ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------------------- LÊ THỊ HẢI YẾN QUẢN LÝ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN ĐẦU TƢ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM - CHI NHÁNH HÀ TÂY LUẬN VĂN THẠC SĨ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG Hà Nội – 2015 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------------------- LÊ THỊ HẢI YẾN QUẢN LÝ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN ĐẦU TƢ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM - CHI NHÁNH HÀ TÂY Chuyên ngành: Tài chính - ngân hàng Mã số: 60 34 02 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS, TS: ĐẶNG THỊ NHÀN Hà Nội – 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan: Luận văn “Quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng Thƣơng mại cổ phần Đầu tƣ và Phát triển Việt Nam - Chi nhánh Hà Tây” là công trình nghiên cứu riêng của tôi. Các số liệu trong luận văn được sử dụng trung thực. Kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận văn này chưa từng được công bố tại bất kỳ công trình nào khác. Hà Nội, ngày … tháng … năm 2015 Tác giả luận văn Lê Thị Hải Yến LỜI CẢM ƠN Tôi xin chân thành cám ơn các Thầy Cô Trƣờng Đại học Kinh tế - Đại học Quốc Gia Hà Nội đã truyền đạt cho tôi kiến thức trong suốt thời gian học ở trường. Tôi xin chân thành cám ơn Ngân hàng Thƣơng mại cổ phần Đầu tƣ và Phát triển Việt Nam - Chi nhánh Hà Tây đã tạo điều kiện cho tôi khảo sát/ cung cấp số liệu trong thời gian làm Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn P G S . T S Đặng Thị Nhàn đã tận tình hướng dẫn tôi hoàn thành tốt luận văn này. Hà Nội, ngày … tháng … năm 2015 Tác giả luận văn Lê Thị Hải Yến TÓM TẮT Đề tài luận văn : “Quản lý rủi ro tín dụng tại ngân hàng TMCP Đầu và Phát triển Việt Nam – chi nhánh Hà Tây” được tác giả trình bày qua 4 chương. Phần mở đầu tác giả đề cập đến tính cấp thiết của đề tài, mục đich và nhiệm vụ nghiên cứu, đôi tượng và phạm vi nghiên cứu, phương pháp nghiên cứu và cuối cùng là kết cấu của luận văn. Trong chương 1 tác giả đã nêu tổng quan tình hình nghiên cứu, đề cập đên các công trình nghiên cứu trước đây. Tác giả cũng trình bày được những vấn đề lý thuyết cơ bản như: khái niệm, đặc điểm, chức năng và hoạt động cơ bản của ngân hàng thương mại, khái niệm về tín dụng, rủi ro tín dụng, phân loại rủi ro tín dụng, các dấu hiệu cảnh báo, nguyên nhân và thiệt hại của rủi ro tín dụng. Ngoài ra tác giả cũng nếu ra khái niệm về quản lý rủi ro tín dụng, nội dung của quản lý rủi ro tín dụng…. tác giả đưa ra một số kinh nghiệm của các nước và bài học rút ra cho Việt Nam. Chương 2 là phương pháp nghiên cứu luận văn, đây là chương hoàn toàn mới so với các luận văn trước đây. Để triển khai nghiên cứu những nội dụng của luận văn tác giả sử dụng phương pháp phân tích, so sánh, tổng hợp để thực hiện mục tiêu nghiên cứu. Ngoài ra, tác giả cũng sử dụng phương pháp phỏng vấn các chuyên ra cũng như cán bộ công nhân viên tại ngân hàng để tìm ra các yếu tố ảnh hưởng tới rủi ro tín dụng cũng như công tác quản lý rủi ro tín dụng. Chương 3, tác giả đi sau vào đánh giá thực trạng rủi ro tín dụng cũng như thực trạng quản lý rủi ro tín dụng tại ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam – chi nhánh Hà Tây. Nhìn chung ngân hàng đã có sự chủ động trong việc quản lý rủi ro tín dụng và tự đó đem lại những tác động tích cực cho ngân hàng. Tuy nhiên việc quản lý rủi ro tín dụng tại ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam – chi nhánh Hà Tây vẫn đang còn nhiều hạn chế và bất cập. Vì vậy mà chương 4 tác giả đã trình bày những giải pháp và kiến nghị để ngân hàng BIDV chi nhánh Hà Tây có biện pháp quản lý rủi ro tín dụng hiệu quả hơn. MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN TÓM TẮT DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT........................................................................ i DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................................ii DANH MỤC CÁC HÌNH ....................................................................................... iii LỜI MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI, QUẢN LÝ RỦI RO TÍN DỤNG CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI ......................................................... 4 1.1 Tổng quan về tình hình nghiên cứu...................................................................... 4 1.2 Tổng quan về ngân hàng thương mại .................................................................... 7 1.2.1 Khái niệm, đặc điểm của ngân hàng thương mại ....................................... 7 1.2.2 Chức năng của ngân hàng thương mại ....................................................... 9 1.2.3 Hoạt động cơ bản của ngân hàng thương mại .......................................... 11 1.3 Rủi ro tín dụng của NHTM ................................................................................. 13 1.3.1 Khái niệm tín dụng, rủi ro tín dụng của NHTM ....................................... 13 1.3.2 Phân loại rủi ro tín dụng ........................................................................... 14 1.3.3 Các dấu hiệu cảnh báo rủi ro tín dụng ...................................................... 15 1.2.4 Nguyên nhân gây ra rủi ro tín dụng .......................................................... 18 1.3.5 Thiệt hại do rủi ro tín dụng gây ra ............................................................ 21 1.4 Những vấn đề cơ bản về quản lý rủi ro tín dụng của NHTM ............................. 22 1.4.1 Khái niệm về quản lý rủi ro tín dụng ........................................................ 22 1.4.2 Nội dung của quản lý rủi ro tín dụng ........................................................ 22 1.4.2.1 Quản lý khách hàng vay vốn ...............................................................22 1.4.2.2 Quản lý danh mục cho vay..................................................................27 1.4.2.3 Kiểm soát rủi ro tín dụng ....................................................................27 1.4.2.4 Phân nợ và trích lập dự phòng rủi ro ..................................................27 1.4.2.5 Xử lý nợ xấu........................................................................................30 1.4.3 Quy trình quản lý rủi ro tín dụng .............................................................. 30 1.4.4 Các phương pháp tiếp cận rủi ro của Basel .............................................. 31 1.4.4.1 Tiếp cận rủi ro tín dụng theo Basel I ..................................................31 1.4.4.2 Tiếp cận rủi ro tín dụng theo Basel II .................................................32 1.5 Một số kinh nghiệm về quản lý rủi ro tín dụng ở một số nước và bài học rút ra ở Việt Nam ................................................................................................................... 34 1.5.1 Kinh nghiệm quản lý rủi ro tín dụng ở một số nước trên thế giới ............ 34 1.5.1.1 Kinh nghiệm của Trung Quốc.............................................................34 1.5.1.2 Kinh nghiệm của Nhật Bản .................................................................35 1.5.1.3 Kinh nghiệm của Mỹ ..........................................................................36 1.5.2 Bài học rút ra cho các Ngân hàng thương mại tại Việt Nam .................... 