm khác sử dụng ít, không đáng kể Tác dụng an thần, định chí, dưỡng tâm chế phẩm cho có tác dụng êm dịu, đưa người bệnh vào giấc ngủ nhẹ nhàng thức dậy với tinh thần sảng khoái so với thuốc tân dược tác dụng nên nhóm chế phẩm bác sỹ lựa chọn để kê đơn cho người bệnh Bệnh viện chưa tập trung sản xuất chế phẩm YHCT, sản xuất loại chiếm 7,5% so với tổng số chế phẩm sử dụng, chưa đáp ứng nhu cầu sử dụng bệnh nhân So sánh với nghiên cứu viện YHCT Quân đội năm 2012 Viện sản xuất 37 chế phẩm YHCT [20] Trong đó, bệnh viện YHCT tỉnh Hải Dương năm 2011, bào chế chế phẩm với số lượng chiếm 42,9% tổng số chế phẩm sử dụng với giá trị sử dụng chiếm 14%[26] Như vậy, so với bệnh viện này, lĩnh vực bào chế chế phẩm YHCT bệnh viện YHCT Hà Tĩnh non trẻ Trong cấu thuốc đông y, thuốc từ dược liệu mua sắm năm 2015 số lượng vị thuốc mua sắm chiếm 88,7% so với tổng số lượng thuốc chi phí chiếm 59,3% tổng chi phí mua sắm thuốc đơng y, thuốc từ dược liệu Điều tương tự bệnh viện YHCT Hải Dương năm 2011 [26] Từ cho thấy, giá nhập kho vị thuốc thấp nhiều so với chế phẩm Bệnh viện cần phân tích tương quan chi phí mua sắm hiệu điều trị chế phẩm để tránh lạm dụng thuốc Định hướng tương lai khoa dược bệnh viện nghiên cứu nhiều thuốc ứng dụng sản xuất nhiều loại chế phẩm phục vụ người bệnh để giảm thiểu chi phí mua sắm thuốc chế phẩm YHCT 49 4.2 CƠ CẤU THUỐC ĐÔNG DƯỢC BÀO CHẾ TẠI BỆNH VIỆN YHCT HÀ TĨNH NĂM 2015 4.2.1 Cơ cấu vị thuốc YHCT bào chế năm 2015 Công tác bào chế vị thuốc YHCT bệnh viện phải tuân thủ theo quy trình Bộ y tế số thuốc chế phẩm YHCT sản xuất theo quy trình Bệnh viện Trong năm 2015, Khoa dược bào chế 78 vị thuốc với tổng khối lượng 12.965 kg có 52 vị thuốc Bắc (chiếm 66,7%) 26 vị thuốc Nam (chiếm 33,3%) Về khối lượng, thuốc Bắc bào chế 10.320 kg (chiếm 79,6%) thuốc Nam bào chế 2.645 kg (chiếm 20,4%) Như vậy, thuốc Bắc bào chế cao nhiều so với thuốc Nam So sánh với khối lượng thuốc Nam sử dụng hệ thống khám chữa bệnh chiếm khoảng 1015% khối lượng thuốc sử dụng phần lớn dược liệu nhập từ Trung Quốc.[14] Cho thấy Bệnh viện YHCT Hà Tĩnh tỷ lệ thuốc Nam sử dụng cao so với trung bình chung nước Các nhóm thuốc bào chế với khối lượng nhiều là: Nhóm thuốc bổ dương, bổ khí (24,42%), nhóm thuốc bổ âm, bổ huyết (19,24%), nhóm thuốc phát tán phong thấp (8,47%), nhóm thuốc hoạt huyết, khử ứ (14,6%), nhóm thuốc an thần (7,27%), nhóm thuốc trừ thấp, lợi thủy (7,92%) Điều phù hợp với danh mục thuốc bệnh viện lượng thuốc sử dụng năm Kết nghiên cứu vị thuốc bào chế với khối lượng nhiều năm 2015 cho thấy: phần lớn vị thuốc bào chế nhiều năm 2015 thuộc nhóm bổ dương, bổ khí, bổ âm, bổ huyết, nhóm hoạt huyết, khử ứ, nhóm phát tán phong thấp, nhóm phát tán phong hàn, nhóm an thần, nhóm trừ thấp, lợi thủy, nhóm thu