LỜI NÓI ĐẦU Hệ sinh thái khởi nghiệp khuôn khổ khái niệm thiết kế để thúc đẩy phát triển kinh tế thông qua tinh thần khởi nghiệp, đổi sáng tạo phát triển doanh nghiệp nhỏ Các hệ sinh thái khởi nghiệp đóng vai trò quan trọng việc đạt mục tiêu tăng trưởng kinh tế Tuy nhiên, việc hình thành hệ sinh thái khởi nghiệp bền vững đòi hỏi loạt yếu tố chúng cần hình thành cách hữu Để phát triển hệ thống khởi nghiệp thành công nên tránh việc “chọn người chiến thắng” chép mơ hình Thung lũng Silicon Tuy nhiên, hỗ trợ sách phủ thông qua khuôn khổ quy định luật pháp hành Liên quan mật thiết với cụm công nghiệp, hệ sinh thái khởi nghiệp nên xây dựng từ ngành cơng nghiệp có thơng qua cách tiếp cận “từ xuống" "từ lên" Hệ sinh thái khởi nghiệp cần bao hàm tất ngành cơng nghiệp khơng có ngành công nghệ cao, doanh nghiệp tăng trưởng cao Q trình hoạch định sách cần ý giải pháp với doanh nghiệp nhỏ đòi hỏi phản ứng chủ yếu mang tính “giao dịch”, giải pháp cho tinh thần khởi nghiệp lại mang đặc tính “quan hệ” nhiều Tổng hợp tài liệu tinh thần kinh doanh hệ sinh thái khởi nghiệp OECD số nước có kinh nghiệm xây dựng thành công hệ sinh thái khởi nghiệp, Cục Thông tin KH&CN Quốc gia biên soạn Tổng quan: “ XÂY DỰNG VÀ PHÁT TRIỂN HỆ SINH THÁI KHỞI NGHIỆP: VAI TRỊ CỦA CHÍNH SÁCH CHÍNH PHỦ” nhằm cung cấp cho độc giả, đặc biệt nhà hoạch định sách khái niệm tồn diện, đặc điểm thành phần hệ sinh thái khởi nghiệp vai trị sách phủ việc phát triển thành cơng hệ sinh thái khởi nghiệp Xin trân trọng giới thiệu CỤC THÔNG TIN KH&CN QUỐC GIA I KHÁI NIỆM VỀ HỆ SINH THÁI KHỞI NGHIỆP Định nghĩa hệ sinh thái khởi nghiệp khái niệm liên quan Những phát triển sách cơng nghiệp Hơn sáu mươi năm qua chứng kiến tiến hóa cách thức phủ nước tiên tiến tiến hành sách cơng nghiệp doanh nghiệp Hai mươi năm gần có gia tăng số lượng sáng kiến sách mức độ kinh phí tài trợ cam kết cho hoạt động trình gọi nhà nước “phát triển” Những thay đổi nói ngắn gọn chuyển dịch từ sách doanh nghiệp truyền thống hướng tới sách doanh nghiệp định hướng tăng trưởng có thay đổi quan trọng mục tiêu trọng, hoạt động mối liên kết với sách khác Điều dẫn đến thay đổi dần dần, khác nước, hướng đến trọng lớn vào hỗ trợ cho tinh thần khởi nghiệp định hướng tăng trưởng Kết nhà hoạch định sách nước thuộc khối OECD ngày trọng mạnh mẽ vào việc khởi phát thành lập công ty tăng trưởng cao (High Growth Firm - HGF) (OECD, 2010; 2013) Lý tập trung HGF cho thúc đẩy tăng trưởng suất, tạo việc làm mới, gia tăng đổi sáng tạo thúc đẩy quốc tế hóa kinh doanh Sự phân tích tổng hợp cơng trình nghiên cứu thực nghiệm kết luận “một vài công ty phát triển nhanh chóng tạo tỷ trọng lớn (theo cách không cân xứng) việc làm mới, nhiều hẳn doanh nghiệp tăng trưởng không cao Điều cảm nhận đặc biệt rõ rệt khủng hoảng, mối quan tâm sách hướng đến HGF giải thích chủ yếu từ “việc làm” Đa số HGF công ty nhỏ (không 50 nhân viên) vững vàng (đã thành lập q năm) Ngồi cơng ty phân bố khắp ngành cơng nghiệp, khơng có xu hướng thiên doanh nghiệp dựa vào công nghệ Các doanh nghiệp HGF không tạo việc làm trực tiếp, chúng tạo nên hiệu ứng lan tỏa quan trọng có lợi cho tăng trưởng công ty khác địa phương (Mason et al, 2009) cụm cơng nghiệp Có chứng HGF cịn mang đến kích thích mang tên Schumpeter, có nghĩa kích thích kinh tế thông qua gia tăng cạnh tranh, thúc đẩy đổi sáng tạo làm tăng phân bổ hiệu nguồn lực kinh tế Thực tế cho thấy doanh nghiệp HGF có mức tăng suất cao mức trung bình, trình độ đổi sáng tạo cao, mức độ định hướng xuất mạnh, mức độ quốc tế hóa cao Các nghiên cứu gần cho thấy doanh nghiệp đầu tư mạnh vào nguồn vốn người có khả doanh nghiệp HGF việc tuyển dụng người bị thiệt thòi thị trường lao động, người thất nghiệp dài hạn công nhân lưu động Storey Greene (2010) kết luận rằng: “Những doanh nghiệp vốn công ty nhỏ phát triển nhanh mạnh để trở thành cơng ty bậc trung sau thành doanh nghiệp lớn thời gian tương đối ngắn trung tâm thịnh vượng kinh tế Khả quốc gia việc nuôi dưỡng phát triển doanh nghiệp yếu tố quan trọng phát triển doanh nghiệp” Sự trọng sách phát triển theo số khía cạnh, thứ có nhiều chương trình khởi nghiệp (start-up) tập trung vào nỗ lực hỗ trợ cho tổ chức khởi nghiệp tăng trưởng cao Điều phản ánh qua thừa nhận ngày cao tất start-up có giá trị kinh tế ngang số cơng ty chỗ công ty khác lĩnh vực Mặc dù có chứng doanh nghiệp HGF khơng phải doanh nghiệp chuyên biệt, sách nhiều nước OECD tiếp tục trọng vào tổ chức khởi nghiệp Các công cụ hỗ trợ sách cụ thể để ni dưỡng doanh nghiệp start-up tăng trưởng cao chủ yếu mang tính giao dịch, đáng ý tài trợ NC-PT ưu đãi thuế, tổ chức vườn ươm thúc đẩy doanh nghiệp, quỹ tài trợ cho giai đoạn chứng minh khái niệm hội tiếp cận đến nguồn kinh phí Một đặc điểm mạnh mẽ cơng cụ hỗ trợ HGF tập trung vào hỗ trợ đổi sáng tạo (Mason Brown, 2013) Ngồi cịn có ủng hộ quan trọng cho công ty khởi nguồn từ trường đại học Việc đảm bảo gia tăng hoạt động tài đầu tư mạo hiểm đặc điểm then chốt khn khổ sách Hiệu hình thức hỗ trợ mang tính “giao dịch” cho doanh nghiệp HGF tranh luận Cụ thể chúng cho mang lại tương đối lợi ích cho người nhận tác động cịn hạn chế Ví dụ Isenberg (2010) trích chế cung cấp cho doanh nghiệp hỗ trợ tài chính, ông lập luận sai lầm cung cấp cho doanh nghiệp có tiềm cao đồng tiền “dễ dàng”, cho dự án cần phải tiếp xúc sớm với khắc nghiệt thị trường để đảm bảo nhà kinh doanh phát triển bền bỉ tài xoay xở Trên thực tế, khó khăn thiếu thốn nguồn lực, chí mơi trường thù địch lại thường thúc đẩy tài tháo vát nhà kinh doanh Giờ nhiều lập luận cho doanh nghiệp cần hỗ trợ liên quan đến “thời gian nhạy cảm”, đạo chiến lược, phát triển chủ đạo tư vấn kinh doanh Kiểu tương tác học hỏi kinh nghiệm cho có giá trị doanh nghiệp HGF, đặc biệt họ vượt qua thành công giai đoạn khởi nghiệp Như vậy, hình thức hỗ trợ “dựa vào tiền” theo truyền thống tiến hành thơng qua hình thức trợ cấp khoản tài trợ có giá trị giai đoạn khởi nghiệp, lại hiệu doanh nghiệp đứng vững được, hỗ trợ kết nối mạng lưới, dựa sở ngang hàng (peer-based) mối tương tác khách hàng cho có tầm quan trọng lớn theo thời gian (Brown et al, 2014) Hệ sinh thái khởi nghiệp Chính nhà hoạch định sách bắt đầu thừa nhận giá trị hình thức hỗ trợ dựa sở hệ thống tinh thần khởi nghiệp tăng trưởng cao Điều thể qua chuyển hướng từ chỗ can thiệp cụ thể vào cơng ty sang hoạt động tồn diện với trọng nhằm vào việc phát triển mạng lưới, điều chỉnh ưu tiên, xây dựng lực tổ chức thúc đẩy phối hợp thành phần tham gia khác Một cách tiếp cận tập trung vào “hệ sinh thái khởi nghiệp” Thuật ngữ “hệ sinh thái” ban đầu James Moore đặt báo đăng Tạp chí Kinh doanh Harard năm 1990 Ông cho doanh nghiệp khơng tiến hóa khoảng chân khơng đặc tính liên quan đến việc doanh nghiệp tương tác với nhà cung ứng, khách hàng nhà cung cấp tài (Moore, 1993) Ông lập luận hệ sinh thái động, doanh nghiệp có hội để phát triển tạo việc làm tốt so sánh với doanh nghiệp địa điểm khác Dựa tổng hợp định nghĩa nêu tài liệu nghiên cứu định nghĩa Hệ sinh thái khởi nghiệp: tập hợp tác nhân kinh doanh (tiềm tại) liên kết với nhau, tổ chức kinh doanh (như công ty, nhà đầu tư mạo hiểm, thiên thần đầu tư, ngân hàng), định chế (trường đại học, quan thuộc khu vực nhà nước, thực thể tài chính) q trình kinh doanh (như tỷ lệ thành lập doanh nghiệp, số công ty tăng trưởng cao, mức độ “khởi nghiệp bom tấn”, số doanh nhân khởi nghiệp liên tục (serial entrepreneur), mức độ tâm lý bán tháo (sellout mentality) công ty mức độ tham vọng kinh doanh, tất hợp thức khơng thức để kết nối, giàn xếp chi phối hoạt động môi trường doanh nghiệp địa phương Các khái niệm liên quan Khái niệm “hệ sinh thái khởi nghiệp” đề cập đến mối tương tác diễn loạt bên liên quan tổ chức cá nhân để thúc đẩy hình thành doanh nghiệp khởi nghiệp, đổi sáng tạo tăng trưởng doanh nghiệp nhỏ vừa (SME) Khái niệm có tiền đề nghiên cứu trước liên quan đến hình thành cụm doanh nghiệp cơng nghiệp, hình thành Hệ thống đổi quốc gia Hiện có số mơ hình hệ sinh thái khởi nghiệp Trong năm gần cách tiếp cận đặc biệt có ảnh hưởng Daniel Isenberg phát triển, ông đề cập đến chiến lược hệ sinh thái khởi nghiệp để phát triển kinh tế Ông cho cách tiếp cận tạo nên chiến lược lạ hiệu suất chi phí để kích thích thịnh vượng kinh tế Theo Isenberg, cách tiếp cận có tiềm thay trở thành điều kiện tiên để triển khai thành công chiến lược cụm, hệ thống đổi mới, kinh tế tri thức hay sách cạnh tranh quốc gia Ơng xác định sáu tên miền bên hệ sinh thái khởi nghiệp, là: văn hóa thuận lợi, sách lãnh đạo tạo lực, tính khả dụng tài thích hợp, nguồn nhân lực có chất lượng, thị trường thân thiện mạo hiểm cho sản phẩm, loạt hỗ trợ thể chế Các phạm vi đặc trưng bao gồm hàng trăm thành phần tương tác theo cách thức có tính chất tính phức tạp cao Ông nhấn mạnh đến tầm quan trọng bối cảnh: hệ sinh thái lên theo tập hợp điều kiện hoàn cảnh riêng định Các hệ sinh thái khởi nghiệp mang đặc điểm ngành (ví dụ cụm dược phẩm Copenhagen, cụm thông tin di động North Jutand, Đan Mạch) hay tiến hóa từ lĩnh vực cơng nghiệp trở thành bao gồm số ngành cơng nghiệp Chúng có phạm vi địa lý khơng bó hẹp ranh giới địa lý cụ thể (như khuôn viên trường học, thành phố, khu vực) Và chúng không phụ thuộc vào độ lớn cụ thể thành phố Thực vậy, Austin, Texas, Boulder, Colorado, Cambridge ví dụ thành phố nhỏ với hệ sinh thái khởi nghiệp phát triển mạnh mẽ Các đặc điểm hệ sinh thái khởi nghiệp Hệ sinh thái khởi nghiệp thường hình thành nơi có tài sản mang đặc tính địa phương Ví dụ, xuất Oxford hệ sinh thái khởi nghiệp chắn có liên quan đến vị trí chiến lược London sân bay Heathrow, sức hấp dẫn nơi để sinh sống, trường đại học thương hiệu toàn cầu liên quan cụm độc đáo gồm phịng thí nghiệm phủ Vương quốc Anh (Lawton với Smith, 2013) Các hệ sinh thái khởi nghiệp có đặc trưng nơi đáng sống nhờ vào sức hấp dẫn văn hóa hay thuộc tính tự nhiên chúng tạo hội cho hoạt động kinh doanh Florida (2002) nhấn mạnh đến tầm quan trọng cân nhắc tầng lớp sáng tạo Chúng thường có xu hướng thiên lĩnh vực có cường độ tri thức chuyên sâu, sử dụng số lượng lớn nhân công tốt nghiệp đại học Trong số trường hợp, hệ sinh thái khởi nghiệp xuất từ truyền thống cơng nghiệp trước Ví dụ, ngành cơng nghiệp máy bay vùng Solent Anh mọc lên từ ngành công nghiệp đóng tàu gây dựng Điều ban đầu máy bay thiết kế để hạ cánh cất cánh nước dựa kỹ đóng tàu để thiết kế sản xuất máy bay mặt nước Tuy nhiên, máy bay bắt đầu thiết kế cho sân bay, khu vực bị lợi ngành công nghiệp chuyển sang phát triển địa điểm khác Hệ sinh thái công nghệ y học Thụy Sĩ phát triển tảng kỹ xác có nhờ ngành cơng nghiệp đồng hồ Sự kết hợp độc đáo kỹ công nghệ sinh học kỹ thuật sản xuất thiết bị y tế tốt (Vogel, 2013a) Tại trung tâm hệ sinh thái khởi nghiệp thường có một, thường vài "doanh nghiệp lớn vững mạnh” có phận chức quản lý quan trọng lớn (ví dụ trụ sở hay văn phịng chi nhánh/cơng ty con) thực hoạt động NC-PT sản xuất Các doanh nghiệp mạnh cơng nghệ Họ đóng vai trò quan trọng việc phát triển hệ sinh thái Đầu tiên, họ “nam châm” thu hút nhân tài, tuyển dụng từ bên số lượng lớn lao động có kỹ năng, nhiều người số tốt nghiệp đại học (Feldman et al, 2005) Thứ hai, họ cung cấp đào tạo kinh doanh cho nhân viên tạo cho họ lực để thăng tiến nấc thang doanh nghiệp Thơng qua q trình mà nhân viên ban đầu tuyển dụng nhờ có bí cơng nghệ có kỹ quản lý để trở thành nhà quản lý cơng nghệ Đây nguồn lực có giá trị doanh nghiệp nhỏ Thứ ba, họ nguồn phát sinh doanh nghiệp số nhân viên rời bỏ công ty để khởi doanh nghiệp riêng Việc lập sơ đồ thành lập cụm nơi người sáng lập doanh nghiệp ban đầu tuyển dụng tiết lộ vai trị quan trọng số cơng ty nơi khởi nguồn số lớn công ty phái sinh Thứ tư, công ty lớn ngoại sinh đóng vai trị chủ yếu việc phát triển hệ sinh thái khu vực, đặc biệt vùng ngoại vi, giúp phát triển nguồn nhân tài có kỹ quản lý hệ sinh thái mang đến hội thương mại cho doanh nghiệp địa phương Ví dụ, SME hệ sinh thái dầu khí đốt Anh Aberdeen có khả bán hàng cho cơng ty lượng đa quốc gia hoạt động vùng Biển Bắc nhiều trường hợp thông qua mối quan hệ để tiếp cận thị trường dầu mỏ khí đốt khác tồn cầu (Mason Brown, 2012) Các cơng ty lớn cịn tạo hàng loạt đóng góp khác, bao gồm việc tạo không gian nguồn lực cho doanh nghiệp khởi nghiệp địa phương, hình thành chương trình khuyến khích khởi nghiệp phát triển cơng ty dẫn đến đẩy mạnh hệ sinh thái riêng Chúng làm cho hệ sinh thái trở nên quan trọng Thật vậy, Isenberg (2013) khẳng định, "không thể có hệ sinh thái khởi nghiệp hưng thịnh mà thiếu cơng ty lớn ni dưỡng nó, dù cố ý hay khơng" Nhưng để có lợi ích địi hỏi doanh nghiệp phải có tính mở hợp tác Có thể cho rằng, doanh nghiệp có hiệu việc kích thích hệ sinh thái doanh nghiệp có trụ sở địa phương khơng phải phận công ty đa quốc gia Các bên tham gia có khả người địa phương, có số lượng lớn việc làm quản lý cấp cao doanh nghiệp có khả vào cam kết mạnh mẽ với địa phương Điều này, đến lượt tầm quan trọng thị trường chứng khốn vận hành trơi chảy, cho phép doanh nghiệp phát triển để đạt IPO (phát hành cổ phiếu lần đầu công