39 CHƢƠNG 2: PHƢƠNG PHÁP LUẬN VÀ THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU .......... 42 2.1 Thiết kế nghiên cứu ............................................................................................. 42 2.2 Các phương pháp nghiên cứu .............................................................................. 42 2.3 Phương pháp mô tả ............................................................................................. 43 2.3.1 Khái niệm.................................................................................................. 43 2.3.2 Phương pháp so sánh ................................................................................ 43 2.3.2 Phương pháp phân tích đánh giá............................................................... 44 2.3.3 Phương pháp phỏng vấn các chuyên gia .................................................. 44 CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG RỦI RO TÍN DỤNG VÀ QUẢN LÝ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG TMCP ĐẦU TƢ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM CHI NHÁNH HÀ TÂY ................................................................................ 46 3.1. Khái quát chung về Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam - Chi nhánh Hà Tây. ........................................................................................................... 46 3.1.1 Quá trình hình thành và phát triển ............................................................ 46 3.1.2 Cơ cấu tổ chức và hoạt động của BIDV Hà Tây ...................................... 47 3.1.3 Tình hình hoạt động kinh doanh của Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam - Chi nhánh Hà Tây trong những năm gần đây. ....................... 50 3.1.3.1 Hoạt động huy động vốn .....................................................................50 3.1.3.2 Hoạt động tín dụng..............................................................................53 3.1.3.3 Hoạt động dịch vụ ...............................................................................56 3.1.3.4 Kết quả kinh doanh .............................................................................57 3.2 Thực trạng rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam Chi nhánh Hà Tây ..................................................................................................... 58 3.2.1 Cơ cấu và chất lượng tín dụng giai đoạn 2010 - 2014 .............................. 58 3.2.1.1 Cơ cấu tín dụng ...................................................................................58 3.2.1.2 Chất lượng tín dụng ............................................................................61 3.2.1.3 Trích lập dự phòng rủi ro ....................................................................62 3.2.2 Nguyên nhân phát sinh rủi ro tín dụng tại BIDV Hà Tây......................... 62 3.2.2.1 Nguyên nhân khách quan ....................................................................62 3.2.2.2 Nguyên nhân từ khách hàng vay vốn ..................................................64 3.2.2.3 Nguyên nhân từ phía ngân hàng .........................................................65 3.3 Thực trạng quản lý rủi ro tín dụng tại BIDV Hà Tây ......................................... 66 3.3.1 Cơ cấu tổ chức hoạt động tín dụng và công tác quản lý rủi ro ................. 66 3.3.2 Các văn bản chế độ, quy chế, quy trình cấp tín dụng ............................... 67 3.3.3 Kiểm tra, giám sát khoản vay định kỳ ...................................................... 68 3.3.4 Hệ thống chấm điểm tín dụng và định hạng tín dụng nội bộ ................... 68 3.4.Đánh giá chung về công tác quản lý rủi ro tín dụng tại BIDV Hà Tây .............. 72 3.4.1 Những kết quả đạt được ............................................................................ 72 3.4.2 Hạn chế và nguyên nhân ........................................................................... 73 3.4.2.1 Hạn chế ...............................................................................................73 3.4.2.2 Nguyên nhân .......................................................................................74 CHƢƠNG 4: MỘT SỐ GIẢI PHÁP VÀ KIẾN NGHỊ NHẰM QUẢN LÝ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG TMCP ĐẦU TƢ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM CHI NHÁNH HÀ TÂY ................................................................................ 76 4.1 Định hướng phát triển hoạt động tín dụng của BIDV Hà Tây ............................ 76 4.1.1 Một số định hướng phát triển chung của BIDV đến năm 2020................ 76 4.1.2 Định hướng phát triển hoạt động kinh doanh của BIDV Hà Tây đến năm 2020. .................................................................................................................. 77 4.2 Một số giải pháp quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam - Chi nhánh Hà Tây. ......................................................................... 78 4.2.1. Hoàn thiện cơ cấu tổ chức, quản lý và giám sát rủi ro tín dụng .............. 78 4.2.1.1 Về cơ cấu tổ chức, quản lý ..................................................................78 4.2.1.2 Về hoạt động giám sát quản lý ............................................................78 4.2.2 Thực hiện tốt và có hiệu quả quy trình nghiệp vụ cho vay ...................... 79 4.2.3 Xây dựng chính sách tín dụng phù hợp trong từng thời kỳ ...................... 81 4.2.4 Tiếp tục đa dạng hóa danh mục sản phẩm cho vay tiêu dùng .................. 82 4.2.5 Tăng cường, nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra, kiểm soát .................. 83 4.2.6 Ngăn ngừa và giải quyết dứt điểm nợ quá hạn, nợ xấu ............................ 84 4.2.7 Chú trọng công tác tuyển chọn, bồi dưỡng và quản lý cán bộ quan hệ khách hàng. ........................................................................................................ 86 4.2.8 Nâng cao hiệu quả huy động vốn, giảm chi phí cho vay .......................... 86 4.2.9 Các giải pháp khác .................................................................................... 88 4.3 Kiến nghị và đề xuất ........................................................................................... 89 4.3.1. Kiến nghị với Nhà nước và Chính phủ .................................................... 89 4.3.2. Kiến nghị với Ngân hàng Nhà nước Việt Nam ....................................... 90 4.3.3. Kiến nghị với Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam................. 90 KẾT LUẬN .............................................................................................................. 92 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................... 93 PHỤ LỤC ................................................................................................................. 