ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN - Đoàn Thị Tiên NGHIÊN CỨU CƠ SỞ KHOA HỌC ĐỊA LÝ CHO XÂY DỰNG MƠ HÌNH HỆ KINH TẾ SINH THÁI Ở HUYỆN KRÔNG PA, TỈNH GIA LAI LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC Hà Nội – Năm 2014 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN - Đoàn Thị Tiên NGHIÊN CỨU CƠ SỞ KHOA HỌC ĐỊA LÝ CHO XÂY DỰNG MƠ HÌNH HỆ KINH TẾ SINH THÁI Ở HUYỆN KRÔNG PA, TỈNH GIA LAI Chuyên ngành: Quản lý tài nguyên môi trường Mã số: 60850101 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: GS TSKH PHẠM HOÀNG HẢI Hà Nội – Năm 2014 LỜI CẢM ƠN Sự giúp đỡ động viên người suốt trình học tập thực luận văn góp phần khơng nhỏ giúp cho luận văn hồn thiện Vì vậy, xin gửi lời tri ân sâu sắc tới gia đình, thầy bạn bè Lời tri ân xin gửi tới người thầy quan tâm bảo, hướng dẫn động viên em suốt thời gian qua- GS.TSKH Phạm Hoàng Hải Đồng thời, xin trân trọng cảm ơn thầy cô khoa Địa lý, trường Đại học Khoa học Tự nhiên, ĐHQGHN cung cấp kiến thức chuyên ngành quý báu để em hồn thiện luận văn Xin cảm ơn hợp tác, giúp đỡ UBND tỉnh Gia Lai, UBND Krông Pa người dân địa phương trình thực thực địa để thực luận văn Chân thành cảm anh chị phòng Địa lý môi trường- Viện Địa lý anh chị, bạn học lớp SD&BVTNMT khóa 2011- 2013 nhiệt tình giúp đỡ em thời gian qua Xin trân trọng cảm ơn tác giả đề tài cấp nhà nước thuộc chương trình Tây Nguyên, Mã số TN3/ 03 cung cấp nguồn tài liệu quý giá giúp hoàn thiện luận văn Lời tri ân sâu sắc xin dành tặng gia đình, bạn bè thân thiết dõi theo sát cánh bên bước sống Hà Nội, ngày 24 tháng 12 năm 2013 Học viên Đoàn Thị Tiên MỤC LỤC DANH MỤC CHỮ CÁI VIẾT TẮT iv DANH MỤC HÌNH v DANH MỤC BẢNG vi MỞ ĐẦU 1 Tính cấp thiết Mục tiêu nghiên cứu Nội dung nghiên cứu Phạm vi đối tượng nghiên cứu Cơ sở tài liệu để thực luận văn Kết ý nghĩa đề tài Cấu trúc luận văn CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ TỔNG QUAN CÁC CƠNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI 1.1 Tổng quan tài liệu 1.1.1 Các cơng trình nghiên cứu mơ hình hệ kinh tế sinh thái giới 1.1.2 Các cơng trình nghiên cứu mơ hình hệ kinh tế sinh thái Việt Nam 1.1.3 Các cơng trình nghiên cứu huyện Krơng Pa, tỉnh Gia Lai 1.2 Cơ sở lý luận đánh giá cảnh quan 1.2.1 Khái niệm cảnh quan 1.2.2 Hệ thống phân loại cảnh quan 11 1.2.3 Đánh giá cảnh quan 13 1.3 Cơ sở lý luận mơ hình hệ kinh tế sinh thái 16 1.3.1 Khái niệm hệ kinh tế sinh thái 16 1.3.2 Khái niệm mơ hình hệ kinh tế sinh thái 17 1.3.3 Nguyên tắc nghiên cứu phân loại mơ hình hệ kinh tế sinh thái 21 1.4 Quan điểm tiếp cận 24 1.4.1 Quan điểm hệ thống tổng hợp 24 1.4.2 Quan điểm phát triển bền vững 25 i 1.4.3 Quan điểm lịch sử 25 1.5 Phương pháp nghiên cứu 25 1.5.1 Phương pháp tổng phân tích tài liệu 25 1.5.2 Phương