liễm, cố sáp Như vậy, việc bào chế thuốc tập trung vào số nhóm thuốc nhóm lại tập trung vào số vị thuốc định Các vị thuốc bào chế với khối lượng nhiều chiếm tới 74,11% tổng lượng thuốc bào chế năm Hoạt động bào chế vị 50 thuốc lãnh đạo bệnh viện khoa Dược quan tâm Tuy nhiên với khối lượng bào chế tập trung vào số nhóm bệnh viện cần tích cực xem xét việc lựa chọn tìm nhà cung ứng có chất lượng giá cạnh tranh nhằm tiết kiệm chi phí cho bệnh viện người bệnh Kết nghiên cứu cho thấy, 78 vị thuốc YHCT bào chế, có 83,3% số vị thuốc trải qua phương pháp rửa, 90% số vị thuốc trải qua phương pháp thái, 90% vị thuốc trải qua phương pháp sấy.Đây công đoạn quan trọng công tác bào chế, chế biến vị thuốc YHCT.Một phần nhập dược liệu để bào chế chủ yếu bệnh viện nhập dược liệu thô, lẫn nhiều tạp chất, độ ẩm cao dạng nguyên rễ, củ.Do đó, bào chế khoa Dược phải thực công đoạn rửa, thái sấy để đảm bảo chất lượng vị thuốc theo quy định Năm 2015 có 12,8% số vị thuốc trải qua phương pháp Trong trình bào chế, hầu hết vị thuốc phải trải qua nhiều giai đoạn, kết hợp nhiều phương pháp khác Do đó, khối lượng vị thuốc YHCT mà khoa bào chế năm 2015 lên đến 12.965 kg Khối lượng vị thuốc trung bình mà khoa dược bào chế hàng ngày 52,1 kg (12.965 kg/249 ngày làm việc) Có phương pháp bào chế sử dụng để bào chế vị thuốc YHCT Bệnh viện YHCT Hà Tĩnh phương pháp rửa, phương pháp thái, phương pháp sấy, phương pháp Trong đó, phương pháp có tỷ lệ hư hao lớn 17,1% trình làm giảm độ ẩm dược liệu, tăng tỷ lệ vụn nát Những dược liệu có chất lượng đầu vào bào chế có tỷ lệ hư hao lớn trình bào chế khoa Dược phải xử lý bào chế lại để đảm bảo chất lượng Vì vậy, để giảm bớt hư hao trình bào chế cần kiểm soát tốt dược liệu đầu vào: độ ẩm, tạp chất, độ vụn nát kiểm soát việc thực quy trình bào chế khoa Dược bệnh viện Theo số liệu khảo sát chúng tôi, tỷ lệ thang thuốc sắc cho bệnh nhân 55,1% tổng số thang thuốc kê đơn Nguyên nhân có số 51 bệnh nhân định điều trị hình thức “nội trú ban ngày” có nghĩa bệnh nhân đến bệnh viện thực thủ thuật đáp nến, châm cứu, xoa bóp lấy thuốc thang tự sắc uống nhà Hiện nay, bệnh viện có 150 giường bệnh công suất sử dụng giường bệnh 119,38% lượng bệnh nhân điều trị hình thức số đáng kể Một phần lý có thời điểm bệnh nhân vào đơng, nhu cầu thuốc sắc nội trú tăng cao số lượng nồi sắc thuốc có hạn nên khoa Dược chưa đáp ứng nhu cầu điều trị phải chuyển sang thuốc dạng khác Để tăng cường công tác hoạt động bào chế thuốc thang cần đầu tư thêm hệ thống sắc thuốc nâng số giường thực tế bệnh viện 4.2.2 Cơ cấu thuốc chế phẩm YHCT bào chế bệnh viện năm 2015: Thuốc chế phẩm YHCT bệnh viện bào chế số lượng lẫn chủng loại, chủ yếu mua Quy trình bào chế thuốc chế phẩm YHCT Giám đốc bệnh viện ban hành Tổng khối