BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH    ĐẶNG HỒNG THỦY TIÊN VẬN DỤNG MƠ HÌNH HỌC TẬP TRÊN CƠ SỞ VẤN ĐỀ (PROBLEM BASED LEARNING) VÀO TỔ CHỨC DẠY HỌC CÁC CHƯƠNG “CHẤT KHÍ” VÀ “CƠ SỞ CỦA NHIỆT ĐỘNG LỰC HỌC” VẬT LÍ 10 BAN CƠ BẢN LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HƯỚNG DẪN KHOA HỌC TS ĐỖ XUÂN HỘI Thành phố Hồ Chí Minh - 2011 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH    ĐẶNG HỒNG THỦY TIÊN VẬN DỤNG MƠ HÌNH HỌC TẬP TRÊN CƠ SỞ VẤN ĐỀ (PROBLEM BASED LEARNING) VÀO TỔ CHỨC DẠY HỌC CÁC CHƯƠNG “CHẤT KHÍ” VÀ “CƠ SỞ CỦA NHIỆT ĐỘNG LỰC HỌC” VẬT LÍ 10 BAN CƠ BẢN Chuyên ngành : Lý luận phương pháp dạy học môn vật lý Mã số : 601410 LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HƯỚNG DẪN KHOA HỌC TS ĐỖ XUÂN HỘI Thành phố Hồ Chí Minh - 2011 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan: Bản luận văn tốt nghiệp cơng trình nghiên cứu thực cá nhân, thực sở nghiên cứu lý thuyết, nghiên cứu khảo sát tình hình thực tiễn tiến hành thực nghiệm trường THPT Trần Hữu Trang, quận 5, thành phố Hồ Chí Minh, hướng dẫn khoa học Tiến sĩ Đỗ Xuân Hội Các số liệu mơ hình tính tốn kết thực nghiệm luận văn trung thực, vấn đề giảng dạy xuất phát từ thực tế trường học tác giả giảng dạy, chưa cơng bố hình thức trước trình bày, bảo vệ cơng nhận bới hội đồng đánh giá luận văn thạc sĩ Một lần nữa, xin khẳng định trung thực lời cam đoan Tác giả LỜI CẢM ƠN Để hồn thành khóa học luận văn này, tác giả nhận động viên, giúp đỡ hỗ trợ nhiệt tình từ cha mẹ, gia đình, thầy cô, nhà trường, người thân bạn bè Thông qua luận văn tốt nghiệp, tác giả muốn gửi lời cảm ơn chân thành đến tất người Tác giả gửi lời cảm ơn chân thành đến Cha Mẹ, người bên cạnh đem lại nguồn sức mạnh giúp tác giả nỗ lực Tác giả xin gửi lời cảm ơn chân thành, sâu sắc đến thầy Đỗ Xuân Hội – giáo viên hướng dẫn trực tiếp - người thầy tận tình giúp đỡ dẫn, định hướng cho tác giả suốt trình nghiên cứu hoàn chỉnh luận văn Xin cám ơn công ty Midea Việt Nam tạo hội hỗ trợ trình thực nghiệm đề tài Cùng bạn đồng khóa, xin chân thành cảm ơn tồn thể thầy thuộc khoa vật lí trường đại học Sư phạm TP.HCM trường bạn, suốt khóa học truyền đạt kiến thức, dạy học làm người, làm thầy Cám ơn phòng Sau đại học – đại học Sư phạm TP.HCM tạo điều kiện, hỗ trợ việc học tập nghiên cứu học viên Xin cám ơn bạn bè tơi trải qua khó khăn, hạnh phúc quãng thời gian học Sau cùng, xin gửi lời chúc sức khỏe hạnh phúc đến gia đình, thầy cơ, bạn bè Xin cảm ơn! Tp Hồ Chí Minh, ngày 24 tháng 10 năm 2011 Đặng Hoàng Thủy Tiên MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN MỤC LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG TRONG LUẬN VĂN DANH MỤC CÁC HÌNH VÀ ĐỒ THỊ TRONG LUẬN VĂN 10 PHẦN MỞ ĐẦU 11 LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI 11 MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU 13 KHÁCH THỂ, ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU 13 NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU 13 GIẢ THUYẾT KHOA HỌC 14 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 14 CẤU TRÚC DỰ KIẾN CỦA BÀI NGHIÊN CỨU 15 PHẦN NỘI DUNG 16 Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN 16 1.1 Mục tiêu, nhiệm vụ việc dạy học vật lí trường phổ thơng 16 1.1.1 Mục tiêu giáo dục thiên niên kỷ UNESCO 16 1.1.2 Vài nét mục tiêu giáo dục trung học phổ thông Việt Nam 17 