Phương thức giải tranh chấp môi trường A Một số ví dụ thực tế tranh chấp môi trường quốc tế phương thức giải Vụ việc tranh chấp Canada Mỹ (1939 - 1941) Năm 1939 Mỹ kiện Canada trọng tài việc khói thải độc hại phát thải từ lò luyện kim Trail Canada gây hại tới tiểu bang Washington (Mỹ) Lò luyện kim nằm cách biên giới với Mỹ dặm, Mỹ yêu cầu xác định việc gây ô nhiễm môi trường lò luyện kim Trail, hình thức bồi thường thiệt hại yêu cầu biện pháp nhằm ngăn ngừa tác hại xảy tương lai Trọng tài vụ Trail Smelter phán “không quốc gia có quyền sử dụng cho phép sử dụng lãnh thổ để phát tán khói gây thiệt hại nghiêm trọng đến lãnh thổ, tài sản người dân quốc gia khác; thiệt hại phải thể chứng xác thực thuyết phục” Vấn đề chứng kết luận thí nghiệm khoa học Trong phán cuối cùng, hoạt động lò luyện kim bị hạn chế Từ tập quán quốc tế hình thành nên tập quán mà nhiều quốc gia áp dụng để giải tranh chấp với quốc gia khác việc kiểm soát ô nhiễm không khí xuyên biên giới “các quốc gia chịu trách nhiệm tổn thất gây vi phạm nghĩa vụ kiểm soát ô nhiễm không khí xuyên biên giới” Ngoài ra, vụ Trail Smelter đề cập loại nguồn gây ô nhiễm xuyên biên giới, quy định này, kết luận trọng tài, nguyên tắc áp dụng cho hầu hết loại nguồn gây ô nhiễm không khí tầm xa Những kỹ thuật đại quan trắc thí nghiệm giúp tính toán với độ xác hợp lý khối lượng chất gây ô nhiễm xuyên biên giới phát thải từ quốc gia xác định khu vực bị ảnh hưởng Vì vậy, việc thu thập chứng cần thiết, chí đạt tiêu chuẩn “xác thực thuyết phục” phán vụ Trail Smelter, không chướng ngại tiềm tàng để xác định trách nhiệm việc gây ô nhiễm không khí tầm xa Do đó, quốc gia phải chịu trách nhiệm thiệt hại, thỏa mãn “chuẩn mực” nghiêm trọng, gây hành vi vi phạm luật quốc tế Vụ tranh chấp Argentina - Uruguay việc xây nhà máy bột giấy gây nguy ô nhiễm môi trường Tranh chấp phát sinh từ năm 2003 Montevideo (Uruguay) cho phép xây dựng Nhà máy bột giấy Botnia dòng sông mà không tham vấn Buenos Aires Khi sở vào hoạt động năm 2006, lo ngại nguy ô nhiễm môi trường, cư dân địa phương Argentina nhà hoạt động môi trường phong tỏa cầu bắc qua sông, gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới hoạt động giao thông kinh tế, đặc biệt cho phía Uruguay Hai nước đưa vụ việc Tòa án quốc tế Hague (Hà Lan) Phán tòa nêu rõ Uruguay vi phạm hiệp ước song phương cho nhà máy Botnia tiếp tục hoạt động không tìm chứng nhà máy gây ô nhiễm Trải qua năm đàm phán thương lượng cuối ngày Ngày 28/7/2010, Tổng thống Argentina Cristina Fernández Tổng thống Uruguay José Mujica ký thỏa thuận kiểm soát môi trường sông Uruguay Thỏa thuận ký kết quy định việc thành lập ủy ban kiểm soát chung gồm nhà khoa học hai nước, có nhiệm vụ giám sát hoạt động xử lý chất thải sở công nghiệp, nông nghiệp khu dân cư dọc hai bờ sông Uruguay Tranh chấp việc xây đập thủy điện sông Mekong Sông Mekong dòng sông quốc tế quan trọng, bắt nguồn từ Tây Tạng chảy qua tỉnh Vân Nam Trung Quốc, trước đến Miến Điện, Lào, Thái Lan, Cam Bốt Việt Nam Lưu vực Mekong khu vực nghèo giới, bị tàn phá bom đạn Vì nên sau chiến tranh Đông Dương chấm dứt, quan tài chánh giới số cường quốc Hoa Kỳ, Úc châu, Nhựt Bản, Liên hiệp Quốc gia Âu châu, Liên hiệp Quốc, tập trung nỗ lực để giúp tái thiết phát triển khu vực qua chương trình xóa đói giảm nghèo Trong nhiều thập niên vừa qua, kinh tế khu vực Mekong tăng trưởng, nhiên điều dẫn đến tình trạng thiếu hụt điện Các dự án Đập thủy điện dòng sông Mekong Nhằm đáp ứng nhu cầu gia tăng điện trên, quốc gia lưu vực Mekong, hỗ trợ tổ chức tài chánh quốc tế Ngân hàng Thế giới, Ngân hàng Phát triển Á châu phác họa kế hoạch khai thác nguồn nước sông Mekong có việc xây dựng đập thủy điện Trung Quốc nước khai thác quy mô tiềm thủy điện sông Mekong nửa đoạn đường công trình xây chuỗi đập thủy điện khổng lồ dòng thượng nguồn sông Mekong, với đập lớn đưa vào xử dụng đập khác dự trù Trong vùng hạ lưu sông Mekong đập thủy điện xây dựng phụ lưu Pak Mun Thái Lan, Nam Theun Lào Sesan, Seprok Cao nguyên Trung phần Việt Nam Tuy nhiên gần Camphuchia Lào thiết lập kế hoạch xây đập thủy điện dòng hạ lưu sông Mekong với tất 11 dự án: nằm lãnh thổ Lào phần đất Cambốt Trong số dự án thủy điện Lào (6 Bắc Lào, Trung Lào Nam Lào) Xayaburi đập thủy điện thứ chuỗi đập bực thang dự định xây dựng Bắc Lào Xayaburi đề án đem cứu xét gây nhiều tranh cãi thời gian năm qua Đập Xayaburi nằm cách Luang Prabang 150km phía Nam, thuộc loại “đập tràn”, xử dụng dòng chảy để vận hành động phát điện, có công xuất 1.285MW, ngân hàng Thái Lan: Kasikorn Bank, Bangkok Bank, Krung Thai Bank Siam Commercial Bank tài trợ; đầu tư công trình công ty SEAN Ch Karnchang Thái Lan phần lớn điện lượng sản xuất bán cho công ty EGAT-Thailand Theo thỏa ước Mekong năm 1995, quốc gia thành viên Uỷ hội sông Mekong (MRC), Camphuchia, Lào, Thái Lan Việt Nam việc cam kết hợp tác để đảm bảo phát triển bền vững sông Mekong, đồng ý quy trình tham vấn liên phủ “Thông Báo-Tiền Tham KhảoĐồng thuận” (Procedures for Notification, Prior Consultation and Agreement- PNPCA); trình mà thành viên Ủy hội phải tuân theo, có ý định khai thác dòng sông Mekong thí dụ xây đập thủy điện Vì thế, đề án Xayaburi chánh phủ Lào phải tuân thủ tiến trình PNPCA ngày 21/09/2010 thông báo với MRC ý định xây đập thủy điện Xayaburi Tiếp đến MRC chuyển hồ sơ đề án đến quốc gia thành viên Camphuchia, Thái Lan, Việt Nam cứu xét Ủy ban hỗn hợp MRC nhóm họp nhiều lần để thảo luận đề án thủy điện Trong lần họp sau Vientiane vào ngày 19/04/2011 kết thúc thời gian ấn định tháng quy trình PNPCA, Ủy ban Hổn hợp không đạt đồng thuận phải đệ trình lên Hội đồng Bộ trưởng MRC để lấy định Đại diện phía Cam Bốt Việt Nam cho báo cáo EIA (Environmental Impact Assessment) Lào tác động đập thủy điện Xayaburi Môi trường hạ lưu Mekong thiếu trung thực có nhiều thiếu sót Tác động 11 đập thủy điện hạ lưu sông Mekong châu thổ ĐBCL VN Qua tài liệu tham khảo, nhận ảnh hưởng tiêu cực trầm trọng mà đập thủy điện xây dòng hạ lưu sông Mekong gây môi trường, mặt kinh tế xã hội Môi trường Nếu dự án xây đập Xayaburi chấp thuận tạo tiền