Tìm hiểu hiệu quả tu từ của phép điệp trong các văn bản thơ thuộc chương trình tiếng việt ở tiểu học

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC LÊ THỊ THÚY NGÂN TÌM HIỂU HIỆU QUẢ TU TỪ CỦA PHÉP ĐIỆP TRONG CÁC VĂN BẢN THƠ THUỘC CHƯƠNG TRÌNH TIẾNG VIỆT Ở TIỂU HỌC KHÓA LU

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2

KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC

LÊ THỊ THÚY NGÂN

TÌM HIỂU HIỆU QUẢ TU TỪ CỦA PHÉP ĐIỆP TRONG CÁC VĂN BẢN THƠ THUỘC CHƯƠNG TRÌNH TIẾNG VIỆT Ở TIỂU

HỌC

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

Chuyên ngành: Tiếng Việt

Người hướng dẫn

Th.S – GVC: Phan Thị Thạch

Hà Nội - 2012

LỜI CẢM ƠN

Sau một thời gian cố gắng, nỗ lực của bản thân, đề tài khóa luận đã được hoàn thành Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Phòng Đào tạo Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2, tới các thầy cô giáo trong Khoa Giáo dục Tiểu học đã tạo điều kiện thuận lợi để em hoàn thành đề tài khóa luận của mình

Đặc biệt, em xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn tới cô giáo,Th.S Phan Thị Thạch đã trực tiếp hướng dẫn và chỉ bảo tận tình để em hoàn thành tốt khóa luận

Em xin chân thành cảm ơn!

Hà Nội, tháng 5 năm 2012

Sinh viên thực hiện

Lê Thị Thúy Ngân

LỜI CAM ĐOAN

Đề tài “Tìm hiểu hiệu quả tu từ của phép điệp trong các văn bản thơ thuộc chương trình Tiếng Việt ở Tiểu học” được nghiên cứu và hoàn thành trên cơ sở kế thừa và phát huy những công trình nghiên cứu có liên quan của các tác giả khác, cộng với sự cố gắng, phấn đấu của bản thân và sự giúp đỡ nhiệt tình của cô giáo, Th.S Phan Thị Thạch

Chúng tôi xin cam đoan đề tài nghiên cứu này chưa được tác giả nào nghiên cứu

Hà Nội, tháng 5 năm 2012

Sinh viên thực hiện

Lê Thị Thúy Ngân

MỤC LỤC

Trang

MỞ ĐẦU 1

1 Lí do chọn đề tài 1

2 Lịch sử vấn đề 2

3 Đối tượng nghiên cứu 4

4 Mục đích nghiên cứu 4

5 Nhiệm vụ nghiên cứu 5

6 Phạm vi nghiên cứu 5

7 Phương pháp nghiên cứu 5

NỘI DUNG 7

Chương 1 : Cơ sở lí luận chung 7

1.1.Cơ sở ngôn ngữ học 7

1.1.1.Phép điệp 7

1.1.1.1.Khái niệm 7

1.1.1.2 Phân loại các kiểu điệp trong tiếng Việt 7

1.1.2 Văn bản, các đặc trưng của văn bản 13

1.1.2.1 Khái niệm 13

1.1.2.2 Các đặc trưng của văn bản 13

1.2 Cơ sở lí luận văn học 15

1.2.1 Định nghĩa về thơ 15

1.2.2 Đặc trưng của thơ 15

1.3 Cơ sở tâm lí học 17

1.3.1 Năng lực tư duy của HS tiểu học 17

1.3.1.1 Khái niệm tư duy 17

1.3.1.2 Hai giai đoạn của tư duy 17

1.3.1.3 Năng lực tư duy của HS tiểu học 18

1.3.3 Năng lực sử dụng ngôn ngữ để giao tiếp và tư duy của HS tiểu học 19

1.4 Tiểu kết 20

Chương 2: Miêu tả kết quả thống kê, phân loại phép điệp trong các văn bản thơ thuộc chương trình SGK Tiếng Việt lớp 2, 3 21

2.1 Xác định tiêu chí thống kê, phân loại phép điệp 21

2.2 Miêu tả kết quả thống kê, phân loại phép điệp trong các văn bản thơ 22

2.3 Nhận xét sơ bộ từ kết quả thống kê, phân loại 27

Chương 3 : Hiệu quả tu từ của phép điệp trong các văn bản thơ thuộc chương trình Tiếng Việt lớp 2, lớp 3 30