95 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Stt Ký hiệu viết tắt Nghĩa tiếng Việt 1 2 3 BIDV BSMS CBCNV 4 CIC 5 6 DVKH GĐ Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam Dịch vụ thông tin tài khoản tự động Cán bộ công nhân viên Trung tâm thông tin tín dụng Ngân hàng Nhà nước Việt Nam Dịch vụ khách hàng Giám đốc 7 8 9 KHCN KHDN KHTH Khách hàng cá nhân Khách hàng doanh nghiệp Kế hoạch tổng hợp 10 11 12 13 14 15 NHNN NHTM QLKH QLRR QTTD QLRRTD Ngân hàng nhà nước Ngân hàng thương mại Quản lý khách hàng Quản lý rủi ro Quản trị tín dụng Quản lý rủi ro tín dụng 16 17 18 RRTD TCTD TDBL Rủi ro tín dụng Tổ chức tín dụng Tín dụng bán lẻ 19 TMCP Thương mại cổ phần 20 TMCP ĐT&PT VN Thương mại cổ phần Đầu tư và Phát triển Việt Nam 21 TSBĐ Tài sản bảo đảm 22 TP HCM Thành phố Hồ chí Minh 23 TT Thông tư 24 USD Đô la mỹ 25 26 VND WTO Việt Nam đồng Tổ chức thương mại thế giới i DANH MỤC CÁC BẢNG STT Bảng 1 Bảng 2.1 2 Bảng 2.2 3 Bảng 3.1 4 Bảng 3.2 5 Bảng 3.3 Nội dung CÂU HỎI PHỎNG VẤN CHUYÊN GIA Danh sách cán bộ/công nhân viên BIDV Hà Tây tham gia khảo sát Kết quả hoạt động huy động vốn của BIDV Hà Tây Kết quả hoạt động tín dụng của BIDV Hà Tây giai đoạn 2010 - 2014 Tình hình hoạt động dịch vụ của BIDV Hà Tây giai đoạn 2010 - 2014 ii Trang 95 96 50 53 56 DANH MỤC CÁC HÌNH STT Hình 1 Hình 3.1 2 Hình 3.2 3 Hình 3.3 4 Hình 3.4 5 Hình 3.5 Nội dung Mô hình tổ chức của BIDV Hà Tây Hoạt động huy động vốn theo thành phần kinh tế tại BIDV Hà Tây Hoạt động huy động vốn theo kỳ hạn tại BIDV Hà Tây Quy mô nguồn vốn, tín dụng của BIDV Hà Tây giai đoạn 2010 – 2014 Kết quả kinh doanh của BIDV Hà Tây giai đoạn 2010 – 2014 iii Trang 47 51 52 55 57 LỜI MỞ ĐẦU 1. Sự cần thiết của đề tài Trong hoạt động kinh doanh ngân hàng tại Việt Nam, lợi nhuận từ hoạt động tín dụng chiếm tỷ trọng chủ yếu trong thu nhập của các ngân hàng. Tuy nhiên, hoạt động này luôn tiềm ẩn rủi ro cao, đặc biệt là ở các nước có nền kinh tế mới nổi như Việt Nam bởi hệ thống thông tin thiếu minh bạch và không đầy đủ, trình độ quản trị rủi ro còn nhiều hạn chế, tính chuyên nghiệp của nhân viên chưa cao… Chính vì vậy mà hậu quả rủi ro tín dụng đối với các ngân hàng thường rất nặng nề: làm tăng thêm chi phí của ngân hàng, thu nhập lãi bị chậm hoặc mất đi cùng với sự thất thoát của vốn vay, làm xấu đi tình hình tài chính và cuối cùng làm tổn hại đến uy tín và vị thế của ngân hàng. Rủi ro tín dụng luôn song hành trong hoạt động tín dụng, không thể loại bỏ hoàn toàn rủi ro tín dụng mà chỉ có thế áp dụng các biện pháp để phòng ngừa hoặc giảm thiểu thiệt hại tối đa khi rủi ro xảy ra. Đứng trên quan điểm quản lý toàn bộ hoạt đông ngân hàng nói chung, hoạt động tín dụng nói riêng, một tỷ lệ tổn thất dự kiến đối với hoạt động tín dụng phải luôn được xác định trong chiến lược hoạt động chung. Khi ngân hàng kinh doanh với một mức tổn thất thấp hoặc bằng mức tỷ lệ tổn thất dự kiến thì đó là thành công trong lĩnh vực quản lý rủi ro. Ngân hàng phải bằng nhiều biện pháp tác động đến hoạt động tín dụng để hạn chế tối đa rủi ro tín dụng nhằm góp phần đạt tới mục tiêu hoạt động tín dụng an toàn, hiệu quả trong tăng trưởng. Thực tiễn hoạt động tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam Chi nhánh Hà Tây thời gian qua cho thấy rủi ro tín dụng chưa được kiểm soát một cách hiệu quả và đang có xu hướng ngày một gia tăng. Chính vì vậy, yêu cầu cấp bách được đặt ra là rủi ro tín dụng phải được quản lý, kiểm soát một cách bài bản và có hiệu quả, đảm bảo tín dụng hoạt động trong phạm vi rủi ro có thế chấp nhận được, hỗ trợ việc phân bổ vốn hiệu quả hơn trong hoạt động tín dụng, giảm thiểu hoạt động ngân hàng. Góp phần nâng cao uy tín và tạo ra lợi thế của ngân hàng trong cạnh tranh. 1 Một ngân hàng kinh doanh có hiệu quả, có năng lực tài chính mạnh và quản lý được rủi ro trong giới hạn cho phép sẽ tạo được niềm tin của khách hàng và nâng cao vị thế, uy tín đối với các tổ chức kinh tế, tổ chức tín dụng trong và ngoài nước. Đây là điều vô cùng quan trọng giúp ngân hàng đạt được mục tiêu tăng trưởng và phát triển bền vững cũng như thực hiện thành công các hoạt động hợp tác, liên doanh, liên kết trong thời kỳ hội nhập. Vì vậy, tôi mạnh dạn lựa chọn đề tài nghiên cứu cho luận văn của mình là: “Quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Đầu tƣ và Phát triển Việt Nam Chi nhánh Hà Tây” 2. Mục đích và nhiệm vụ của đề tài - Về lý luận: Luận văn nghiên cứu nhằm làm sáng tỏ và góp phần hoàn thiện lý luận cơ bản về quản lý rủi ro tín dụng của NHTM. - Về thực tiễn: Trên cơ sở lý luận, phân tích và đánh giá thực trạng rủi ro tín dụng, luận văn đưa ra một số giải pháp nhằm quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam - Chi nhánh Hà Tây. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài: Rủi ro tín dụng và quản lý rủi ro tín dụng của NHTM. Phạm vi nghiên cứu: - Nội dung: Thực trạng rủi ro tín dụng và quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam - Chi nhánh Hà Tây. - Thời gian: Trong giai đoạn 2010 - 2014 và phương hướng đến năm 2020. Từ đó đưa ra các giải pháp nhằm giảm thiểu rủi ro tín dụng 2 4. Phƣơng pháp nghiên cứu Luận văn chủ yếu sử dụng các phương pháp nghiên cứu truyền thống như: thống kê, so sánh, phân tích tổng hợp … kết hợp những vấn đề lý luận với thực tiễn để làm sáng tỏ một phần của vấn đề cần nghiên cứu. 5. Kết cấu của luận văn Ngoài Lời mở đầu và kết luận, Luận văn kết cấu gồm 4 chương như sau: Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu, những vấn đề lý luận cơ bản về NHTM và quản lý rủi ro tín dụng của NHTM Chương 2: Phương pháp luận và thiết kế nghiên cứu Chương 3: Thực trạng về hoạt động tín dụng và quản lý rủi ro tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam - Chi nhánh Hà Tây Chương 4: Giải pháp và kiến nghị nhằm quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam - Chi nhánh Hà Tây 3 CHƢƠNG 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI, QUẢN LÝ RỦI RO TÍN DỤNG CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI 1.1 Tổng quan về tình hình nghiên cứu Từ trước đến nay đã có rất nhiều tác giả với rất nhiều công trình đã đi sâu nghiên cứu, phân tích thực trạng quản lý rủi ro tín dụng của các ngân hàng thương mại tại Việt Nam, qua đó đưa ra một số giải pháp cụ thể nhằm nâng cao việc quản lý rủi ro tín dụng đối với ngân hàng. Tuy nhiên, ở mỗi ngân hàng thì tình hình tín dụng cũng như rủi ro tín dụng khác nhau và công tác phòng ngừa rủi ro tín dụng cũng khác nhau. Trên thực tế, ở mỗi thời điểm khác nhau về sự phát triển kinh tế xã hội của đất nước, tùy vào địa bàn hoạt động, điều kiện môi trường kinh doanh, các yếu tố văn hóa xã hội….nên ở mỗi ngân hàng sẽ có những đặc điểm khác nhau. Do đó đặt ra cho mỗi bản thân ngân hàng có những biện pháp và chiến lược hoạt động riêng. Chính vì lẽ đó, mặc dù đã có nhiều tác giả đã từng làm về đề tài này, nhưng học viên vẫn lựa chọn thực hiện đề tài này nhằm tìm kiếm thêm những sự thay đổi mới mẻ để có thể áp dụng vào thực tế nhằm góp phần nâng cao quản lý rủi ro tín dụng tại ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam – chi nhánh Hà Tây. Trong quá trình tìm hiểu và chọn lọc, tôi đã sử dụng và tham khảo một só công trinh nghiên cứu mà tôi cho là phù hợp, cụ thể như sau :  Đề tài: “Quản lý rủi ro tín dụng đối với DNNVV tại ngân hàng BIDV Thăng Long” – Luận văn thạc sĩ kinh tế của tác giả Trƣơng Tuấn Khôi Luận văn đã khái quát được những vấn đề lý luận liên quan tới quản lý rủi ro tín dụng đối với DNNVV, bao gồm: khái niệm rủi ro tín dụng, phân loại rủi ro tín dụng, đặc điểm của rủi ro tín dụng, nguyên nhân gây ra rủi ro tín dụng và các chỉ tiêu để đánh giá rủi ro