1.1.3 Mục tiêu giáo dục mơn học vật lí THPT Việt Nam 18 1.1.4 Hiện trạng mơ hình dạy học vật lí nước ta 23 1.2 Cơ sở lý luận chung mô hình dạy học tích cực 24 1.2.1 Định hướng đổi phương pháp dạy học: 24 1.2.2 Phương pháp dạy học tích cực 26 1.2.3 Đặc trung phương pháp học tập tích cực 33 1.2.4 Một số mơ hình dạy học tích cực cần phát triển trường THPT 36 1.3 Vài nét phương pháp dạy học dựa vấn đề (PBL) 39 1.3.1 Tổng quan PBL 39 1.3.2 Một số định nghĩa phương pháp dạy học dựa vấn đề [10] 42 1.3.3 Giải mã PBL 44 1.4 Kết luận chương 68 Chương 69 THIẾT KẾ VẤN ĐỀ VÀ ĐỊNH HƯỚNG TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CÁC CHƯƠNG “CHẤT KHÍ” VÀ “CƠ SỞ CỦA NHIỆT ĐỘNG LỰC HỌC” VẬT LÍ 10 BAN CƠ BẢN 69 2.1 Phân tích kiến thức chương “Chất khí” “Cơ sở nhiệt động lực học” 69 2.1.1 Cấu trúc nội dung 69 2.1.2 Phân tích nội dung trình bày SGK 70 2.1.3 Những thuận lợi khó khăn dạy chương “Chất khí” “Cơ sở nhiệt động lực học” 77 2.2 Yêu cầu cần đạt 77 2.2.1 Yêu cầu kĩ 77 2.2.2 Yêu cầu kĩ 78 2.2.3 Yêu cầu thái độ 79 2.3 Kế hoạch giảng dạy PBL cho hai chương “Chất khí” “Cơ sở nhiệt động lực học” 80 2.3.1 Thiết kế vấn đề 80 2.3.2 Thiết kế giáo án giảng dạy theo phương pháp dạy học dựa vấn đề: 94 2.4 Cấu trúc lại nội dung kiến thức hai chương theo kế hoạch giảng dạy 95 2.5 Giáo án dựa theo bước mơ hình học tập dựa vấn đề, áp dụng cho học hai chương “Chất khí” “Cơ sở nhiệt động lực học” 96 2.6 Kết luận chương 143 Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM 146 3.1 Mục đích nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm 146 3.2 Đối tượng nội dung thực nghiệm sư phạm 146 3.3 Phương pháp thực nghiệm sư phạm 146 3.3.1 Chọn mẫu thực nghiệm 146 3.3.2 Các bước tiến hành thực nghiệm 146 3.3.3 Những điều cần lưu ý thảo luận học sinh lớp 148 3.4 Đánh giá kết thực nghiệm sư phạm 148 3.4.1 Nhận xét q trình học tập theo mơ hình PBL lớp thực nghiệm 148 3.4.2 Xử lý kết học tập 150 3.5 Kết luận chương 162 PHẦN KẾT LUẬN 164 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Viết tắt Viết đầy đủ XHCN Xã hội chủ nghĩa THCS Trung học sở THPT Trung học phổ thông MTGD Mục tiêu giáo dục DH Dạy học PPDH Phương pháp dạy học SGK Sách giáo khoa GV Giáo viên HS Học sinh ĐH Đại học PBL Problem based learning YTCC Y tế công cộng DANH MỤC CÁC BẢNG TRONG LUẬN VĂN Bảng 1.1: Bảng đối chiếu mục tiêu giáo dục môn học vật lí Việt Nam với mục tiêu định hướng giáo dục kỉ XXI UNESCO Bảng 1.2: Bảng so sánh dạy học hướng vào giáo viên dạy học hướng vào học sinh Bảng 1.3: Bảng so sánh đặc trưng dạy học truyền thống dạy học Bảng 1.4: Bảng so sánh PBL phương pháp dạy học truyền thống Bảng 1.4: Bảng so sánh PBL phương pháp dạy học giải vấn đề Bảng 2.1: Cấu trúc nội dung hai chương “Chất khí” “Cơ sở nhiệt động lực học” theo SGK Vật lí 10 ban Bảng 2.2: Các tiêu chí đánh giá nhóm Bảng 2.3: Các tiêu chí đánh giá cá nhân hoạt động nhóm Bảng 2.4: Bảng tự đánh giá cá nhân Bảng 2.5: Kế hoạch cụ thể giảng dạy PBL Bảng 2.6: Cấu trúc lại nội dung hai chương “Chất khí” “Cơ sở nhiệt động lực học” theo mục đích giảng dạy PBL Bảng 2.7: Bảng tóm tắt nội dung kiến thức chương chất khí Bảng 3.1: Bảng phân bố tần suất lớp thực nghiệm Bảng 3.2: Bảng phân bố tần suất tích lũy kết học tập lớp thực nghiệm Bảng 3.3: Bảng phân bố tần suất lớp đối chứng lớp thực nghiệm Bảng 3.4: Bảng so sánh tần số tích lũy hai lớp