chúng) bán tháo cho công ty đa quốc gia lớn Điều phản ánh qua mơ hình FORA Đan Mạch, nêu bật tầm quan trọng "khởi nghiệp bom tấn” (blockbuster entrepreneurship) Đó cơng ty khởi nghiệp thành công phát triển đến độ lớn khác thường mang lại giàu có đáng kể cho người sáng lập, nhà đầu tư, nhà quản lý cấp cao nhân viên công ty Về phần mình, cá nhân trì gắn bó hệ sinh thái, tái đầu tư kinh nghiệm tiền bạc họ danh nghĩa nhà cố vấn, nhà đầu tư doanh nhân khởi nghiệp liên tiếp (Serial entrepreneur - khái niệm dùng để người thành lập công ty sau làm chủ hay nhiều doanh nghiệp trước đó) Isenberg (2010; 2011) nhấn mạnh “luật số nhỏ” rằng, có số khởi nghiệp thành công cần thiết để mang lại lợi ích lớn cho hệ sinh thái với tác động lan tỏa hình mẫu tiêu biểu, doanh nhân khởi nghiệp, nhà đầu tư thiên thần, nhà đầu tư mạo hiểm, thành viên hội đồng quản trị, nhà tư vấn cố vấn Điều khẳng định cụm khác nhau, ví dụ điển hình vai trị Microsoft việc phát triển Seattle thành trung tâm động phát triển phần mềm Trong thập niên 1990, việc làm lĩnh vực máy tính xử lý tăng gấp sáu lần từ 11.800 lên 60.800 nhờ vào 148 công ty phái sinh liên quan đến Microsoft Seattle (Mayer, 2013) Một ví dụ khác Nokia Phần Lan tạo tảng huấn luyện khởi nghiệp cho số lượng lớn doanh nghiệp start-up Sự diện doanh nghiệp khởi nghiệp địa phương phát triển thành lực toàn cầu minh chứng quan trọng cộng đồng: cho thấy khả khởi nghiệp thành công phần thưởng tiềm việc rời bỏ công việc ổn định để mạo hiểm khởi công ty riêng Một đặc điểm thứ hai hệ sinh thái khởi nghiệp tăng trưởng thúc đẩy q trình gọi "tái tạo khởi nghiệp" (Mason Harrison, 2006) Các nhà doanh nhân xây dựng thành công công ty (không thiết phải công ty lớn) sau bán đi, họ thường rời khỏi cơng ty sau bán (mặc dù số làm việc thời gian ngắn để có hội học hỏi kinh nghiệm quản lý cơng ty tồn cầu ) Nhưng điều quan trọng họ tham gia cụm, tái đầu tư cải kinh nghiệm để tạo thêm hoạt động khởi nghiệp Một số trở thành doanh nhân khởi nghiệp, bắt đầu doanh nghiệp Số khác trở thành nhà đầu tư thiên thần, cung cấp kinh phí khởi nghiệp cho doanh nghiệp đóng góp kinh nghiệm họ thơng qua vị trí ban giám đốc Thậm chí họ thành lập quỹ đầu tư mạo hiểm Một số trở thành nhà tư vấn cố vấn, thành viên hội đồng quản trị tham gia vào giảng dạy kinh doanh với vai trò “pracademics” (chuyên gia có kinh nghiệm thực tế) Một số doanh nhân bỏ tiền tham gia vào việc thành lập hỗ trợ hoạt động cải thiện môi trường khởi nghiệp, ví dụ cách vận động phủ thành lập tổ chức hỗ trợ hoạt động khởi nghiệp Sự tham gia số lượng tới hạn doanh nhân giàu kinh nghiệm, người đóng góp thời gian, lượng trí tuệ để hỗ trợ hệ sinh thái, đáng ý nhà đầu tư thiên thần, tư vấn khởi nghiệp, thành lập lãnh đạo tổ chức hỗ trợ cho nhà khởi nghiệp nguyên nhân thành công chủ yếu hệ sinh thái khởi nghiệp Ngoài ra, doanh nhân tham gia vào tiến trình có tầm nhìn dài hạn, nhận cần có thời gian để xây dựng kinh tế khởi nghiệp bền vững động Chất lượng lãnh đạo đóng vai trị quan trọng Các nhà lãnh đạo cần hòa nhập liên kết với thành viên khác cộng đồng khởi nghiệp, họ phải nhà cố vấn có kinh nghiệm phải dựa sở trọng dụng nhân tài chế độ gia trưởng Quá trình tái tạo khởi nghiệp thúc đẩy Lý tưởng doanh nhân người tham gia quản lý cấp cao khác phải trở nên đủ mạnh tiền bạc để họ không cần phải làm việc lại, để họ cống hiến sức lực cho việc hình thành hỗ trợ cho nhiều hoạt động khởi nghiệp Điều đòi hỏi nhà doanh nhân có khả phát triển doanh nghiệp đến mức tạo giá trị quan trọng Để đạt mức độ địi hỏi nhiều vịng tài Các doanh nghiệp sớm đi, ví dụ khơng có khả huy động tài có khả làm hạn chế tái tạo khởi nghiệp, bị hạn chế cải tạo học hỏi khởi nghiệp Đây thường đặc điểm hệ sinh thái khởi nghiệp yếu, nơi mà hội tiếp cận với lượng lớn nguồn vốn tăng trưởng với thị trường chứng khốn cịn bị hạn chế Hệ sinh thái khởi nghiệp mang đặc trưng “giàu thông tin" Trong môi trường vậy, cá nhân truy cập thơng tin tiếp cận thông tin nhu cầu người mua mới, công nghệ phát triển, khả vận hành giao dịch, tính khả dụng máy móc, khái niệm dịch vụ marketing, dễ dàng nhận thấy lỗ hổng sản phẩm, dịch vụ nhà cung cấp để khắc phục Sự gần gũi địa lý chia sẻ kiến thức ngầm thường kèm với Các họp có tổ chức tình cờ kênh chia sẻ thơng tin Nhưng thường không đủ để chia sẻ thông tin tri thức cách hiệu Do đó, hệ sinh thái khởi nghiệp có tài sản "bắc cầu" để kết nối người, ý tưởng nguồn lực Những tài sản bắc cầu - gọi người cổ vũ liên lạc (liaison animator) - cá nhân có nhiệm vụ kết nối Hầu hết nhà kết nối quan trọng hệ sinh thái khơng thực vai trị cơng việc thức Các nhà kết nối khơng thức thường có vai trị quan trọng định Một số nghiên cứu xác định cá nhân mà họ gọi “nhà giao dịch” (dealmaker) người đóng vai trị trung tâm q trình chia sẻ thơng tin Họ xác định người có kinh nghiệm nhiều mối quan hệ, họ có kỹ năng, tri thức kết nối người với nguồn lực để hỗ trợ cho doanh nghiệp non trẻ Bằng cách chia sẻ kinh nghiệm chuyên môn, thông tin nguồn lực, cung cấp mối quan hệ với cá nhân tổ chức thích hợp (ví dụ khách hàng, nhà cung cấp dịch vụ, nhân tài) họ giúp cơng ty thực hóa tiềm tăng trưởng Họ doanh nhân, nhà đầu tư nhà cung cấp dịch vụ Họ hành động với tư cách khơng thức đóng vai trị ủy thác, chẳng hạn thành viên hội đồng quản trị Feldman Zoller (2012) định nghĩa nhà giao dịch người có trách nhiệm ủy thác cho bốn nhiều công ty khởi nghiệp (thành lập chưa đến 10 năm) đồng thời phát nhà giao dịch quan trọng vận hành kinh tế khởi nghiệp thành công Các nghiên cứu số kinh tế khởi nghiệp yếu thành cơng thường có nhà giao dịch Điều cho thấy diện nhà giao dịch địa phương biện pháp tốt cho hệ sinh thái khởi nghiệp thành công so với việc có số doanh nhân nhà đầu tư khu vực Các khía cạnh văn hóa khác đặc điểm quan trọng hệ sinh thái Feld nhận dạng số khía cạnh văn hóa Boulder có ý nghĩa quan trọng thành cơng Ở có triết lý tính bao hàm Quan điểm “cho trước nhận” (give-before-you-get) ăn sâu vào cộng đồng khởi nghiệp, văn hóa chia sẻ rộng rãi kinh nghiệm kiến thức chuyên môn Thái độ thất bại quan trọng: Các nhà khởi nghiệp khơng xấu hổ thất bại, phản ứng đối lập Họ chào đón nhà tư vấn cho công ty khác, khởi nghiệp gia chỗ công ty VC (đầu tư mạo hiểm), nhà cố vấn điều hành cho tổ chức thúc đẩy kinh doanh Mặc dù nhiều người tạm nghỉ thời gian họ thường trở lại chơi cách nhanh chóng Đó mà nhà khởi nghiệp thường làm (Feld, 2012) Đi kèm theo triết lý thử nghiệm thất bại nhanh Isenberg (2011) lập luận rằng, thất bại nhanh khơng phải bị tất Trong