3.1 Phép điệp tu từ với việc triển khai nội dung chủ đề của tác phẩm 30

3.2 Hiệu quả của phép điệp tu từ đối với việc nhấn mạnh nội dung được phản ánh trong tác phẩm 35

3.3 Phép điệp tu từ với việc tạo tính liên kết trong tác phẩm thơ 38

3.4 Hiệu quả của phép điệp tu từ đối với việc tạo nhạc điệu cho thơ 41

Kết luận 47

Tài liệu tham khảo 49

MỞ ĐẦU

1 Lí do chọn đề tài

Thơ là một trong những thể loại đặc thù của văn bản nghệ thuật ngôn

từ Từ khi thể loại này được ra đời đến nay đã có không biết bao nhiêu người bàn về nó Mỗi một người lại góp một cách cảm nhận và lời bàn luận riêng về thơ

Nhà thơ Tố Hữu cho rằng:

“Nhà thơ là sự thể hiện con người và thời đại, là tiếng nói đồng ý, đồng chí, đồng tình.”

Nhà thơ Đuy Bec lây nhận thức : “Thơ là người thư kí trung thành của những trái tim.”

Nhà thơ Mã Giang Lân (1997) xuất phát từ nhận xét về tính chất đặc thù của thơ dân tộc đã phần nào lí giải hiện tượng vì sao nhiều người tìm tòi, nghiên cứu về thơ và sự cần thiết phải tiếp tục tìm hiểu về nó

“Thơ Việt Nam, thơ Á Đông nói chung đa dạng phong phú, uyển chuyển, hàm súc, hiện tượng thơ biến hóa, dù là thơ cổ mang nhiều nét tượng trưng ước lệ vẫn nói lên được nhiều mặt đời sống tinh thần của con người Do vậy, từ nhiều môi trường, hoàn cảnh khác nhau, từ những địa vị xã hội và tư thế khác nhau con người đã tìm đến thơ và bàn luận về nó.”

Với mong muốn góp thêm một tiếng nói nhỏ bé của mình để làm giàu hơn những lời bàn luận về thơ - một thể loại mà cách dùng ngôn ngữ trong đó

có phép điệp đã tạo ra cái ma lực đặc biệt làm say đắm lòng người, chúng tôi

đã lựa chọn đề tài: “Tìm hiểu hiệu quả tu từ của phép điệp trong các văn bản thơ thuộc chương trình Tiếng Việt ở Tiểu học.”

2 Lịch sử vấn đề

Nghiên cứu về thơ, về cách dùng ngôn ngữ trong thơ là một vấn đề đã được nhiều người quan tâm, tìm hiểu Có thể khái quát việc nghiên cứu thơ theo mấy hướng cơ bản sau:

2.1 Nghiên cứu thơ từ góc nhìn của lí luận văn học

Chúng tôi có thể kể ra đây tên tuổi của một số nhà lí luận văn học tiêu biểu, cùng với những thành tựu về thơ:

- Bùi Công Hùng, “Góp phần tìm hiểu nghệ thuật thơ ca”, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội, 1983

- Nguyễn Xuân Nam, “Thơ, tìm hiểu và thưởng thức”, Nxb Tác phẩm mới, 1985

- Mã Giang Lân, “Tìm hiểu thơ”, Nxb Thanh niên, 1997

- Trần Đình Sử, “Những thế giới nghệ thuật thơ”, Nxb Giáo dục, 1997

- Đỗ Lai Thúy, “Mắt thơ”, Nhà văn hóa thông tin, 2000

- Trần Đình Sử (Chủ biên), La Khắc Hòa, Phùng Ngọc Kiên, Nguyễn Xuân Nam,

“Lí luận văn học, tập 2, Tác phẩm và thể loại”, Nxb Đại học Quốc Gia

Hà Nội, 2010

Trong những công trình khoa học kể trên, các tác giả chủ yếu tập trung trình bày những vấn đề lí luận cơ bản về thơ như:

- Định nghĩa - khái niệm về thơ

- Nêu đặc trưng của thơ về mặt kết cấu, hình tượng nghệ thuật, nhân vật trữ tình, giọng điệu, các phương thức thể hiện Các thể thơ trong nền thi ca Việt Nam và các khuynh hướng thơ

Vì mục đích trình bày kết quả nghiên cứu về những vấn đề lí luận có

cho nên việc nghiên cứu hiệu quả của một biện pháp tu từ như phép điệp không thuộc đối tượng và phạm vi nghiên cứu của các nhà lí luận văn học 2.2 Nghiên cứu về thơ từ góc nhìn của các nhà ngôn ngữ học

