TRUNG TÂM KHOA HỌC TỰ NHIÊN VÀ CÔNG NGHỆ QUỐC GIA TRUNG TÂM THÔNG TIN TƯ LIỆU Tổng luận phân tích VỀ CƠ SỞ KHOA HỌC ĐỊA LÝ PHỤC VỤ QUY HOẠCH LÃNH THỔ Người biên soạn : PTS Phạm Xuân Trường HÀ NỘI – 1996 TRUNG TÂM KHOA HỌC TỰ NHIÊN VÀ CÔNG NGHỆ QUỐC GIA TRUNG TÂM THÔNG TIN TƯ LIỆU Tổng luận phân tích VỀ CƠ SỞ KHOA HỌC ĐỊA LÝ PHỤC VỤ QUY HOẠCH LÃNH THỔ Người biên soạn : PTS Phạm Xuân Trường HÀ NỘI – 1996 VỀ CƠ SỞ KHOA HỌC ĐỊA LÝ PHỤC VỤ QUY HOẠCH LÃNH THỔ PTS Phạm Xuân Trường Viện Địa lý MỞ ĐẦU Hệ thống kế hoạch hóa phát triển kinh tế xã hội nƣớc bao gồm khía cạnh chủ yếu: * Trƣớc hết khía cạnh kinh tế quốc dân bao gồm tổng thể tổng hợp thống nƣớc * Thứ hai là: ngành có đối tƣợng kế hoạch hoa ngành tổng thể liên ngành * Thứ ba là: khía cạnh lãnh thổ bao gồm mặt cắt lãnh thổ kế hoạch ngành, kế hoạch phân bố lực lƣợng sản xuất xí nghiệp, kế hoạch hóa tỉnh vùng chủ yếu, kế hoạch hoa lãnh thổ Theo Pap-len-cô khía cạnh lãnh thổ việc lập kế hoạch khái niệm rộng khái niệm kế hoạch "theo chiều ngang" Nhƣ kế hoạch hóa lãnh thổ bao hàm lãnh thổ xác định [1, 2, 3] Theo Nê-cơ-ra-xốp N [4] kế hoạch hóa lãnh thổ trình soạn thảo hệ thống thống kế hoạch sản xuất kinh doanh Các kế hoạch bao trùm vùng, tiểu vùng, nhóm tỉnh tỉnh nhƣ đem vị lãnh thổ trọn vẹn Mục tiêu kế hoạch hóa lãnh thổ chuyên sâu sản xuất kinh tế lãnh thổ, tác động tƣơng hỗ có hiệu kinh tế toàn kinh tế lãnh thổ xác định, giải đƣợc nhiệm vụ tiến xã hội Thực chất bình diện lãnh thổ kế hoạch kết kế hoạch hóa lãnh thổ tổng hợp Trong bình diện lãnh thổ qui hoạch lãnh thổ nội dung chủ yếu liên quan trực tiếp đến việc ứng dụng kết nghiên cứu địa lý kinh tế nói chung nhƣ khoa học địa lý vào thực tiễn Cơ sở toàn diện đầy đủ cho kế hoạch hóa lãnh thổ qui hoạch lãnh thổ sở khoa học địa lý Nhu cầu phát triển xã hội làm nẩy sinh vấn đề phân vùng kinh tế, quy hoạch vùng, phát triển thể lãnh thổ tổng hợp, hệ thống lƣợng liên vùng, vùng nút công nghiệp, vùng phân bố chuyên môn hóa nông nghiệp [5] Ngày nhiều toán, vấn đề thực tế đặt trƣớc khoa học địa lý ngày trở nên cấp thiết Phân bố sở dịch vụ dân cƣ (lƣới thƣơng nghiệp, xây dựng thành phố, quy hoạch thành phố), phân bố mạng lƣới đƣờng ống, tổ chức lƣới đƣờng trục, hoạt động lao động đƣờng thực đƣợc thiếu thông tin địa lý tầm vĩ mô nhƣ vi mô Các kết đánh giá kinh tế tài nguyên thiên nhiên, điều kiện tự nhiên, nghiên cứu dân cƣ - lao động, ngành kinh tế, xây dựng thành phố, phát triển tiềm nhân văn vô quan trọng sở kế hoạch kế hoạch phát triển vùng nào, ngành nhƣ toàn kinh tế thời đoạn, tình Trong khoa học địa lý mà địa lý kinh tế từ trƣớc đến hội nhập đƣợc đầy đủ toàn yếu tố chủ yếu cần thiết cho qui hoạch lãnh thổ Các yếu tố từ cự nhiên nói chung tài nguyên thiên nhiên nói riêng, dân cƣ nhƣ nguồn tiêu thụ sản phẩm cung cấp lao động, ngành kinh tế, lĩnh vực xã hội Chính ý nghĩa lý luận, thực tiễn to lớn địa lý mà từ trƣớc đến nay, nghiên cứu sở địa lý phục vụ qui hoạch lãnh thổ đề tài đƣợc đề cập ngày thƣờng xuyên rộng rãi I TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ĐỊA LÝ PHỤC VỤ QUY HOẠCH Trên giới: Nhìn chung nghiên cứu địa lý mà địa lý kinh tế liên quan trƣớc hết đến lĩnh vực ứng dụng lớn địa lý - kế hoạch hóa theo lãnh thổ Các nghiên cứu đƣợc tiến hành phận đối tƣợng nghiên cứu địa lý (tài nguyên, dân cƣ lao động, ngành kinh tế, lĩnh vực xã hội, vùng kinh tế, vấn đề địa lý kinh tế, lợi thế, hạn chế mặt địa lý ) nhƣ nghiên cứu bao gộp toàn kinh tế quốc dân Nghiên cứu địa lý phục vụ qui hoạch lãnh thổ đƣợc xem xét thông qua nghiên cứu địa lý kinh tế phận địa lý, gắn kết với thực tế chặt chẽ Ở nói thêm phận địa lý (địa lý kinh tế) phát triển địa lý phục vụ qui hoạch lãnh thổ phát triển nhiêu Địa lý kinh tế nhiều thập kỷ gần sau chiến tranh giới thứ hai có bƣớc phát triển mạnh mẽ Một phần điều đƣợc thể hƣớng phát triển địa lý Xô Viết (Liên Xô cũ) Trƣớc địa lý Xô Viết mầm mống địa lý kinh tế tìm thấy " sách địa lý" nhà địa lý La Mã Xtrabon "phần lớn địa lý thuộc đối tƣợng đời sống trị" [Bot] Trƣớc chiến tranh giới thứ hai, công trình liên quan trực tiếp đến phát triển địa lý kinh tế chƣa thấy Nga xuất Đó kế hoạch phân bố công nghiệp Lênin, kế hoạch điện khí hóa nƣớc Nga, dự án phân vùng kinh tế năm 20 Các công trình đặt móng cho hai trình tổng hợp phân hóa sâu sắc địa lý kinh tế Xô Viết Trong hƣớng tổng hợp đặc biệt phải nhấn mạnh phát triển học thuyết phân vùng kinh tế, khảo sát thể tổng hợp sản xuất lãnh thổ, xây dựng đặc trƣng địa lý kinh tế theo vùng, phân nhóm phân kiểu vùng kinh tế Liên Xồ cũ, phân tích vị trí địa lý kinh tế, địa lý kinh tế qui hoạch vùng, nghiên cứu địa lý kinh tế nƣớc khu vực… Đồng thời thời gian sau chiến tranh này, hƣớng thứ hai, tức trình phân hóa địa lý kinh tế Xô Viết diễn mạnh mẽ Nếu trƣớc chiến tranh giới thứ hai địa lý kinh tế đƣợc nhóm không lớn nhà khoa học nghiên cứu phân hóa khoa học không nhiều Từng nhà khoa học lớn soạn thảo vấn đề khoa học tƣơng đối cách xa Thí dụ nhƣ Baranxki N.N nghiên cứu địa lý kinh tế Liên Xô, Mỹ, Nhật nƣớc khác, nghiên cứu đồ kinh tế - xã hội, lịch sử khoa học địa lý thành phố, phƣơng pháp giảng dạy địa lý trƣờng trung học đại học… Trong năm sau chiến tranh giới thứ hai bắt đầu trình phân hóa địa lý kinh tế Xô Viết kèm theo chuyên môn hóa nhà khoa học vào lĩnh vực nghiên cứu hay nghiên cứu khác Trƣớc hết nhóm chuyên ngành khoa học địa lý nghiên cứu ngành mắt xích kinh tế quốc dân nhƣ công nghiệp, nông nghiệp, giao thông v.v Ở ngành đƣợc nghiên cứu khía cạnh địa lý kinh tế không Liên Xô mà nƣớc khác, ngành kinh tế toàn giới Nhóm nghiên cứu phát triển mạnh nhóm bình diện địa lý dân cƣ, hình thành học thuyết hệ thống phân cƣ Địa lý dân cƣ bao gồm địa lý dân cƣ nông nghiệp, địa lý nông thôn, học thuyết di chuyển dân cƣ Ngoài có nghiên cứu địa lý lĩnh vực phục vụ dân cƣ kết hợp với nghiên cứu địa lý mức sống ngƣời Đáng kể nhóm chuyên ngành địa lý kinh tế nghiên cứu đánh giá tài nguyên thiên nhiên điều kiện tự nhiên Ở bật lên học thuyết liên ngành đánh giá kinh tế tài nguyên đất Chi tiết hơn, kể tên lĩnh vực khoa học đƣợc phân hóa sâu sắc sau đây: - Địa lý nông nghiệp - Địa lý công nghiệp - Địa lý giao thông vận tải - Địa lý kinh tế nƣớc - Địa lý dân cƣ nông nghiệp - Địa lý đô thị hóa ( địa lý thành phố) - Nghiên cứu hệ thống phân bố dân cƣ - Địa lý di dân nguồn lao động - Địa lý đô thị hóa nƣớc - Địa lý mức sống phục vụ dân cƣ - Địa nhân chủng học - Lịch sử địa lý - Đánh giá điều kiện tự nhiên tài nguyên thiên nhiên - Nghiên cứu địa lý hệ thống điều khiển tự động [5] Ngoài Liên Xô cũ, nghiên cứu địa lý kinh tế phát triển phục vụ qui hoạch lãnh thổ đáng kể đƣợc tiến hành Ba Lan Theo Davatxiki [7] tính chất tổng hợp kế hoạch hóa lãnh thổ khu vực đòi hỏi liên kết với chuyên ngành khoa học: Địa lý tự nhiên địa lý kinh tế, địa lý nhân học, địa lý thành phố, khoa học kinh tế, nông nghiệp, xã hội học Những mối liên kết lâu đời bền vững kế hoạch hóa khu vực với địa lý Địa lý nguồn kiến thức đặc điểm tự nhiên kinh tế - xã hội khu vực, phân bố tƣợng tự nhiên kinh tế Một điểm xuất phát kế hoạch khu vực đánh giá điều kiện môi trƣờng địa lý khu vực đặc biệt yếu tố môi trƣờng ảnh hƣởng mạnh mẽ đến hoạt động kinh tế (cấu tạo địa chất tài nguyên khoáng sản nƣớc, thổ nhƣỡng ) Một đánh giá cần thiết mà nhà lập kế hoạch qui hoạch có khoa học địa lý nhƣ khoa học họ (địa chất, địa lý thủy văn, thổ nhƣỡng học ) có thông tin phù hợp tài liệu tƣơng ứng Các nghiên cứu địa lý kinh tế mạng lƣới điểm dân cƣ, phân bố ngành sản xuất không sản xuất, phân vùng kinh