lệ để 10 đập thủy điện khác xây tiếp dòng hạ nguồn sông Mekong Bảng “Đánh giá Môi trường Chiến lược” (Strategic Environmental Assessment-SEA) Ủy hội Sông Mekong MRC cho thấy tất 11 đập thủy điện xây 90% khối lượng phù sa bị giữ lại, ảnh hưởng đến đặc tính phì nhiêu khả bành trướng châu thổ ĐBCLVN Sự sút giảm phù sa vận chuyển xuống hạ lưu ảnh hưởng đến cấu trúc dòng sông trạng thái cân nguồn dinh dưỡng: khiến bờ sông bị sạt lở, lòng sông bị bào mòn, thảm thực vật vùng đất trũng bị hủy hoại; nguồn dinh dưỡng N P bị xáo trộn, tạo điều kiện cho loài rong, tảo bộc phát, làm tắc nghẽn dòng sông, với hậu hệ thủy sinh học bị hủy diệt Di trú theo mùa đặc tính sinh học mang tính sinh tồn loài cá hầu hết khoảng 1700 loài cá sông Mekong cần phải thay đổi nơi sống, lội xuôi ngược dòng sông di chuyển đến vùng đất trũng, vùng ngập nước tìm nơi thích nghi để sinh sản tăng trưởng Vì dòng sông hành lang hoán trú loài cá, nên xây đập thủy điện dòng làm gián đoạn chu trình sinh lý thiết yếu cá, đẻ trứng, gây giống tăng trưởng Đập Xayaburi ngăn cản lộ trình hoán trú 23 loài cá đến vùng thượng nguồn Luang Prabang Lào, Chiang Khong Chiang Saen Thái Lan tối thiểu 41 loài cá bị diệt chủng Những ảnh hưởng tiêu cực rõ rệt tất 11 đập xây chiều dài dòng sông trở thành chuỗi hồ nước đọng Nếu tất đề án thực hiện, có đến 40% khối lượng thủy sản hạ lưu bị thất thoát, tương đương với khoảng triệu cá trị giá mát lên đến 4-5 tỉ Mỹ kim năm.Ấy chưa kể đến khối lượng cá sống gần cửa sông đổ biển châu thổ ĐBCLVN Tương tự thế, Cam Bốt, tác động 11 đập thủy điện nghiêm trọng Các quốc gia lưu vực hạ nguồn sông Mekong chia xẻ trận lũ năm Lũ quà thiên nhiên ban cho cư dân lưu vực Mekong Lũ mang lại sống cho hệ sinh thái phức tạp lưu vực, làm đồng ruộng đem đến thủy sản cho người dân địa phương Nếu tất 11 đề án thủy điện hạ lưu Mekong xây, vào mùa khô ”đập tràn” phải tích lũy nước để vận hành miền Tây Nam phần VN bị cạn kiệt, nước biển tràn sâu vào nội địa làm trầm trọng thêm tình trạng ruộng vườn vốn bị nhiễm mặn vào mùa khô, giảm diện tích canh tác ngành nuôi trồng thủy sản vùng ven biển gặp khó khăn Nỗ lực Giải tranh chấp Việt Nam quốc gia: * Những vận động nhóm Nghiên cứu Văn hóa Đồng Nai Cửu Long Do tầm vốc quốc tế dự án xây đập thủy điện sông Mekong nên thời gian qua nhóm nỗ lực kết hợp với tổ chức quốc tế giới trị quốc gia tài trợ MRC kêu gọi hỗ trợ tìm cách tạo dựng kênh pháp lý thích hợp để nhận định khách quan Nhóm chuyển đạt đến giới chức có thẩm quyền định đề án Xayaburi Hợp tác với The Australian Mekong Resource Centre (AMRC), Sydney University Tác động đập thủy điện xây dòng hạ lưu Mekong gây biến đổi phức tạp liên quan đến lãnh vực khoa học, kinh tế, xã hội, nhân sinh… Học viện Nghiên cứu Tài nguyên Sông Mekong (AMRC) thuộc Đại học Sydney, Australia trung tâm nghiên cứu khoa học quốc tế khu vực Mekong, công tác nghiên cứu giảng dạy tổ chức khoa học có mục đích hỗ trợ chiều hướng phát triển hợp lý trì toàn vẹn, đa dạng hệ sinh thái khu vực Mekong tính cộng sinh sống, nét văn hoá đặc thù khu vực, Nhóm NCVHĐNCL Úc châu kết hợp chặt chẽ với AMRC để trao đổi tiếp thu kiến thức liên quan đến phát triển khu vực Mekong châu thổ ĐBCLVN Kết giao với Tổ chức International Rivers Nhóm kết giao với Tổ chức International Rivers, qua Giám đốc Chương trình Đông Nam Á, Bà Ame Trandem Bangkok , với 263 tổ chức phi chánh quyền (NGOs) 22 ngàn người dân 100 quốc gia giới kêu gọi hai chánh phủ Lào Thái Lan hủy bỏ đề án xây đập thủy điện Xayaburi 10 đập khác dòng sông Mekong đập gây tác hại nghiêm trọng đến tương lai vùng hạ nguồn Tham khảo với giới chức ngoại giao Những tranh chấp trước việc sử dụng nguồn nước chia sẻ quyền lợi riêng lẻ quốc gia lưu vực sông Nile thuộc vùng đông bắc Phi châu (giữa Ai Cập, Sudan, Tanzania, Ethiopa, Congo, Tanzania, Kenya… ), sông Zambezi Phi châu (giữa Zambia, Angola, Zimbawe, Malawi, Tanzania, Botswana, Mozambique Nambia), sông Jordan Trung Đông (giữa Israel, Jordan, Syria Lebanon), hệ thống sông Ganges-Brahmaputra-Meghna (giữa Ấn Độ, Pakistan, Trung Quốc Bangladesh) hay hệ thống sông Murray-Darling-Murrumbidgee (giữa tiểu bang vùng lãnh thổ Úc châu) khiến không khỏi băn khoăn nghĩ địa trị lợi ích phe nhóm đóng vai trò quan trọng ảnh hưởng đến định đề án thủy điện Mekong Vì Nhóm NCVH ĐNCL Úc châu sức tranh thủ ủng hộ giới chánh trị Úc Hoa Kỳ Úc quốc gia có chương trình viện trợ cho Việt Nam với mục đích xóa nghèo đồng thời số quốc gia cốt yếu tài trợ cho MRC, nên nhóm NCVHĐNCL viết văn thư gởi đến chánh phủ liên bang Úc, Ngoại trưởng Kevin Rudd, trình bày quan điểm nhóm ảnh hưởng tiêu cực đảo ngược 11 đập thủy điện sống người dân vùng hạ lưu châu thổ ĐBCLVN Cùng lúc Nhóm gởi văn thư đến bà Dân biểu Julie Bishop, Phó chủ tịch đảng Tự phát ngôn viên ngoại giao Liên đảng Tự do-Quốc gia, đối lập Quốc hội, nêu lên mối quan ngại ảnh hưởng tiêu cực đập Xayaburi Ngoài ra, gởi văn thư đến Thượng nghị sĩ Jim Webb, Chủ Tịch Tiểu bang Đông Á Thái Bình Dương Thượng viện Hoa Kỳ Đối với chúng tôi, việc Ủy ban Đối ngoại Thượng viện Hoa Kỳ, theo đề nghị Thượng nghị sĩ Jim Webb, vào ngày 29/11/2011 trí thông qua nghị kêu gọi bảo vệ lưu vực sông Mekong đình hoãn việc xây dựng đập thủy điện dòng chảy sông lời tuyên bố Bali vào tháng 11/2011 Ngoại trưởng Hoa Kỳ Hillary Clinton trước Diễn đàn Khu vực Đông Nam Á Washington hợp tác với Ngân hàng Phát triền Á châu Liên hiệp quốc gia Âu châu để cải thiện sở hạ tầng môi trường hạ nguồn sông Mekong kêu gọi ngưng tất việc xây thêm đập đánh giá toàn tác động môi trường tin tức khích lệ, cho thấy quan tâm quốc gia giới dành cho công trình bảo vệ sông khu vực Mekong Lào kiên thực dự án Xayaburi Trong hội nghị lần thứ 18 MRC tổ chức vào ngày 7-8/12/2011, Siem Reap, Hội đồng Bộ trưởng bốn nước Cam Bốt, Lào, Thái Lan Việt Nam định hoãn việc xây dựng đập Xayaburi Bản thông cáo Ủy hội Sông Mekong công bố sau họp, cho biết nước thành viên đồng ý cần phải “ nghiên cứu bổ sung phát triển bền vững quản lý dòng sông Mekong, kể tất dự án thủy điện” Thông cáo cho biết quyền Nhật Bản tiếp cận để giúp thực việc