Thông qua những công trình khoa học, một số nhà Việt ngữ học đã góp thêm những phát hiện mới về thơ, làm phong phú hơn những nội dung nghiên cứu về thể loại này Có thể kể ra đây một số tác giả của những công trình tiêu biểu như:

- Phan Ngọc, “Tìm hiểu phong cách Nguyễn Du trong Truyện Kiều”, Nxb Đại học và Trung học chuyên nghiệp, 1983

- Đinh Trọng Lạc (Chủ biên), Nguyễn Thái Hòa, “Phong cách học Tiếng Việt”, Nxb Giáo dục, 1993, 1995, 1998

Trong hai công trình nghiên cứu (1983,1995), Phan Ngọc đã góp thêm một cách định nghĩa mới về thơ từ góc nhìn ngôn ngữ học Bằng những hiểu biết phong phú của một nhà ngôn ngữ học, ông đã nghiên cứu Truyện Kiều để chỉ ra cá tính sáng tạo của Nguyễn Du trong cách dùng ngôn ngữ nghệ thuật Theo hướng đó, ông đã tìm hiểu phong cách của tác giả trong thơ Nguyễn Trãi, Nguyễn Bỉnh Khiêm, đồng thời, đề xuất một số mẹo dịch thơ từ chữ Hán sang chữ Việt

Các nhà phong cách học như: Đinh Trọng Lạc, Cù Đình Tú, Nguyễn Thái Hòa,…trong các giáo trình nghiên cứu về phong cách học Tiếng Việt đã dành một phần đáng kể để giới thiệu khái quát về phép điệp trong hệ thống các biện pháp tu từ tiếng Việt Ở đây, họ đã trình bày một số vấn đề lí luận cơ bản như: khái niệm về phép điệp, cách phân loại phép điệp,… Mặc dù trong các giáo trình đó, các tác giả có lấy các ví dụ thơ nhưng nhằm mục đích minh họa để soi sáng một lí thuyết nào đó của phong cách học

2.3 Việc nghiên cứu về phép điệp của sinh viên trường Đại học sư phạm Hà Nội 2

Gần đây, nghiên cứu phép điệp trong các văn bản (VB) nghệ thuật cũng thu hút nhiều sinh viên khi làm khóa luận tốt nghiệp Có thể kể ra đây những

đề tài khóa luận và tác giả đã thực hiện đề tài đó:

- “Hiệu quả tu từ của phép điệp ngữ trong thơ Việt Nam hiện đại”, Nguyễn Tố Tâm, sinh viên K24B, khoa Ngữ Văn, 2002

- “Hiệu quả tu từ của phép điệp từ ngữ trong thơ Nguyễn Bính”, Trần Thị Thanh Bình, sinh viên K28, khoa Ngữ Văn, 2006

- “Hiệu quả của phép lặp cú pháp trong một số văn bản chính luận”, Đinh Thị Hồng Duyên, sinh viên K29, khoa Ngữ Văn, 2007

- “Hiệu quả tu từ của phép điệp ngữ trong thơ lục bát hiện đại Đồng Đức Bốn”, Trần Thị Minh Yến, sinh viên K31, khoa Ngữ Văn, 2009

Nhìn chung việc nghiên cứu về phép điệp trong thơ thu hút nhiều bạn sinh viên khoa Ngữ Văn, trường Đại học sư phạm Hà Nội 2 Song, các đề tài nghiên cứu của họ chỉ đề cập tới một phép điệp cụ thể như: điệp từ ngữ, điệp ngữ âm hoặc điệp cú pháp trong thơ của một tác giả trong nền thơ Việt Nam hiện đại

Tổng thuật tình hình nghiên cứu về phép điệp, chúng ta thấy đây không phải là một vấn đề hoàn toàn mới vì đã có nhiều người quan tâm nghiên cứu Nhưng “Tìm hiểu hiệu quả tu từ của phép điệp trong các văn bản thơ thuộc chương trình Tiếng Việt ở Tiểu học” chắc chắn là một vấn đề không cũ vì nó chưa trùng lặp với bất kì một đề tài nào

3 Đối tượng nghiên cứu

Tìm hiểu hiệu quả tu từ của phép điệp trong VB thơ thuộc chương trình Tiếng Việt ở Tiểu học

4 Mục đích nghiên cứu

dung cho tác phẩm thuộc thể loại này Từ đó, trang bị cho bản thân những cách thức cần thiết giúp học sinh (HS) tiểu học tiếp cận với văn bản thơ để nâng cao năng lực cảm thụ về thơ