tế có ý nghĩa vô to lớn kế hoạch hóa Địa lý đô thị nghiên cứu việc khái quát hóa khoa học trình khai phá lãnh thổ sản xuất, nên địa lý đô thị cần thiết kế hoạch hóa khu vực Nó nhƣ khoa học hình thành hệ thống quần cƣ thành phố nông thôn, cấu xây dựng khía cạnh lãnh thổ, quan hệ chức đối tƣợng đầu tƣ Nhân học nghiên cứu tƣợng liên quan với khác biệt lãnh thổ tầng lớp dân cƣ Đó điều thiếu kế hoạch hóa khu vực Các khoa học: kinh tế khám phá qui luật điều khiển trình phân bố ngành kinh tế, khảo sát đƣợc hiệu kinh tế phàn bố, hình thành cấu khu vực, điều kiện tăng trƣởng Nhƣ theo nhà địa lý Ba Lan, kiến thức địa lý địa lý kinh tế kế hoạch hóa khu vực cần thiết đứng hàng đầu Ở cần phải nói thêm thuật ngữ "kế hoạch hóa khu vực" gần gũi với khái niệm "Region planing" nƣớc phƣơng Tây, gần khái niệm "qui hoạch vùng" (Raionnaya Plannhirovka) khái niệm "kế hoạch hóa lãnh thổ" "Kế hoạch hóa khu vực" "Region planing" có định hƣớng ứng dụng thực tế rõ nét Ngoài khối Đông Âu, qui hoạch lãnh thổ đƣợc phát triển từ lâu nƣớc tƣ Ở Tây Âu chủ nghĩa khu vực xuất vào cuối kỷ trƣớc đầu kỷ Ở Pháp Anh nhƣ số nƣớc Tây Âu khác hình thành lĩnh vực lịch sử - văn hóa với kinh tế đặc trƣng đời sống văn hóa Vào kỷ nguyên công nghiệp hóa mạnh đô thị hóa lĩnh vực bắt đầu bị lu mờ Hàng loạt nhà địa lý , nhà lịch sử, nhà văn chống lại trình khách quan làm giảm đặc điểm địa phƣơng, xóa bỏ khác biệt vùng ý định bảo tồn chúng, khuếch đại đề cao "chủ nghĩa yêu nƣớc" khu vực Chính thời gian xuất mô tả địa lý tổng hợp tỉnh nƣớc Pháp học trò Viđan Blasơ Ở nƣớc Anh Giáo sƣ Eđmun Ginbớt cố gắng luận chứng khoa học cho chủ nghĩa vùng Okxphot Các nghiên cứu địa lý tổng hợp vùng Mỹ phản ánh dịch chuyển xảy địa lý Châu Âu cuối kỷ 19 đầu kỳ 20 Ở Mỹ khảo sát địa lý khu vực nƣớc giới có ý nghĩa lớn nhằm mục đích quân Ý nghĩa to lớn phân vùng kinh tế nhƣ vũ khí quan trọng cho tổ chức lãnh thổ lực lƣợng sản xuất làm phủ nhà khoa học Mỹ ý từ năm 30 Cuối năm 30 xuất hàng loạt công trình nhà địa lý Mỹ nguyên tắc phân vùng nghiên cứu vùng nhƣ Robơt Plat, Gô vat Odum, Gari mo , Gio Uitaikơ Benton Makei công bố từ năm 20 nghiên cứu Mỹ nguyên tắc quy hoạch vùng Sau chiến tranh giới lần thứ II, số công trình có tính chất lý thuyết giảm bù lại lúc khảo sát nghiên cứu quy hoạch vùng đƣợc lần lƣợt xuất Các nghiên cứu nhà địa lý Anh lĩnh vực quy hoạch vùng đƣợc thể tác phẩm Phriman T [9] * Mức độ tập trung xuất phát từ phân bố không tập hợp lực lƣợng lao động * Mức độ đậm đặc biểu tính không đồng bên vùng * Mức độ trọn thể - đồng cần cho mục đích điều khiển * Mức độ liên kết thể thực chất hình thành vùng kinh tế thông qua đƣờng giao thông liên kết điểm vùng tổng cƣờng độ hợp đồng đối tƣợng vùng * Mức độ tiêu biểu phần (tiếp vùng) vùng kinh tế đƣợc phân Năm phép đo không ứng dụng đƣợc cho khu vực diện phân bố đồng Trong phần viết "vùng" đƣợc hiểu theo nghĩa tƣơng đối nhƣ hệ thống hệ thống lớn Tuy nƣớc có nhiều vùng sau hàng loạt vùng khác (lớn nhỏ hơn) tùy thuộc vào mục đích sử dụng, quy mô sử dụng hệ thống vùng Do tùy thuộc vào mức độ nghiên cứu địa lý kinh tế xã hội mà vùng kinh tế có cấp khác Nhìn chung quy hoạch lãnh thổ mức độ chi tiết hệ thống vùng lớn phân bố sở sản xuất dân sinh có điều kiện để lựa chọn xác nhiêu Điều rõ ràng đảm bảo hiệu phân bố lực lƣợng sản xuất quy hoạch lãnh thổ 21 Ngoài phân vùng kinh tế có ý nghĩa to lớn trực tiếp quy hoạch lãnh thổ, nghiên cứu tổ chức lãnh thổ xã hội có giá trị nhƣ tảng lý luận thực tiễn cho quy hoạch lãnh thổ Tổ chức lãnh thổ xã hội theo Xauskin Iu G [5] xây dựng hệ thống sử dụng lãnh thổ nhiều nhóm ngƣời cho phép họ phân bố dân cƣ, khai thác tài nguyên, tái sản xuất ngƣời, phân bố nguồn cấp nƣớc thực phẩm, sản xuất phƣơng tiện sản xuất, đồ dùng đới, sở chữa bệnh