nghiên cứu bổ sung công trình nghiên cứu cung cấp “một tranh hoàn chỉnh hơn” vấn đề nẩy sinh từ việc xây đập Các nhà bảo vệ môi trường, có Nhóm NCVHĐNCL Úc châu chánh phủ hai quốc gia Camphuchia Việt Nam tỏ phấn khởi với kết Tuy nhiên kết nghĩa đề án thủy điện Xayaburi khai tử, Lào cho thấy kiên trì vận động Đồng ý “nghiên cứu bổ sung” chiến thuật để bên có thêm thời gian thương lượng Tối thiểu, Lào không lo ngại phía Thái Lan, đầu tư công trình tổng công ty Thái Lan, đề án ngân hàng Thái Lan đồng ý tài trợ hầu hết nguồn điện sản xuất bán cho Thái Lan; thêm vào Bộ trưởng Tài nguyên Thiên nhiên & Môi trường, Ông Preecha Reongsomboonsuk khẳng định Thái Lan không phản đối đề án Điều mà nhiều người chờ xem cách phủ Lào thuyết phục Camphuchia Việt Nam Xayaburi đập dự định xây dòng hạ lưu Mekong Các tổ chức kinh doanh, tổng công ty Camphuchia, Thái Lan Việt Nam có kế hoạch tham gia xây thêm 10 đập khác Cả quốc gia hạ lưu Mekong có lo ngại tác động tiêu cực đến môi trường, đồng thời có lợi ích việc xây dựng đập Vì thế, vận động chánh trị bên hậu trường với mặt đánh đổi, để Phnom Penh Hà Nội chấp nhận đề án Xayaburi Lào Hơn nữa, vấn đề 11 đập thuỷ điện cần tìm hiểu phạm vi rộng lớn hơn, qua khuôn khổ hợp tác tổ chức Tiểu vùng Mekong mở rộng (Greater Mekong Subregion- GMS), tổ chức Trung Quốc đối tác quan trọng lại có mối quan hệ song phương mạnh mẽ ảnh hưởng đến sách, chủ trương đường lối chánh phủ Lào Thế thì, liệu mối bang giao chặt chẽ kiện Trung Quốc đơn phương xây đập thượng nguồn, bất chấp phản đối quốc gia khác lưu vực, đủ khuyến khích Lào theo đuổi đường cứng rắn đối đầu với Việt Nam vấn đề đập Xayaburi không? Kết phiên họp Hội đồng Bộ trưởng MRC Siem Reap nghĩa sứ mệnh cứu sống dòng sông Mekong hoàn tất Khối đoàn kết gồm nhà bảo vệ môi trường, tổ chức phi phủ (NGOs) xã hội dân sự, với thành phần quan tâm đến sống vùng hạ lưu Mekong châu thổ ĐBCLVN phải tiếp tục tích cực vận động để giữ cho dòng sông xuôi chảy, nhằm bảo đảm sống 60 triệu cư dân lưu vực Bên cạnh tham gia nước thành viên Uỷ hội sông Meekong (Việt Nam, Lào, Thái Lan, Campuchia), Trung Quốc, Nhật Bản có can thiệp ngày sâu Mỹ vào tranh chấp Tiến sỹ Cronin thừa nhận đề nghị gần Mỹ có liên quan trực tiếp đến địa trị Mối nguy hiểm việc gộp lại tất vấn đề môi trường, trị kinh tế-xã hội sông Mê Công vào cạnh tranh hai siêu cường Mỹ Trung Quốc, điều che phủ bước thực tế biện pháp xây dựng lòng tin cần thiết để giải hiệu tương lai dòng sông Trên sở ví dụ tranh chấp môi trường xuyên quốc gia trên, nhóm đưa vài quan điểm vấn đề quanh đề tài “Các phương thức giải tranh chấp môi trường quốc tế” B Nghiên cứu đề tài Khái niệm tranh chấp tranh chấp môi trường quốc tế Các biện pháp giải tranh chấp môi trường quốc tế 1.1 Khái niệm tranh chấp tranh chấp môi trường Để hiểu rõ khái niệm tranh chấp môi trường quốc tế, trước hết ta cần nghiên cứu khái niệm “Tranh chấp môi trường” Khái niệm “Tranh chấp môi trường” hiểu theo nhiều nghĩa khác bối cảnh cách tiếp cận khác Thật khó đưa định nghĩa thống “tranh chấp môi trường” có nhiều cách giải thích khái niệm Có tác giả cho tranh chấp môi trường dạng xung đột môi trường (Environment Conflict) (Pieter Glasbergen, 1995); có tác giả lại cố tìm cách lý giải khác biệt tranh chấp môi trường xung đột môi trường (Gerard Cormick, 1982) - Theo Từ điển Luật Black, tranh chấp “một loại xung đột tranh cãi, xung đột dẫn đến kiện tụng” - Brown Marriot định nghĩa “tranh chấp” “một loại hay kiểu xung đột biểu lộ nội dung khác biệt, bị thuộc quyền tài phán.” - Cũng với quan điểm tương đồng, Crowfoot Wondolleck phân biệt chất xác định (Specific nature) “tranh chấp” với khái niệm rộng hơn, không xác định chất (non specific nature) “xung đột” Họ mô tả tranh chấp “… khác biệt hữu, điều trái ngược ép buộc nhóm lớn xã hội giá trị, hành vi họ hướng tới môi trường tự nhiên” Sự “tranh chấp” không khác biệt với trình xung đột mà phần cụ thể, nhận biết xung đột, gọi “một nội dung xung đột cụ thể phần xung đột xã hội liên tiếp rộng hơn” Xung đột môi trường định nghĩa dựa giá trị lớn tập trung vào nhóm tự nhiên, dễ giải Trái lại, tranh chấp có đặc điểm tính riêng biệt, làm cho tranh chấp khó điều chỉnh giải Felstiner, Abel Sarat nảy sinh tranh chấp gồm đến giai đoạn: “gọi tên, đổ lỗi yêu cầu” (“naming, blaming and claiming”) “Naming” liên quan đến việc nhận dạng trải nghiệm xác định có hại “Blaming” liên quan đến việc quy kết có hại cho lỗi cá nhân hay thực thể xã hội, giai đoạn ba, “claiming”, xuất cá nhân hay thực thể chịu trách nhiệm yêu cầu biện pháp cứu chữa Cuối cùng, toàn hay phần yêu cầu bị từ chối, yêu cầu chuyển thành tranh chấp Còn khái niệm “môi trường”, tiếp cận hệ thống coi, “môi trường tập hợp phần tử nằm hệ thống xem xét có tương tác với hệ thống xem xét” Như vậy, theo nghĩa rộng nhất, “môi trường” khái niệm bao quát bao hàm nhân tố môi trường thiên nhiên bao gồm vấn đề quản lý tài nguyên thiên nhiên, phát triển lượng, phát triển công nghiệp hóa Thực tế thuật ngữ “môi trường” chí hiểu mở rộng từ môi trường tự nhiên đến phương diện môi trường nhân tạo, trường hợp định nghĩa Luật bảo vệ Môi trường Việt Nam: “Môi trường bao gồm yếu tố tự nhiên yếu tố vật chất nhân tạo có quan hệ mật thiết với nhau, bao quanh người, có ảnh hưởng tới đời sống, sản xuất, tồn tại, phát triển người thiên nhiên” Cesare P.R Romano cho rằng: tranh chấp môi trường tranh chấp có chứa đựng yếu tố môi trường Richard Bilder định nghĩa tranh chấp môi trường cấp độ quốc tế “bất bất đồng xung đột quan điểm lợi ích quốc gia liên quan tới biến đổi hệ thống môi trường tự nhiên can thiệp mình.” Trong tài liệu hòa giải biện pháp giải tranh chấp môi trường tìm thấy nhiều định nghĩa khác tranh chấp môi trường Moore định nghĩa tranh chấp môi trường “…tình trạng căng thẳng, bất đồng, cãi lộn, tranh luận, cạnh tranh, thi đấu, xung đột hay cãi cọ yếu tố môi trường tự nhiên.” Bingham, nghiên cứu “thập kỉ kinh nghiệm” giải tranh chấp môi trường, bà không định nghĩa “tranh chấp môi trường” phân loại tranh chấp xem xét thành dạng chung: sử dụng đất, quản lý tài nguyên thiên