5 Nhiệm vụ nghiên cứu

5.1 Tổng hợp những vấn đề lí luận về thơ, về cách dùng phép điệp trong thơ

5.2 Thống kê, khảo sát những cách dùng phép điệp (điệp ngữ âm, điệp

từ ngữ, lặp cú pháp) trong các VB thơ thuộc phạm vi nghiên cứu

5.3 Sử dụng các phương pháp nghiên cứu để chỉ ra hiệu quả của phép điệp trong việc tạo giá trị nội dung, giá trị nghệ thuật cho các VB thơ thuộc chương trình sách giáo khoa (SGK) Tiếng Việt lớp 2, lớp 3

6 Phạm vi nghiên cứu

6.1 Giới hạn nội dung nghiên cứu

Bám sát đối tượng, thực hiện các nhiệm vụ nghiên cứu để đạt mục đích

đã đặt ra

6.2 Giới hạn, phạm vi thống kê, khảo sát

Tập trung khảo sát, thống kê việc sử dụng phép điệp trong 68 bài thơ thuộc phân môn Tập đọc, Chính tả của SGK Tiếng Việt lớp 2, lớp 3

7 Phương pháp nghiên cứu

7.1 Phương pháp tổng hợp

Đây là phương pháp được tác giả khóa luận vận dụng để tổng hợp những vấn đề lí luận có liên quan đến thơ, đến phép điệp trong các công trình nghiên cứu của các nhà khoa học

Phương pháp này còn được chúng tôi vận dụng để rút ra hoặc nhận xét các kết luận từ kết quả nghiên cứu về phép điệp

7.2 Phương pháp thống kê, phân loại

Phương pháp này được chúng tôi vận dụng để thống kê số lượng VB thơ trong chương trình Tiếng Việt lớp 2, lớp 3, đồng thời thống kê, phân loại việc sử dụng phép điệp trong các VB đó

7.3 Phương pháp phân tích ngữ cảnh

Trong khóa luận, chúng tôi sử dụng phương pháp này để phân tích các ngữ liệu có sử dụng phép điệp nhằm chỉ ra hiệu quả của biện pháp tu từ đó 7.4 Ngoài các phương pháp kể trên, trong quá trình xử lí đề tài, chúng tôi còn sử dụng một số phương pháp khác như: miêu tả, so sánh,…

1.1.1.2 Phân loại các kiểu điệp trong Tiếng Việt

Căn cứ vào bình diện mà phép điệp được sử dụng, chúng tôi phân chia thành: điệp ngữ âm, điệp từ ngữ và điệp cú pháp (lặp cú pháp)

a Điệp ngữ âm và những kiểu điệp ngữ âm trong tiếng Việt

 Khái niệm

Điệp ngữ âm là một biện pháp tu từ, trong đó người nói có ý thức sử dụng các yếu tố âm thanh ngôn ngữ theo một quy luật nào đó nhằm mục đích

tu từ

 Một số kiểu điệp ngữ âm trong tiếng Việt

 Điệp phụ âm đầu

Điệp phụ âm đầu là một trong những biện pháp tu từ ngữ âm, trong đó, người nói sử dụng các tiếng có phụ âm đầu giống nhau nhằm tạo âm hưởng

và sức biểu cảm cho lời

Nỗi niềm chi rứa Huế ơi !

Mà mưa xối xả trắng trời Thừa Thiên

(Tố Hữu)

 Điệp vần

Điệp vần là biện pháp tu từ ngữ âm, trong đó, cá nhân người nói có ý thức sử dụng các tiếng có vần giống nhau, hoặc gần giống nhau để tạo vần điệu cho lời

Ví dụ 1:

Câu hát căng buồm với gió khơi, Đoàn thuyền chạy đua cùng mặt trời, Mặt trời đội biển nhô màu mới, Mắt cá huy hoàng muôn dặm phơi

(Đoàn thuyền đánh cá, Huy Cận)

Ví dụ 2:

Dòng sông mới điệu làm sao Nắng lên mặc áo lụa đào thướt tha

Trưa về trời rộng bao la

Áo xanh sông mặc như là mới may

(Dòng sông mặc áo, Nguyễn Trọng Tạo)

Ví dụ 3:

Lá bàng đang đỏ ngọn cây Sếu giang mang lạnh đang bay ngang trời

Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi

(Tây Tiến, Quang Dũng)