nghỉ ngơi, văn hóa Hơn khoa học khác, địa lý kinh tế coi luận điểm tổ chức lãnh thổ nguyên tắc: phân bố lực lƣợng sản xuất nội dung nghiên cứu thực tế [5] Những vấn đề lớn địa lý nhƣ tác động tƣơng hỗ tự nhiên sản xuất xã hội, phân công lao động theo lãnh thổ nhƣ nghiên cứu chuyên ngành tổng hợp khác kinh tế quốc dân tạo sở nhiều mặt cần thiết cho quy hoạch lãnh thổ Địa lý địa lý kinh tế xã hội sở lý luận phƣơng pháp luận khoa học nhƣ phƣơng tiện kiểm tra đáng tin cậy cho dự án quy hoạch lãnh thổ 22 IV NHŨNG NỘI DUNG NGHIÊN CỨU ĐỊA LÝ CẦN QUY HOẠCH Ở VIỆT NAM HIỆN NAY Trong nội dung phƣơng pháp quy hoạch vùng Việt Nam nay, Phó Tiến sĩ Lƣu Đức Hồng [10] đƣa hợp phần lớn: Phân tích dự báo nguồn phát triển, luận chứng định hƣớng phát triển kinh tế xã hội đến năm 2010 (có chia giai đoạn năm), hệ thống biện pháp thực quy hoạch tổ chức thực Ở tác giả dẫn đến khai thác đƣợc đầy đủ nội dung chủ yếu quy hoạch vùng - phần quy hoạch lãnh thổ Thậm chí mục luận chứng phát triển kinh tế xã hội vùng thời kỳ 1995 - 2010 có nội dung riêng luận chứng tổ chức không gian (phân bố theo lãnh thổ) quy hoạch bảo vệ môi trƣờng Trong "phân tích dự báo nguồn nhân lực phát triển" đặc biệt quan tâm đến vị trí địa lý, đặc điểm tự nhiên - tài nguyên thiên nhiên, nguồn nhân lực, thực trạng phát triển kinh tế - xã hội để rút kết luân lợi hạn chế vùng mối quan hệ với vùng khác với nƣớc Phải khẳng định nội dung quy hoạch vùng nói "phân tích dự báo nguồn phát triển" chủ yếu nội dung nghiên cứu địa lý kinh tế Những nội dung khác nhiều liên quan đến địa lý kinh tế Trong xem xét nội dung mặt lãnh thổ nhƣ thuộc tính tƣợng, trình thành tạo đƣợc soi sáng địa lý kinh tế Vì lẽ cho rằng, để đảm bảo sở khoa học hợp lý cho quy hoạch lãnh thổ đó, việc tìm hiểu nghiên cứu địa lý địa lý kinh tế lãnh thổ đƣợc quy hoạch nhƣ nghiên cứu cần phải tiến hành bổ sung đảm bảo cho thành công dự án quy hoạch lãnh thổ Nhƣ Xauskin khẳng định [5] tham gia nhà địa lý kinh tế kế hoạch hóa lãnh thổ quy hoạch vùng đƣơng nhiên nâng cao trình độ công tác tiến hành Tuy nhiên giả thiết 23 tham gia trực tiếp không có, trƣớc nhà địa lý kinh tế kế hoạch lãnh thổ quy hoạch lãnh thổ có nhiệm vụ thực tiễn đặc biệt Đó là: * Nhiệm vụ thứ nhất: Trƣớc hết tìm kiếm hệ thống khoa học để hoàn thiện kế hoạch hóa lãnh thổ kết hợp thống với kế hoạch hóa ngành Cách giả khó khăn tiến hành phân vùng kinh tế nhiều cấp lãnh thổ nghiên cứu có luận chứng chuyên môn hóa phần công lao động theo lãnh thổ vùng thuộc cấp bậc khác Ngoài cần phân tích cân đối vị trí vùng phân công lao động đó, phát triển tổng hợp kinh tế đất nƣớc * Nhiệm vụ thứ hai: Nhƣ Côrôbôp A.v [12] xác định đặt vấn đề khoa học tiền kế hoạch để phát triển lãnh thổ kinh tế quốc dân đất nƣớc cho thời kỳ sau kế hoạch, dự báo thay đổi tổ chức lãnh thổ lực lƣợng sản xuất Ở đặc biệt cộm dự thảo vấn đề liên ngành lớn, vấn đề liên vùng phát triển Chính vấn đề liên kết mạnh kế hoạch hóa ngành kế hoạch hóa theo lãnh thổ * Nhiệm vụ thứ ba: Phân tích khoa học dự thảo đề xuất thực tiễn vấn đề phát triển lãnh thổ Những vấn đề không nhƣ thành phần bắt buộc kế hoạch nhà nƣớc mặt ngành nhƣ lãnh thổ nhƣng ảnh hƣởng mạnh mẽ đến việc thực kế hoạch Đó vấn đề phân bố dân cƣ, tăng trƣờng thành phố, di dân, hậu không thấy trƣớc tác động sản xuất đến môi trƣờng tác động ngƣợc lại môi trƣờng đến phát triển kinh tế Ngoài cần ý tƣợng đời sống kinh tế, tƣợng yếu tố kế hoạch ấn định khắt khe 24 Do khẳng định rằng, tính vô định mật lãnh thổ lớn bao nhiêu, phƣơng án giải nhiệm vụ nhiều tham gia thực tế nhà địa lý kinh tế kế hoạch, quy hoạch quan trọng nhiêu Luận chứng khoa học ranh giới vùng quy hoạch vị trí hộ thống phân vùng kinh tế vốn nhiệm vụ quan trọng nhà địa lý kinh tế Hơn quy hoạch vai trò trọng