nhiên sử dụng đất công, nguồn nước, lượng, chất lượng không khí chất độc không khí Để làm rõ khác biệt khái niệm “tranh chấp môi trường” “xung đột môi trường”, Gerard Cormick, nhà nghiên cứu có nhiều năm kinh nghiệm việc hòa giải tranh chấp môi trường đưa số phân tích: Theo ông, “Xung đột môi trường” nảy sinh “có bất đồng mặt giá trị hay khan nguồn tài nguyên” “tranh chấp môi trường” xuất “có liên quan đến vấn đề cụ thể môi trường xung đột giá trị diễn ra” Cormick tiếp tục làm rõ luận điểm ông cho rằng: Tranh chấp môi trường giải cách hiệu bên liên quan tìm thấy số thỏa thuận chấp nhận để đưa hướng giải vấn đề mà họ bất đồng bất chấp việc họ tiếp tục có nhiều khác biệt giá trị nghĩa tồn xung đột môi trường Sở dĩ, Cormick đưa quan điểm xuất phát điểm ông cho khó để giải triệt để xung đột môi trường, tranh chấp môi trường dạng cụ thể xung đột môi trường tiếp diễn hoàn toàn giải cách triệt để Chia sẻ quan điểm với Cormic, James E Crowfoot, Julia Marie Wondolleck tác phẩm “Environmental Disputes: Community Involvement in Conflict Resolution” coi “xung đột môi trường dạng xung đột xã hội, khác biệt, đối lập liên tục chí áp đặt nhóm khác xã hội giá trị, quan điểm hành vi họ môi trường tự nhiên Các dạng xung đột thường có quy mô lớn xuất phần gia tăng không kiểm soát dân số, thay đổi công nghệ, thay đổi cấu xã hội, chuẩn mực xã hội Trong trình xung đột môi trường, tất yếu nảy sinh tranh chấp vấn đề cụ thể, mâu thuẫn công khai, không tiềm ẩn, dễ phát “tranh chấp môi trường” Như vậy, “tranh chấp môi trường” dạng sơ khai, dễ nhận biết xung đột môi trường, nói cách khác dạng “xung đột môi trường công khai Cũng từ tiếp cận vậy, James E Crowfoot, Julia Marie Wondolleck đề xuất việc sử dụng từ “settlement (giải quyết)” việc “giải tranh chấp môi trường (Environmental Disputes settlement” việc “giải xung đột môi trường (Environment Conflict)” nên dùng từ “Resolution” hay “Manage” khó giải triệt để “xung đột môi trường” “tranh chấp môi trường” hoàn toàn Từ phân tích Cormick James E Crowfoot, Julia Marie Wondolleck nhận thấy có khác biệt định “tranh chấp môi trường” “xung đột môi trường” Tuy nhiên, phủ nhận có mối quan hệ chặt chẽ xung đột tranh chấp môi trường Xung đột môi trường khái niệm rộng hơn, liên quan đến xung đột giá trị hay lợi ích nhóm xã hội Xung đột môi trường góp phần thúc đẩy mô thức tranh chấp tiếp diễn liên quan đến bối cảnh, yêu cầu hay đưa sách môi trường xác định Tranh chấp môi trường giải tốt trình xung đột môi trường rộng phổ biến dường tiếp diễn thông qua tranh chấp xảy sau Đối thoại sách (Policy dialogue) thực thông qua hội nghị không thức để thỏa thuận cố vấn cho quan Cuộc đối thoại thực từ quan khác nhóm liên quan, họ chuyên gia bên ngoài-người phải đệ trình báo cáo cho người định 2.2.1 Khái niệm, đặc điểm hòa giải Hòa giải biện pháp truyền thống để giải tranh chấp đời sống xã hội, quan niệm hòa giải nhiều vấn đề chưa thống Trên giới có nhiều quan niệm khác hòa giải: Hòa giải (conciliation) can thiệp, làm trung gian hòa giải; hành vi người thứ ba làm trung gian hai bên tranh chấp nhằm thuyết phục họ dàn xếp giải tranh chấp (GQTC) họ Việc GQTC thông qua người trung gian hòa giải (bên trung lập); Hòa giải trình mà bên thứ ba tạo điều kiện phối hợp để bên thương lượng với Từ điển pháp lý Rothenberg định nghĩa hòa giải “hành vi thỏa hiệp bên sau có tranh chấp, bên nhượng ít” Một định nghĩa khác hòa giải “việc GQTC hai bên thông qua can thiệp bên thứ ba, hoạt động cách trung lập khuyến khích bên xóa bớt khác biệt” Theo Từ điển tiếng Việt, “hòa giải việc thuyết phục bên đồng ý chấm dứt xung đột, xích mích cách ổn thoả” Từ quan niệm trên, rút số đặc trưng chung hòa giải sau: Một là, hòa giải biện pháp GQTC Hai là, chủ thể trung tâm hòa giải bên trung gian giúp cho bên tranh chấp thỏa thuận với GQTC Điều làm cho hòa giải có khác biệt với thương lượng Người trung gian cá nhân, tổ chức luật sư, tư vấn, tổ chức khác bên thỏa thuận lựa chọn Người phải có vị trí độc lập với bên hoàn toàn lợi ích liên quan đến tranh chấp Bên thứ ba làm trung gian không đại diện cho quyền lợi bên quyền đưa phán Ba là, điều chỉnh, thỏa thuận giải tranh chấp phải bên tranh chấp định Các thỏa thuận, cam kết từ kết trình hòa giải giá trị bắt buộc cưỡng chế thi hành mà phụ thuộc vào thiện chí, tự nguyện bên Như vậy, hiểu hòa giải phương thức GQTC với giúp đỡ bên thứ ba trung lập, bên tranh chấp tự nguyện thỏa thuận giải tranh chấp phù hợp với quy định pháp luật, truyền thống đạo đức xã hội Trong nhiều kỷ, “hòa giải” sử dụng hình thức GQTC Trong xã hội phương Tây đại, thường mô hình thức GQTC “thay thế”, hòa giải nét đặc trưng bật xu hướng GQTC thay Điều đặt câu hỏi thay cho Nếu câu hỏi đưa ngữ cảnh pháp luật, câu trả lời gắn với hình thức tố tụng Ở đây, “thay thế” hàm nghĩa khác biệt định tính với hình thức tố tụng, bao gồm tập hợp nguyên tắc quy định mà đối lập với nguyên tắc quy định hoạt động Tòa án Trong ngữ cảnh này, “thay thế” hàm ý lựa chọn, bên cố ý lựa chọn sử dụng trung gian hòa giải lợi cảm nhận so với hình thức tố tụng Tuy nhiên, có hiểu lầm coi hòa giải biện pháp thay cho tố tụng Hầu hết tranh chấp xã hội đại bên tự giải thông qua đàm phán Trong số tương đối vụ tranh chấp cần đến luật sư, có tỷ lệ số vụ tiến hành theo trình tự thủ tục tố tụng, chí số vụ tranh chấp đưa Tòa án xét xử Trong số vụ cần đến luật sư không giải tố tụng, vài vụ đơn giản không theo đuổi nữa, vụ khác luật sư giải bên giải thông qua đàm phán hay thỏa thuận Vì vậy, xét phương thức chủ đạo sử dụng để GQTC xã hội đại, thân tố tụng lại phương thức “thay thế” với nghĩa sử dụng Nếu trung gian hòa giải cho phương thức thay thế, cần phải nhìn nhận phương thức thay cho hầu hết phương pháp GQTC thường sử dụng Vì đa số vụ tranh chấp giải thông thường bên hệ thống Tòa án, nên yêu cầu áp dụng phương thức hòa giải phải đánh giá khác với phương thức thay khác cho hình thức tố tụng, kể việc giải Tòa án 2.2.2 Ưu điểm hòa giải * Linh hoạt thủ tục Hòa giải tiến hành nhiều môi trường khác nhau, thủ tục thỏa thuận điều chỉnh cho thích nghi Tính linh hoạt đem lại