Điệp từ ngữ là biện pháp tu từ ngữ nghĩa trong đó, cá nhân có ý thức sử dụng lặp lại một số các từ ngữ có hình thức giống nhau nhằm mục đích tu từ

 Một số kiểu điệp từ ngữ trong Tiếng Việt

 Điệp cách quãng

Những từ ngữ có hình thức giống nhau được cá nhân lặp lại có ý thức

và giữa chúng có các từ ngữ khác đan xen, đó là kiểu điệp cách quãng

Ví dụ 1:

Chỉ mong người sống có tình Cho sông hết lũ, cho mình vẫn ta

Cho sao thành dải ngân hà Thương yêu chỉ biết thật thà thế thôi

(Xéo gai anh chẳng sợ đau, Đồng Đức Bốn)

Ví dụ 2:

Bé học giỏi, bé nết na

Bé là cô Tấm, bé là con ngoan

(Cô Tấm của mẹ, Lê Hồng Thiện)

 Điệp nối tiếp liên tục (điệp liền)

Điệp liền là sử dụng lặp lại các từ ngữ có hình thức ngữ âm giống nhau

và các từ đó được đặt ở vị trí liền nhau trong một ngữ đoạn

Ví dụ 1 :

Đêm qua dưới bến xuôi đò Thương nhau qua cửa tò vò nhìn nhau

Anh đi đấy, anh về đâu

Cánh buồm nâu, cánh buồm nâu, cánh buồm…

(Vô đề, Nguyễn Bính)

Ví dụ 2 :

Con chim chiền chiện

Bay vút, vút cao

Lòng đầy yêu mến Khúc hát ngọt ngào

(Con chim chiền chiện, Huy Cận)

 Điệp nối tiếp cuối đầu (điệp móc xích)

Những từ, ngữ có hình thức ngữ âm giống nhau được cá nhân sử dụng lặp lại có ý thức và được sắp xếp ở vị trí cuối ngữ đoạn liền trước, đầu ngữ đoạn liền sau Cách sử dụng từ ngữ như vậy sẽ cho ta kiểu điệp nối tiếp cuối đầu

Ví dụ 1:

Cùng trông lại mà cùng chẳng thấy

Thấy xanh xanh những mấy ngàn dâu

Ngàn dâu xanh ngắt một màu

Lòng chàng ý thiếp ai sầu hơn ai

(Chinh phụ ngâm, Đoàn Thị Điểm)

Ví dụ 2:

Lá ngô lay ở bờ sông

Bờ sông vẫn gió, người chưa thấy về

(Bờ sông vẫn gió, Trúc Thông)

 Điệp vòng tròn

Điệp vòng tròn là cách cá nhân có ý thức sắp xếp các từ, ngữ lặp lại ở các vị trí: mở đầu và kết thúc một ngữ đoạn Ngữ đoạn đó có thể là một câu, một đoạn VB hay một VB

Ví dụ 1:

Rơi rơi, dìu dịu, rơi rơi…

Trăm muôn giọt lệ nối lời vu vơ

(Buồn đêm mưa, Huy Cận)

Ví dụ 2:

Chim ri là dì sáo sậu

Sáo sậu lá cậu sáo đen Sáo đen là em tu hú

Ví dụ 2 :

Pháp chạy Nhật hàng Vua Bảo Đại thoái vị

C V C V C V

(Tuyên ngôn độc lập, Hồ Chí Minh)

1.1.2 Văn bản, các đặc trưng của văn bản

1.2.1.1 Khái niệm

“Văn bản là một loại đơn vị được làm thành từ một khúc đoạn lời nói hay lời viết, hoặc lớn hoặc nhỏ, có cấu trúc, có đề tài…loại như một truyện

kể, một bài thơ, một đơn thuốc, một biển chỉ đường,…”

(Bách khoa thư ngôn ngữ và ngôn ngữ học, 1994, R E Asher chủ biên - Dẫn

theo Diệp Quang Ban, 2003, tr 50)

1.1.2.2 Các đặc trưng của văn bản

a Về mặt kết cấu

Mỗi VB có một khuôn hình riêng (kết cấu riêng) Các VB thơ thuộc thể loại VB nghệ thuật Theo Đinh Trọng Lạc, đây là loại VB có khuôn hình mềm dẻo

b Về mặt nội dung

Mỗi VB thường thể hiện một chủ đề Chủ đề đó được khai triển và duy trì theo mục đích giao tiếp của người tạo lập VB

c Về mặt chức năng

Bùi Minh Toán - Lê A - Đỗ Việt Hùng (1997), quan niệm:

“Văn bản vừa là phương tiện, vừa là sản phẩm của hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ.”