thực nghiệm đối chứng Bảng 3.5: Bảng thống kê điểm trung bình lớp thực nghiệm Bảng 3.6: Bảng độ lệch chuẩn lớp thực nghiệm Bảng 3.7 Bảng độ lệch chuẩn lóp đối chứng Bảng 3.8 Các tham số thống kê kết học tập lớp thực nghiệm đối chứng DANH MỤC CÁC HÌNH VÀ ĐỒ THỊ TRONG LUẬN VĂN Hình 1.1: Các bước mơ hình PBL đề nghị bới Frank Forsythe Hình 2.1: Sơ đồ phân tích nhóm đưa giải pháp Hình 2.2: Một số hình ảnh buổi thảo luận thứ Hình 2.3: Một số sơ đồ tư nhóm thực buổi thảo luận Hình 2.4: Một số hình ảnh chuyến tham quan Hình 2.5: Bài báo cáo đại diện nhóm trình bày Hình 2.6: Nhóm báo cáo hướng dẫn cách làm máy lạnh mini Hình 3.1: Biểu đồ phân bố tần suất kết học tập lớp thực nghiệm Hình 3.2: Biểu đồ phân bố tần suất tích lũy kết học tập lớp thực nghiệm Hình 3.3: Biểu đồ phân bố tần suất lớp thực nghiệm lớp đối chứng Hình 3.4: Biểu đồ tần số tích lũy hai lớp thực nghiệm đối chứng 2.16 Kết luận chương Quá trình thiết kế vấn đề chuẩn bị soạn thảo giáo án định nhiều đến thành cơng khóa học Một giáo án PBL khơng thể dùng rập khn cho tình học tập, mà theo tơi tùy vào điều kiện, hồn cảnh, kiện khác mà người giáo viên muốn vận dụng phương pháp cần xây dựng cho phù hợp với thực tế giảng dạy Chính thế, phương pháp đòi hỏi sáng tạo, đầu tư nhiều người giáo viên Và PBL giúp giáo viên có hội nâng cao nghiệp vụ chuyên môn với việc vận dụng phương pháp tư vào giảng dạy, sử dụng đa phương tiện, công nghệ thông tin bổ sung thêm vào kiến thức giảng dạy Về kết thực nghiệm, số liệu thực nghiệm ban đầu khẳng định giả thuyết nghiên cứu đề tài khả thi Phương pháp dạy học giúp hình thành kỹ giải q yết vấn đề tư phê phán cho học sinh, góp phần đổi phương pháp dạy học theo hướng tích cực hóa hoạt động học sinh, nhạy bén suy luận, biết cách thức phân tích vấn đề làm cho người học tích cực với việc học, đồng thời nâng cao chất lượng dạy học Bên cạnh kiến thức thu - đường tìm tịi, thảo luận giúp học sinh khắc sâu, nhớ lâu kiến thức, phương pháp cịn tạo hội cho học sinh hình thành, cải thiện phát triển kĩ cần thiết cho phát triển tiếp sau trình học tập Phương pháp giúp khắc phục hạn chế phương pháp dạy học truyền thống Phương pháp dạy học áp dụng rộng rãi, điều kiện khác vấn đề phương pháp xuất phát từ thực tế, với hỗ trợ nguồn tài liệu học tập phong phú từ mạng internet từ sống đem đến Tuy nhiên, khó khăn đề cập phần thực nghiệm, nhận thấy để phương pháp đạt hiệu cao, phát huy tác dụng địi hỏi nhiều thay đổi bản: nội dung, cách thức kiểm tra, đánh giá, hình thức tổ chức học tập cần phối hợp, hỗ trợ từ xã hội để đưa việc học đến với thực tế sống Khi chuẩn bị tiến hành thực nghiệm, lo lắng học lực em học sinh chọn thực nghiệm mức trung bình, liệu em bắt kịp học tập theo phương pháp đòi hỏi chủ động Từ khác biệt chất lượng kiến thức kĩ đạt em lớp thực nghiệm, nhận thấy hứng thú, hợp tác làm việc nhóm, hỗ trợ, hướng dẫn kịp thời giáo viên giúp em xác định cách thức học tập em làm tốt nhiệm vụ học tập mình, trình độ ban đầu em không quan trọng PHẦN KẾT LUẬN Sau thời gian gần năm, tác giả tìm hiểu sở lí luận, bước đầu tập thiết kế xây dựng vấn đề phi cấu trúc, lên kế hoạch tổ chức giảng dạy tiến hành thực nghiệm, đánh giá kết thực nghiệm Đó trình làm việc khơng thân tác giả mà cịn có hỗ trợ thiết thực từ thầy hướng dẫn, đồng nghiệp, ban giám hiệu nhà trường hợp tác thử nghiệm phương pháp em học sinh