lợi bên bày tỏ ý kiến xem trình phù hợp với họ; cho phép có điều chỉnh chất tranh chấp bên tranh chấp đòi hỏi phải vậy; tránh khả việc có yêu cầu thủ tục kỹ thuật phức tạp Ngược lại, phương thức tố tụng Tòa án có cách thức tổ chức cứng nhắc hơn, có quy định thủ tục cố hữu Có vài yếu tố mang tính kỹ thuật đòi hỏi cao, buộc bên phải nghiêm chỉnh chấp hành thời gian trước diễn trình xét xử Một khác biệt quan trọng hòa giải biện pháp tố tụng thông tin chứng sử dụng, sử dụng kiểm chứng Trong tố tụng, vấn đề điều chỉnh theo quy định chứng thủ tục để đảm bảo tính xác độ tin cậy Trong hòa giải thường quy định chứng quy định kiểm chứng xem xét mặt thủ tục Chỉ có quy định thủ tục mở phương pháp nói chuyện giao tiếp Các bên tranh chấp phép kể chuyện họ thấy phù hợp biểu lộ tình cảm mà không bị bác bị cho ý nghĩa Tuy nhiên có giới hạn tính linh hoạt hoạt động hòa giải Mặc dù trình cứng nhắc, hòa giải viên hướng dẫn, bên phải có thống cao giai đoạn khác Các hòa giải viên phải thực cách có hệ thống qua giai đoạn hoạt động hòa giải theo trình tự cụ thể Điều giúp khai thác điểm mạnh toàn trình hòa giải, giai đoạn trình có lý lẽ riêng Vì thế, có linh hoạt, hòa giải mang tính tổ chức so với đàm phán có tính chất tùy tiện Một đóng góp hòa giải viên xác lập trật tự đàm phán vô tổ chức thiếu thống * Tính thân mật Tính thân mật hòa giải luôn gắn liền với tính linh hoạt Ở đây, tính thân mật muốn nói đến không gian môi trường, phong thái ngôn ngữ hòa giải, hành vi giao tiếp ứng xử người tham gia Hoạt động thân mật, có khả thân mật, từ góc độ trang phục ăn mặc, địa điểm tổ chức, không gian môi trường, ngôn ngữ sử dụng thời gian tham dự Hòa giải thủ tục nghi lễ không gian trầm tĩnh huyền bí hoạt động xét xử Hoạt động xét xử Tòa án thể tính trang trọng, nghi lễ tính thứ bậc Nhưng hòa giải, bên tham gia thường cảm nhận hình thức nghi lễ tính thứ bậc Giá trị tính thân mật chỗ làm cho trình trung gian hòa giải gần gũi thân thiện với bên tranh chấp hơn, không tạo lo lắng căng thẳng so với hoạt động xét xử tòa Đặc biệt trung gian hòa giải, bên sử dụng ngôn ngữ thông tục hàng ngày, khác hẳn với hình thức giao tiếp phong cách hóa môi trường Tòa án Tuy nhiên, hòa giải viên yêu cầu sử dụng ngôn ngữ trang trọng bên tranh chấp khách sáo việc sử dụng ngôn từ hòa giải Khác với hệ thống Tòa án, mức độ trang trọng đến đâu bên thỏa thuận để phù hợp với văn hóa bên tranh chấp * Sự tham gia bên vào trình hòa giải Chính tính thân mật tính linh hoạt hòa giải cho phép tham gia trực tiếp bên vào trình Sự tiếp cận tham gia trước hết dành cho bên tranh chấp Trong hòa giải, bên tranh chấp nói chuyện, trao đổi, đàm phán thảo luận giải pháp toàn trình Quá trình hòa giải tạo hội cho bên bày tỏ quan điểm tranh chấp Đây bước quan trọng việc giải tranh chấp hòa giải Hòa giải đem lại hội cho bên trình bày, giải thích đưa lời xin lỗi với Sự tham gia trực tiếp bên tranh chấp hòa giải cần thiết đề cao tinh thần trách nhiệm bên lựa chọn Thông thường, so với việc để người bên thẩm phán hay trọng tài viên đưa định thân bên thường đưa định có lợi cho Bằng cách này, tham gia xóa bỏ cảm giác bên cho họ phải chịu áp lực để đưa định Nếu bên nhận thấy họ “làm chủ” trình, họ dễ dàng ủng hộ kết Không phương pháp GQTC đảm bảo tham gia trực tiếp bên hình thức hòa giải, bên đánh giá cao “quyền tự quyết” hình thức dù tranh chấp chưa giải Quá trình tham gia vào hòa giải mang tính giáo dục cho bên chỗ họ trực tiếp tham gia học cách thức giải vấn đề mà áp dụng hoàn cảnh khác Ngược lại, mô hình tố tụng truyền thống cho phép tham gia hạn chế theo nguyên tắc định bên có lợi ích hợp pháp liên quan Nó khuyến khích thụ động, phụ thuộc thiếu vắng trách nhiệm lựa chọn * Đặt người vị trí trung tâm Trong phần lớn việc GQTC có xu hướng tập trung vào hành vi, vào tình tiết hòa giải, trọng tâm người tình tiết vụ việc Việc đòi hỏi hòa giải viên phải xét đến nhu cầu mối quan tâm bên Hòa giải cho phép giải vụ việc dựa lợi ích mong muốn bên Hòa giải viên thường không yêu cầu bên phải thuyết phục hay làm cho họ tin tình tiết thực tế, nữa, họ thiếu chế hỗ trợ điều tra kiểm nghiệm thật Mặt khác, bên điều kiện để chất vấn hay kiểm chứng lời nói hay tuyên bố theo cách thức giống tố tụng Tòa án * Duy trì mối quan hệ Bên cạnh việc đặt người vị trí trung tâm, hòa giải đặt trọng tâm vào khía cạnh trì mối quan hệ Điều mang ý nghĩa nhân văn GQTC Các bên có hội thể tình cảm, bày tỏ quan tâm đến quan hệ tương lai bên GQTC hòa giải trì cải thiện quan hệ bên nhờ việc xem xét đến lợi ích quan tâm thực tế bên, có thủ tục dễ dàng áp dụng phương pháp tham gia, xây dựng mô hình đàm phán kỹ thuật giải vấn đề mang tính xây dựng, có cách quản lý xung đột đầy tính nhân văn… làm cho hòa giải trở thành phương thức GQTC mềm dẻo không cứng nhắc tố tụng Tòa án Mặc dù hoạt động tố tụng giải tranh chấp thông qua xét xử, dẫn đến thiệt hại mà sửa chữa mối quan hệ gắn với hoạt động tố tụng ngôn ngữ không thiện chí Thậm chí, hoạt động trọng tài không thường xuyên đảm bảo việc trì mối quan hệ tiếp tục lâu dài * Tạo lập quy chuẩn Khi đưa định, Tòa án trọng tài viên dựa vào quy phạm pháp luật, nghĩa quy tắc nguyên tắc quy định đạo luật Trong hòa giải, bên không viện dẫn quy phạm để định hướng giải quyết, quy phạm lại bên rút từ kết giải vụ việc Trong hòa giải, bên tự không áp dụng quy tắc, nguyên tắc sách mà vốn có tính ràng buộc với Tòa án, trọng tài viên Thỏa thuận bên đạt sở lợi ích chung diễn vào thời điểm cụ thể định Các bên thường có cách nhìn họ lợi ích rộng so với thẩm phán Chính vậy, doanh nghiệp mong muốn sớm đến thỏa thuận GQTC trước mà không cần phải đề cập đến quyền nghĩa vụ pháp lý để cho họ lồng ghép thương vụ làm ăn sau vào thỏa thuận giải Khi xây dựng quy phạm riêng để GQTC, bên định lợi ích riêng họ, xác lập ưu tiên, cân đối hoàn thành hợp đồng xét theo cách thức kinh doanh hay đánh giá xã hội phương pháp giải họ Đây biểu quyền tự định đoạt Một khía cạnh khác chất việc tạo lập quy phạm hòa giải tính linh hoạt kết Các bên trí kết mà có lẽ chẳng giống kết luận Tòa án Tuy nhiên, định hòa giải bên phải thỏa thuận phải