Từ đó, các tác giả khẳng định:

“Văn bản cũng đảm nhận hai chức năng chính: là phương tiện giao tiếp

và là công cụ tư duy của con người.”

Tuy vậy, trong từng phạm vi giao tiếp, sự thể hiện các chức năng cơ bản trên ở mỗi loại VB lại có sự khác biệt Ngôn ngữ văn chương có thể đảm nhiệm nhiều chức năng như: phản ánh, biểu cảm, truyền cảm, thẩm mĩ, giải trí,…

d Mạch lạc và liên kết

Trong cuốn “Ngữ pháp Tiếng Việt” (2000), Diệp Quang Ban cho rằng:

“Ở mỗi VB, mạch lạc là yếu tố rất quan trọng Nó là cái làm cho VB là

“văn bản”.”

Theo cách trình bày của tác giả,chúng ta có thể hiểu mạch lạc được thể hiện trước hết ở cách diễn đạt trong sáng, trôi chảy một nội dung tư tưởng, tình cảm Nhờ vậy, tính thống nhất của đề tài chủ đề được đảm bảo

Trong VB, liên kết cũng là yếu tố không thể thiếu Để đảm bảo tính mạch lạc, chặt chẽ của VB, người tạo lập phải sử dụng kết hợp các phép liên kết hình thức (phép nối, phép thế, phép điệp, phép liên tưởng) và phép liên kết nội dung (liên kết chủ đề, liên kết lô gích)

e Về số lượng phương tiện được dùng để tạo lập văn bản

Thông thường VB được tạo ra bằng nhiều câu Ở đó, các câu được trình bày theo quan hệ tuyến tính và chúng được tổ chức theo một kết cấu (một khuôn hình nhất định)

Diệp Quang Ban (2000) cho rằng : Đây chính là cơ sở hiện thực cho mạch lạc và liên kết

g Tính trọn vẹn, tương đối của văn bản

Theo Diệp Quang Ban (2000), đặc trưng này của văn bản được thể hiện

ở các yếu tố định biên đầu và cuối VB Nhờ có đặc trưng này, VB thực sự là một chỉnh thể thống nhất, trọn vẹn cả về nội dung và hình thức

1.2 Cơ sở lí luận văn học

Các nhà khoa học khi nghiên cứu về đặc trưng thể loại đã trình bày một

số lí thuyết cơ bản về thơ như sau :

Ở Việt Nam, mỗi một nhà khoa học hoặc nhà thơ, từ một góc nhìn cụ thể đã đưa ra cách định nghĩa riêng về thể loại này

Đề cao mối quan hệ giữa thơ với cuộc đời, Lưu Trọng Lư (1961) cho rằng : “Thơ là sự sống tập trung cao độ, là cái lõi của cuộc sống.”

Từ góc nhìn của một nhà ngôn ngữ học, Phan Ngọc viết : “Thơ là cách

tổ chức ngôn ngữ hết sức quái đản để bắt người tiếp nhận phải nhớ, phải cảm xúc và suy nghĩ do chính hình thức tổ chức ngôn ngữ này.”

(Mã Giang Lân, tr.15)

Tổng hợp các định nghĩa vầ thơ của Đông, Tây, Kim Cổ, Mã Giang Lân đã đưa ra một cách hiểu về thơ như sau : “Thơ là một thông báo thẩm mĩ trong đó có kết hợp bốn yếu tố Ý – Tình – Hình – Nhạc.”

1.2.2 Đặc trưng của thơ

Trong bài “Mấy ý nghĩ về thơ”, Nguyễn Đình Thi đã chỉ ra thơ có những đặc trưng cơ bản sau :

a Thơ là tiếng nói đầu tiên, tiếng nói thầm kín và là tiếng nói mãnh liệt nhất của tâm hồn thi sĩ trước cuộc sống Theo tác giả : “Cảm xúc là phần xương thịt hơn cả của đời sống tâm hồn.”