Kết thu nhận đóng góp thêm nghiên cứu với kết luận khả quan khả áp dụng phương pháp dạy học dựa vấn đề (PBL) vào giảng dạy trường phổ thông Việt Nam Nét thành công bật mà theo tác giả đánh giá thực đề tài: Về mục tiêu đào tạo: PBL có khả đáp ứng mục tiêu đào tạo người mới, đáp ứng hình thành kiến thức lẫn kĩ cần thiết cho phát triển sau học tập, phù hợp với mục tiêu định hướng giáo dục kỷ XXI UNESCO Về nội dung chất lượng nội dung học tập: Khi thực nghiệm, nội dung kiến thức cố định theo sách giáo khoa khơng cịn khơ khan, lập với thực tế, mà giáo viên lồng vào vấn đề thực, em dễ dàng liên kết kiến thức học với giới thực mà em sống Bên cạnh đó, kiến thức liên quan khơng nằm khung nội dung chuẩn chương trình em khai thác chia sẻ với nhau, làm cho lượng thông tin tăng lên gấp bội Nội dung kiến thức mở rộng mà chất lượng đảm bảo, em nhớ kiến thức lâu Qua kết kiểm tra so sánh với lớp đối chứng cho thấy, kết kiểm tra kiến thức đơn em cao, với số điểm trung bình lớp xấp xỉ Về môi trường học tập: khía cạnh cho thấy thay đổi bật Tinh thần, thái độ học tập học sinh có chuyển biến rõ rệt So với học mà phải thao thao bất tuyệt, lí giải, giải thích, khơng khí lớp học im ắng, đa phần hờ hợt với câu hỏi, tiết học PBL khơng khí lớp học sơi nổi, vui vẻ thân tình Về kết học tập: Với tri thức có từ hoạt động, làm việc, tìm tịi nhóm học sinh, kết kiểm tra cuối chương lớp thực nghiệm đạt kết tốt Thêm vào đó, tác giả thơng qua hoạt động nhóm để đánh giá kĩ có sau khóa học em Các đánh giá trình đánh giá kiến thức cho kết tương đồng nhau, chứng tỏ tiêu chí đánh giá xây dựng luận văn chấp nhận sử dụng Trong phương pháp dạy học truyền thống lấy kiến thức mục tiêu hàng đầu PBL cịn giúp học sinh phát triển kĩ tìm kiếm thơng tin, hợp tác, làm việc nhóm…kiến thức mơn học theo năm tháng em lãng quên, kĩ hình thành mài dũa công cụ tốt cho em sau đời Do đó, đánh giá kiến thức học sinh học được, phương pháp dạy học truyền thống đánh giá phát triển học sinh thời thời điểm mà em ôn bài, học để kiểm tra Từ tạo tâm lý, học xong em mau chóng quên đi, để tiếp nhận kiến thức Ngược lại, đánh giá PBL lại trình đánh giá lâu dài, dựa vào tham gia học tập kết đạt cuối khóa học Những điểm bật thu phần giúp khẳng định giả thuyết đưa ra: Khi xây dựng hệ thống vấn đề phi cấu trúc có tính thử thách gắn liền với thực tế giúp học sinh hình thành kỹ giải vấn đề tư phê phán, góp phần đổi phương pháp dạy học theo hướng tích cực hóa hoạt động học sinh, đồng thời nâng cao chất lượng dạy học Ngoài thành cơng kể học sinh, PBL cịn hội cho giáo viên nâng cao trình độ, chuyên môn, nghiệp vụ, cải thiện phát triển kĩ tư Để đạt kết bật nói trên, q trình thực ngiệm tác giả phải đối mặt với nhiều trở ngại: Những khó khăn tiến hành thực nghiệm đề tài: Về chủ quan: Dù tơi cố gắng tìm hiểu sở lý luận phương pháp, học hỏi trao đổi kinh nghiệm với giáo viên hướng dẫn, đồng nghiệp lâu năm thời gian có hạn lần tiếp xúc tiến hành thực nghiệm với phương pháp nên không tránh khỏi thiếu sót Về khách quan: • PBL phương pháp Việt Nam, nguồn tài liệu tham khảo tổ chức giảng dạy PBL hạn chế • Nhược điểm học sinh: khả trình bày, chưa quen làm việc nhóm, sử dụng cơng nghệ thơng tin để tìm kiếm thơng tin, ngoại ngữ, việc tự học, tự nghiên cứu cịn hạn chế • Điều kiện thời gian: (đây đặc điểm riêng trường nơi thực nghiệm) học sinh trường thực