tín dụng, quản lý rủi ro tín dụng tại NHTM, các nguyên tắc cơ bản về quản lý rủi ro tín dụng, nội dung quản lý rủi ro tín dụng, các nhân tố ảnh hưởng tới quản lý rủi ro tín dụng tại NHTM, quản lý rủi ro tín dụng đối với khách 4 hàng là DNNVV tại ngân hàng thương mại và kinh nghiệm quản lý rủi ro tín dụng của một số NHTM ở Việt Nam. Luận văn sử dụng các phương pháp cơ bản như: phương pháp so sánh, phương pháp thống kê, phương pháp phân tích hệ thống, phân tích tổng hợp và so sánh mô tả, phân tích, đánh giá thực trạng công tác quản lý rủi ro tín dụng đối với khách hàng DNNVV tại Ngân hàng BIDV Thăng Long trong giai đoạn từ năm 2006-2008. Trong đó, tác giả cũng đưa ra được những hạn chế về quản lý rủi ro tín dụng như: quy trình tín dụng chưa hợp lý, khâu phân tích thẩm định và phê duyệt tín dụng còn nhiều bất cập, áp dụng hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ còn hạn chế và chưa toàn diện, hệ thống giám sát rủi ro tín dụng chưa toàn diện, công tác xử lý nợ quá hạn còn chậm trễ và chưa hiệu quả, trình độ của đội ngũ cán bộ công nhân viên trong NH chưa cao. Từ những thực tiễn trên luận văn cũng đã đưa ra một số giải pháp góp phần hoàn thiện công tác quản lý rủi ro tín dụng đối với khách hàng DNNVV của Ngân hàng BIDV Thăng Long: Nâng cao chất lượng thẩm định, kiểm tra giám sát các khoản vay của khách hàng DNNVV, nâng cao chất lượng công tác thông tin phòng ngừa rủi ro tín dụng, sử dụng các biện pháp phòng ngừa rủi ro, nâng cao hiệu quả công tác xử lý nợ quá hạn, nâng cao trình độ của bộ máy quản lý rủi ro, phát triển hệ thống công nghệ thông tin. Nói chung, luận văn đã nêu rõ được các nội dung lý thuyết cơ bản, nhưng phương pháp nghiên cứu của luận văn vẫn còn đơn giản, chưa đánh giá một cách chính xác được thực trạng công tác quản lý rủi ro của ngân hàng BIDV Thăng Long. Hơn nữa, các chỉ tiêu để đánh giá rủi ro tín dụng mà tác giả đã trình bày trong luận văn chưa cụ thể, chưa phản ánh hết được mức độ rủi ro mà NH đang gặp phải. Bên cạnh đó, những nguyên nhân và hạn chế mà tác giả đã nêu ra chưa đầy đủ và chưa giải thích được một cách rõ ràng. Các giải pháp mà tác giả đưa ra hơi chung chung, chưa thực sự phù hợp với thực trạng mà luận văn đã nêu ra. 5  Đề tài: “Quản trị rủi ro tín dụng tại chi nhánh Ngân Hàng Đầu tƣ và Phát triển Bình Định” – Luận văn thạc sĩ quản trị kinh doanh của tác giả Nguyễn Anh Dũng. Trong luận văn này, tác giả đã trình bày được những luận diểm cơ bản và khá chi tiết về rủi ro, rủi ro tín dụng, cách phân loại, nguyên nhân của rủi ro tín dụng cũng như mức độ ảnh hưởng của rủi ro tín dụng đến hoạt động kinh doanh và nền kinh tế. Ngoài ra, tác giả cũng đề cập chi tiết đến quá trình quản trị rủi ro tín dụng, sau cùng tác giả đi sâu vào thống kê, phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến quá trình quản trị rủi ro tín dụng của ngân hàng thương mại. Qua đó làm tiền đề cho việc phân tích thực trạng quản trị rủi ro tín dụng tại ngân hàng đâu tư và Phát triển chi nhánh Bình Định. Cụ thể trong luận văn cho thấy, tác giả đã phân tích cụ thể tình hình kinh doanh từ 2009 – 2011 của BIDV Bình Định, tác giả đánh giá các thành tựu đạt được cũng như đưa ra những mặt hạn chế. Tác giả cũng nghiên cứu quá trình quản trị rủi ro tín dụng tại BIDV Bình Định, giới thiệu mô hình đang vận hành tại BIDV. Đồng thời, tác giả đã xem xét phản ánh thực trạng công tác quản trị rủi ro tín dụng tại BIDV Bình Định, từ đó chỉ ra những mặt hạn chế còn tồn tại trong công tác quản trị rủi ro tín dụng của ngân hàng. Bên cạnh đó, tác giả cũng đã đưa ra những nguyên nhân chủ quan dẫn tới những thực trạng nêu trên, đó là: NH chưa có định hướng, chiến lược cụ thể cho quản lý rủi ro, chưa trú trọng phát triển các thước đo lượng hóa rủi ro và quy trình theo dõi tín dụng, nhân sự của bộ phận quản lý rủi ro còn nhiều hạn chế, hoạt động kiểm tra giám sát chưa được chú trọng đúng mức, cơ sở dữ liệu và thông tin tín dụng không đầy đủ. Và một số những nguyên nhân khách quan như: môi trường kinh doanh chưa ổn định, nguyên nhân từ chính phía khách hàng vay vốn, do chính sách của NHNN. Xuất phát từ thực trạng và những nguyên nhân kể trên, luận văn đã đưa ra một số giải pháp và kiến nghị nhằm tăng cường quản lý rủi ro tín dụng tại BIDV Bình Định, trong đó có các biện pháp tích cực như: cải cách cơ cấu tổ chức bộ máy 6 quản lý rủi ro tín dụng, đào tạo cán bộ làm công tác quản lý rủi ro, nâng cao chất lượng kiểm tra, giám sát rủi ro tín dụng, hoàn thiện các công cụ, biện pháp kỹ thuật kiểm soát rủi ro tín dụng…. 1.2 Tổng quan về ngân hàng thƣơng mại 1.2.1 Khái niệm, đặc điểm của ngân hàng thương mại Tùy thuộc vào quan điểm và giác độ nghiên cứu khác nhau, có thể đưa ra các khái niệm khác nhau về NHTM. Mặt khác, các ngân hàng có thể được định nghĩa qua chức năng, các dịch vụ hoặc vai trò mà chúng thực hiện trong nền kinh tế. Ở đây, chúng ta xem xét NHTM trên phương diện những loại hình dịch vụ mà chúng cung cấp. Luật các Tổ chức tín dụng số 47/2010/QH12 được Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XII, kỳ họp thứ 7 thông qua ngày 16/06/2010 định nghĩa: “Ngân hàng là loại hình tổ chức tín dụng có thể thực hiện tất cả các hoạt động ngân hàng theo quy định của Luật này. Theo tính chất và mục tiêu hoạt động, các loại hình ngân hàng bao gồm NHTM, ngân hàng chính sách, ngân hàng hợp tác xã. Tổ chức tín dụng là doanh nghiệp thực hiện một, một số hoặc tất cả các hoạt động ngân hàng. Tổ chức tín dụng bao gồm ngân hàng, tổ chức tín dụng phi ngân hàng, tổ chức tài chính vi mô và quỹ tín dụng nhân dân. NHTM là loại hình ngân hàng được thực hiện tất cả các hoạt động ngân hàng và các hoạt động kinh doanh khác theo quy định của Luật này nhằm mục tiêu lợi nhuận”. Như vậy, có thể hiểu NHTM là một trong những định chế tài chính với nghiệp vụ cơ bản là kinh doanh trên lĩnh vực tiền tệ và dịch vụ ngân hàng với nội dung thường xuyên là nhận tiền gửi và sử dụng số tiền này để cấp tín dụng và cung ứng dịch vụ thanh toán. Ngoài ra, NHTM còn cung cấp nhiều dịch vụ khác nhằm thỏa mãn tối đa nhu cầu về sử dụng sản phẩm của xã hội. Thị trường tài chính càng phát triển thì khái niệm NHTM càng được mở rộng, các nghiệp vụ và cấu trúc tổ chức của NHTM càng phong phú, đa dạng. Tuy nhiên, các NHTM đều có những đặc điểm chung như sau: 7 Một là, NHTM giống như các tổ chức kinh doanh khác là hoạt động vì mục đích thu lợi nhuận nhưng là tổ chức đặc biệt vì đối tượng kinh doanh của NHTM là tiền tệ. Hai là, nguồn vốn kinh doanh của NHTM chủ yếu là vốn nợ dưới hình thức tiền gửi và tiền vay với đặc điểm là có tính lỏng cao và thường xuyên biến động. Tài sản của NHTM thường nằm dưới dạng các khoản cho vay nên rủi ro rất cao, đòi hỏi các NHTM thường xuyên phải trích lập dự phòng rủi ro. Ba là, sản phẩm của NHTM dưới hình thức dịch vụ, mang hình thái phi vật chất, quá trình sản xuất và tiêu thụ sản phẩm được tiến hành đồng thời với sự tham gia của ba yếu tố: - Khách hàng là những người đóng vai trò hai mặt đối với ngân hàng khi tham gia vào quá trình sản xuất và tiêu thụ sản phẩm bởi họ là người cung cấp đầu vào cho ngân hàng và cũng chính là người sử dụng sản phẩm đầu ra của ngân hàng. - Nhân viên giao dịch trực tiếp với khách hàng. - Cơ sở vật chất, trang thiết bị tạo điều kiện thuận lợi trong việc cung ứng sản phẩm, dịch vụ đến với khách hàng. Sản phẩm ngân hàng là những dịch vụ tài chính với những đặc điểm như vô hình, không tách rời, không ổn định và không dự trữ được, mang tính công cộng, xã hội cao. Bất cứ sự sơ xuất nhỏ nào trong cung ứng sản phẩm đều có khả năng gây mất uy tín của ngân hàng. Bốn là, hoạt động kinh doanh của NHTM là hình thức kinh doanh có rủi ro cao hơn nhiều so với các hình thức kinh doanh khác và thường có ảnh hưởng trực tiếp, sâu sắc tới các ngành kinh tế khác cũng như toàn bộ nền kinh tế. Năm là, tính hệ thống trong hoạt động kinh doanh ngân hàng thường cao hơn so với các linh vực khác, thể hiện ở chỗ mặc dù cạnh tranh gay gắt với nhau về mọi mặt nhưng các NHTM luôn có sự thống nhất về một số nghiệp vụ, hỗ trợ nhau về thanh khoản, vốn kinh doanh, chia sẻ rủi ro để đảm bảo an toàn cho hoạt động của từng NHTM nói riêng và toàn hệ thống ngân hàng nói chung. 