lượng bào chế 907,6 kg gồm loại: Hoàn độc hoạt mềm, hoàn lục vị mềm, thuốc bột Amossear, hoàn xích hương So sánh với nghiên cứu Viện YHCT Quân đội bào chế 37 chế phẩm YHCT năm 2012[20] Bệnh viện YHCT Hải Dương bào chế chế phẩm với số lượng chiếm 42,9% tổng số chế phẩm sử dụng chiếm 14% [26] Bệnh viện YHCT PHCN tỉnh Khánh Hòa năm 2014 hoạt động sản xuất, bào chế thuốc đông y, thuốc từ dược liệu dừng lại sắc thuốc cá nhân sắc thuốc đóng bao tự động, chưa tự bào chế vị thuốc, chế phẩm phục vụ người bệnh[19] Nguyên nhân hoạt động bào chế chế phẩm YHCT bệnh viện non trang thiết bị, máy móc cho cơng tác bào chế cịn lạc hậu, chất lượng thuốc bào chế chưa nâng cao, chưa nghiên thuốc với hiệu lực điều trị cao Ngoài bệnh viện chưa nghiên cứu lợi nhuận kinh tế mở rộng bào chế CP YHCT 52 4.3 VỀ KHẢ NĂNG ĐÁP ỨNG THUỐC BÀO CHẾ SO VỚI SỬ DỤNG 4.3.1 Vị thuốc YHCT: Vị thuốc YHCT bào chế theo quy trình bào chế vị thuốc Bộ y tế hướng dẫn theo tiêu chuẩn riêng bệnh viện Một số vị thuốc dùng, việc bào chế thực theo số tài liệu Trong đề tài này, không sâu khảo sát tuân thủ quy trình bào chế sản xuất thuốc phiến mà tập trung vào khảo sát suất sản xuất nhằm mục đích tiến tới mở rộng, tăng cường bào chế thuốc phục vụ bệnh nhân Năm 2015, bệnh viện bào chế 12.965 Kg vị thuốcYHCT tính theo thuốc chín Các nhóm thuốc bào chế với khối lượng lớn là: Nhóm thuốc bổ dương, bổ khí (24,42%), nhóm thuốc bổ âm, bổ huyết (19,24%), nhóm thuốc phát tán phong thấp (8,47%), nhóm thuốc hoạt huyết, khử ứ (14,6%), nhóm thuốc an thần (7,27%), nhóm thuốc trừ thấp, lợi thủy (7,92%) Tuy nhiên, vị thuốc bào chế bệnh viện đáp ứng 75,5% so với sử dụng tập trung vào vị thuốc dùng khối lượng lớn Các nhóm thuốc có tỷ lệ bào chế cao, đáp ứng 90% nhu cầu sử dụng bao gồm: Nhóm thuốc khai khiếu, thuốc lý khí, thuốc nhiệt lương huyết, thuốc trừ đàm, thuốc bình can tức phong Những nhóm sử dụng với khối lượng nhiều tỷ lệ sản xuất lại 70% thuốc bổ dương, bổ khí (73,4%), thuốc bổ âm, bổ huyết (73,9%), nhóm phát tán phong thấp (79,3) Tổng số vị thuốc có khối lượng sử dụng nhiều 30 vị, số vị thuốc có khối lượng bào chế lớn 20 vị Mặc dù vị thuốc có khối lượng bào chế nhiều năm tập trung vào nhóm khối lượng sử dụng lớn, máy móc phục vụ cơng tác bào chế cịn hạn chế, có thời gian sử dụng dài, lạc hậu Trong số máy thái thuốc có, chưa có máy dạng bào máy thái thuốc ngang số vị thuốc sử dụng nhiều bệnh viện Đỗ trọng, Bạch thược, Hồng kỳ thích hợp với máy thái Vì vậy, cơng tác bào chế 53 thuốc chưa đáp ứng So sánh với nghiên cứu bệnh viện YHCT Trung ương năm 2014, thuốc phiến bào chế bệnh viện YHCT Trung ương năm 2014 đáp ứng 66,4% so với thực tế sử dụng [27] 4.2.2 Thuốc chế phẩm YHCT: Về khả đáp ứng bào chế so với sử dụng loại thuốc bào chế chiếm