nghiệm có thời gian học hai buổi, với số lượng môn học Việt Nam nhiều (11 mơn / học kì), thời gian tự học em bị hạn chế, gây khó khăn nhóm tìm thời gian làm việc nhóm • Điều kiện thực tế lớp học: Lớp học đơng học sinh khiến việc quản lí nhóm, tổ chức nhóm gặp nhiều bất lợi Một nhóm PBL tốt nên có số thành viên vào khoảng 6-8 em, đó, nhờ trợ giúp hai thầy trợ giảng cơng tác quản lí nhóm, với số lượng học sinh nhóm q đơng, thời gian họp nhóm hạn chế nên gây nhiều cản trở hoạt động nhóm • Nội dung mơn học cấp phổ thơng cịn mang tính cố định • Cách thức kiểm tra - đánh giá việc học tập học sinh trường học nặng kiến thức, kĩ đánh giá thiên kĩ giải tập • Khi thầy cô tham gia dự giờ, đánh giá, rút kinh nghiệm khơng có tiêu chuẩn cụ thể để đánh giá giáo viên • Mối liên hệ nhà trường - xã hội chưa thật hỗ trợ công tác giáo dục Sau tiến hành thực nghiệm, thành thu rút học kinh nghiệm, khó khăn gặp phải, tơi có kiến nghị sau: Hiện tại, với điều kiện nội dung chương trình cố định theo sách giáo khoa dung lượng kiến thức cịn nhiều khơng nên áp dụng PBL cho tồn nội dung Ta đổi cách thức dạy học nhằm đạt hiệu cao cách ta nên chọn vài bài, chương có nội dung phù hợp với thực tế giảng dạy, khả làm việc nhóm, khả tìm kiếm thơng tin mà cho đảm bảo thời lượng dạy học theo phân phối để dạy PBL Đánh giá kết học tập học sinh nên dành thời gian cho em xây dựng tiêu chí đánh giá Để em chủ động q trình học tập, hiểu tiêu chí em làm việc cải thiện chưa tốt Các quan đầu ngành, trường học, cần có liên hệ kí kết hỗ trợ, tạo điều kiện cho học sinh tiếp xúc môi trường thực tế học Việc đánh giá giáo viên thực tương tự đánh giá học sinh - đánh giá trình, bao gồm mặt sau: kế hoạch giảng dạy, thái độ học sinh tham gia tiết học, tính hợp lí tổ chức lớp, kết học sinh có sau khóa học Hồn thành luận văn điều kiện giới hạn thời gian chắn cịn vấn đề phạm vi luận văn tơi chưa thể tìm hiểu sâu cịn vấn đề mà chưa biết, với kiến thức có phương pháp dạy học mới, tơi tiếp tục nghiên cứu áp dụng phương pháp vào số nội dung khác nhằm hướng đến việc dạy học tích cực hiệu DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO Từ cải cách giáo dục số nước rút học kinh nghiệm cho Việt Nam – PGS.TS.Nghiêm Đình Vỳ Quan điểm UNESCO bốn trụ cột giáo dục, Đặng Quốc Bảo, Giáo dục Thủ đô số - tháng 8/2010 Một số phương pháp dạy học tích cực, PGS.TS Vũ Hồng Tiến Một số vấn đề lý luận giáo dục chuyên nghiệp đổi phương pháp dạy học/ Nguyễn Quang Huỳnh - H.: ĐHQG Hà Nội, 2006 Một số sở lý luận cho việc đổi phương pháp dạy học nayTS Nguyễn Ánh Hồng, Khoa Giáo dục, ĐH KHXH Nhân văn (trích Nguyễn Uy Đức, Vân dụng đạy học theo chủ đề dạy học chương “Từ vi mô đến vĩ mô” lớp 12 THPT ban bản, 2009) Partners in learning, Microsoft (trích Nguyễn Minh Trí (2010), Vận dụng phương pháp dạy học khám phá vào dạy học chương chất khí (Vật lí 10 bản) nhằm phát triển tư học sinh, Đại học Sư phạm TPHCM) Historical Origins, Problem-Based Learning: An Introduction, James Rhem, Executive Editor http://www.ntlf.com/html/pi/9812/pbl_1.htm 10 Tài liệu Understanding problem-based learning 11 http://iae-pedia.org/Good_PBL_Lesson_Plans#PBL_Unit_Goals 12 Problem-based Learning: Using Ill-structured problems in Biology project Work 13 All Problems are Not Equal- Implications for Problem-Based Learning 14 Characteristics of Problems in Problem-based