8 1.2.2 Chức năng của ngân hàng thương mại * Chức năng làm thủ quỹ cho xã hội Thực hiện chức năng này, NHTM nhận tiền gửi của các đối tượng khách hàng có nhu cầu muốn đảm bảo an toàn cho tài sản và tích lũy giá trị là cá nhân, các doanh nghiệp và tổ chức trong xã hội, giữ tiền và đáp ứng nhu cầu rút tiền và chi tiền của khách hàng. NHTM có thể sử dụng khoản tiền gửi của khách hàng để cho vay, và như vậy, ngân hàng sẽ trả cho khách hàng một khoản lãi tiền gửi thay vì việc khách hàng phải trả cho ngân hàng một khoản phí giữ tiền hộ. Chức năng này đem lại lợi ích cho cả khách hàng và ngân hàng. * Chức năng trung gian thanh toán Thay mặt khách hàng, NHTM thực hiện thanh toán giá trị hàng hóa và dịch vụ. Để việc thanh toán được nhanh chóng, tiện lợi, tiết kiệm chi phí, ngân hàng đưa ra cho khách hàng nhiều hình thức thanh toán như séc, ủy nhiệm chi, ủy nhiệm thu, thẻ, mạng lưới thanh toán điện tử, kết nối các quỹ và cung cấp tiền giấy khi khách hàng cần. NHTM thực hiện chức năng trung gian thanh toán trên cơ sở nó thực hiện chức năng làm thủ quỹ cho xã hội. Nhiều hình thức thanh toán hiện đại đã góp phần làm giảm lượng tiền mặt lưu hành, giảm chi phí in ấn, bảo quản và lưu thông tiền mặt, tiết kiệm chi phí và đảm bảo an toàn về giao dịch thanh toán. Chính vì thế, NHTM có đóng góp lớn trong việc đẩy nhanh tốc độ luân chuyển tiền - hàng, thúc đẩy sự phát triển của quan hệ thương mại, tài chính quốc tế. Với chức năng trung gian thanh toán, NHTM thực hiện các nhiệm vụ cụ thể: - Mở tài khoản tiền gửi giao dịch cho khách hàng. - Quản lý và cung cấp các phương tiện thanh toán cho khách hàng. - Tổ chức và kiểm soát quy trình thanh toán giữa các khách hàng. * Chức năng trung gian tín dụng Đây là chức năng đặc trưng và cơ bản nhất của NHTM, có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong việc thúc đẩy nền kinh tế phát triển. NHTM làm trung gian tín dụng khi nó là “cầu nối” giữa người có vốn dư thừa và người có nhu cầu về vốn. 9 Với chức năng này, NHTM vừa đóng vai trò là người đi vay, vừa đóng vai trò là người cho vay. Trong nền kinh tế, do các đơn vị kinh tế có nhu cầu về tiền, vốn vào thời điểm khác nhau là khác nhau, gây ra hiện tượng thừa, thiếu tạm thời. NHTM là một tổ chức chuyên kinh doanh về tiền tệ, tín dụng, có khả năng nhận biết được tình hình cung cầu về tín dụng, có thể giải quyết được mối quan hệ giữa cung và cầu tín dụng cả về khối lượng vốn cho vay và thời gian cho vay. Với chức năng trung gian tín dụng, NHTM thực hiện những nhiệm vụ cụ thể: - Huy động các nguồn vốn từ các chủ thể tiết kiệm, có vốn nhàn rỗi trong nền kinh tế: nhận tiền gửi không kỳ hạn, có kỳ hạn của khách hàng, nhận tiền gửi tiết kiệm của tổ chức và cá nhân, phát hành kỳ phiếu ngân hàng… - Cấp tín dụng đáp ứng nhu cầu về vốn cho các chủ thể trong nền kinh tế: cho vay đối với các tổ chức kinh tế, cá nhân, bảo lãnh, bao thanh toán… Thông qua chức năng trung gian tín dụng, NHTM đã góp phần tạo lợi ích cho tất cả các chủ thể kinh tế tham gia và lợi ích chung của nền kinh tế: - Đối với người gửi tiền: thông qua cơ chế huy động vốn, NHTM đã tập hợp các khoản vốn tạm thời nhàn rỗi và tạo ra thu nhập cho những người gửi tiền dưới hình thức lãi tiền gửi. Đồng thời, ngân hàng cũng đảm bảo an toàn cho các khoản tiền gửi và cung cấp cho khách hàng các dịch vụ thanh toán tiện lợi. - Người đi vay: thỏa mãn được nhu cầu vốn để kinh doanh, chi tiêu, thanh toán mà không phải tiêu tốn nhiều chi phí về sức lực, thời gian cho việc tìm kiếm nơi cung ứng vốn tiện lợi chắc chắn và hợp pháp. - Đối với bản thân NHTM: ngân hàng thu được lợi nhuận từ chênh lệch giữa lãi suất cho vay và lãi suất tiền gửi hoặc hoa hồng môi giới. Đây là yếu tố quyết định sự tồn tại và phát triển của NHTM. - Đối với nền kinh tế: chức năng này có vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế vì nó đáp ứng nhu cầu về vốn để đảm bảo quá trình tái sản xuất diễn ra liên tục. 10 Ngày nay, thông qua chức năng trung gian tín dụng, NHTM đã và đang thực hiện chức năng xã hội của mình, làm cho sản phẩm xã hội được tăng lên, vốn đầu tư được mở rộng, từ đó góp phần thúc đẩy sự phát triển của kinh tế, cải thiện đời sống nhân dân. Các chức năng của NHTM có mối quan hệ mật thiết với nhau bổ sung, hỗ trợ cho nhau, trong đó chức năng làm thủ quỹ cho xã hội là cơ sở để NHTM thực hiện chức năng trung gian thanh toán, đồng thời tạo ra nguồn vốn chủ yếu giúp NHTM thực hiện chức năng trung gian tín dụng của mình. 1.2.3 Hoạt động cơ bản của ngân hàng thương mại NHTM là một loại hình doanh nghiệp đặc biệt với nhiều hoạt động đa dạng, có thể tổng hợp các hoạt động đó theo ba nhóm hoạt động cơ bản, đó là: hoạt động huy động vốn, hoạt động sử dụng vốn, hoạt động cung cấp các dịch vụ tài chính khác. * Hoạt động huy động vốn Xuất phát từ đặc điểm kinh tế - kỹ thuật của ngân hàng, NHTM muốn thực hiện các hoạt động kinh doanh của mình thì trước hết cần phải có vốn. Nguồn vốn của các NHTM rất đa dạng, phong phú và được huy động từ các nguồn khác nhau, bao gồm vốn chủ sở hữu và vốn nợ. Do đặc thù hoạt động kinh doanh của NHTM, vốn chủ sở hữu thường chiếm tỷ trọng rất nhỏ, vốn nợ chiếm chủ yếu trong vốn của NHTM. - Huy động vốn nợ: + Huy động vốn thông qua hình thức nhận tiền gửi của khách hàng, bao gồm: tiền gửi không kỳ hạn, tiền gửi có kỳ hạn, tiền gửi tiết kiệm của các cá nhân, doanh nghiệp và tổ chức. Đây là hình thức huy động vốn chủ yếu, tạo ra nguồn vốn chiếm tỷ trọng cao nhất trong tổng số nguồn vốn của NHTM. + Phát hành các loại chứng từ có giá như chứng chỉ tiền gửi, kỳ phiếu, tín phiếu và các loại giấy tờ có giá khác để huy động vốn từ các tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước. Với nghiệp vụ này, NHTM có khả năng tập trung một khối lượng vốn lớn trong thời gian ngắn, phục vụ cho mục đích đã định trước. Khả năng huy 11 động vốn loại này phụ thuộc nhiều vào trình độ phát triển của thị trường tài chính và uy tín của mỗi ngân hàng. + Vay vốn Ngân hàng Trung ương, vay các NHTM khác thông qua thị trường liên ngân hàng hoặc vay các tổ chức tài chính quốc tế. Khác với việc nhận tiền gửi, NHTM không thường xuyên đi vay mà chỉ vay khi cần thiết. Việc đi vay chủ yếu nhằm đáp ứng nhu cầu chi trả khi khả năng huy động bị hạn chế. So với tiền gửi, tỷ trọng của tiền vay trong tổng nguồn vốn thường thấp hơn, tuy nhiên tiền vay lại có tính ổn định cao hơn bởi nó chỉ phải hoàn trả khi đến hạn. Hơn nữa, các khoản vay có thời hạn và quy mô xác định trước, NH hoàn