yếu thuộc định mức khác Nhƣng phong phú, đa dạng điều kiện tự nhiên, kinh tế, định mức tỏ thực Do cần có sửa đổi tiêu xuất phát từ đặc điểm cụ thể vùng quy hoạch hiểu đƣợc địa lý kinh tế vùng, đặc trƣng điều kiện địa phƣơng Căn ý nghĩa to lớn địa lý nói chung địa lý kinh tế nói riêng dự kiến nội dung sở khoa học địa lý phục vụ quy hoạch lãnh thổ nhƣ sau: Xem xét đánh giá địa lý kinh tế tự nhiên kinh tế xã hội bao gồm: * Đánh giá vị trí địa lý kinh tế vùng quy hoạch * Xem xét điều kiện tự nhiên cho mục đích sử đụng khác (tức dƣới góc độ địa lý kinh tế) nhƣ điều kiện nói chung phục vụ dân sinh, kinh tế; nhƣ yếu tố gây hại (các điều kiện cực đoan) cho ngƣời hoạt động họ; xác định dạng tài nguyên * Các đặc điểm địa lý dân cƣ bao gồm: đặc điểm nhân khẩu, nhân chủng - dân tộc, đặc điểm kinh tế văn hóa xã hội, xác định cấu dân cƣ khả chuyển dịch cho thời đoạn quy hoạch, xác định nguồn lao động 25 Đặc điểm ngành kinh tế bao gồm a Các ngành kinh tế truyền thống khả hiệu chuyển dịch chúng b Các ngành kinh tế triển vọng đến năm quy hoạch c Cơ sở vật chất kỹ thuật, cấu hạ tầng phục vụ sản xuất dân sinh d Ngành công nghiệp đ Ngành nông - lâm - ngƣ e Các ngành dịch vụ (y tế, giáo dục, cung ứng, thƣơng nghiệp, du lịch ) *5 Những vấn đề xã hội, an ninh quốc phòng, tệ nạn xã hội *6 Sự phân hóa phân vùng địa lý kinh tế lãnh thổ nghiên cứu - chênh lệch khả giảm mức độ khác biệt mức độ phát triển vùng đƣợc phân *7 Đánh giá kinh tế nguồn tài nguyên thiên nhiên lao động, xác định mạnh a Đánh giá tài nguyên khoáng sản cho công nghiệp b Đánh giá tài nguyên nông nghiệp c Đánh giá tài nguyên nông nghiệp du lịch d Đánh giá tài nguyên nƣớc đ Đánh giá nguồn lợi thủy hải sản cho môi trƣờng đánh bắt thủy hải sản 26 e Đánh giá tài nguyên biển g Đánh giá nguồn lao động cho lĩnh vực sử dụng h Đánh giá tổng hợp tài nguyên thành phần i Đánh giá vùng tài nguyên k Thế mạnh hạn chế nguồn tài nguyên nói chung đơn vị lãnh thổ khác vùng quy hoạch Định hướng phát triển kinh tế - xã hội vùng nghiên cứu *1 Nhu cầu (thị trƣờng) sản phẩm triển vọng vùng đến thời điểm quy hoạch *2 Khả khai thác sử dụng tài nguyên vùng có so sánh với vùng khác nƣớc *3 Định hƣớng chung phát triển kinh tế xã hội vùng nghiên cứu *4 Định hƣớng ngành kinh tế triển vọng chủ yếu *5 Định hƣớng phát triển vùng kinh tế Quy hoạch lãnh thổ vùng xem xét *1 Những vấn đề lãnh thổ bật cần giải *2 Các phƣơng án quy hoạch theo : a Các sở, đối tƣợng quy hoạch chủ yếu (theo ngành) b Sự phân bố theo vùng đƣợc phân (theo vùng) c Phƣơng án thời gian quy hoạch d Các phƣơng án kết hợp (giữa ngành vùng theo giai đoạn xác định) 27 IV KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ VỀ THỰC HIỆN CÁC PHƢƠNG ÁN QUY HOẠCH LÃNH THỔ Quy hoạch lãnh thổ nhƣ nhu cầu vấn đế xã hội có nội dung khác tùy thuộc vào đặc điểm giai đoạn phát triển lãnh thổ, mức độ phát triển đặc điểm lãnh thổ quy hoạch Ngoài nội dung có xu hƣớng tăng nhanh sở nghiên cứu địa lý tƣơng xứng Ở nƣớc ta nhu cầu quy hoạch lãnh thổ to lớn rõ ràng Tuy sở khoa học phƣơng pháp luận nhƣ phƣơng pháp địa lý kinh tế phục vụ cho quy hoạch hạn chế định Nhu cầu chọn địa điểm cho công trình xây dựng, cho đầu mối dân cƣ, kinh tế trở nên cấp thiết Đồng thời việc chọn gặp nhiều khó khăn tham gia nhà địa lý địa lý kinh tế chƣa đầy đủ quy hoạch Do phát triển nghiên cứu địa lý chiều sâu rộng đƣơng nhiên nhu cầu khoa học mà sống đƣơng đại 28 TÀI LIỆU THAM KHẢO Xơtitrencô Đ.N Kế hoạch hóa lãnh thổ tổng hợp kinh tế quốc dân Kiep Nhà in Liên hiệp in "trƣờng Đại học", 1988 (tiếng Nga) Xauskin Yu G., Những vấn đề địa lý kinh tế giới, tập II, Nhà xuất Giáo dục , Hà Nội, 1988 Những vấn đề địa lý kinh tế giới, tập 1, Nhà xuất Giáo dục, Hà Nội 1981 Nêcơraxốp N.N Kinh tế vùng: Lý thuyết vấn đề, phƣơng