Learning_Nachamma Sockalingam_Thesis 15 Tài liệu Problem-Based Learning - PBL Tác giả: Frank Forsythe, trường Đại học Ulster Jordanstown 16 (Tài liệu 11-pbl) 17 (Tài liệu Prof Hale Pub 1_2) 18 (Tài liệu An introduction to Problem Based Learning - Jill McCarthy ) 19 A Briefing on Assessment in Problem-based Learning, Ranald Macdonald & Maggi Savin-Baden 20 Problem-Based Learning – PBL, Frank Forsythe, trường Đại học Ulster Jordanstown 21 Adult Learning and Retention: Factors anh Strategies, CAL 22 Đỗ Xuân Hội (2008), Bài giảng phương pháp dạy học dựa vấn đề, LST School, TP.HCM 23 Đỗ Xuân Hội (2009), Phương pháp giải tập trắc nghiệm, NXB Giáo dục 24 Nguyễn Thị Thu Thủy (2009), Luận văn thạc sĩ “Phương pháp dạy học dựa vấn đề vận dụng vào thiết kế giảng dạy chương VII “Mắt dụng cụ quang học” vật lí 11”, Đại học Sư phạm TPHCM 25 Nguyễn Đức Thâm, Nguyễn Ngọc Hưng (2001), Tổ chức hoạt động nhận thức cho học sinh dạy học vật lí trường phổ thơng, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội 26 Dương Trọng Bái, Vũ Thanh Khiết (2000), Từ điển vật lí phổ thơng, NXB Giáo dục 27 Phạm Viết Vượng (1997), Phương pháp luận nghiên cứu khoa học, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội 28 Dương Thiệu Tống (2002), Phương pháp nghiên cứu khoa học giáo dục tâm lí, NXB Đại học Quốc gia 29 Lev Tarasov (1973), Questions anh problems in school physics, Mir Publication, Moscow 30 Dr Allyn Walsh (2005), The tutor in PBL a Novice‘s guide, Mc Master University 31 Barbara Duch (2001), PBL learning House, Delaware University 32 Duch, B, Groh, S & Allen, D (2001), The Power of Problem-based Learning, Stylus, Virginia 33 Robert Delisle, How to use Problem-based Learning in the classroom, United State of America 34 David Boud Grahame E Feletti (1991), The Challenge of Problem-based Learning, Koran Page 35 Các website liên quan: http://www.udel.edu/inst/ http://www.hku.hk/earthsci/pbl/news.htm http://www.materials.ac.uk/index.asp http://pbln.imsa.edu/index.html Phụ lục 1: Hướng dẫn học sinh làm quen với phương pháp học tập dựa vấn đề - Problem Based Learning Học tập dựa vấn đề Ảnh: Phương pháp PBL khuyến khích hợp tác học tập thành viên nhóm Chào mừng em đến với hướng dẫn làm quen phương pháp PBL PBL tiến trình học tập mà em – người học – đóng vai trị trung tâm Khơng giống phương pháp dạy học truyền thống khác, PBl không cố làm mở đầu óc em lắp đầy vào kiện hình ảnh mà em nhắc lại chúng đựơc yêu cầu kì thi Thay trình bắt chước q trình học tập tự nhiên qua em học thông qua hoạt động, tạo mối kiên kết với kiến thức mà em biết, học tập dựa công tác với bạn khác học lỗi lầm em mắc phải Nếu em lần đầu biết đến PBL mơ hình học tập làm em thấy khó khăn, nản chí dễ hoảng Tuy nhiên “vạn khởi đầu nan” phải trải qua điều khó khăn ban đầu, đến em có kinh nghiệm học PLB tìm thấy mơ hình học tập tự do, thoải mái, thích hợp nhiều thử thách hơn, cung cấp hiểu biết sâu sắc vấn đề mà em phải trải qua trình học tập Nếu thực hành thường xuyên trở thành thói quen học tập tốt, giải vấn đề em gặp phải sau PBL đòi hỏi em phải hợp tác làm việc nhóm Trong em, biết đến câu tục ngữ: “Một làm chẳng nên non Ba chụm lại nên núi cao” Hiệu học tập cao em tham gia làm việc nhóm cách tích cực Trong PBL, em học nhóm nhỏ khoảng từ đến 12 người, tùy theo hoàn cảnh thành viên Em phải chắn chịu trách nhiệm