hợp pháp không trái với sách công theo quy định luật * Sự kín đáo tính bảo mật Sự kín đáo tính bảo mật thể việc: phiên họp hòa giải tổ chức kín, người biết trình tự thủ tục nội dung bên đồng ý; không công bố công khai nội dung trao đổi phiên họp; việc công bố điều khoản giải vấn đề phải hai bên thỏa thuận Trình tự, thủ tục hòa giải tiến hành sở “không có phản cung”, nghĩa không cho phép bên sử dụng tuyên bố hòa giải làm chứng sau phải xét xử Tòa hòa giải viên thường bị ràng buộc nguyên tắc bảo mật Những yêu cầu tạo điều kiện để có đàm phán thẳng thắn cởi mở lợi ích bên hay bên muốn tránh để vấn đề riêng tư họ bị công bố với đối thủ cạnh tranh làm ăn kinh doanh, người thân quen bạn bè 2.3 Giải tranh chấp môi trường quốc tế trọng tài Trong vụ tranh chấp Mỹ với Canada ô nhiễm không khí tầm cao trên, phía Mỹ lựa chọn phương thức trọng tài để giải cho tranh chấp Cuối phán trọng tài trở thành tập quán quốc tế có hiệu lực bắt buộc quốc gia giới tính nghiêm minh xác đáng phán trọng tài “Trọng tài” phương thức giải tranh chấp tòa án, đó, bên tham gia tranh chấp thống tranh chấp phát sinh có người (“trọng tài viên”, “Ủy ban trọng tài”) giải quyết, định người (“phán quyết”) có tính chất bắt buộc thực Có thể hiểu “trọng tài” cách đơn giản biện pháp giải tranh chấp mang tính pháp lý, giống việc kiện tụng tòa án, hoàn toàn khác biệt với nhóm biện pháp không mang tính bắt buộc mặt pháp lý đàm phán, trung gian, điều tra hòa giải Ngày nay, giải tranh chấp trọng tài xem phương thức phổ biến Trọng tài không xét xử tranh chấp phát sinh cá nhân với cá nhân, mà chí tranh chấp cá nhân với quốc gia hay quốc gia với quốc gia Phân xử ràng buộc hướng giải trọng tài định Nó có áp lực pháp luật với bên tham gia - Đặc điểm biện pháp giải tranh chấp trọng tài: Các bên thường mong muốn đưa tranh chấp giải trọng tài lẽ biện pháp có nhiều ưu so với tòa án, cụ thể sau: + Thứ nhất, việc tự lựa chọn trọng tài viên: tranh chấp có tính chuyên môn cao, bên lựa chọn trọng tài viên có trình độ chuyên môn với lĩnh vực tranh chấp + Thứ hai, thời gian nhanh chóng, thủ tục linh hoạt: thủ tục giải tranh chấp trọng tài nhanh kiện tụng tòa án + Thứ ba, phán trọng tài công nhận rộng rãi + Thứ tư, tính chung thẩm: nhìn chung, phán trọng tài mang tính chung thẩm, bên tham gia tranh chấp quyền kháng cáo phán trọng tài (tuy nhiên, tòa án có quyền hạn định việc định hủy phán trọng tài tuyên bố phán trọng tài vô hiệu) + Thứ năm, tính bảo mật: nội dung tranh chấp giữ bí mật, phán trọng tài không công bố rộng rãi Điều có lợi công ty muốn giữ uy tín Mặc dù trọng tài phương thức giải tranh chấp ưa chuộng song thực tế, có nhiều quốc gia không ủng hộ biện pháp Khả thứ họ không muốn sử dụng công cụ pháp lý để giải tranh chấp biện pháp ngoại giao đảm bảo cho việc giải tranh chấp định bên Khả thứ hai vấn đề thực thi phán trọng tài chưa có đảm bảo chắn Mặc dù phán trọng tài thừa nhận rộng rãi, nhiên, việc thực thi phán quyết, hay hiệu lực phán trọng tài phụ thuộc vào ý thức hành vi bên tranh chấp - Các hình thức trọng tài Kể bên có thỏa thuận trọng tài từ trước (thỏa thuận quy định tranh chấp phát sinh giải trọng tài), hay tranh chấp phát sinh bên định đưa tranh chấp giải trọng tài, việc phải thống hình thức trọng tài lựa chọn Các bên tham gia tranh chấp thỏa thuận sử dụng trọng tài vụ việc ad hoc trọng tài định chế (hay gọi trọng tài quy chế) + Trọng tài vụ việc Trọng tài vụ việc không thuộc tổ chức trọng tài nào, đó, bên tham gia tranh chấp thỏa thuận định tất vấn đề trọng tài số lượng trọng tài viên, cách thức định, thủ tục tố tụng trọng tài, luật áp dụng… Trọng tài vụ việc có ưu điểm linh hoạt, chi phí thấp thủ tục nhanh chóng hơn, với điều kiện bên tham gia tranh chấp có ý chí hợp tác Đối với trọng tài vụ việc, Ủy ban trọng tài bên đại diện bên định Sau Ủy ban trọng tài thành lập, việc phân xử Ủy ban trọng tài thực bên không tham gia vào việc phân xử + Trọng tài định chế Trọng tài định chế (hay gọi trọng tài quy chế) hình thức tổ chức, trung tâm trọng tài hoạt động thường trực (thực chất họ cung cấp dịch vụ trọng tài) với quy định có sẵn vấn đề liên quan tới trọng tài thủ tục, cách tiến hành tố tụng trọng tài … Có thể kể tên số trung tâm trọng tài tiếng giới LCIA (The London Court of International Arbitration) London, CIArb ( The Chartered Institute of Arbitrators) Anh hay ICC (The International Court of Arbitration) Paris Thông thường, bên thống đưa tranh chấp xét xử theo phương thức trọng tài định chế, trung tâm trọng tài lựa chọn chịu trách nhiệm định trọng tài viên cho Ủy ban trọng tài Trọng tài định chế, với quy định thủ tục riêng mình, thường xem “chính thống” so với trọng tài vụ việc Tuy nhiên, chi phí cho trọng tài định chế thường cao hơn, thủ tục tố tụng lại chậm so với trọng tài vụ việc 2.4 Giải tranh chấp môi trường quốc tế đường Tòa Án: Cùng với đời Liên hợp quốc, Toà án công lý quốc tế Liên hợp quốc hoạt động theo Hiến chương liên hợp quốc 1945 Quy chế Tòa án công lý quốc tế Hiến chương dành chương XIV từ Điều 92 đến Điều 96 để quy định vấn đề tổ chức, nhiệm vụ, chức hoạt động Tòa Quy chế Tòa án quốc tế gồm 70 điều sở pháp lý để Tòa tiến hành hoạt động tư pháp Hoạt động chức Tòa tiến hành Thẩm phán bầu theo quy chế Cơ quan có thẩm quyền đề cử bầu thành viên Tòa án công lý quốc tế Liên hợp quốc Đại hội đồng Hội đồng bảo an Tòa Án công lý quốc tế Liên hợp quốc quan có chức giải tranh chấp phát sinh chủ thể quốc gia Các quốc gia lựa chọn thẩm quyền giải tranh chấp Tòa thiết lập theo ba phương thức, chấp nhận thẩm quyền Tòa theo vụ việc, chấp nhận trước thẩm quyền Tòa án điều ước quốc tế tuyên bố đơn phương chấp nhận trước thẩm quyền Tòa Tòa án công lý quốc tế Liên hợp quốc tiến hành xét xử vụ tranh chấp theo hai trình tự đầy đủ rút gọn Thành phần phiên tòa toàn thẩm phán, tối thiểu vị thẩm phán Các bước thuộc trình tự xét xử Tòa thường gồm giai đoạn giai đoạn xem xét hình thức, giai đoạn thứ giai đoạn xét xử nội dung vụ việc, theo thủ tục nói viết Về pháp lý, phán Tòa có giá trị chung thẩm bắt buộc bên Nếu bên không chịu thi hành án, phía bên có