pháp - Matxơva, NXB Kinh tế, 1975 (tiếng Nga) Xauskin Iu G Địa lý kinh tế: Lịch sử, lý thuyết, phƣơng pháp, thực tiễn NXB "Ý tƣởng”, Matxcva, 1973 Botnaxki M X., Địa lý cổ xƣa, sách để đọc, Matxcva, 1953 Davatxki X., Cơ sở kế hoạch hóa vùng, dịch từ tiếng Ba Lan Mogiarov N Đ, NXB "Tiến bộ" Matxcva , 1973 (tiếng Nga) Kuznhetxov CA Địa lý quy hoạch vùng sản xuất nông nghiệp, NXB khoa học kỹ thuật, Hà Nội, 1975 Freeman T W Geography and planning, London, 1962 10 Nội dung phƣơng pháp quy hoạch lãnh thổ Việt Nam (Hội thảo lần thứ nhất), Viện chiến lƣợc phát triển quan quy hoạch lãnh thổ Pháp, Hà Nội 1995 11 Hội thảo khoa học tổ chức lãnh thổ, Hội địa lý Việt Nam, Hà Nội, 1995 12 Côrebôp A.v Địa lý kinh tế; IAN, tập địa lý , 1964, No 29 MỤC LỤC MỞ ĐẦU I TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ĐỊA LÝ PHỤC VỤ QUY HOẠCH Trên giới: Ở nƣớc II NHU CẦU CỦA QUY HOẠCH LÃNH THỔ ĐỐI VỚI NGHIÊN CỨU ĐỊA LÝ 11 Nhu cầu khoa học địa lý tự nhiên 13 Nhu cầu khoa học địa lý kinh tế - xã hội 14 III NGHIÊN CỨU ĐỊA LÝ PHỤC VỤ QUY HOẠCH LÃNH THỔ 20 IV NHŨNG NỘI DUNG NGHIÊN CỨU ĐỊA LÝ CẦN QUY HOẠCH Ở VIỆT NAM HIỆN NAY 23 IV KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ VỀ THỰC HIỆN CÁC PHƢƠNG ÁN QUY HOẠCH LÃNH THỔ 28 TÀI LIỆU THAM KHẢO 29 30 Nhận xét tổng luận: "Về sở khoa học địa lý phục vụ qui hoạch lãnh thổ " PTS Phạm Xuân Trường - Viện Địa lý Trƣớc hết phải nói địa lý học (dù chuyên ngành nữa) nghiên cứu hƣớng tới việc sử dụng hợp lý lãnh thổ Vậy theo logic thông thƣờng muốn sử dụng hợp lý lãnh thổ thiết phải có hiểu biết định điều kiện địa lý lãnh thổ Nói khác kết nghiên cứu địa lý học sở khoa học đáng tin cậy việc qui hoạch lãnh thổ Bài tổng luận PTS Phạm Xuân Trƣờng giải đƣợc yêu cầu cấp bách mà công tác qui hoạch đòi hỏi Mở đầu viết tác giả trình bày cách ngắn gọn khái niệm qui hoạch kế hoạch hÓa lãnh thổ, để nhấn mạnh tầm quan trọng thông tin địa lý qui hoạch lãnh thổ tầm vĩ mô vi mô Mục Tác giả điểm lại tình hình nghiên cứu địa lý phục vụ qui hoạch giới nƣớc ta Riêng nƣớc ta, ngƣời đọc thấy phần viết đóng góp trung tâm địa lý tài nguyên (trƣớc đây) Viện Địa Lý Vì thực tế loạt đề tài, đề án hợp đồng với địa phƣơng (tỉnh, huyện, khu kinh tế mô hình) làm theo hƣớng Mục Nhu cầu qui hoạch lãnh thổ nghiên cứu địa lý theo ngƣời đọc vai trò vị trí nghiên cứu địa lý qui hoạch lãnh thổ Ở cần nhấn mạnh tác giả đƣa nguyên tắc kế hoạch hóa lãnh thổ hợp lý Từ cách trình bày tác giả đến tổng hợp, phân tích nhu cầu chuyên ngành địa lý (địa lý tự nhiên địa lý kinh tế - xã hội) đầy đủ súc tích cho số ngành (nông nghiệp, công nghiệp, du lịch ) Mục Nghiên cứu địa lý phục vụ qui hoạch lãnh thổ Ở tổng luận tác giả chủ yếu trình bày khía cạnh phân vùng địa lý tự nhiên địa lý kinh tế - xã hội, khía cạnh mà qui hoạch tổ chức lãnh thổ cần thiết Cuối mục 4, phần tổng kết quan niệm tác giả nội dung nghiên cứu địa 1ý phục vụ qui hoạch Việt Nam, theo đầy đủ thiết thực Tóm lại: Bài tổng luận PTS Phạm Xuân Trƣờng tổng kết cần thiết nghiên cứu làm dùng làm tài liệu tham khảo rộng rãi cho nhà địa lý, qui hoạch bảo vệ môi trƣờng Bài tổng luận đăng với mục đích nêu Hà Nội 12/ 1/ 1996 Ngƣời viết nhận xét: PTS Lại Huy Ánh Nhận xét tổng luận: "Về sở khoa học địa lý phục vụ qui hoạch lãnh thổ" PTS Phạm Xuân Trường - Viện Địa lý Theo chúng tôi, tác giả tuân thủ dẫn dắt địa lý kinh tế kinh điển nƣớc xã hội chủ nghĩa trƣớc đây, sở khoa học nhân văn, điều nghi ngờ Bản báo cáo dài 29 trang đề cập đến vấn đề vấn đề qui hoạch lãnh thổ Trƣớc đề cập đến lý thuyết, lý luận Liên xô, tác giả mở rộng áp dụng số lý luận hành giới Việt Nam Tác giả đề cập đến vấn đề kinh tế chuyển từ bao cấp sang chế thị trƣờng, để đề cập vấn đề cần chuyển biến kinh tế Đây đóng góp quan trọng nhìn nhận dung hòa