việc học thân nhóm phải chắn em đáp ứng thời hạn đóng góp hiệu vào trình Hình : Nếu phương pháp học tập truyền thống giàng cho em cảm thấy tẻ nhạt, PBL tốt cho em Giáo viên hướng dẫn em suốt trình điều quan trọng phải ý giáo viên khơng phải để giải vấn đề cho em hay trả lời tất cảc câu hỏi để làm thỏa mãn em Đây coi cú sốc người coi việc dạy học trình truyền tải kiến thức Những nhà nghiên cứu cho học hay seminar truyền thống không giúp người học hiểu sâu sắc kiến thức PBL phương pháp đưa đến nhiều cách để giải vấn đề Các em đề nghị giáo viên hướng dẫn, cho dù em hướng, cho dù nguồn tài liệu em có thích hợp…, khơng hỏi câu hỏi trực tiếp vào vấn đề Khi em tham gia tiến trình em nhận có thất vọng trở ngại Điều phần trình học tập Nhưng sau tất điều đó, em học cách vượt qua trở ngại nhận thiếu sót, sai lầm q trình học tập Do đó, phương pháp PBL ngụ ý phải có khơng khí hợp tác hợp tác thành viên nhóm Các em đưa phát biểu ngớ ngẩn, em trở nên tốt thơng qua câu hỏi, em mắc lỗi lầm quan trọng nhìn lỗi lầm tự khắc phục Đó tính chất hồn hảo mơ hình học tập em nên nhìn nhận kinh nghiệm sau tiến trình PBL Quá trình Các em làm việc nhóm từ đến 12 người Nhớ mổi người nhóm có vai trị ngang khơng nhóm biết trước vấn đề cần giải quyết, mổi thành viên có kinh nghiệm trình độ kiến thức khác để đối mặt với vấn đề Mỗi nhóm cần có nhóm trưởng thư kí Trong suốt tiến trình PBL thành viên hoạt động nhóm trưởng thư ký nhiều thời điểm Nhóm trưởng có nhiệm vụ lên kế hoạch tiến hành buổi họp nhóm Một nhóm trưởng tốt người có kỹ tạo mối quan hệ cá nhân với giáo viên hướng dẫn em định để đánh giá lực em vai trị Nếu có, giáo viên cung cấp cho em bảng tiêu chí điều họ tìm kiếm để đánh giá lực em Thư ký chịu trách nhiệm ghi chép phổ biến biên họp để viết thành báo cáo tóm tắt hoạt động nhóm vào cuối q trình Khi thành viên nhóm làm việc thư ký suốt chu trình PBL, người có văn để đánh giá Bản báo cáo cần phổ biến cho thành viên cịn lại nhóm để tất thành viên có hổ sơ thảo luận kết trình Tiến trình PBL theo bước sau: 1.Giáo viên nhóm nhận vấn đề, giáo viên yêu cầu em làm rõ từ ngữ liên quan đến vấn đề có nhóm không hiểu từ vấn đề khái niệm hay lý thuyết theo chữ từ Bất câu hỏi chất vấn giải thơng qua từ điển! Giáo viên yêu cầu nhóm xác định họ nghĩ vấn đề Trong giai đoạn này, em khơng biết, khơng có đầu mối kiến thức cố hữu vấn đề điều rõ ràng giai đoạn Một vài câu hỏi đựơc biết câu trả lời điều khơng quan trọng Điều quan trọng cho nhóm để bắt đầu khám phá vấn đề liên quan đến vấn đề chính- suy nghĩ cần thiết Mỗi buổi Brainstorming tổ chức để xác định, chia sẻ điều biết tài liệu mơn học nhóm thời điểm Thư ký ghi biên để xác định từ vấn đề vừa thảo luận Giáo viên đảm bảo danh sách rõ ràng điều biết, chưa rõ ràng cần nghiên cứu cụ thể thành lập.Bước thiết kế nhằm giúp nhóm hiểu vấn đề xung quanh vấn đề Các nhóm đồng ý mục tiêu học tập mà họ phải nghiên cứu trước buổi báo cáo tới Học cá nhân – tùy thuộc vào lộ trình nghiên cứu mà nhóm định, thành viên giải tất mục tiêu học tập mục tiêu cụ thể định cá nhân Cách thứ tốn nhiều thời gian tránh việc ghi nhớ nhóm hợp tác dựa kinh nghiệm học tập Tuy nhiên, lựa chọn thứ hai dẫn đến nổ lực kiến thức hiểu biết cá nhân Bạn cung cấp danh sách tài liệu tham khảo trình nghiên cứu bạn Nhóm họp lần thứ hai Mỗi mục tiêu học tập xem xét thành viên đóng góp kết nghiên