toàn chủ động quyết định khối lượng vay phù hợp với nhu cầu của mình. - Huy động vốn chủ sở hữu: Ngoài vốn góp ban đầu thì trong quá trình hoạt động, NHTM có thể gia tăng vốn chủ sở hữu theo nhiều phương thức khác nhau: + Huy động từ nguồn lợi nhuận giữ lại. + Huy động từ phát hành thêm cổ phần, góp thêm, cấp thêm vốn. + Huy động vốn từ các quỹ: quỹ dự phòng tổn thất, quỹ thặng dư, quỹ khen thưởng, quỹ phúc lợi… Nguồn hình thành các quỹ này là thu nhập của NHTM. - Nghiệp vụ huy động vốn khác: Các NHTM còn có thể tiến hành tạo vốn cho mình thông qua việc nhận làm đại lý hay ủy thác vốn cho các tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước. Tuy nhiên nguồn vốn này thường không ổn định và không phải ngân hàng nào cũng có điều kiện sử dụng. * Hoạt động sử dụng vốn - Hoạt động ngân quỹ: Hoạt động này phản ánh các khoản vốn của NHTM được dùng vào mục đích đảm bảo an toàn về khả năng thanh toán và thực hiện quy định về dự trữ bắt buộc do Ngân hàng Trung ương đề ra. Theo đó, khả năng thanh toán thường xuyên của NHTM được đảm bảo bằng các tài sản như: tiền mặt tại kho quỹ, tiền gửi ở Ngân hàng Trung ương, tiền gửi ở các NHTM khác. Các NHTM cần phải tính toán để duy trì tài sản này ở mức hợp lý sao cho vừa đảm bảo khả năng thanh toán thường xuyên, vừa đạt mức lợi nhuận hợp lý. 12 - Hoạt động cho vay: Đây là hoạt động chủ yếu và thường xuyên nhất, mang lại lợi nhuận lớn nhất cho NHTM. Các NHTM huy động nguồn vốn nhàn rỗi từ các chủ thể trong nền kinh tế và sử dụng số vốn đó cho vay dưới nhiều hình thức khác nhau với mục tiêu lợi nhuận, đồng thời đảm bảo tính thanh khoản, thanh toán được các khoản huy động khi đến hạn. Các hình thức cho vay phổ biến của NHTM bao gồm: chiết khấu giấy tờ có giá, thấu chi, tín dụng ủy thác thu hay bao thanh toán, cho vay thuê mua, bảo lãnh, cho vay tiêu dùng… - Hoạt động đầu tư tài chính: Các NHTM có thể tiến hành đầu tư thông qua việc mua bán các chứng khoán trên thị trường để tìm kiếm lợi nhuận từ chênh lệch giá, đồng thời có thể góp phần phân tán rủi ro trong hoạt động kinh doanh. * Hoạt động khác: Với xu hướng ngân hàng đa năng hiện nay, NHTM còn thực hiện các hoạt động dịch vụ khác như: - Dịch vụ thanh toán, thu chi hộ chi khách hàng: chuyển tiền, thu hộ séc, dịch vụ cung cấp thẻ tín dụng, thẻ thanh toán… - Nhận bảo quản các tài sản quí giá, các giấy tờ chứng thư quan trọng. - Kinh doanh ngoại hối và vàng trên thị trường trong nước và quốc tế khi được Ngân hàng Nhà nước cho phép; - Cung ứng dịch vụ tư vấn tài chính, tiền tệ cho khách hàng… Ba mặt hoạt động của NHTM có tác động qua lại lẫn nhau. Hoạt động huy động vốn là tiền đề cho hoạt động dịch vụ và sử dụng vốn. Sử dụng vốn an toàn, hiệu quả, đem lại lợi nhuận cao là cơ sở để tạo dựng uy tín giúp ngân hàng huy động được nhiều vốn hơn. Hoạt động dịch vụ có tác dụng thu hút thêm khách hàng và quảng bá hình ảnh của ngân hàng, nó hỗ trợ rất nhiều cho công tác huy động và sử dụng vốn. Thực hiện ba mảng hoạt động này một cách đồng bộ, hiệu quả chính là chìa khoá cho sự thành công của NHTM. 1.3 Rủi ro tín dụng của NHTM 1.3.1 Khái niệm tín dụng, rủi ro tín dụng của NHTM 13 Tín dụng là một giao dịch về tài sản (tiền hoặc hàng hóa) giữa bên cho vay (ngân hàng và các định chế tài chính khác) và bên đi vay (cá nhân, doanh nghiệp và các chủ thể khác), trong đó bên cho vay chuyển giao tài sản cho bên đi vay sử dụng trong một thời hạn nhất định theo thỏa thuận, bên đi vay có trách nhiệm hoàn trả vô điều kiện vốn gốc và lãi cho bên cho vay khi đến hạn thanh toán [10, tr20] Rủi ro tín dụng là rủi ro về sự tổn thất tài chính trực tiếp hoặc gián tiếp xuất phát từ người đi vay không thực hiện nghĩa vụ trả nợ đúng hạn theo cam kết hoặc mất khả năng thanh toán [10, tr421]. Theo Thomas P.Fitch: Rủi ro tín dụng là loại rủi ro xảy ra khi người vay không thanh toán được nợ theo thỏa thuận hợp đồng dẫn đến sai hẹn trong nghĩa vụ trả nợ. Cùng với rủi ro lãi suất, rủi ro tín dụng là một trong những rủi ro chủ yếu trong hoạt động cho vay của ngân hàng. 1.3.2 Phân loại rủi ro tín dụng Rủi ro tín dụng là một vấn đề tất yếu khách quan trong hoạt động của tất cả các ngân hàng thương mại. Vấn đề cần đặt ra là làm sao có thể ngăn ngừa, hạn chế đến mức tối đa rủi ro có thể xảy ra đối với hoạt động tín dụng của ngân hàng. Có nhiều tiêu chí/cách thức phân loại rủi ro tín dụng khác nhau. Tuy nhiên, trong phạm vi nghiên cứu của đề tài tác giả phân loại rủi ro tín dụng bao gồm: rủi ro danh mục và rủi ro giao dịch. - Rủi ro danh mục: là một hình thức của rủi ro tín dụng mà nguyên nhân phát sinh là do những hạn chế trong quản lý danh mục vay của ngân hàng và được phân chia làm hai loại rủi ro là rủi ro nội tại và rủi ro tập trung. + Rủi ro nội tại là rủi ro xuất phát từ các yếu tố, đặc điểm riêng mang tính chất riêng biệt bên trong của mỗi chủ thể đi vay hoặc nghành, lĩnh vực kinh tế. Nó xuất phát từ đặc điểm hoạt động hoặc các đặc điểm sử dụng vốn của khách hàng vay vốn. + Rủi ro tập trung là trường hợp mà ngân hàng tập trung vốn cho quá nhiều đối với một khách hàng, cho vay quá nhiều trong doanh nghiệp hoạt động trong 14 cùng một ngành, lĩnh vực kinh tế hoặc trong cùng một vùng địa lý nhất định hoặc cùng một loại hình cho vay có mức độ rủi ro cao. - Rủi ro giao dịch: là hình thức rủi ro tín dụng mà nguyên nhân xuất phát từ những hạn chế trong quá trình giao dịch và xét duyệt cho vay đánh giá khách hàng của ngân hàng. Rủi ro giao dịch có ba bộ phận chính là: rủi ro lựa chọn, rủi ro đảm bảo và rủi ro nghiệp vụ. + Rủi ro lựa chọn là rủi ro có tính đến quá trình đánh giá và phân tích tín dụng khi ngân hàng lựa chọn những phương án cho vay vốn hiệu quả để ra quyết định cho vay. + Rủi ro đảm bảo phát sinh từ các tiêu chuẩn đảm bảo như các điều khoản trong hơp đồng vay, các loại tài sản đảm bảo, các chủ thể đảm bảo, cách thức đảm bảo và mức cho vay trên giá trị đảm bảo. + Rủi ro nghiệp vụ là rủi ro liên quan đến công tác quản lý vay và hoạt động cho vay, gồm cả việc sử dụng hệ thống xếp hạng rủi ro và các kỹ thuật xử lý các khoản vay có vấn đề. 1.3.3 Các dấu hiệu cảnh báo rủi ro tín dụng Việc kinh doanh khó có thể thất bại qua một đêm, do vậy mà sự thất bại đó thường có một vài dấu hiệu báo động. Có dấu hiệu biểu hiện mờ nhạt, có dấu hiệu biểu hiện rất rõ ràng. Ngân hàng cần có cách nhận ra những dấu hiện ban đầu của khoản vay có vấn đề và có hành động cần thiết nhằm ngăn ngừa hoặc xử lý chung. Nhưng cần phải chú ý là các dấu hiệu này đôi khi được nhận ra qua một quá trình chứ không hẳn là một thời điểm; do vậy, cán bộ quản lý khách hàng phải biết cách nhận biết chúng một cách có hệ thống. Có thể sắp xếp các dấu hiệu của rủi ro tín dụng thành các nhóm sau: Nhóm 1: Nhóm dấu hiệu liên quan đến mối quan hệ với ngân hàng *) Trong quá trình hạch toán của khách hàng, xu hướng của các tài khoản của khách hàng qua một quá trình sẽ cung cấp cho ngân hàng một số dấu hiệu quan trọng gồm: 15 - Phát hành séc quá bảo chứng hoặc bị từ chối. - Khó khăn trong thanh toán lương. - Sự dao động của các tài khoản mà đặc biệt là giảm sút số dư tài khoản tiền gửi thanh toán. - Tăng mức sử dụng bình quân trong các tài khoản. - Thường xuyên yêu cầu hỗ trợ nguồn vốn lưu động từ nhiều nguồn khác nhau. - Không có khả năng thực hiện các hoạt động cắt giảm chi phí. - Gia tăng các khoản nợ thương mại hoặc không có khả năng thanh toán nợ khi đến hạn. *) Các hoạt động cho vay: - Mức độ vay thường xuyên gia tăng. - Thanh toán chậm các khoản nợ gốc và lãi. - Thường xuyên yêu cầu ngân hàng cho đáo hạn. - Yêu cầu các khoản vay vượt quá nhu cầu dự kiến. *) Phương thức tài chính: - Sử dụng nhiều các khoản tài trợ ngắn hạn cho các hoạt động phát triển dài hạn của khách hàng. - Chấp nhận sử dụng các nguồn tài trợ đắt nhất, ví dụ: Thường xuyên sử dụng nghiệp vụ chiết khấu các khoản phải trả (factoring). - Giảm các khoản phải trả và tăng các khoản phải thu. - Các hệ số thanh toán phát triển theo chiều hướng xấu. - Có biểu hiện giảm vốn điều lệ. Nhóm 2: Nhóm dấu hiệu liên quan tới phương pháp quản lý của khách hàng - Thay đổi thường xuyên cơ cấu của hệ thống quản trị hoặc ban điều hành - Hệ thống quản trị và ban điều hành luôn bất đồng về mục đích, quản trị, điều hành độc đoán hoặc ngược lại quá phân tán. - Cách thức hoạch định của khách hàng có biểu hiện: + Được hoạch định bởi hội đồng quản trị hoặc giám đốc điều hành ít hay không có kinh nghiệm. 