tỷ lệ đáp ứng cao 100% Như vậy, nhu cầu sử dụng thuốc tự bào chế bệnh viện chưa cao, bệnh viện có xu hướng sử dụng thuốc mua ngồi Ngun nhân trang thiết bị máy móc cịn thơ sơ, sản xuất thủ công, chất lượng thuốc chế phẩm YHCT bào chế chưa cao Hiện đại hóa phát triển mạnh y, dược cổ truyền bảo vệ, chăm sóc nâng cao sức khỏe nhân dân, củng cố phát triển tổ chức, mạng lưới y, dược cổ truyền mục tiêu Đảng, Nhà nước chủ trương Bộ Y tế [8] Phát triển khoa học công nghệ để nâng cao chất lượng lợi nhuận phương hướng nhiều doanh nghiệp dược Việt Nam Trong cộng đồng, tỷ lệ người dân tin tưởng vào phương pháp chữa bệnh YHCT cao [17] Tuy nhiên, với phát triển đời sống đại, quỹ thời gian người ngày eo hẹp, công việc sắc thuốc truyền thống lại chiếm nhiều thời gian Vì thế, việc sử dụng thuốc thang gây khó khăn cho nhiều người bệnh tuân thủ điều trị Điều đặt nhu cầu cấp thiết để đại hóa YHCT 4.4 HẠN CHẾ CỦA ĐỀ TÀI Do số nguyên nhân như: Kinh phí, thời gian, nhân lực nên đề tài cịn có hạn chế Đề tài chưa nghiên cứu chi phí/ lợi nhuận cơng tác bào chế thuốc chưa chứng minh chắn lợi ích kinh tế việc mở rộng bào chế thuốc phiến Tuy nhiên, công tác bào chế tiến hành bệnh viện, chất lượng thuốc đảm bảo, hiệu điều trị ổn định góp phần nâng cao chất lượng phục vụ bệnh viện 54 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ I KẾT LUẬN Qua khảo sát thực trạng bào chế sử dụng thuốc đông dược Bệnh viện YHCT Hà Tĩnh năm 2015, thu kết sau: Về hoạt động bào chế thuốc: - Vị thuốc YHCT bào chế bệnh viện năm 2015 12.965 kg; - Lượng thuốc chế phẩm YHCT bào chế bệnh viện năm 2015 152.870 ĐVT; - Các vị thuốc bào chế với số lượng lớn chiếm 74,11% tổng lượng bào chế (9.609.147g); - Nhóm thuốc bào chế với khối lượng lớn nhóm thuốc bổ dương, bổ khí (24,42%), nhóm thuốc bổ âm, bổ huyết (19,24%), nhóm thuốc phát tán phong thấp (8,47%), nhóm thuốc hoạt huyết, khử ứ (14,6%), nhóm thuốc an thần (7,27%), nhóm thuốc trừ thấp, lợi thủy (7,92%) - Trong 78 vị thuốc YHCT bào chế, có 83,3% số vị thuốc trải qua phương pháp rửa, 90% số vị thuốc trải qua phương pháp thái, 89,7% vị thuốc trải qua phương pháp sấy Chỉ có 12,8% số vị thuốc trải qua phương pháp - Tỷ lệ hư hao theo phương pháp chế: phương pháp rửa 13,5%, phương pháp thái 10,8%, phương pháp sấy 13,1%, phương pháp 17,1% - Tỷ lệ thuốc thang sắc năm 2015 đạt 55,1 % số lượng thuốc thang kê đơn Về hoạt động sử dụng thuốc: - Lượng thuốc phiến bệnh viện sử dụng năm 2015 17.160 kg; - Lượng thuốc chế phẩm YHCT bệnh viện sử dụng năm 2015 1.777.515 ĐVT; - Các vị thuốc có khối lượng sử dụng lớn chiếm tới 73,1% tổng khối 55 lượng thuốc (12.550 kg); - Thuốc Nam sử dụng cho bốc thuốc thang chiếm 23,9% tổng khối lượng thuốc sử dụng; - Thuốc Nam sử dụng cho bào chế thuốc chiếm 56,6% tổng