quyền yêu cầu Hội đồng bảo an can thiệp, buộc phải chấp hành Phán Tòa có giá trị pháp lý mối quan hệ bên tranh chấp Trong trường hợp bên bất đồng việc giải thích thực phán yêu cầu Tòa giải thích sửa đổi phán quyết, Tòa xem xét chấp nhận hay từ chối yêu cầu Thẩm quyền giải tranh chấp môi trường quốc tế tổ chức quốc tế Các tổ chức quốc tế không trung tâm phối hợp hành động quốc gia nhằm hướng tới lợi ích chung mà có vai trò to lớn việc giải tranh chấp quốc tế, trước hết tranh chấp quốc gia thành viên Căn vào điều ước quốc tế thành lập tổ chức quốc tế, khẳng định, việc giải tranh chấp quốc tế không quyền hạn mà chức tổ chức Tuy nhiên, quốc gia thành viên tổ chức quốc tế đồng thời bên tranh chấp quốc tế họ không tìm đến chế giải khuôn khổ tổ chức quốc tế mà hoàn toàn có quyền tự thỏa thuận lựa chọn chế giải phù hợp khác Chính việc nâng cao vai trò tổ chức quốc tế quan hệ quốc tế việc gia tăng số lượng tổ chức quốc tế mang lại thay đổi định hệ thống biện pháp hòa bình giải tranh chấp quốc tế quốc gia Mỗi tổ chức quốc tế có đặc trưng riêng chế giải tranh chấp thuộc thẩm quyền * Liên hợp quốc Liên hợp quốc tổ chức quốc tế phổ cập có vai trò quan trọng quan hệ quốc tế Theo quy định Hiến chương Liên hợp quốc, quan chính, mức độ khác nhau, tham gia vào trình giải tranh chấp quốc tế, đó, vai trò thuộc Hội đồng bảo an Tòa án quốc tế Hội đồng bảo an quan có trách nhiệm việc trì hòa bình an ninh quốc tế có chức rộng lớn giải hòa bình tranh chấp quốc tế, bao gồm tranh chấp môi trường quốc tế Nói chung, thẩm quyền Hội đồng bảo an xác định loại hình tranh chấp quốc tế mà khả kéo dài đe dọa hòa bình, an ninh quốc tế Với loại tranh chấp đó, Hội đồng bảo an có quyền: - Yêu cầu bên giải tranh chấp họ biện pháp nêu Điều 33 Hiến chương Liên hợp quốc; - Điều tra tranh chấp tình xét thấy diễn biến gây bất hòa nước đe dọa hòa bình an ninh quốc tế; - Kiến nghị bên thủ tục phương thức giải thỏa đáng Mặt khác, Hội đồng bảo an xét thấy có đe dọa phá hoại hòa bình, có hành vi xâm lược quan có quyền: - Yêu cầu bên tuân thủ biện pháp tạm thời; - Quyết định áp dụng biện pháp phi quân - Áp dụng biện pháp quân Như vậy, sở chương VI Hiến chương Liên hợp quốc Hội đồng bảo an có toàn quyền thực chức giải tranh chấp thông qua biện pháp trung gian, hòa giải, ủy ban điều tra, ủy ban hòa giải Ngoài Hội đồng bảo an, quan khác Liên hợp quốc Đại hội đồng thực chức hòa giải tranh chấp không chuyển giao cho Hội đồng bảo an xem xét giải Trong trình giải tranh chấp, Tổng thư ký có vai trò quan trọng Tổng thư ký có quyền thông báo cho Hội đồng bảo an vấn đề mà theo nhận định Tổng thư ký đe dọa việc trì hòa bình an ninh quốc tế Tổng thư ký đưa vấn đề tranh chấp trước Hội đồng bảo an xem xét Tổng thư ký tiếng nói định Trong thực tiễn hoạt động Liên hợp quốc, Tổng thư ký theo yêu cầu Đại hội đồng Liên hợp quốc, Tổng thư ký theo yêu cầu Đại hội đồng Hội đồng bảo an đóng vai trò trung gian, hòa giải * Tổ chức quốc tế khu vực tổ chức quốc tế Văn pháp lý số tổ chức quốc tế khu vực tổ chức quốc tế có quy định trình tự, thủ tục hệ thống biện pháp hòa bình giải tranh chấp thành viên Việc sử dụng tổ chức quốc tế khu vực để giải tranh chấp quốc tế thực theo sáng kiến quốc gia tranh chấp, thành viên tổ chức quốc tế này, theo sáng kiến Hội đồng bảo an Liên hợp quốc theo quy định tổ chức quốc tế khu vực Trong số tổ chức quốc tế nay, có nhiều tổ chức khu vực có hợp tác để hỗ trợ lĩnh vực bảo vệ môi trường, phát triển bền vững tự giải tranh chấp môi trường quốc gia thành viên quốc gia thành viên với quốc gia khu vực hiệp hội quốc gia Đông Nam Á Asean, liên minh châu Âu EU, quan lượng nguyên tử quốc tế IAEA, Tổ chức Hợp tác Phát triển Kinh tế khối nước công nghiệp phát triển (OECD) … Ví dụ việc hợp tác khu vực việc kiểm soát ô nhiễm xuyên biên giới tầm xa quốc gia châu Âu Từ năm 1975, Hội nghị An ninh Hợp tác châu Âu tạo động lực trị cần thiết cho ban hành sách chung kiểm soát ô nhiễm không khí, biện pháp đặc biệt thảo luận thông qua Ủy ban Kinh tế khu vực châu Âu Liên Hiệp Quốc ví dụ thành lập chương trình quan trắc châu Âu năm 1976, sau vào năm 1979 ban hành Công ước Geneva ô nhiễm không khí tầm xa Công ước coi thỏa thuận khu vực quy định việc kiểm soát ô nhiễm không khí tầm xa, bầu khí châu Âu coi nguồn tài nguyên dùng chung bắt buộc quốc gia phải có hợp tác xây dựng thực biện pháp kiểm soát ô nhiễm tiêu chuẩn phát thải chung Vì vậy, mục tiêu Công ước ngăn ngừa, giảm thiểu kiểm soát ô nhiễm không khí tầm xa, từ nguồn gây ô nhiễm nào, không quy định trách nhiệm tổn hại ô nhiễm không khí Công ước có hiệu lực năm 1983, 30 quốc gia Tây Đông Âu tham gia, kể Liên bang Nga tất quốc gia nguồn gây ô nhiễm chủ yếu Canada Mỹ phê chuẩn Các quốc gia chịu thiệt hại từ ô nhiễm không khí không thỏa mãn với quy định Công ước, nhiên thống đạt sở cam kết lợi ích thiết thực bên Ô nhiễm không khí tầm xa loại ô nhiễm ảnh hưởng đến khoảng cách mà khó phân biệt nguồn phát thải riêng biệt hay nhóm nguồn gây ô nhiễm (Điều 1, b) Do đó, vụ Trail Smelter không thuộc phạm vi định nghĩa này, mà vấn đề khu vực mưa acid hay chất thải có khả phát tán xa Công ước không giới hạn ảnh hưởng có hại đến sức khỏe tài sản mà quy định rộng hơn, chí quy định thỏa ước ô nhiễm môi trường biển, bao gồm tổn hại đến nguồn sinh vật, hệ sinh thái, sở hạ tầng việc sử dụng hợp lý nguồn tài nguyên môi trường (Điều 1, Tóm lại, mục đích Công ước giảm đến mức thấp tổn hại tiềm tàng đến môi trường Công ước không quy định nghĩa vụ cụ thể việc cắt giảm nguồn ô nhiễm không khí, mà bên cam kết xây dựng sách kiểm soát ô nhiễm, sở nguyên tắc mục tiêu chung Với từ ngữ không mang tính cưỡng chế, ví dụ nghĩa vụ “nỗ lực hạn chế” “dần dần cắt giảm ngăn ngừa” ô nhiễm không khí (Điều 2), Công ước bị xem chẳng “chiến thắng biểu trưng” nhằm làm yên tâm người gây ô nhiễm nạn nhân, nghĩa quốc gia cam kết xây dựng sách, chiến lược biện pháp kiểm soát, phải cân phát triển tính khả thi kinh tế công nghệ hữu hiệu sẵn có (Điều 6) Vì vậy, quốc gia có toàn quyền định mức độ nỗ lực kiểm soát ô nhiễm họ, chi phí họ sẵn lòng bỏ cho toàn trình phát