b Thơ phải có tư tưởng,có ý thức về bất cứ cảm xúc tình tự nào cũng dính liền với suy nghĩ của con người Nhưng tư tưởng trong thơ không phải là cầu

kì, mơ hồ mà đó là tư tưởng gắn liền với cuộc sống ở trong cuộc sống

c Tình cảm, cảm xúc, tư tưởng trong thơ phải được biểu hiện bằng hình ảnh Hình ảnh thơ là những hình ảnh thật nảy lên khi tâm hồn thi sĩ sống trong một cảnh huống, một trạng thái nào đó Những hình ảnh đó phải thực và đẹp, phải có sức lôi cuốn, lay động người đọc.Theo Nguyễn Đình Thi, hình ảnh thơ trước hết là những hình ảnh tự nhiên mà nhà thơ phát hiện từ cuộc sống Nhưng đó là sự phát hiện tinh tế để nhận ra, nó rất gần gũi nhưng lại rất mới, rất lạ

d Tiếng nói trong thơ rất kì diệu

Sự kì diệu đó thể hiện ở các chữ, các tiếng trong thơ ngoài chức năng biểu hiện ý niệm còn có chức năng biểu cảm, truyền cảm và gợi lên những điều nằm ngoài các phương tiện ngôn ngữ Chính sự kì diệu đó đã làm nên đặc thù “Thi tại ngôn ngoại” cho thơ

Sự kì diệu của tiếng nói trong thơ còn thể hiện ở nhịp điệu của nhạc thơ Theo Nguyễn Đình Thi, nhịp điệu trong thơ trước hết biểu hiện ở cái nhạc điệu bên ngoài, được tổ chức bằng sự ngắt nghỉ giữa các tiếng, sự lên bổng xuống trầm nhờ vận dụng thanh điệu Tuy vậy, để làm nên cái tinh điệu cho thơ còn có một thứ nhạc rất quan trọng, đó là nhạc điệu bên trong tâm hồn của thi sĩ - thứ nhạc điệu tạo ra từ sự giao hòa của hình ảnh, tình và ý trong thơ

Từ việc chỉ ra những đặc trưng, đặc thù của thơ, Nguyễn Đình Thi đã nhấn mạnh: “Thơ là tổng hợp, là kết tinh Văn xuôi không được phép đòi hỏi mười phân hoàn hảo, nhưng thơ luôn đòi hỏi sự toàn bích”

1.3 Cơ sở tâm lí học

Các em HS tiểu học ở Việt Nam cũng như rất nhiều các quốc gia khác trên thế giới đều có độ tuổi từ 6 đến 11 tuổi Đây là giai đoạn, ở các em có nhiều biến đổi quan trọng về tâm, sinh lí Ở tuổi này, do phải chuyển đột ngột

từ hoạt động chơi là chủ yếu sang hoạt động học là chủ yếu nên các em có rất nhiều bỡ ngỡ, đặc biệt là đầu năm học lớp 1 Từ lớp 2 trở đi, các em sẵn sàng hơn trong học tập, thích nghi tốt hơn với các hoạt động có kỉ cương của nhà trường Tuy nhiên, do đặc điểm lứa tuổi, các em luôn thích những điều mới lạ, thích những gì nổi bật, gây ấn tượng mạnh, thích khám phá, tìm hiểu, hay tò

mò về mọi thứ xung quanh mình dẫn đến sự biến đổi mạnh mẽ về tâm lí Sau đây, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu kĩ hơn về một số đặc điểm tâm lí của các em

HS tiểu học

1.3.1 Năng lực tư duy của học sinh tiểu học

1.3.1.1 Khái niệm tư duy

Theo giáo trình “Tâm lí học đại cương” của Nguyễn Quang Uẩn - Trần Hữu Luyến - Trần Quốc Thành thì tư duy được định nghĩa như sau:

“Tư duy là một quá trình tâm lí phản ánh những thuộc tính bản chất, những mối liên hệ và quan hệ bên trong có tính quy luật của sự vật, hiện tượng trong hiện thực khách quan mà trước đó ta chưa biết.”

1.3.1.2 Hai giai đoạn của tư duy

1.3.1.3 Năng lực tư duy của học sinh tiểu học

Căn cứ vào độ tuổi và đặc điểm tâm lí của HS mà người ta chia đặc điểm tư duy của HS tiểu học thành hai giai đoạn:

- Giai đoạn đầu tiểu học: lớp 1, 2, 3

- Giai đoạn sau: lớp 4, 5

Quá trình phát triển tư duy của HS tiểu học thể hiện rõ ở từng độ tuổi gắn với từng lớp học Đối với các em HS giai đoạn đầu tiểu học, tư duy cụ thể chiếm ưu thế, tư duy trừu tượng bắt đầu được hình thành nhưng còn yếu Khả năng khái quát hóa còn yếu, các em thường căn cứ vào dấu hiệu bề ngoài, trực quan, chưa chú ý đến bản chất, dấu hiệu chung của sự vật, hiện tượng trong thế giới khách quan