khối lượng thuốc bào chế; - Thuốc thiết yếu danh mục vị thuốc chiếm tỷ lệ 99,4%; - Nhóm thuốc có khối lượng sử dụng lớn nhóm thuốc bổ dương, bổ khí (25,2%), nhóm thuốc bổ âm, bổ huyết (19,66%), nhóm thuốc hoạt huyết khử ứ (12,72%) Về khả đáp ứng bào chế so với thực tế sử dụng: - Năng lực bào chế vị thuốc bệnh viện đáp ứng 75,5% so với tổng lượng vị thuốc sử dụng bệnh viện; - Các nhóm vị thuốc có khối lượng sử dụng lớn khả đáp ứng chưa cao nhóm phát tán phong thấp (79,3%), nhóm bổ dương, bổ khí (73,4%), nhóm bổ âm, bổ huyết (73,9%), nhóm an thần (81,1%) - Năng lực bào chế thuốc chế phẩm YHCT thấp, bào chế chế phẩm YHCT II KIẾN NGHỊ Với Bệnh viện YHCT Hà Tĩnh: Tăng cường đáp ứng hoạt động bào chế cho sử dụng thuốc cần: - Nghiên cứu phát triển thêm thuốc chế phẩm hồn tán đặc biệt thuốc nhóm An thần định chí dưỡng tâm Nâng cao lực sản xuất thuốc thuộc nhóm này; - Tăng cường bào chế nhóm thuốc an thần, bổ dương, bổ khí, bổ âm, bổ huyết, nhóm thuốc phát tán phong thấp nhóm vị thuốc có khối lượng sử dụng nhiều; - Tăng cường cơng tác kiểm sốt dược liệu đầu vào để nâng cao chất lượng dược liệu, hiệu lực điều trị 56 Với Bộ Y tế: - Ban hành quy chế sử dụng thuốc đông dược cụ thể, đào tạo dược lâm sàng YHCT cho đơn vị KCB YHCT; - Hoàn thiện ban hành tiêu chuẩn chế biến cho vị thuốc YHCT để làm sở cho tổ chức cá nhân tuân theo, tiến tới đồng chất lượng thuốc YHCT 57 TÀI LIỆU THAM KHẢO TIẾNG VIỆT Bộ công thương, TCVN 6720 – 2000 Bộ Y tế (2002), Quy chế bệnh viện, Nhà xuất Y học, Hà Nội Bộ Y tế (2003), Báo cáo sơ kết năm thực thị 25/1999/CT-TTG Thủ tướng phủ tổng kết cơng tác y dược học cổ truyền năm 2002, triển khai kế hoạch năm 2002 Bộ Y tế (2007), Tăng cường công tác Y dược học cổ truyền, Chỉ thị 05/2007/CT – BYT Bộ Y tế (2008), việc ban hành quy trình kỹ thuật YHCT, Quyết định 26/2008 – QĐ – BYT Bộ Y tế - Bộ khoa học công nghệ (2009), Bảo tồn phát triển nguồn gen giống thuốc Hội nghị tổng kết công tác bảo tồn nguồn gen giống thuốc Hà Nội Tháng 5/2009 Bộ Y tế (2010), Phương pháp bào chế đảm bảo chất lượng 85 vị thuốc Bộ Y tế (2011), Đề án “Quy hoạch tổng thể phát triển dược liệu từ đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030” Bộ Y tế (2011), Quy định tổ chức hoạt động khoa Dược bệnh viện, Thông tư 22/2011/TT-BYT ngày 18/07/2011 10 Bộ Y tế (2013), Ban hành danh mục thuốc YHCT thiết yếu sử dụng sở khám chữa bệnh, Thông tư 40/2013/TT-BYT ngày 28/11/2013 11 Bộ Y tế (2013), Niên giám thống kê Y tế 2013 12 Bộ Y tế (2014), Quy định việc sử dụng dược liệu, vị thuốc y học cổ truyền sở khám bệnh, chữa bệnh, Thông tư 05/2014/TT-BYT ngày 14/02/2014 13 Bộ Y tế (2015), Báo cáo tổng kết công tác y tế năm 2014, số nhiệm vụ giải pháp trọng tâm năm 2015, giai đoạn 2016 – 2020 14 Bộ môn