cộng đồng khởi nghiệp sơi động, có nhiều người thử nghiệm ý tưởng tự nguyện thất bại nhanh sáng kiến thu hút quan tâm không tạo ảnh hưởng Cộng đồng cần phải có ranh giới xốp - chấp nhận người di chuyển từ công ty đến cơng ty khác - "khi rời bỏ công ty đến công ty khác, họ không bị xa lánh" (Feld, 2012) Sự sẵn có nguồn lực tài đặc điểm quan trọng khác hệ sinh thái khởi nghiệp Điều đặc biệt quan trọng số lượng tới hạn nhà đầu tư khởi vốn mồi để cung cấp tài hỗ trợ Các nhà đầu tư thiên thần, kể đầu tư tiền mặt, nhà khởi nghiệp thời nhà quản lý cấp cao đóng vai trị quan trọng Quỹ vốn mồi tổ chức thúc đẩy kinh doanh (business accelerators) có tác dụng Sự diện quỹ đầu tư mạo hiểm cho không cần thiết, "nhập khẩu", ví dụ trường hợp Ottawa minh chứng Tuy nhiên, điều đòi hỏi nhà đầu tư địa phương phải có mối liên kết với quỹ đầu tư mạo hiểm quốc gia quốc tế để làm tăng khoản đầu tư đầu tư vào giai đoạn sau, cung cấp dạng hỗ trợ giá trị gia tăng cần thiết cho doanh nghiệp phát triển Quỹ Yozma phủ Israel thành lập vào năm 1992 với mục đích rõ ràng nhằm học hỏi kinh nghiệm đầu tư từ nhà đầu tư mạo hiểm nước (chủ yếu Mỹ) tạo mối quan hệ cho Israel (Lerner, 2009) Đây ví dụ điển hình thành cơng sách việc thúc đẩy hệ sinh thái khởi nghiệp địa phương thơng qua mối tương tác sách hệ sinh thái Điều phù hợp với lập luận cho rằng, mối liên kết doanh nghiệp với thị trường sản phẩm, mối liên kết tồn cầu rộng đóng vai trị quan trọng phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp Ngồi việc học hỏi địa phương, cơng ty mong muốn xây dựng kênh liên lạc với đối tác chọn lọc bên ngồi đề có hội tiếp cận đến nguồn tài sản tri thức chun mơn hóa ngồi nguồn vốn khơng có sẵn địa phương Các kênh dẫn toàn cầu coi đặc biệt quan trọng giai đoạn hình thành ban đầu hệ sinh thái, mang lại khả tiếp cận đến thị trường, nguồn lực tri thức trước đạt khối lượng tới hạn địa phương Các trường đại học đóng vai trị quan trọng hệ sinh thái khởi nghiệp, vai trò trội nhiều người gán cho chúng Thứ nhất, trường đại học nghiên cứu hàng đầu không thấy tất hệ sinh thái Ví dụ, Ebdrup (2012) ghi nhận hệ sinh thái dược phẩm phát triển Copenhagen thiếu trường đại học hàng đầu giới Thứ hai, số lượng công ty khởi nguồn từ trường đại học thường nhỏ, công ty spin-out tăng trưởng (Harrison Leitch, 2010) Thực tế cho thấy, trung bình năm trường đại học số tổ chức nghiên cứu hàng đầu Mỹ tạo chưa đến hai công ty khởi nguồn tác động đến điều kiện kinh tế địa phương khu vực thấp Các hoạt động văn phòng chuyển giao công nghệ trường đại học xem rào cản thương mại hóa nghiên 10 tiến hành theo cách tổng thể Thứ năm, việc phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp cần phải pha trộn cách tiếp cận “từ xuống" "từ lên" Các điều kiện khung thích hợp cần thiết Ví dụ, luật nhập cư không nên tạo rào cản việc thu hút nhân tài Các quyền sở hữu tài sản cần tôn trọng Việc đánh thuế doanh nghiệp cá nhân cần phải có biện pháp khuyến khích thích hợp để thưởng cơng cho việc dám chấp nhận rủi ro khuyến khích tái đầu tư Mặt khác, nên tránh sử dụng khoản trợ cấp trợ giá chúng làm sai lệch hành vi khởi nghiệp Nhưng có yêu cầu xúc tiến “từ lên” để cải thiện môi trường Cách tiếp cận coi việc tạo “keo dính” để kết nối thành phần tham gia khác hệ sinh thái Hơn nữa, xúc tiến từ lên không nên coi trách nhiệm riêng phủ Feld lập luận phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp đòi hỏi phải có đầu vào tích cực từ cộng đồng doanh nghiệp Sự hỗ trợ mạnh mẽ từ phía doanh nghiệp lớn hệ sinh thái điều cần thiết, quan trọng tham gia thúc đẩy cân nhắc thương mại, trách nhiệm xã hội (Ebdrup, 2013) Tuy nhiên, nhà hoạch định sách tìm cách liên kết với công ty lớn hệ sinh thái Isenberg (2012) khả xuất điểm “bùng phát” (tipping points) hệ sinh thái tự lực, cho phép giảm tham gia phủ Thứ sáu, điều quan trọng phải nhận thức khác biệt sách doanh nghiệp nhỏ với sách khởi nghiệp Chính sách doanh nghiệp nhỏ cách tiếp cận phân tán, trọng vào việc làm tăng số lượng doanh nghiệp khởi Đây loại sách cơng khơng đề cao có tăng trưởng hạn chế, thời gian tồn ngắn tỷ lệ thất bại cao, đa số doanh nghiệp khởi bị thay Chính sách khởi nghiệp ngược lại quan tâm đến hỗ trợ cho doanh nghiệp có tiềm tăng trưởng cao Các doanh nghiệp có nhiều khả cần đến hỗ trợ có tính quan hệ giao dịch Hơn nữa, họ hưởng lợi nhiều từ hỗ trợ sở ngang hàng (Mason Brown, 2013) để có hội lớn học hỏi kinh nghiệm chia sẻ kiến thức tiềm ẩn Hơn nữa, với đặc điểm tư chất không ổn định tăng trưởng doanh nghiệp, hỗ trợ cần nhạy cảm với thời gian, nhằm mục đích hỗ trợ doanh nghiệp có kinh nghiệm “châm ngịi” tăng trưởng trải qua thay đổi hệ thống cấu trúc hoạt động doanh nghiệp (Brown Mawson, 2012) Thứ bẩy, sách thúc đẩy tinh thần khởi nghiệp tăng trưởng cao cần nhận thức tính chất đa dạng công ty tăng trưởng cao (HGFs) dựa vào để làm khn mẫu (Brown et al, 2014) xác định có it sáu nhìn nhận sai lầm: tất HGFs mới/trẻ; họ không chiếm đa số 22 lĩnh vực công nghệ cao; trường đại học nguồn chủ yếu HGFs; có số HGFs hỗ trợ vốn mạo hiểm; chúng tăng trưởng theo kiểu tàu chợ (liner) - nghĩa tăng trưởng nhanh theo đợt; họ không tăng trưởng hữu - việc mua lại đóng vai trị đáng kể Bản chất, độ lớn định hình hệ sinh thái khởi nghiệp thay đổi phụ thuộc vào điều kiện địa phương Ở khơng có “viên đạn ma thuật” bắn trúng vào khu vực hay kinh tế để thúc đẩy phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp Chính sách phủ cần giải tất thành phần hệ thống đảm bảo chúng vận hành theo phương thức lành mạnh hiệu Điều địi hỏi sách phủ cần có tính tồn diện có thể, với trọng nhằm vào hai cấp độ sách vĩ mô vi mô để tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp thông qua cách tiếp cận đồng thời “từ xuống” “từ lên” Những thay đổi sách phát triển doanh nghiệp: truyền thống định hướng tăng trưởng Trong phân tích hệ sinh thái khởi nghiệp Mason Brown (2014) nhấn mạnh đến khác biệt cách tiếp cận truyền thống tinh thần khởi nghiệp với sách doanh nghiệp nhỏ sách kích thích tăng trưởng khác Cách tiếp cận sách phát triển doanh nghiệp truyền thống Các cách tiếp cận sách truyền thống tập trung vào cá nhân doanh nghiệp cụ thể, vào cụm doanh nghiệp có đặc trưng riêng địa lý Chính sách tập trung vào gia tăng tổng số doanh nghiệp thường thực cách đầu tư vào chương trình khởi Các sách tài tập trung vào việc làm tăng tính khả dụng nhà đầu tư thiên thần nguồn đầu tư mạo hiểm Sự ý cịn hướng đến cơng nghệ hay sáng chế cụ thể, với tập trung mạnh vào NC-PT, bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ (IP) lĩnh vực cơng nghệ cao Các sách phủ tìm cách “chọn người chiến thắng” cách định hướng tài trợ chương trình vào phận cụ thể hệ sinh thái khởi nghiệp (ví dụ vườn ươm doanh nghiệp, quỹ đầu tư mạo hiểm, nghiên cứu trường đại học NC-PT) có cách tiếp cận tồn diện Sự hỗ trợ cho doanh nghiệp chủ yếu mang tính giao dịch thơng qua khoản tài trợ, ưu đãi thuế trợ cấp công nghiệp chương trình trợ giúp Mơ hình chủ yếu mang tính "từ xuống" chịu điều khiển từ cấp quốc gia với vài xúc tiến chuyển giao cho cấp địa phương (Mason Brown 2014) 23 Cách tiếp cận sách phát triển doanh nghiệp mang định hướng tăng trưởng Ngược lại, Mason Brown (2014) cho cách tiếp cận định hướng tăng trưởng để phát triển doanh nghiệp tập trung chủ yếu vào loại hình nhà khởi nghiệp, mạng kết nối họ vào việc họ hình thành cụm tạm thời Chính mục đích chiến lược đội ngũ quản lý, người lãnh đạo công ty họ theo hướng tăng trưởng khởi nghiệp có ý nghĩa quan trọng Chính sách phủ nên trọng vào việc trợ giúp doanh nghiệp theo đuổi tăng trưởng Loại hình khởi nghiệp có mặt ngành công nghiệp nào, không ngành cơng nghiệp cơng nghệ cao Hình thức hỗ trợ địi hỏi mang tính quan hệ Đó tạo điều kiện xây dựng mạng lưới, kết nối doanh nghiệp nhỏ nhà khởi nghiệp với thực thể khác hỗ trợ cho tăng trưởng họ Một cách tiếp cận có tính hệ thống hay toàn diện điều cần thiết để phát triển hệ sinh thái theo cách tổng thể thay tìm kiếm đầu tư vào vài thành phần Chính sách phủ cần nhằm mục tiêu vào việc thúc đẩy mối liên kết doanh nghiệp khởi nghiệp với thành phần tham gia khác hệ sinh thái nhằm kích thích đổi sáng tạo Họ khách hàng, người dùng cuối, nhà cung cấp trường đại học Sự đổi sáng tạo truyền bá chủ yếu thông qua mạng xã hội hợp tác dựa tin tưởng lợi ích lẫn hội lớn để thúc đẩy đổi sáng tạo thương mại hóa Đổi sáng tạo tìm thấy tất lĩnh vực kinh tế, ngành truyền thống, thông qua tất lĩnh vực công nghệ từ thấp, trung bình đến cơng nghệ cao Thay tn theo cách tiếp cận "từ xuống", sách phủ cần tập trung vào mơ hình phân cấp nhằm vào cấp địa phương khu vực Bảng : Những khác biệt sách phát triển doanh nghiệp theo truyền thống theo cách định hướng tăng trưởng Chính sách doanh nghiệp truyền thống Chính sách doanh nghiệp định hướng tăng trưởng Chú trọng vào thành phần tham gia cụ Chú trọng vào loại hình nhà khởi nghiệp thể, cá nhân, nhà khởi nghiệp, cụ thể, mạng lưới nhà khởi nghiệp hay các cụm theo doanh nghiệp địa lý cụm “tạm thời” Mục tiêu sách tạo thêm nhiều Mục tiêu sách nhằm vào nhà khởi 24 nhà khởi nghiệp phát triển thêm nhiều nghiệp có tiềm cao hay “khởi nghiệp dự án mạo hiểm bom tấn” có tiềm kinh tế lớn Can thiệp sách nhằm vào Chính sách nhằm vào thành phần kết nối phận hệ sinh thái khởi nghiệp (phi bên hệ sinh thái tạo khả cho hệ hệ thống) thống hoạt động chức tốt (cách tiếp cận hệ thống) Sự hỗ trợ chủ yếu mang hình thức “giao Sự hỗ trợ chủ yếu mang hình thức “quan hệ” dịch” khoản trợ cấp, ưu đãi thuế, xây dựng mạng lưới, phát triển mối tài trợ, vv liên kết thành phần tham gia khởi nghiệp, chỉnh ưu tiên, thúc đẩy tương tác sở ngang hàng Sự thúc đẩy nhà hoạch định sách tạo thúc đẩy nguồn khởi nghiệp tài nhằm mục tiêu vào cơng ty khởi nghiệp, đặc biệt hình thức đầu tư mạo hiểm thiên thần Công nhận doanh nghiệp khác có yêu cầu tài trợ khác tài trợ vay nợ (debt finance), cho vay ngang hàng, gây vốn từ cộng đồng, vv Khi doanh nghiệp phát triển gia tăng phạm vi, doanh nghiệp khác cần tiếp cận đến nguồn tài trợ phục vụ tăng trưởng hay tài trợ hỗn hợp khác Việc tạo tài sản trí tuệ đổi sáng tạo công ty coi vơ quan trọng Các sách trọng nhiều vào NC-PT bảo hộ quyền SHTT Khuyến khích đổi cơng nghệ sáng tạo mạnh mẽ ngành công nghệ cao Sự trọng nhằm vào việc phát triển hệ thống đổi sáng tạo thúc đẩy liên kết với khách hàng, người sử dụng cuối, nhà cung ứng, trường đại học, Sự thừa nhận ngày tăng nguồn đổi sáng tạo mở không bảo hộ Đổi sáng tạo lan truyền qua nhiều lĩnh vực ngành công nghiệp, ngành truyền thống Cấp độ sách hoạch định chủ yếu Phần lớn sách hệ thống có hiệu lực theo hướng “từ xuống” Việc thực cấp vùng hay địa phương Xuất sách chủ yếu thực cấp khn khổ sách đa cấp quốc gia Nguồn: Entrepreneurial Ecosystems and Growth Oriented Entrepreneurship, OECD, 2014 25 Chính sách phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp Để hoạch định sách phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp, trọng sách cần nhằm vào bốn nhóm mục tiêu sau:  Chủ thể thực khởi nghiệp hệ sinh thái  Các nhà cung cấp nguồn lực khởi nghiệp hệ sinh thái  Các nhà kết nối khởi nghiệp hệ sinh thái  Định hướng khởi nghiệp hệ sinh thái Những chủ thể tiến hành khởi nghiệp hệ sinh thái Trước hết chủ thể thực khởi nghiệp, bao gồm doanh nghiệp non trẻ giai đoạn tiền khởi sự, hay người tham gia vào hoạt động khởi thành lập dự án mạo hiểm Cũng có nhà khởi nghiệp cịn chưa có kinh nghiệm, người học để vận hành dự án kinh doanh mạo hiểm tái thiết lại công ty mà họ vừa mua lại Bên cạnh cịn có nhà khởi nghiệp hàng loạt (serial) đầu tư gián tiếp (portfolio) có kinh nghiệm Các thành phần thực khởi nghiệp cần tạo điều kiện thuận lợi thông qua sở hạ tầng mềm cứng, dịch vụ tư vấn hỗ trợ, khóa đào tạo, vườn ươm, không gian làm việc chung, diễn đàn kết nối mạng lưới chương trình tăng tốc Hầu quốc gia tiến hành loạt sách doanh nghiệp để thúc đẩy hình thành phát triển dự án mạo hiểm kinh doanh Các hình thức hỗ trợ chủ yếu thường cung cấp thông tin tư vấn cho doanh nhân Những sách có đặc trưng không phân biệt loại khởi nghiệp mục tiêu Cách tiếp cận không thiết kế để thúc đẩy doanh nghiệp khởi nghiệp tăng trưởng cao Do đó, cần có tập trung đặc biệt vào việc khuyến khích hình thành doanh nghiệp khởi nghiệp tăng trưởng cao hệ sinh thái khu vực Các cách tiếp cận bao gồm: (i) hỗ trợ cho doanh nhân thời gian tiền khởi sự, giai đoạn đầu khởi nghiệp thông qua hỗ trợ chuyên sâu tư vấn; (ii) hỗ trợ cho doanh nghiệp khởi nghiệp thông qua ươm tạo doanh nghiệp, cung cấp mặt kinh doanh, tư vấn, hội kết nối mạng lưới tài (Miller Bound, 2011) Các tổ chức thúc đẩy kinh doanh dẫn dắt khu vực tư nhân thành lập để giúp nuôi dưỡng dự án mạo hiểm non nớt (Miller Bound, 2011) Các chương trình đặc biệt phổ biến hệ sinh thái khởi nghiệp thành công Thung lũng Silicon (Blueseed, Y Combinator, 500 Start-Up), Boston (Techstars) New York (NYC Seedstart) Một số vận hành Mỹ địa điểm 26 khởi nghiệp nóng khác Israel (như DreamIt Ventures) Trái ngược với vườn ươm truyền thống dựa sở tiếp cận nguồn thu nhập cho thuê (rental income), phiên vận hành theo