pháp đánh giá nhanh nông thôn 26 1.5.3 Phương pháp đánh giá cảnh quan theo tiếp cận kinh tế sinh thái 26 1.5.4 Phương pháp phân tích chi phí – lợi ích (CBA) 29 1.5.5 Phương pháp đồ, biểu đồ 30 1.5.6 Quy trình nghiên cứu 31 CHƯƠNG 2: ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN VÀ KINH TẾ - XÃ HỘI 32 2.1 Vị trí địa lý 32 2.2 Điều kiện tự nhiên 32 2.2.1 Địa chất 32 2.2.2 Địa hình 33 2.2.3 Khí hậu- thủy văn 33 2.2.4 Thổ nhưỡng 35 2.2.5 Thảm thực vật 36 2.3 Điều kiện kinh tế- xã hội 37 2.3.1 Đặc điểm dân số 37 2.3.2 Tình hình phát triển kinh tế 38 2.3.3 Hiện trạng sử dụng đất 41 2.3.4 Hiện trạng môi trường 41 CHƯƠNG 3: NGHIÊN CỨU CƠ SỞ KHOA HỌC ĐỊA LÝ CHO XÂY DỰNG MƠ HÌNH HỆ KINH TẾ SINH THÁI Ở HUYỆN KRÔNG PA, TỈNH GIA LAI 45 3.1 Đánh giá tổng hợp nguồn tài nguyên thiên nhiên kinh tế xã hội huyện Krông Pa, tỉnh Gia Lai 45 3.1.1 Đặc điểm cảnh quan huyện Krông Pa 45 3.1.2 Đánh giá cảnh quan huyện Krông Pa cho phát triển nông- lâm- nghiệp 47 3.2 Hiện trạng mơ hình hệ kinh tế sinh thái khu vực nghiên cứu 57 ii 3.2.1 Mơ hình kinh tế Vườn- Ao- Chuồng (VAC) 59 3.2.2 Mơ hình kinh tế Vườn- Chuồng (VC) 60 3.3.3 Mơ hình kinh tế Ruộng- Nương rẫy 61 3.3.4 Mơ hình kinh tế Rừng- Vườn -Chuồng 62 3.3.5 Mơ hình Ruộng- Nương rẫy- Chuồng 63 3.3 Đề xuất số mơ hình hệ kinh tế sinh thái phục vụ phát triển bền vững huyện Krông Pa, tỉnh Gia Lai 64 3.3.1 Cơ sở đề xuất mơ hình hệ KTST 64 3.3.2 Định hướng sử dụng cảnh quan đề xuất mơ hình hệ kinh tế sinh thái cho huyện Krơng Pa 65 3.3.3 Kiến nghị 67 KẾT LUẬN 69 TÀI LIỆU THAM KHẢO ……………………………………………………….72 PHỤ LỤC 74 iii DANH MỤC CHỮ CÁI VIẾT TẮT KTST: Kinh tế sinh thái PTBV: Phát triển bền vững iv DANH MỤC HÌNH Hình 1.1: Mối quan hệ lĩnh vực KTST kinh tế thông thường hệ sinh thái, tài nguyên kinh tế mơi trường phân tích tác động mơi trường………………… Hình 1.2: Sơ đồ tổng qt bước đánh giá KTST cảnh quan……………… 14 Hình 1.3: Cấu trúc mối liên hệ hợp phần mơ hình hệ KTST……21 Hình 1.4: Sơ đồ quy trình đánh giá thích nghi sinh thái cảnh quan 27 v DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1 Hệ thống phân loại cảnh quan Việt Nam 11 Bảng 1.2 Hệ cấu trúc chức hệ kinh tế sinh thái…………………… 19 Bảng2.1 Một số tiêu phát triển ngành trồng trọt thời kỳ 2007- 2011 huyện Krông Pa……………………………………………………………………… 38 Bảng 2.2 Chỉ tiêu phát triển ngành chăn nuôi thời kỳ 2007- 2011 huyện Krông Pa 40 Bảng 2.3 Giá trị sản xuất công nghiệp theo giá so sánh với năm 1994 huyện Krông Pa 40 Bảng 2.4 Kết phân tích chất lượng nước mặt thị trấn Phú Túc năm 2012 42 Bảng 2.5: Kết phân tích nước thải nhà máy CBNS xuất Phú Túc….43 Bảng 3.1: Bảng hệ thống phân loại cảnh quan khu vực Krông Pa 45 Bảng 3.2 Hệ thống tiêu đánh giá tổng hợp cho ngành sản xuất 48 Bảng 3.3: Kết đánh giá tổng hợp tiêu