triển kinh tế Đối với số quốc gia gây ô nhiễm chủ yếu, ví dụ Anh Tây Đức, nghĩa vụ linh động điều kiện tiên để họ phê chuẩn Công ước vào năm 1979, tạo điều kiện để Mỹ tiếp tục gây ô nhiễm trầm trọng cho Canada mà không vi phạm Công ước Công ước Geneva quy định nghĩa vụ thông báo thảo luận trường hợp có rủi ro nghiêm trọng dẫn đến ô nhiễm tầm xa Những quy định lỏng lẻo so với quy tắc tập quán liên quan đến trình thảo luận rủi ro nguồn tài nguyên dùng chung Quy định áp dụng thay đổi chủ yếu sách phát triển công nghiệp có khả gây thay đổi đáng kể ô nhiễm không khí tầm xa, quốc gia có nghĩa vụ thông báo cho quốc gia khác Nếu không, việc thảo luận tổ chức yêu cầu bên “thực bị ảnh hưởng có khả bị rủi ro đáng kể ô nhiễm không khí tầm xa” (Điều 5), có nghĩa chế thảo luận không hiệu Công ước liên quan đến Đánh giá Tác động Môi trường (nghĩa vụ tổ chức thảo luận từ đề xuất dự án sau thông báo cho tất bên có khả chịu tổn hại từ hoạt động phát triển để họ tham gia) Ngoại trừ khiếm khuyết nêu, Công ước Geneva xây dựng khung pháp lý cho hợp tác tạo tiền đề cho việc phát triển biện pháp kiểm soát ô nhiễm Các điều 3, 4, xác định nghĩa vụ quốc gia trao đổi thông tin, nghiên cứu thảo luận sách, chiến lược biện pháp nhằm cắt, giảm ô nhiễm không khí Công ước sở để tiếp tục nghiên cứu vấn đề nhằm tìm giải pháp để hợp tác giải Các bên trí ảnh hưởng tích cực Công ước việc kiểm soát ô nhiễm không khí quản lý chất lượng không khí khu vực, thể hành động quốc gia để cải thiện môi trường, giảm tỷ lệ phát thải ô nhiễm, phát triển công nghệ Ở mức độ đó, Công ước xem thành công đáng khích lệ, đặc biệt việc làm thay đổi sách Cộng đồng châu Âu thúc đẩy mối quan tâm công chúng vấn đề Tuy nhiên, Công ước Geneva có giá trị ràng buộc với số quốc gia châu Âu Bắc Mỹ, vấn đề ô nhiễm không khí xuyên biên giới đe dọa tồn nhân loại Do đó, mức độ toàn cầu, sở để xác định trách nhiệm hành vi gây ô nhiễm không khí tầm xa nghĩa vụ tập quán quốc tế, trình bày phần đầu.· Nguyên tắc quan hệ song phương môi trường hình thành từ phán trọng tài tranh chấp Trail Smelter năm 1941 “không quốc gia có quyền sử dụng cho phép sử dụng lãnh thổ để phát tán khói gây thiệt hại nghiêm trọng đến lãnh thổ, tài sản người dân quốc gia khác” Nguyên tắc mở rộng nhấn mạnh Tuyên bố Stockholm “các quốc gia có trách nhiệm bảo đảm hoạt động thuộc chủ quyền quốc gia không gây thiệt hại đến môi trường quốc gia khác khu vực vượt giới hạn chủ quyền quốc gia” (Nguyên tắc 21) Một loạt văn quốc tế, cưỡng chế lẫn khuyến nghị, ghi nhận nguyên tắc này, điển hình ý kiến tư vấn Tòa án Quốc tế ngày 08/7/1996: “môi trường khái niệm trừu tượng, mà thể không gian nhằm bảo đảm chất lượng sống sức khỏe người, kể hệ chưa sinh Do đó, quốc gia có nghĩa vụ bảo đảm hoạt động phạm vi chủ quyền quốc gia phải tiến hành theo cách thức tôn trọng môi trường quốc gia khác khu vực vượt giới hạn chủ quyền quốc gia Đây trở thành cách giải thích luật quốc tế vấn đề môi trường” Từ đó, nghĩa vụ quốc gia thông báo cho quốc gia khác hiểm họa môi trường thừa nhận, chất, quy tắc tập quán Nguyên tắc lần ghi nhận năm 1974, văn khuyến nghị Tổ chức Hợp tác Phát triển Kinh tế (OECD – Organization for Economic Cooperation and Development) khối quốc gia công nghiệp phát triển Sau xuất nhiều văn bản, khuyến nghị lẫn cưỡng chế, năm 1982, Công ước Luật biển thức quy định “khi biết môi trường biển có nguy phải chịu thiệt hại hay bị thiệt hại ô nhiễm, quốc gia phải thông báo cho quốc gia có nguy phải chịu tổn thất, thông báo cho tổ chức có thẩm quyền” (Điều 198) Một vấn đề quan trọng cần lưu ý không hành động (bất hành vi) xem áp dụng thường xuyên quốc gia, ví dụ chấp nhận mức độ ô nhiễm hành vi gây suy thoái môi trường hiểu quốc gia thừa nhận điều phù hợp với luật quốc tế Đối với sông Mekong, trình tranh chấp xảy ra, có nhiều ý kiến đề nghị đưa tranh chấp tổ chức hiệp hội quốc gia Đông Nam Á để giải chưa đạt thống tất quốc gia Kết luận Bảo vệ môi trường sống thông điệp khẩn thiết thời đại Nhân loại chuyển hướng từ đường phát triển phi cấu trúc, người chạy đua riết đường tàn phá, huỷ diệt tài nguyên thiên nhiên môi trường để thoả mãn tối đa nhu cầu mức sống vật chất, đến đường phát triển có cấu trúc với phát triển hài hoà với môi trường sống Trên đường phát triển đó, việc nảy sinh tranh chấp, xung đột môi trường nhóm xã hội việc khai thác, sử dụng bảo vệ môi trường điều tránh khỏi Tranh chấp môi trường dạng xung đột môi trường, mâu thuẫn, tranh chấp, bất đồng cá nhân, nhóm xã hội việc khai thác, sử dụng bảo vệ môi trường Tranh chấp môi trường nảy sinh hệ tất yếu trình khai thác bảo vệ môi trường có tranh giành lợi dẫn đến đối chọi lợi ích nhóm xã hội nguồn tài nguyên môi trường hữu hạn nhu cầu người vô hạn Tranh chấp môi trường diễn phức tạp tồn nhiều hình thức, quy mô cấp độ khác đặc biệt tranh chấp môi trường xuyên biên giới liên quốc gia, đòi hỏi nhà quản lý môi trường phải có nhìn nhận đánh giá đắn tầm quan trọng dạng tranh chấp để từ vận dụng thiết chế xã hội, tìm biện pháp thương thuyết, hoà giải bên xung đột để từ đưa hướng giải có hiệu Giải tranh chấp môi trường sở có tham gia cộng đồng vận dụng tiếp cận mạng lưới quản lý xung đột môi trường cần xem nguyên tắc quan trọng, cần thiết thương lượng, hoà giải tranh chấp môi trường nhằm tiến tới mục tiêu phát triển bền vững./ DANH SÁCH TÀI LIỆU THAM KHẢO Giáo trình luật môi trường - nhà xuất đại học luật hà nội Hiến chương liên hợp quốc Xem Lê Thanh Bình, Phạm Thị Bích Hà, Xung đột môi trường, Xã hội học môi trường Vũ Cao Đàm chủ biên, NXBKH&KT, 2002 Tạp chí Luật Quốc tế, số 35 (Mỹ xuất – tiếng Anh), 1941, tr 716 Công ước ô nhiễm không khí tầm xa giải hòa bình tranh chấp quốc tế khuôn khổ hiến chương liên hợp quốc (từ Doko.vn - thư viện luận văn) Tranh chấp môi trường (từ Cepsta.net - trung tâm nghiên cứu phân tích sách) - tác giả Đào Thanh Trường Thongtinphapluatdansu.wordpress.vn DANH SÁCH THÀNH VIÊN NHÓM 14 Họ Tên Mã sinh viên Nguyễn Thái Thu Hà 09065022 Nguyễn Thị Hằng 09065026 Nguyễn Lưu Ly 09065062 Lê Bùi Phương Nhung 09065080 Phạm Thị Phương Thảo 09065101 đánh giá