16 + Hội đồng quản trị hoặc giám đốc điều hành các doanh nghiệp lớn tham gia quá sâu và vấn đề thường nhật. + Thiếu quan tâm đến lợi ích của cổ đông, của chủ nợ. + Thuyên chuyển nhân viên diễn ra thường xuyên. + Lập kế hoạch xác định mục tiêu kém; xuất hiện các hành động nhất thời, không có khả năng đối phó với những thay đổi. - Việc lập kế hoạch những người kế cận không đầy đủ. - Quản lý có tính gia đình: Có biểu hiện thiếu tin tưởng vào những người quản lý không thuộc gia đình; cho thành viên của gia đình chưa được đào tạo, huấn luyện đầy đủ đảm đương vị trí then chốt. - Có tranh chấp trong quá trình quản lý: bao gồm các mối quan hệ tranh chấp giữa hội đồng quản trị và giám đốc điều hành với các cổ đông khác, chính quyền địa phương, nhân viên, người cho vay, khách hàng chính. - Có các chi phí quản lý bất hợp lý: Tập trung quá mức chi phí để gây ấn tượng như thiết bị văn phòng rất hiện đại, phương tiện giao thông đắt tiền, ban giám đốc có cuộc sống xa hoa, lẫn lộn giữa chi phí kinh doanh và chi phí tài chính cá nhân. Nhóm 3: Nhóm dấu hiệu liên quan tới các ưu tiên trong kinh doanh. - Dấu hiệu hội chứng hợp đồng lớn: Khách hàng bị ấn tượng bởi một khách hàng có tên tuổi mà sau này có thể trở nên lệ thuộc; ban giám đốc cắt giảm lợi nhuận nhằm đặt được hợp đồng lớn. - Dấu hiệu hội chứng sản phẩm đẹp: Không đúng lúc hoặc bị ám ảnh bởi một sản phẩm mà không chú ý đến các yếu tố khác. - Sự cấp bách không thích hợp như: Do áp lực nội bộ dẫn tới việc tung sản phẩm dịch vụ ra quá sớm; các hạn mức thời gian kinh doanh đưa ra không thực tế; tạo mong đợi trên thị trường không đúng lúc. Nhóm 4: Nhóm dấu hiệu thuộc về kỹ thuật và thương mại, biểu hiện: - Khó khăn trong phát triển sản phẩm. - Thay đổi trên thị trường: tỷ giá, lãi suất; thay đổi thị hiếu, cập nhật kỹ thuật mới nhất, mất nhà cung ứng hoặc khách hàng lớn; thêm đối thủ cạnh tranh. 17 - Những thay đổi từ chính sách của nhà nước: Đặc biệt chú ý sự tác động của chính sách thuế, điều kiện thành lập và hoạt động, môi trường. - Sản phẩm của khách hàng mang tính thời vụ cao. - Có biểu hiện cắt giảm các chi phí sửa chữa, thay thế. Nhóm 5: Nhóm dấu các dấu hiệu về xử lý thông tin về tài chính kế toán. - Chuẩn bị không đầy đủ các số liệu tài chính hoặc chậm trễ, trì hoãn nộp các báo cáo tài chính. - Những kết luận về phân tích tài chính cho thấy + Sự gia tăng không cân đối về tỷ lệ nợ thường xuyên + Khả năng tiền mặt giảm. + Tăng doanh số nhưng lãi giảm hoặc không có. + Các tài khoản hoạch toán vốn điều lệ không khớp. + Hoạt động lỗ + Không hạch toán đúng tài sản cố định + Lập kế hoạch trả nợ mà nguồn vốn không đầy đủ … 1.2.4 Nguyên nhân gây ra rủi ro tín dụng Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến rủi ro tín dụng. Thông thường người ta phân rủi ro tín dụng thành ba nhóm: nguyên nhân thuộc về ngân hàng, nguyên nhân thuộc về người đi vay và nguyên nhân khác. Nguyên nhân thuộc về ngân hàng: Thứ nhất: sự yếu kém của đội ngũ cán bộ, sự yếu kém ở đây bao gồm cả về năng lực và đạo đức. Nếu một các bộ tín dụng non kém về trình độ, thiếu kiến thức, thiếu kinh nghiệm thì sẽ không có khả năng thẩm định và xử lý thông tin, đánh giá khách hàng thiếu chính xác, mức vay, lãi suất và kỳ hạn không phù hợp, dẫn đến chất lượng tín dụng thấp, rủi ro cao. Ngoài ra, nếu cán bộ tín dụng không tuân theo đúng quy trình tín dụng như giải ngân trước khi hoàn thành chứng từ hay không giám sát kiểm tra việc sử dụng vốn của người vay, thì việc mất vốn rất dễ xảy ra. Hơn nữa, cán bộ tín dụng mà phẩm chất đạo đức kém, không có tin thần trách nhiệm, dễ bị cám dỗ thì sẽ gây thiệt hại rất lớn cho ngân hàng bằng cách cho vay chỉ 18 dựa trên mối quan hệ với khách hàng, dựa trên những lợi ích cá nhân mà bỏ qua nhưng điều kiện và thủ tục cần thiết. Thứ hai: sự giám sát của các cấp quản lý trong ngân hàng là thiếu sát sao. Cán bộ tín dụng cần có sự phê duyệt của lãnh đạo trước khi giải ngân. Vậy nếu cấp trên không có sự kiểm tra, đánh giá xem quyết định của cán bộ đã thực sự chính xác chưa thì nguy cơ rủi ro tín dụng sẽ rất là cao. Hơn nữa, sau khi giải ngân rồi cán bộ tín dụng vẫn phải tiếp tục theo dõi khách hàng để sớm phát hiện ra các dấu hiệu của những khoản nợ có vấn đề. Tuy nhiên, việc theo dõi này của nhiều cán bộ chỉ mang tính hình thức. Do vây, nếu các cấp quản lý không có sự giám sát với cán bộ tín dụng, hoạt động của các cán bộ tín dụng không hiệu quả, thậm chí dẫn đến những sai phạm đạo đức trong cho vay và thu nợ. Ngoài ra, các cơ quan cấp trên không quan tâm đến thực trạng tín dụng của ngân hàng thì sẽ không có những chỉ đạo kịp thời để ngăn ngừa và xử lý những rủi ro xảy ra. Thứ ba: ngân hàng chưa đa dạng hóa các danh mục đầu tư. Một công cụ luôn được nhắc đến trong quản trị tín dụng ở tất cả các ngân hàng trên thế giới là quản trị danh mục đầu tư. Quản trị danh mục làm cân đối và kiềm chế rủi ro bằng cách nhận dạng, dự báo và kiểm soát mức độ rủi ro của từng thị trường, khách hàng, loại sản phẩm tín dụng và điều kiện hoạt khác nhau. Nhiều chuyên gia ngân hàng tin rằng đa dạng hóa là giải pháp phòng ngừa rủi ro tín dụng hữu hiệu nhất. Mặc dù hiểu rõ được tầm quan trọng của đa dạng hóa danh mục đầu tư, song rất nhiều ngân hàng chỉ cho vay một hoặc hai ngành hoặc chỉ cho vay một vài doanh nghiệp lớn, nhóm kinh doanh đơn lẻ. Một danh mục đầu tư phụ thuộc chủ yếu vào một ngành hoặc một một loại mặt hàng là rất nguy hiểm vì không có ngành nào là không có rủi ro. Thứ tư: định giá khoản vay không theo mức độ rủi ro của khách hàng. Về cơ cấu, lãi suất cho một khoản vay phải được xác định ở mức độ đảm bảo bù đắp được chi phí vốn đầu vào, chi phí quản lý, phần lợi nhuận mong muốn và phần bù đắp rủi ro của khoản vay. Khách hàng được đánh giá ở mức độ rủi ro cao, phần bù rủi ro càng lớn. Nhưng vì cạnh tranh nên một số ngân hàng có thể chấp nhận mức cho vay thấp, thậm chí chi đủ chi phí đầu vào và chi phí quản lý doanh nghiệp, không tính 19 đến phần bù rủi ro. Việc làm đó trong dài hạn không những làm giảm lợi nhuận và còn tăng tính rủi ro trong hoạt động tín dụng của ngân hàng. Thứ năm: do ngân hàng không giải quyết hợp lý quan hệ giữa nguồn vốn huy động và nguồn vốn sử dụng, ngân hàng dự trữ vốn quá ít so với nhu cầu bảo đảm thanh toán từ đó sẽ dẫn đến mât khả năng