cứu họ đưa thảo luận nhóm Có gợi ý điều thực cách thức thơng qua thảo luận nhóm Và cuối giai đoạn thư ký có thời gian dịnh để viết biên báo cáo Nhóm sau đưa vấn đề xa trình bắt đầu lặp lại bước Phụ lục 2: PHIẾU KHẢO SÁT Phiếu đựơc thiết kế nhằm thu thập thông tin nhằm đánh giá hiểu biết em phần mơn học Vật lý Qua đó, tạo điều kiện giúp giáo viên hiểu cảm thụ kiến thức em sau đợt thi, điểu chỉnh phương pháp giảng dạy theo hướng phù hợp Mong em tiến hành làm phiếu khảo sát trung thực, nhiệt tình Câu 1: Tính chất sau phân tử ? A Chuyển động không ngừng B Chuyển động nhanh nhiệt độ vật cao C Có lúc đứng yên, có lúc chuyển D động? Giữa phân tử có khoảng cách Câu 2: Tính chất sau phân tử vật chất thể khí ? A Chuyển động hỗn loạn B Chuyển động không ngừng C Chuyển động hỗn loạn không D Chuyển động hỗn loạn xung quanh ngừng vị trí cân cố định Câu 3: Trong đại lượng sau đây, địa lượng thơng số trạng thái lượng khí? A Thể tích B Khối lượng C Nhiệt độ tuyệt đối D Áp suất Câu 4: Một khối khí lý tưởng đưởc nhốt bình kín Khi tăng nhiệt độ khối khí từ 1000C lên 2000C Áp suất khối khí bình sẽ: A Có thể tăng giảm B Tăng lên lần áp suất cũ C Tăng lên lần áp suất cũ D Tăng lên lần áp suất cũ Câu 5: Khi nhiệt độ tuyệt đối tăng lên 6K A 60C Nhiệt độ Celcius (0C) tăng B Nhiệt độ Celcius (0C) tăng 2670C C Nhiệt độ Celcius (0C) tăng 2790C D 60C Nhiệt độ Celcius (0C) tăng Câu 6: Độ khơng tuyệt đối nhiệt độ đó: A Nước đơng thành đá B Tất chất hóa rắn C Tất chất khí hóa lỏng D Chuyển động nhiệt phân tử dừng lại Câu 7: Đọc tên trình biến đổi chu trình cho đồ thị sau: A B C D Đẳng áp – đẳng nhiệt – đẳng tích Đẳng áp – đẳng tích – đẳng nhiệt Đẳng tích – đẳng áp – đẳng nhiệt Đẳng tích – đẳng nhiệt – đẳng áp Câu 8: Thiết bị sau có nguyên lý hoạt động tương tự máy lạnh: A B C D Quạt máy Tủ kem Lị vi sóng Máy sười Câu 9: Nếu hai vật có nhiệt độ đặt tiếp xúc thì: A Năng lượng truyền từ vật sang vật khác thể tích vật khơng thay đổi B Năng lượng truyền từ vật sang vật khác nội vật không thay đổi C Năng lượng truyền từ vật sang vật khác vật có nhiệt độ tăng, vật có nhiệt độ giảm D Khơng có lượng trao đổi hai vật Câu 10: Chiều truyền nhiệt lượng tự nhiên hai vật phụ thuộc vào: A B C D Áp suất hai vật Nhiệt độ hai vật Thể tích hai vật Trạng thái (rắn, lỏng, khí) hai vật Câu 11: Mội chất lạnh (Gas lạnh) đóng vai trị hoạt động máy lạnh? Nếu hết gas lạnh máy lạnh có cịn làm việc khơng? Câu 12: Em có biết máy lạnh người ta lại sử dụng dây đồng? ……………………………………………………………………………………… Câu 13: Theo em, muốn chế tạo máy lạnh cần phận ? Câu 14: Em có biết máy lạnh tiết kiệm điện khác máy lạnh bình thường không? Câu 15: Để sử dụng máy lạnh có hiệu quả, tốn theo em cần phải làm gì? ... hình học tập sở vấn đề (Problem based learning)? ?? vào tổ chức dạy học chương “Chất khí” ? ?Cơ sở nhiệt động lực học? ?? Vật lí 10 ban Cơ bản? ?? MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU Tìm hiểu sở lý luận, điều kiện áp dụng. .. luận chương 68 Chương 69 THIẾT KẾ VẤN ĐỀ VÀ ĐỊNH HƯỚNG TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CÁC CHƯƠNG “CHẤT KHÍ” VÀ “CƠ SỞ CỦA NHIỆT ĐỘNG LỰC HỌC” VẬT LÍ 10 BAN CƠ BẢN... Nghiên cứu sở lý luận đổi phương pháp dạy học - Nghiên cứu sở lý luận phương pháp dạy học sở vấn đề vận dụng vào chương “Chất khí” ? ?Cơ sở nhiệt động lực học? ?? sách giáo khoa Vật lý 10 ban Cơ - Nghiên