đối tác hoạt dộng khoa học thực tiễn đòi hỏi Mặc dù với viết tay, nhƣng dù nêu đƣợc tiền đề để tiến tới thảo luận cho việc thảo luận địa lý học qui hoạch lãnh thổ Báo cáo nêu đƣợc lý luận, dẫn chứng bản, có sở khoa học để tiến tới thành lập nội dung sâu sắc, tắc để thành lập nội dung sở cho khoa học qui hoạch lãnh thổ Báo cáo đƣợc coi tài liệu dẫn tắc, xác, có nội dung khoa học xác, nhƣ tài liệu đƣợc dùng nhƣ tham khảo chuẩn PP Sinh thái canh quan Nguyễn Văn Vinh Một số nhận xét tổng luận ỨNG DỤNG CỦA PCR Ngƣời biên soạn : Nguyễn Ngọc Hải Tác giả Nguyễn Ngọc Hải, cán viện di truyền nông nghiệp viết tổng luận đề cập đến vấn đề thời Sinh học nói chung, Di truyền học nói riêng: PCR; Đây tài liệu đáng trân trọng Tác giả đề cập đến : - PCR : công cụ để chuẩn đoán y học - Theo dõi biến đổi virut Sida - Phân tích phản ứng miễn dịch, - Ứng dụng PCR khảo cổ Những hạn chế PCR Trong phần PCR: công cụ để chuẩn đoán y học (nên ghi: Y học): Tác giả giới thiệu với ngƣời đọc lợi việc ứng dụng PCR chuẩn đoán bệnh di truyền (kể chuẩn đoán trƣớc sinh) Chúng ta biết: bệnh di truyền đa dạng tác giả nêu vài ví dụ để minh họa: Thalassemia, bệnh nhầy nhớt Nếu tác giả đề cập thêm vấn đề ứng dụng PCR số bệnh rối loạn chuyển hóa bẩm sinh khác ứng dụng phát dị hợp tử phần tăng thêm giá trị Đối với bệnh truyền nhiễm, tác giả đề cập đến giá trị PCR chẩn đoán phân biệt tác nhân gây bệnh, đồng thời tác giả nêu tồn trở ngại áp dụng PCR Trong phần tác giả đề cập thêm chọn chủng việc sản xuất vaxin có thêm thông tin việc ứng dụng PCR sản xuất chế phẩm sinh học Trong phần Ung thƣ: tác giả đề cập cô đọng đến tác động Oncogene Trong phần Theo dõi biến đổi virut sida: tác giả đề cập nhiều đến quần thể virut sida biến đổi virut Đây phần có nhiều thông tin có giá trị phục vụ tốt cho chƣơng trình phòng chống sida Tác giả đề cập đến vấn đề "Các dấu vết di truyền" để theo dõi lan truyền chúng từ châu lục sang châu lục khác, từ động vật khác ( khỉ ) sang ngƣời Trong phần Phân tích phản ứng miễn dịch tác giả có xem xét lại vai trò limpho B limpho T, đề cập đến sử dụng kỹ thuật PCR để phân tích RNA thông tin nhằm phát dòng limpho bào khác có máu Đây kỹ thuật tốt miễn dịch học Trong phần ứng dụng PCR khảo cổ học, nông nghiệp, tác giả cung cấp thông tin kỹ thuật thú vị để phát khảo cổ học, để chuyển gen nông nghiệp Những phần có giá trị thực tế Trong phần hạn chế PCR, tác giả đề đƣợc yêu cầu kỹ thuật để bảo đảm an toàn sử dụng PCR, tán thành tác giả đƣa phần đạo đức sử dụng PCR Đây tổng quan khoa học có tính chất phổ biến hiểu biết tổng quát ứng dụng PCR, có ứng dụng y học, tổng quan có giá trị khoa học đáng đƣợc nghiên cứu để sử dụng, phát hành Hà Nội, ngày 26 tháng 12 năm 1995 Trƣởng môn y Sinh học Di truyền Trƣờng Đại học Y Hà nội PGS PTS Trịnh văn Bảo [...]... PHỤC VỤ QUY HOẠCH LÃNH THỔ 20 IV NHŨNG NỘI DUNG NGHIÊN CỨU ĐỊA LÝ CẦN QUY HOẠCH Ở VIỆT NAM HIỆN NAY 23 IV KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ VỀ THỰC HIỆN CÁC PHƢƠNG ÁN QUY HOẠCH LÃNH THỔ 28 TÀI LIỆU THAM KHẢO 29 30 Nhận xét về bài tổng luận: "Về cơ sở khoa học địa lý phục vụ qui hoạch lãnh thổ " PTS Phạm Xuân Trường - Viện Địa lý Trƣớc hết phải nói ngay rằng địa lý học (dù... quy hoạch lãnh thổ có đƣợc chỉ với địa lý chứ không phải với bất kỳ khoa học nào khác Đó cũng là những nhu cầu cần thiết rất cụ thể của quy hoạch lãnh thổ mà địa lý nói chung và địa lý kinh tế nói riêng đáp ứng một cách tốt nhất Ngoài những nhu cầu có tính chất thành phần đƣợc đáp ứng, địa lý còn cung cấp cho quy hoạch lãnh thổ những cơ sở khoa học lớn hơn thông qua nghiên cứu bao trùm phục vụ kế hoạch. .. địa lý , 1964, No 4 29 MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 I TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ĐỊA