Dược học cổ truyền, Trường Đại học Dược Hà Nội (2000), Dược học cổ truyền, Nhà xuất Y học 15 Cục quản lý Y Dược Cổ Truyền (2015), Báo cáo công tác quản lý chất lượng dược liệu, vị thuốc YHCT năm 2015 16 Nguyễn Thanh Bình (2002), “vấn đề sử dụng hợp lý an toàn thuốc YHCT”, Tạp chí dược học (số 5/2002), tr 17 Nguyễn Thanh Bình (2003), Nghiên cứu tình hình sử dụng thuốc YHCT thuốc tân dược khu vực Hà Nội, Luận văn tiến sỹ dược học, Trường Đại học Dược Hà Nội 18 Nguyễn Thiên Bảo (2010), Đánh giá thực trạng sử dụng dịch vụ YHCT trạm y tế, huyện Bình xuyên tỉnh Vĩnh phúc năm 2010, Luận văn Thạc sỹ y tế công cộng, Trường Đại học y tế công cộng 19 Nguyễn Thu Giang (2014), Phân tích hoạt động cung ứng thuốc đơng y, thuốc từ dược liệu bệnh viện YHCT PHCT tỉnh Khánh Hòa năm 2013, Luận văn DSCK I, Trường Đại học Dược Hà Nội 20 Phạm Thị Hiên (2013), Phân tích hoạt động quản lý sử dụng thuốc viện YHCT Quân đội năm 2012, Luận văn DSCK I, Trường Đại học Dược Hà Nội 21 Phạm Việt Hoàng (2013), Thực trạng YHCT tỉnh Hưng Yên hiệu can thiệp tang cường hoạt động khám chữa bệnh bệnh viện YHCT tỉnh, Luận văn tiến sĩ, Trường Đại học Y Hà Nội 22 Khoa YHCT, Trường Đại học Y Hà Nội (2005), Bào chế Đông dược, Nhà xuất Y học Hà Nội 2005 23 Hoàng Thị Hoa Lý (2015), Đánh giá thực trạng hiệu can thiệp YHCT tuyến xã tỉnh miền trung, Luận án tiến sỹ y học, Trường Đại học Y Hà Nội 24 Ngô Thị Nhung (2014), Khảo sát hoạt động cung ứng thuốc bệnh viện YHCT tỉnh Thái Bình giai đoạn 2010 – 2012, Luận văn DSCK I, Trường Đại học Dược Hà Nội 25 Trịnh Văn Quỳ, Nguyễn Thị Phương Thảo (2003), Thuốc thảo dược cộng đồng châu Âu, Tạp chí dược học, (số 3/2003), tr 33-36 26 Đào Thị Hồi Thư (2012), Phân tích hoạt động cung ứng thuốc Bệnh viện YHCT tỉnh Hải Dương năm 2011, Luận văn thạc sỹ dược học, Trường Đại học Dược Hà Nội 27 Nguyễn Thị Bích Thủy (2014), Khảo sát đáp ứng sản xuất so với thực tế sử dụng thuốc đông dược bệnh viện YHCT TW năm 2014, Luận văn dược sỹ chuyên khoa cấp I, Trường Đại học Dược Hà Nội 28 Tuyên ngôn Alma – Ata 1978 TIẾNG ANH 29 Natori S (1980), Aplication on herbal drugs to health care in Japan J Ethnopharmacol, Vol 2, pp 65 – 70 ... tế sử dụng Bệnh viện YHCT Hà Tĩnh năm 2015 sử dụng BV YHCT Hà Tĩnh năm 2015 Khảo sát cấu thuốc Khảo sát khối lượng thuốc đông dược bào chế đáp ứng Khảo sát cấu thuốc Đông dược bào chế ĐÔNG DƯỢC... mục tiêu: Khảo sát cấu thuốc Đông dược bào chế sử dụng Bệnh viện YHCT Hà Tĩnh năm 2015 Khảo sát khối lượng thuốc đông dược bào chế đáp ứng thực tế sử dụng Bệnh viện YHCT Hà Tĩnh năm 2015 CHƯƠNG... vị thuốc YHCT bào chế năm 2015: 36 3.1.4 Cơ cấu thuốc chế phẩm YHCT bào chế năm 2015: 42 3.2 KHẢO SÁT KHỐI LƯỢNG THUỐC ĐÔNG DƯỢC BÀO CHẾ ĐÁP ỨNG THỰC TẾ SỬ DỤNG TẠI BỆNH VIỆN YHCT HÀ TĨNH