Ở giai đoạn sau (lớp 4, 5), giai đoạn này tư duy cụ thể vẫn tiếp tục phát triển, nhưng tư duy trừu tượng dần hình thành, dần chiếm ưu thế hơn so với giai đoạn đầu Nghĩa là, HS có khả năng thực hiện các thao tác trí tuệ với ngôn ngữ và các loại khoa học của các môn học để tiếp thu tri thức Các em

đã biết quan sát, tìm ra dấu hiệu đặc trưng bản chất, biết phân biệt chi tiết, từ

đó, biết so sánh, tổng hợp, có khả năng tri giác sự vật như một chỉnh thể thống nhất, có mục đích, phương hướng rõ ràng Các em bước đầu biết nhận thức các sự vật, hiện tượng bằng khái niệm đơn giản, có khả năng lập luận trong phán đoán của mình

1.3.2 Đặc điểm về tình cảm, cảm xúc

Theo giáo trình “Tâm lí học đại cương” : “Tình cảm là những thái độ thể hiện sự rung cảm của con người đối với những sự vật, hiện tượng có liên quan tới nhu cầu và động cơ của họ.”

Như vậy, tình cảm là một mặt rất quan trọng trong đời sống tâm lí của

không chỉ kích thích các em nhận thức mà còn đưa các em tới các hành động tích cực Ở tuổi này, các em rất dễ xúc cảm, xúc động, khó kìm hãm được tình cảm của mình trước những cái đẹp, cái mới lạ và ngộ nghĩnh Song, tình cảm của các em chưa sâu sắc, rất dễ biến đổi Đơn giản như: Hôm nay các em rất thích bộ đồ chơi này nhưng ngay ngày mai các em lại có thể chán ngay những

đồ chơi đó và chuyển sang thích một bộ đò chơi mới, khác lạ hơn Do đó, ở lứa tuổi này, các em cần được bồi đắp sâu sắc về tình cảm, để làm cho những tình cảm tốt đẹp bền vững hơn

1.3.3 Năng lực sử dụng ngôn ngữ để giao tiếp và tư duy của học sinh tiểu học

Ngôn ngữ là công cụ giao tiếp của con người và cũng là công cụ để

“hiện thực trực tiếp tư tưởng”

Tìm hiểu về vốn ngôn ngữ và năng lực sử dụng ngôn ngữ để giao tiếp của HS tiểu học, ta thấy: Khi chưa đến trường, trẻ em đã tích lũy được một vốn từ ngữ Tiếng Việt thông qua việc giao tiếp với người thân và bè bạn Tuy nhiên, vốn từ ngữ đó còn rất mỏng Từ khi bước vào học tiểu học, vốn từ ngữ dần được phát triển Các em có thể sử dụng vốn từ sẵn có để thổ lộ tâm tư, tình cảm, nguyện vọng với mọi người xung quanh

Việc sử dụng ngôn ngữ để nhận thức và phản ánh nhận thức (để tư duy) của HS tiểu học cũng có những điểm khác biệt:

Ở giai đoạn đầu tiểu học, khả năng tư duy của các em chủ yếu bằng trực quan Ở thời kì này, các em bước dầu biết vận dụng ngôn ngữ để trình bày một cách đơn giản nhất về cái mà mình biết được cho bạn bè, thầy cô và mọi người trong gia đình hiểu Đến giai đoạn sau, khả năng tư duy trừu tượng phát triển Đó cũng là lúc vốn ngôn ngữ của các em ngày một phong phú, đa dạng Các em đã biết sử dụng ngôn ngữ để phân tích, so sánh các sự vật, hiện tượng mà mình nhận thức được

Chương 2 Miêu tả kết quả thống kê, phân loại phép điệp trong các văn bản thơ thuộc chương trình SGK Tiếng Việt lớp 2, 3

2.1 Xác định tiêu chí thống kê, phân loại phép điệp

2.1.1 Dựa vào các bình diện ngôn ngữ, chúng tôi thống kê phép điệp và phân chia các ngữ liệu thành ba loại sau:

- Điệp cách quãng

- Điệp nối tiếp liên tục (điệp liền)

- Điệp móc xích (điệp cuối - đầu)

- Điệp vòng tròn (điệp đầu - cuối)

2.1.2.3 Đối với phép điệp cú pháp, chúng tôi tập trung khảo sát thống kê hai kiểu điệp sau:

- Lặp cú pháp sóng đôi

- Lặp nhiều kết cấu cú pháp