LÝ PHỤC VỤ QUY HOẠCH 3 1 Trên thế giới: 3 2 Ở trong nƣớc 9 II NHU CẦU CỦA QUY HOẠCH LÃNH THỔ ĐỐI VỚI NGHIÊN CỨU ĐỊA LÝ 11 1 Nhu cầu đối với các khoa học địa lý tự nhiên 13 2 Nhu cầu đối với các khoa học địa lý kinh tế - xã hội 14 III NGHIÊN CỨU ĐỊA LÝ PHỤC VỤ... Huy Ánh Nhận xét về bài tổng luận: "Về cơ sở khoa học địa lý phục vụ qui hoạch lãnh thổ" PTS Phạm Xuân Trường - Viện Địa lý Theo chúng tôi, tác giả đã tuân thủ các dẫn dắt địa lý kinh tế kinh điển của các nƣớc xã hội chủ nghĩa trƣớc đây, về cơ sở khoa học và nhân văn, không có điều gì nghi ngờ Bản báo cáo dài 29 trang đã đề cập đến các vấn đề cơ bản nhất của vấn đề qui hoạch lãnh thổ hiện nay Trƣớc... nhiều đều liên quan đến địa lý kinh tế Trong đó xem xét các nội dung đó về mặt lãnh thổ nhƣ một thuộc tính của bất kỳ hiện tƣợng, quá trình thành tạo nào đều đƣợc soi sáng trong các địa lý kinh tế Vì những lẽ trên chúng tôi cho rằng, để đảm bảo cơ sở khoa học hợp lý cho quy hoạch lãnh thổ nào đó, thì việc tìm hiểu các nghiên cứu địa lý và nhất là địa lý kinh tế về lãnh thổ đƣợc quy hoạch cũng nhƣ những... kinh tế quốc dân luôn tạo ra những cơ sở nhiều mặt cần thiết cho quy hoạch lãnh thổ Địa lý và nhất là địa lý kinh tế xã hội luôn là cơ sở lý luận phƣơng pháp luận khoa học cũng nhƣ là phƣơng tiện kiểm tra đáng tin cậy nhất cho bất kỳ một dự án quy hoạch lãnh thổ nào 22 IV NHŨNG NỘI DUNG NGHIÊN CỨU ĐỊA LÝ CẦN QUY HOẠCH Ở VIỆT NAM HIỆN NAY Trong nội dung và phƣơng pháp quy hoạch vùng ở Việt Nam hiện nay,... HOẠCH LÃNH THỔ Quy hoạch lãnh thổ nhƣ một nhu cầu vấn đế xã hội có nội dung rất khác nhau tùy thuộc vào đặc điểm của từng giai đoạn phát triển của lãnh thổ, từng mức độ phát triển và đặc điểm của chính lãnh thổ quy hoạch Ngoài ra nội dung trên luôn có xu hƣớng tăng nhanh trên cơ sở các nghiên cứu địa lý tƣơng xứng Ở nƣớc ta nhu cầu của quy hoạch lãnh thổ là to lớn và rõ ràng Tuy vậy cơ sở khoa học và... nói chung và địa lý kinh tế nói riêng có thể dự kiến một nội dung cơ sở khoa học địa lý phục vụ quy hoạch lãnh thổ nhƣ sau: 1 Xem xét và đánh giá địa lý kinh tế tự nhiên và kinh tế xã hội bao gồm: * 1 Đánh giá vị trí địa lý kinh tế của vùng quy hoạch * 2 Xem xét điều kiện tự nhiên cho các mục đích sử đụng khác nhau (tức là dƣới góc độ địa lý kinh tế) nhƣ một điều kiện nói chung phục vụ dân sinh, kinh... hƣớng tới việc sử dụng hợp lý lãnh thổ Vậy theo logic thông thƣờng muốn sử dụng hợp lý lãnh thổ nhất thiết phải có sự hiểu biết nhất định về các điều kiện địa lý của lãnh thổ ấy Nói khác đi các kết quả nghiên cứu của địa lý học là cơ sở khoa học đáng tin cậy nhất của việc qui hoạch lãnh thổ Bài tổng luận của PTS Phạm Xuân Trƣờng đã giải quy t đƣợc yêu cầu cấp bách mà công tác qui hoạch hiện tại đang đòi... chúng khá phong phú ngay trong điều kiện Việt Nam ) nhƣ địa lý thủy văn - tài nguvên nƣớc, địa lý thổ nhƣỡng, địa lý khí hậu, địa lý địa chất - khoáng sản, địa lý địa mạo, địa lý thực vật Các tài nguyên 13 thiên nhiên và điều kiện tự nhiên sử dụng chúng bƣớc đầu đƣợc đề cập một cách khá hiệu quả đối với quy hoạch lãnh thổ Ngày nay, quy hoạch lãnh thổ rất quan tâm đến cải thiện môi trƣờng tự nhiên làm ... đáp ứng, địa lý cung cấp cho quy hoạch lãnh thổ sở khoa học lớn thông qua nghiên cứu bao trùm phục vụ kế hoạch hóa lãnh thổ mà nội dung thực tiễn quy hoạch lãnh thổ Kết cụ thể mà địa lý cung cấp... vùng quy hoạch hiểu đƣợc địa lý kinh tế vùng, đặc trƣng điều kiện địa phƣơng Căn ý nghĩa to lớn địa lý nói chung địa lý kinh tế nói riêng dự kiến nội dung sở khoa học địa lý phục vụ quy hoạch lãnh. .. thành tạo đƣợc soi sáng địa lý kinh tế Vì lẽ cho rằng, để đảm bảo sở khoa học hợp lý cho quy hoạch lãnh thổ đó, việc tìm hiểu nghiên cứu địa lý địa lý kinh tế lãnh thổ đƣợc quy hoạch nhƣ nghiên cứu