mơ hình tài trợ dựa vốn cổ phần đặc trưng tiếp nhận cạnh tranh thời gian tham gia có chừng mức chương trình Đặc điểm quan trọng chương trình thúc đẩy cộng đồng khởi nghiệp, điều tạo điều kiện thuận lợi cho việc chia sẻ tri thức Mơ hình khu vực tư nhân phổ biến bên ngồi nước Mỹ, tiềm ẩn nơi khác thường có hỗ trợ khu vực nhà nước Các tổ chức thúc đẩy kinh doanh thường đặt nơi có sở vật chất hữu Tuy nhiên, số khơng gian ảo Một ví dụ điển hình chương trình khu vực nhà nước lãnh đạo, với cách tiếp cận ảo hướng đến doanh nghiệp HGSU (Enterprise’s High Growth Start-Up Unit) Scotland, chương trình hợp tác chặt chẽ với số cơng ty có tiềm cao giai đoạn khởi nghiệp ban đầu để giúp họ tiếp cận đến nguồn lực khu vực công (ví dụ hỗ trợ đổi sáng tạo, tiếp cận tài chính, v.v ) để tạo cho họ khả phát triển nhanh chóng Trung tâm trọng sách tin tưởng doanh nghiệp cần có khả để kết nối tốt với thành phần tham gia khởi nghiệp khác, chẳng hạn với nhà đầu tư thiên thần cố vấn Nhiều vườn ươm khu vực công liên quan đến trường đại học, liên kết với trường đại học xem nguồn tri thức đổi sáng tạo quan trọng mà doanh nghiệp tiếp cận khai thác Không giống cách tiếp cận khu vực tư nhân ươm tạo doanh nghiệp, hầu hết chương trình khu vực cơng, HGSU, thực với doanh nghiệp thành lập không phân biệt nơi họ đặt trụ sở đâu Kết họ khơng đạt lợi ích kết nối mạng lưới, lợi ích thường đổ dồn cho doanh nghiệp có địa điểm vườn ươm hay không gian thúc đẩy kinh doanh Các nhà cung cấp nguồn lực khởi nghiệp Nhánh thứ hai sách khởi nghiệp trọng vào nhà tổ chức hệ sinh thái, họ cung cấp nguồn lực cho doanh nghiệp khởi nghiệp Số bao gồm nhà cung cấp tài ngân hàng, nhóm đầu tư thiên thần công ty đầu tư mạo hiểm nhà cung cấp dịch vụ Một trọng tâm then chốt tăng cường tiếp cận tài cách gia tăng nguồn cung cấp tài rủi ro (Lerner, 2010) Để đối phó với thất bại thị trường cảm nhận được, khu vực cơng tích cực tham gia trực tiếp gián tiếp vào việc tạo nguồn vốn mạo hiểm để có hiệu lực hỗn hợp Điều bao gồm việc thành lập quỹ đầu tư mạo hiểm khu vực, thường có hình thức “lai ghép”, kết hợp tiền bạc khu vực công lẫn tư nhân quản lý khu vực tư nhân Việc khuyến khích đầu tư thiên thần kinh doanh cho có hiệu cung cấp vốn vốn 27 khởi tính chất tai nghe mắt thấy có nghĩa nhà đầu tư thường đầu tư vào doanh nghiệp gần nhà Mạng lưới nhà đầu tư thiên thần hoạt động nơi “hẹn hò” phép nhà đầu tư nhà khởi nghiệp muốn tìm kiếm tài dễ dàng tìm thấy nhau, hình thức hỗ trợ phổ biến thực hai mươi năm qua Hình 3: Các nhóm mục tiêu sách hệ sinh thái khởi nghiệp Các chủ thể khởi nghiệp Các nhà cung cấp nguồn lực khởi nghiệp Các dịch vụ hỗ trợ tư vấn cho: Các nhà khởi nghiệp khởi Các nhà khởi nghiệp giai đoạn đầu Các nhà khởi nghiệp liên tục đầu tư gián tiếp Vườn ươm doanh nghiệp khơng gian cộng tác Các chương trình kết nối mạng lưới tăng tốc Cung cấp tài Mạng lưới nhà đầu tư thiên thần Tài trợ đám đông cho vay ngang hàng Tiếp cận thị trường chứng khoán doanh nghiệp nhỏ Kết nối với công ty lớn Kết nối với trường đại học, trung tâm NCPT Các mục tiêu sách hệ sinh thái khởi nghiệp Các nhà kết nối khởi nghiệp Định hướng khởi nghiệp Các hiệp hội chuyên nghiệp Câu lạc khởi nghiệp cộng đồng startup Các trung tâm doanh nghiệp Các dịch vụ cầu nối nhà đầu tư-người tiếp nhận đầu tư Môi giới kinh doanh Vị xã hội người làm nghề tự do, doanh nghiệp nhỏ doanh nghiệp khởi nghiệp Các mẫu hình tiêu biểu Giáo dục khởi nghiệp Các chương trình di cư doanh nghiệp Chấp nhận thất bại tích cực đổi sáng tạo Nguồn: Mason and Brown (2014) Điều quan trọng phải đảm bảo mơ hình kinh doanh lực quản lý doanh nghiệp hệ sinh thái phải mạnh mẽ Việc giúp SME có hội tiếp cận đến doanh nghiệp lớn hay hợp đồng phủ nâng cao đáng kể tiềm tăng trưởng họ Sự thúc đẩy liên kết với giáo dục quản lý thông qua trường cao đẳng đại học trợ giúp, việc đảm bảo khả tiếp cận nguồn lực kỹ thuật phi tài khác Điều đặc biệt quan trọng việc thương mại hóa sản phẩm công nghệ Cũng cần ý đến việc giúp đỡ doanh nghiệp nhỏ tiếp cận với thị trường chứng khoán 28 phải cho thông tin công ty niêm yết nhỏ đến với nhà đầu tư (Frino, 2014) Việc trọng vào vốn mạo hiểm điều khơng thích hợp có số nhỏ cơng ty sử dụng hình thức tài Sự ý lớn cần tập trung vào việc kết nối SME định hướng tăng trưởng với nguồn vốn mở rộng thông thường khoản vay ngân hàng hình thức tài tài trợ đám đông (crowdfunding), cho vay ngang hàng (peer-to-peer lending) cung cấp tài dựa hóa đơn Điều đặc biệt quan trọng nhà hoạch định sách thử nghiệm thúc đẩy doanh nghiệp từ giai đoạn khởi đến chỗ gia tăng quy mô (Isenberg, 2013) Việc nâng cao hội tiếp cận thị trường chứng khoán mục tiêu quan trọng khác Ngồi tài chính, HGF u cầu nguồn lực quan hệ, bao gồm tương tác ngang hàng, kết nối với nguồn vốn tăng trưởng phát triển tổ chức Thực mục tiêu trọng tâm chương trình Future-Fifty Vương quốc Anh phủ thành lập nhằm hình thành hệ sinh thái ảo cho HGF Anh Sự tham gia hợp tác nhiều nhà hoạch định sách công ty lớn để giúp phát triển đẩy mạnh việc trình ươm tạo khởi nghiệp hệ sinh thái điều thích hợp Các nhà kết nối khởi nghiệp hệ sinh thái Nhóm mục tiêu thứ ba sách cơng thực để thúc đẩy kết nối thành phần khác hệ sinh thái khởi nghiệp Các sách tìm cách xây dựng cầu nối chủ thể khởi nghiệp khác thơng qua việc hình thành cộng đồng thực hành mạng lưới khởi nghiệp Đó tổ chức mạng lưới chuyên nghiệp, câu lạc doanh nhân, nhóm ủng hộ vốn đầu tư mạo hiểm (VC), hội nghề nghiệp, cộng đồng hải ngoại Họ tổ chức thức vận hành quy tắc, quy định tiêu chí thành viên khác Ví dụ, số tổ chức mạng lưới chuyên nghiệp cho phép gia nhập nhà khởi nghiệp vững vàng có doanh nghiệp lớn với mức độ doanh thu định CONNECT, có trụ sở San Diego, Mỹ coi tổ chức thành công giới liên kết nhà phát minh nhà khởi nghiệp với nguồn lực cần thiết để thương mại hóa sản phẩm đổi sáng tạo (Walshok et al, 2002) Chương trình lấy làm mẫu 50 khu vực toàn giới Ngoài ra, nhà kết nối tổ chức khơng thức thiết kế để khuyến khích cộng đồng khởi nghiệp khác Ví dụ Tổ chức Banks Foundation for Young Entrepreneurs Seoul, Hàn Quốc thành lập trung tâm mang tên D Camp, để cung cấp cho thành viên mối tiếp xúc nhà tư vấn ngân hàng Cuối cùng, cá nhân đặc biệt - người cổ vũ liên lạc (liason- animateur) đóng vai trị quan trọng người kết nối cần nhận dạng hỗ trợ 29 Trong số trường hợp cá nhân thuộc khu vực cơng thuộc khu vực thứ ba Định hướng khởi nghiệp hệ sinh thái Cuối cùng, "định hướng khởi nghiệp" tổng thể vốn gắn liền với văn hóa quốc gia khu vực Theo ghi nhận Venkataraman (2004), cần phải có văn hóa chấp nhận rủi ro thất bại, sẵn sàng đấu tranh khởi nghiệp thành cơng với mẫu hình tiêu biểu cá nhân doanh nghiệp dùng để khuyến khích động viên người khác Cũng cần có chương trình giáo dục khơng giúp thúc đẩy hành vi khởi nghiệp, mà dạy cho chủ doanh nghiệp kỹ cần thiết để vận hành công ty phát triển bền vững định hướng tăng trưởng Chính sách nhập cư hoan nghênh cộng đồng sống nước đầu tư nước di cư doanh nghiệp đóng vai trị Cuối cùng, cần có sẵn sàng chấp nhận ý tưởng mới, sáng tạo nắm lấy thay đổi Văn hóa, đặc biệt chuẩn mực xã hội tích cực cách nhìn nhận tinh thần khởi nghiệp công nhận thành phần quan trọng hệ sinh thái khởi nghiệp (Isenberg, 2011) Khát vọng khởi nghiệp bị kiềm chế xã hội, nơi mà đóng góp xã hội nhà khởi nghiệp không coi trọng, mà địa vị xã hội nhà khởi nghiệp thấp, nơi thành cơng tài họ gây bực tức thất bại coi tiêu cực Ví dụ, Singapo nhà khởi nghiệp khơng hưởng địa vị xã hội cao gia đình muốn em tìm kiếm việc làm công ty đa quốc gia lớn Hậu người nước lại nguồn gốc hầu hết doanh nghiệp khởi nghiệp quốc đảo Nhận thức tinh thần khởi nghiệp đánh giá điều tra Global Entrepreneurship Monitor (GEM) ổn định qua thời gian, điều cho thấy quan điểm ăn sâu Một số chứng cho thấy địi hỏi thay đổi hệ Hơn nữa, cịn có đặc tính tích lũy củng cố mức độ tinh thần khởi nghiệp thấp nhiều hệ sinh thái (Venkataraman, 2004) Các khu vực có số lượng nhà khởi nghiệp lớn có thái độ tích cực tinh thần khởi nghiệp Có thể nhận thức ba cách tiếp cận sách Đầu tiên, có trọng mạnh vào giáo dục doanh nghiệp trường phổ thông, trường cao đẳng đại học nhằm thúc đẩy thái độ tích cực tinh thần khởi nghiệp hình thành khu ký túc xá khởi nghiệp (Mason, 2014) để hỗ trợ sinh viên khởi doanh nghiệp Nhiều nơi tìm cách thực sáng kiến dựa vào đặc điểm địa phương, đặc biệt dựa văn hóa, nỗ lực để trở nên hấp dẫn nhóm khởi nghiệp Ngồi cịn có cần thiết kiện phục vụ điểm quy tụ tinh thần khởi nghiệp địa phương để thúc đẩy tinh thần khởi nghiệp địa phương Ở số nước, nhà hoạch định sách bắt đầu khám phá tầm quan trọng 30 tham vọng khởi nghiệp yếu tố then chốt định hình thúc đẩy trình khởi nghiệp kinh tế Vấn đề cuối liên quan đến phương pháp can thiệp Isenberg (2012) lập luận phủ có quyền can thiệp họ khơng thiết phải có lực để làm điều cách hiệu Vì thế, ơng cho can thiệp nên thực tổ chức - nhà tạo khả khởi nghiệp - có lực động thúc đẩy để củng cố hệ sinh thái Một tổ chức có đặc điểm sau: ủy quyền cơng; có triển vọng; có khả đào tạo; có nguồn lực Nó phải tổ chức độc lập, khơng thuộc sở hữu phận cộng đồng Nó biết thử nghiệm, học hỏi, tái định hướng, mở rộng quy mô hoạt động phái sinh Nó có trách nhiệm giải trình để đạt tới đỉnh điểm nơi mà can thiệp khơng cịn cần thiết Và tạm thời, với tuổi đời rõ ràng thời hạn định Đo lường hệ sinh thái khởi nghiệp Các nhà hoạch định sách cần phải có hiểu biết hệ sinh thái khởi nghiệp để can thiệp hiệu Điều đòi hỏi hệ sinh thái khởi nghiệp phải đo lường Như Vogel (2013) lập luận, "nếu khơng đo tính hiệu thành phần khác hệ sinh thái hệ sinh thái tổng thể, khơng thể cải tiến chương trình đặt vào vị trí nguồn lực bổ sung mới" Các số đo giúp xác định mạnh yếu điểm hệ sinh thái cụ thể, điều giúp diễn giải phẩm chất đặc biệt khiếm khuyết sức mạnh hệ sinh thái theo thời gian Nó cho phép đánh giá tác động can thiệp sách Từ góc độ bên ngồi, phép đo hệ sinh thái khởi nghiệp riêng biệt cho phép so sánh chúng với hệ sinh thái khác, quốc gia nước khác Điều làm bật khía cạnh hệ sinh thái khởi nghiệp riêng biệt phát triển Cách tiếp cận FORA Group để lập chuẩn dựa bốn phép đo: nhà giao dịch, vốn mạo hiểm, sáng chế hệ số vị trí Ở đầu dãy phổ, Vogel (2013) sử dụng loạt nguồn thứ cấp để tạo số hệ sinh thái khởi nghiệp dựa ba cấp độ: cá nhân, tổ chức, cộng đồng Phạm vi Cá nhân Bảng : Chỉ số hệ sinh thái Các số đo  Chỉ số văn hóa  Chỉ số tài sản cá nhân  Chỉ số hài lòng công việc sống 31 Tổ chức Cộng đồng               Thành tích tổ chức Chỉ số sách Chỉ số thị trường Chỉ số địa điểm Chỉ số tạo việc làm Chỉ số sở hạ tầng Chỉ số tầm nhìn Chỉ số hỗ trợ Chỉ số mạng lưới Chỉ số nhân tàì Chỉ số tài trợ Chỉ số giáo dục Chỉ số đổi sáng tạo Chỉ số dự án mạo hiểm Nguồn: Vogel, 2013 Tuy nhiên thực phép đo không đơn giản, đặt nhiều thách thức việc xác định nên đo lường nào, xác định liệu thích hợp mức độ phân tách địa lý cần thiết Thực tế có nguồn liệu thích hợp có sẵn để thực đo lường hệ sinh thái khởi nghiệp Điều thúc đẩy tổ chức khác đề xuất hệ thống đo lường riêng hệ sinh thái khởi nghiệp Điều đáp ứng thách thức đánh giá hiệu hoạt động hệ sinh thái cụ thể đo theo thời gian Mặt khác, đa dạng phương pháp đo lường gây cản trở lập chuẩn Theo đó, điều quan trọng phát triển số đo liên quan sách để việc đo lường hệ sinh thái khởi nghiệp thực dựa sở hợp tác bảo trợ tổ chức quốc tế OECD, tương tự cách mà tổ chức thúc đẩy phép đo để xác định doanh nghiệp HGFs Một phương pháp đo lường khác Chương trình tăng tốc khởi nghiệp khu vực (Regional Entrepreneurship Accelerator Programme - REAP) phát triển Viện Công nghệ Massachusetts (MIT) cơng cụ cho nhà hoạch định sách đo lường hệ sinh thái khởi nghiệp khu vực sử dụng kết hợp liệu khách quan (để đo “trụ cột hoạt động") phép đo nhận thức để xác định chỗ thắt nút điểm yếu (mặc dù mạnh xác định theo cách này) Việc đánh giá cấu trúc theo sáu chủ đề: người, kinh phí, sở hạ tầng, sách, phần thưởng chuẩn mực, nhu cầu Các mạng lưới liên kết lực đánh giá Phân tích thực sở so sánh sử dụng 32 sơ đồ mạng nhện Giai đoạn liên quan đến việc ghép nối ý kiến chuyên gia để kiểm tra khía cạnh hệ sinh thái xác định điểm yếu Các họp đưa báo cáo tóm tắt REAP sử dụng để xác định chủ đề ưu tiên hành động Các nhóm cơng tác cấp cao sau thành lập để phát triển giải pháp Ở lần nữa, vấn đề với cách tiếp cận bị chi phối liệu Một số khía cạnh hệ sinh thái dễ dàng đo Hơn nữa, phần lớn liệu có sẵn quy mơ quốc gia, điều làm cho có khả khó áp dụng quy mô cấp quốc gia (địa phương) Do phép đo cịn thơ, phần tập trung chủ yếu vào yếu tố đầu vào (như vốn rủi ro, thái độ khởi nghiệp) kết đầu số doanh nghiệp HGFs, mức độ tham vọng tăng trưởng cao, nhu cầu tiếp cận nguồn vốn tăng trưởng từ ngân hàng, Các số đo sử dụng để đánh giá hệ sinh thái đòi hỏi phải củng cố trước xác định tiêu chí tốt thiết thực để sử dụng Kết luận Khái niệm hệ sinh thái khởi nghiệp tổng hợp từ điều tra tham vấn quan điểm học giả thuộc nhiều lĩnh vực khác địa lý kinh tế, kinh tế học ngành khác, để tìm cách giải thích doanh nghiệp tụ họp lại với không gian địa lý