cho phát triển trồng trọt 51 Bảng 3.4: Kết đánh giá tổng hợp tiêu cho phát triển chăn nuôi 53 Bảng 3.5: Kết đánh giá tổng hợp tiêu cho phát triển rừng sản xuất 55 Bảng 3.6 Tổng hợp kết đánh giá thích nghi cảnh quan 56 Bảng 3.7 Mô hình hệ kinh tế sinh thái trạng huyện Krơng Pa 57 Bảng 3.8 Một số định hướng khai thác sử dụng dạng cảnh quan huyện Krông Pa cho phát triển nông - lâm nghiệp 64 vi MỞ ĐẦU Tính cấp thiết Sau thời kỳ dài lịch sử với phát triển mạnh mẽ kỹ thuật- cơng nghệ, kinh tế tồn cầu có nhiều bước tiến Song với đó, mơi trường sinh thái bị phá hủy nặng nề để đáp ứng, thỏa mãn nhu cầu người, điều rằng, yếu tố tự nhiên nguồn tài ngun vơ tận, chúng có mức giới hạn định Vì vậy, để bảo tồn sống cần tìm đường phát triển bền vững, phải nghiên cứu cách sử dụng tài nguyên thiên nhiên hợp lí, vừa đảm bảo phát triển kinh tế lại khơng đảm bảo mơi sinh Vấn đề tồn cầu thu hút quan tâm nhiều nhà khoa học mơ hình hệ kinh tế sinh thái đề xuất giải pháp hữu hiệu cho phát triển bền vững Các mơ hình hệ kinh tế sinh thái xây dựng thử nghiệm với nhiều khu vực nghiên cứu dựa điều kiện tự nhiên nhằm khai thác hiệu nguồn tài ngun sẵn có song bảo tồn mơi trường Kết thu khẳng định ưu mơ hình hệ KTST đưa vào áp dụng rộng rãi nhiều quốc gia Là nước phát triển, Việt Nam bị rơi vào tình trạng suy thoái hệ sinh thái hệ thống quản lý chưa có đồng bộ, thiếu hiệu dẫn tới khai thác mức cho phát triển kinh tế người lại tận dụng tối ưu điều kiện tự nhiên, xã hội Vì vậy, việc tìm kiếm giải pháp khả thi việc bảo đảm hai yếu tố phát triển kinh tế môi trường sinh thái điều thiết yếu Và việc xây dựng mơ hình kinh sinh thái góp phần giải vấn đề nhiều địa phương Với vị trí chiến lược quan trọng, vùng đất tiếp giáp ba tỉnh Gia Lai, Đăk Lăk Phú Yên, nối liền Tây Nguyên với tỉnh duyên hải miền Trung nên phát triển Krông Pa quan trọng với việc đảm bảo an ninh quốc phịng vùng Tuy nhiên, với khí hậu khơ hạn điển hình, khác biệt với địa phương Tây Ngun gây khó khăn tới q trình sản xuất Đồng thời cư dân sinh sống lại chủ yếu đồng bào dân tộc thiểu số với trình độ văn hóa tương đối thấp kĩ thuật ……………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… 22 Chính sách phát triển địa phương xã/huyện khó khăn - vùng sâu vùng xa nào? ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… 23 Chính sách không nhân dân ủng hộ? Tại sao? ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… IV Cơ sở hạ tầng môi trường 24 Hệ thống giao thông vận tải địa phương nào? + Số lượng xe, bến xe: ………………………………………………………… + Thời gian hoạt động: 25 Số lượng trung tâm bưu điện xã/huyện, có đáp ứng nhu cầu liên lạc ko? ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… 26 Hàng hóa chợ địa phương nào? (số hàng hóa, chủng loại, hàng hóa chủ yếu địa phương hay nơi khác tới…)? ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… V Quy hoạch môi trường 27 Khó khăn lớn qui hoạch phát triển xã/huyện? ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… 28 Những vấn đề môi trường xúc nay? ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… 29 Xu hướng phát triển dịch vụ sản xuất lớn có ảnh hưởng tới mơi trường địa phương ? 77 ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… 30 Ơng/bà có kiến nghị/đề xuất với cơng tác quản lý tài nguyên bảo vệ môi trường địa phương hay không? ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… Xin chân thành cảm ơn ý kiến đóng góp Ơng/bà! Người lập phiếu điều tra Đoàn Thị Tiên 78 Phụ lục 2: Bảng hỏi dành cho cư dân địa phương huyện Krơng Pa CỘNG HỊA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM Độc lập- Tự do- Hạnh phúc PHIẾU ĐIỀU TRA KINH TẾ HỘ GIA ĐÌNH Để hoàn thành đề tài luận văn “Nghiên cứu cở sở khoa học địa lý cho xây dựng mô hệ hình kinh tế sinh thái huyện Krơng Pa, tỉnh Gia Lai” nên lập phiếu điều tra kinh tế hộ gia đình nhằm tìm hiểu trạng phát triển kinh tế - xã hội địa phương Rất mong nhận giúp đỡ ủng hộ ông/bà Xin trân trọng cảm ơn Phiếu số……….Ngày …… tháng …… năm 2012 - Họ tên người vấn:……………………………………………… - Địa chỉ: - Tuổi: Dân tộc: Giới tính: - Quê quán: - Số lượng thành viên gia đình: - Số lao động gia đình: - Tình hình sản xuất hộ gia đình 79 Các loại hình sản xuất hộ gia đình: STT Loại hình sản xuất Số lượng/ Giá trị sản xuất/ năm (vật ni/ trồng/ TCN) diện tích (triệu đồng) 80 Chi phí- lợi ích cho loại hình trồng trọt STT Loại Diện tích (sào) Năng suất (tạ) Chi phí (1000đ) Giống Phân bón Thuốc trừ sâu Cơng lao động Giá trị (1000đ) Chi phí- lợi ích cho loại hình chăn ni STT Vật ni Số lượng (con) Năng suất (kg) Chi phí (1000đ) Giống Thức ăn Thú y Công lao động Giá trị (1000đ) Chi phí- lợi ích loại hình khác: Các ý kiến khác: 81 Phụ lục ảnh Mơ hình kinh tế ruộng – nương rẫy – chuồng Mơ hình kinh tế rừng – vườn – chuồng Cánh đồng lúa nước Krông Pa 82 Mô hình kinh tế ruộng – nương rẫy Cây thuốc lá- trồng mạnh Krơng Pa Chăn ni bị phát triển mạnh Krông Pa 83 PHỤ LỤC BẢN ĐỒ 84 85 86 87 88 89 90 91 ... triển huyện Mục tiêu nghiên cứu Xác lập sở khoa học địa lý cho xây dựng mơ hình hệ kinh tế sinh thái phù hợp với điều kiện huyện Krông Pa, tỉnh Gia Lai Nội dung nghiên cứu - Nghiên cứu sở lý luận...ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN - Đoàn Thị Tiên NGHIÊN CỨU CƠ SỞ KHOA HỌC ĐỊA LÝ CHO XÂY DỰNG MƠ HÌNH HỆ KINH TẾ SINH THÁI Ở HUYỆN KRÔNG PA, TỈNH GIA LAI Chuyên... nơi mở hướng phát triển cho Krông Pa nghèo Do đó, đề tài: ? ?Nghiên cứu cở sở khoa học địa lý cho xây dựng mơ hệ hình kinh tế sinh thái huyện Krông Pa, tỉnh Gia Lai? ?? lựa chọn Qua trình nghiên cứu,