doanh nghiệp riêng biệt lại có lợi ích từ nhóm cụm Khái niệm hệ sinh thái khởi nghiệp cung cấp hiểu biết toàn diện việc cụm hoạt động kinh tế hình thành đặc biệt để cung cấp triển vọng tăng trưởng doanh nghiệp nhấn mạnh mơi trường bên ngồi doanh nghiệp khơng phải đặc điểm hoạt động nội doanh nghiệp Thứ hai, khái niệm làm thay đổi phạm vi phân tích từ chỗ “doanh nghiệp” đến hệ sinh thái tổng thể nơi doanh nghiệp đặt địa điểm Điều có ý nghĩa quan trọng thơng thường khía cạnh ngoại vi mang tính quan hệ làm trung gian mạnh mẽ cho thành tích doanh nghiệp Điều quan trọng cần nhấn mạnh chất động hệ sinh thái theo hướng tiến hóa khơng phải tượng tĩnh để nắm bắt, ghi nhanh thời điểm Thứ ba, phép ẩn dụ sinh học liên kết với cách tiếp cận nghề “trồng vườn kinh tế” để phản ánh phát triển kinh tế địa phương (SBA, 2006) Do nhấn mạnh đến tầm quan trọng việc xem xét môi trường sinh thái rộng lớn mà có doanh nghiệp hoạt động Cụ thể, nhấn mạnh tăng trưởng doanh 33 nghiệp xảy loại hình mơi trường cụ thể Hơn nữa, điều đáng ý môi trường lại khác nhân tố thúc đẩy tỷ lệ khởi doanh nghiệp cao Thứ tư, giảm nhẹ tầm quan trọng độ lớn cơng ty Một phát quan trọng có lẽ học bất ngờ từ công trình nghiên cứu doanh nghiệp lớn quan trọng (Isenberg 2011) Một nhân tố đóng góp quan trọng cho động tất hệ sinh thái doanh nghiệp lớn vững vàng, chúng có tác dụng sinh nhà quản lý khởi nghiệp, người có khả thành lập phát triển doanh nghiệp Cuối cùng, với nhấn mạnh đến tăng trưởng công ty, độ lớn xem “hiện trạng tạm thời” khơng trọng q mức Tuy nhiên, quan điểm hệ sinh thái khởi nghiệp thừa nhận cơng ty tăng trưởng cao mang đến đóng góp lớn cho tăng trưởng kinh tế cần tích cực thúc đẩy để tạo vòng khởi nghiệp “bom tấn” Dưới góc độ sách, suy luận rút từ quan điểm hệ sinh thái khởi nghiệp mục tiêu tạo nhiều HGFs, điều địi hỏi ni dưỡng hệ sinh thái hỗ trợ cho yêu cầu nhà khởi nghiệp tham vọng Ngồi ra, giá trị cơng cụ định hướng sách - đặc biệt sách HGF rõ ràng Thật vậy, nhấn mạnh đến giới hạn sách Một số yếu tố kinh tế xã hội cần diện để hình thành hệ sinh thái, yếu tố khơng đủ Các hệ sinh thái khởi nghiệp hình thành phát triển để đáp ứng với hoàn cảnh cụ thể, thường hoạt động kết hợp Trong số trường hợp, kích hoạt thu nhỏ hay đóng cửa cơng ty thành lập vững vàng Do đó, sách khơng thể tác động hệ sinh thái khởi nghiệp phát triển đầy đủ Mặt khác, trình phái sinh thúc đẩy tăng trưởng hệ sinh thái, hỗ trợ thuộc tính mơi trường cụ thể, đặc biệt diện nhân tài, tri thức, mạng lưới, diện mẫu hình tiêu biểu sẵn có dịch vụ tư vấn, cố vấn nguồn lực để hỗ trợ hoạt động khởi nghiệp Càng có nhiều hoạt động khởi nghiệp kích thích nhiều hoạt động khởi nghiệp Điều mang lại hội lớn cho can thiệp sách Tuy nhiên, số người đề xướng hàng đầu cách tiếp cận hệ sinh thái khởi nghiệp lại đặt câu hỏi liệu phủ có đủ lực để can thiệp trực tiếp thay vào đề xuất nên khuyến khích, tạo điều kiện tạo khả cho cộng đồng khởi nghiệp doanh nghiệp lớn hệ sinh thái thúc đẩy hệ sinh thái phát triển Mặc dù có đặc điểm chung hệ sinh thái khác Vì vậy, phát huy tác dụng Boulder (hoặc nơi nào) lại hiệu quả, 34 khơng có tác dụng nơi khác Những nỗ lực để hình thành hay thực tế hơn, để nuôi dưỡng hệ sinh thái khởi nghiệp cần phát triển theo cách tiếp cận cá nhân hóa, hoạt động cách đồng với tài sản kinh doanh có khu vực Đổi lại, hình thức hỗ trợ doanh nghiệp theo cách cộng tác tùy biến cần thiết để giúp thúc đẩy đường dẫn khởi nghiệp - doanh nghiệp lớn, tổ chức tài trợ mối liên kết lẫn hệ sinh thái Các hình thức sách địi hỏi chuyển hướng đáng kể trọng đến khuyến khích giao dịch thơng thường, điều tiếp tục thống trị hầu hết khn khổ sách (Brown et al, 2014) Các khuyến nghị sách phủ  Việc hoạch định sách hiệu hệ sinh thái khởi nghiệp đòi hỏi tham gia tích cực Bộ trưởng phủ hợp tác với quan chức cấp cao, người hoạt động nhà tổ chức khởi nghiệp để hình thành tạo hiệu lực cho sách chương trình  Chính sách nên phát triển theo hướng toàn diện bao quát tất thành phần hệ sinh thái lựa chọn cách thận trọng lĩnh vực đặc biệt quan tâm  Xây dựng từ ngành công nghiệp diện tự nhiên bên khu vực hay nước theo đuổi việc tạo ngành công nghiệp từ vùng đất trống  Khuyến khích phát triển tất ngành cơng nghiệp, bao gồm ngành công nghệ thấp, trung bình cơng nghệ cao  Áp dụng cách tiếp cận “từ xuống” “từ lên”, phân cấp trách nhiệm cho quyền địa phương khu vực  Thừa nhận sách doanh nghiệp nhỏ mang tính “giao dịch” sách khởi nghiệp có đặc tính “quan hệ” Vốn, đào tạo, hội nhập quốc tế… thách thức đặt việc xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp đổi sáng tạo Tuy nhiên, văn hóa khởi nghiệp - chấp nhận rủi ro, dám đương đầu thách thức cần nhận thức sâu sắc Biên soạn: Đặng Bảo Hà 35 Tài liệu tham khảo Growing and sustaining entrepreneurial ecosystems: What they are and the role of government policy Small Enterprise Association of Australia and New Zealand (SEAANZ), 2014 Colin Mason, Ross Brown Entrepreneurial Ecosystems and Growth Oriented Entrepreneurship OECD LEED Programme and the Dutch Ministry of Economic Affairs, 2014 Isenberg, D J "How to start an Entrepreneurial Revolution," Harvard Business Review 88(6), 2010 Alexandru Roja Technology entrepreneurial ecosystems and entrepreneurship in the west region of Romania Studia Universitatis Economics Series, 2015 Ruchita Gupta, Karuna Jain, Anand Kurse Technology Entrepreneurship Ecosystem in India: Findings from a Survey National Institute of Industrial Engineering (NITIE), 2012 Entrepreneurial Ecosystems Around the Globe and Early-Stage Company Growth Dunamics World Economic Forum, 1/2014 Brown, R and Mawson, S The Geography of Growth in High Growth Firms: The Implications of ‘Growing Abroad’, School of Management Working Paper, University of St Andrews, 2014 Feld B Startup Communities: building an entrepreneurial ecosystem in your city, Hoboken: NJ, Wiley, 2014 36 ... 25 Chính sách phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp Để hoạch định sách phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp, trọng sách cần nhằm vào bốn nhóm mục tiêu sau:  Chủ thể thực khởi nghiệp hệ sinh thái. .. lực khởi nghiệp hệ sinh thái  Các nhà kết nối khởi nghiệp hệ sinh thái  Định hướng khởi nghiệp hệ sinh thái Những chủ thể tiến hành khởi nghiệp hệ sinh thái Trước hết chủ thể thực khởi nghiệp, ... tắc chung sách phủ hệ sinh thái khởi nghiệp: Bảng 3: Các nguyên tắc chung sách phủ hệ sinh thái khởi nghiệp Khơng thể tạo điều từ chỗ khơng có - Các hệ sinh thái khởi nghiệp cần phát triển từ