thanh toán nếu khách hàng có nhu cầu rút vốn nhiều hoặc ngân hàng dự trữ vốn quá nhiều, gây ứ đọng vốn, lãng phí trong sử dụng vốn. Nguyên nhân thuộc về người vay: Đây là nguyên nhân chủ yếu dẫn tới rủi ro tín dụng, có thể chia nhóm này thành hai nhóm chính: Thứ nhất: do khách hàng kinh doanh thua lỗ nên mất khả năng trả nợ. Trường hợp này rất phổ biến do khách hàng có trình độ yếu kém trong dự đoán về các vấn đề kinh tế, yếu kém trong năng lực quản lý, sử dụng vốn sai mục đích, sản phẩm chất lượng thấp không bán được… Hơn nữa có rất nhiều người vay sẵn sàng lao vào những cơ hội kinh doanh mạo hiểm với kỳ vọng thu được lợi nhuận cao, mà không tính toán kỹ hoặc không có khả năng tính toán những bất trắc có thể xảy ra nên khả năng xảy ra tổn thất với ngân hàng là rất lớn. Thứ hai: do khách hàng cố tình chiếm dụng vốn của ngân hàng. Để đạt được mục đích thu được lợi nhuận, nhiều khách hàng sẵn sàng tìm mọi thủ đoạn để ứng phó với ngân hàng như mua chuộc hoặc cung cấp cáo tài chính sai lệch. Trong trường hợp này nếu không phát hiện ra, ngân hàng sẽ đánh giá sai về khả năng tài chính của khách hàng và cho vay vốn với khối lượng và thời hạn không hợp lý, dẫn đến rủi ro tiềm ẩn là rất cao. Ngoài ra, cũng có những trường hợp người kinh doanh có lãi song vẫn không trả nợ cho ngân hàng đúng hạn mà cố tình kéo dài với ý định không trả nợ hoặc tiếp tục sử dụng vốn càng lâu càng tốt. Nguyên nhân khác: Thứ nhất:chất lượng thông tin chưa cao. Các thông tin mà ngân hàng thu thập thường liên quan đến hoạt động sản xuất kinh doanh, khả năng tài chính của khách hàng, tình hình kinh tế xã hội, cạnh tranh trên thị trường, sau đó dựa vào các 20 thông tin thu thập được để cho vay. Tuy nhiên, trên thực tế thì không phải lúc nào các thông tin ngân hàng thu thập được đều có tính chính xác, đầy đủ và kịp thời. Do vậy, nếu hệ thống thông tin tín dụng của ngân hàng hoạt động không hiệu quả, cập nhận được những thông tin đáng tin cậy thì tất yếu dẫn đến việc ngân hàng thất thoát vốn khi cho vay. Thứ hai: Những biến động kinh tế không dự báo trước được. Khi nền kinh tế ổn định, tăng trưởng lành mạnh thì nhu cầu đầu tư trong xã hội có xu hướng gia tăng, tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động tín dụng. Tuy nhiên, khi xuất hiện những biến động kinh tế như lạm phát, gia tăng một số mặt hàng nào đó làm ảnh hưởng đến một nhóm ngành thì rủi ro tín dụng đối với ngân hàng là rất lớn. Nhiều người vay có thể thích ứng và vượt qua khó khăn đó, nhưng cũng rất nhiều người bị đình trệ trong hoạt động sản xuất, kinh doanh thua lỗ nên khả năng trả nợ vốn vay ngân hàng là không được đảm bảo. Còn đối với các cá nhân vay vốn sẽ bị thất nghiệp, thu nhập giảm sút nên cũng khó có khả năng trả nợ cho ngân hàng. Thứ ba: Sự thay đổi trong các chính sách kính tế, pháp luật. Sự thiếu nhất quán trong các chính sách kinh tế pháp luật cũng gây ảnh hưởng tới ngân hàng cũng như các doanh nghiệp có sử dụng vốn vay ngân hàng. Hoạt động kinh doanh sẽ không ổn định khi có những thay đổi trong quy định về thuế, vốn... hoạt động của ngân hàng cũng bị tác động bởi nhiều văn bản pháp luật về tài sản đảm bảo, dự trữ, trích lập,…như vậy các chính sách kinh tế, pháp luật không hoàn chỉnh cũng gây ra khó khăn cho doanh nghiệp về khả năng trả nợ cũng như đe dọa đến sự an toàn của ngân hàng cho vay. 1.3.5 Thiệt hại do rủi ro tín dụng gây ra Đối với ngân hàng: Khi rủi ro xảy ra có thể là những thiệt hại về vật chất hoặc uy tín của ngân hàng. Rủi ro tín dụng tác động trực tiếp đến hoạt động kinh doanh của ngân hàng như thiếu tiền chi trả cho khách hàng vì phần lớn nguồn vốn của ngân hàng là vốn huy dộng, mà khi ngân hàng khôngthu hồi được nợ gốc và lãi trong cho vay thì khả năng thanh toán của ngân hàng dần lâm vào tình trạng thiếu hụt, làm cho ngân hàng 21 mất cân đối trong việc thanh toán, dần làm cho ngân hàng lỗ và có nguy cơ bị phá sản. Ngoài ra, ngân hàng bị mất cơ hội thu nhập tiền lãi, tổn thất trước hết là tác động đến lợi nhuận sau đó là vốn tự có của ngân hàng. Như vậy, rủi ro tín dụng có ảnh hưởng rất lớn tới hoạt động tín dụng của ngân hàng. Đối với nền kinh tế xã hội: Hoạt động tín dụng của ngân hàng liên quan đến toàn bộ hoạt động của nền kinh tế, đến tất cả các doanh nghiệp và đến các tầng lớp dân cư. Bản chất và chức năng của ngân hàng là một tổ chức trung gian tài chính chuyên huy động vốn nhàn rỗi trong nền kinh tế để cho các tổ chức và cá nhân có nhu cầu vay lại. Do đó, thực chất quyền sở hữu những khoản cho vay là quyền sỡ hữu của người đã gửi tiền vào ngân hàng. Bởi vậy, khi rủi ro tín dụng xảy ra không chỉ ảnh hưởng tới đến một ngân hàng mà ảnh hưởng toàn bộ hệ thống ngân hàng, lúc này quyền lợi của người gửi tiền cũng bị ảnh hưởng gây tâm lý bất ổn cho dân chúng, lúc đó sẽ đua nhau đến rút tiền trước hạn, điều đó có thể dẫn đến phá sản đồng loạt các ngân hàng, sẽ tác động gây bất ổn đến toàn bộ nền kinh tế. Rõ ràng, rủi ro tín dụng gây thiệt hại to lớn, không lường trước được đối với nền kinh tế xã hội của một quốc gia. 1.4 Những vấn đề cơ bản về quản lý rủi ro tín dụng của NHTM 1.4.1 Khái niệm về quản lý rủi ro tín dụng Quản lý rủi ro tín dụng là quá trình xây dựng và thực thi các chiến lược, các chính sách quản lý và kinh doanh tín dụng nhằm đạt được mục tiêu an toàn, phát triển bền vững, tăng cường các biện pháp phòng ngừa, hạn chế và giảm thấp nợ xấu, nợ quá hạn trong kinh doanh tín dụng, từ đó tăng doanh thu, giảm chi phí, nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động kinh doanh trong cả ngắn hạn và dài hạn của ngân hàng thương mại. 1.4.2 Nội dung của quản lý rủi ro tín dụng 1.4.2.1 Quản lý khách hàng vay vốn Quản lý khách hàng là một nội dung đầu tiên của quản lý rủi ro, đây là cơ sở để ngân hàng có thể nhận diện được rủi ro thông qua đánh giá, phân loại khách 22 hàng. Việc đánh giá, phân loại khách hàng thường được sử dụng thông qua việc sử dụng các mô hình đánh giá rủi ro tín dụng. Các mô hình này rất đa dạng gồm các mô hình phân tích định tính (truyền thống) và các mô hình lượng hóa rủi ro tín dụng. Mô hình lượng hóa có ưu điểm hơn mô hình truyền thống ở chỗ nó cho phép xử lý nhanh chóng nhiều hồ sơ cho vay với chi phí thấp, khách quan, do đó góp phần tích cực trong việc kiểm soát rủi ro tín dụng của ngân hàng. Ở Việt Nam hiện nay các ngân hàng thương mại đang bắt đầu vào quá trình xây dựng các mô hình lượng hóa rủi ro tín dụng như hệ thống cho điểm tín dụng, xếp hàng khách hàng và vẫn chủ yếu sử dụng phương pháp truyền thống để đánh giá rủi ro tín dụng. Mô hình định tính (truyền thống): Phương pháp này đi sâu vào nghiên cứu nhóm 5 chỉ tiêu (còn gọi là phương pháp 5C) sau: Capacity - cash flow (năng lực - nguồn tiền dự tính trả nợ): yếu tố được coi là quan trọng nhất trong năm yếu tố. Năng lực đề cập đến khả năng điều hành hoạt động sản xuất kinh doanh và hoàn trả khoản vay thành công của khách hàng. Ngân hàng muốn biết chính xác khách hàng sẽ trả nợ bằng cách nào. Đánh giá năng lực được đánh giá dựa trên các yếu tố: kinh nghiệm điều hành, báo cáo tài chính quá khứ, sản phẩm, tình hình hoạt động trên thị trường và khả năng cạnh tranh. Từ đó, ngân hàng sẽ dự tính được luồng tiền sẽ được sử dụng để trả nợ, thời gian trả nợ và xác suất trả nợ thành công của khách hàng. việc đánh giá lịch sử các khoản vay và thanh toán các khoản vay, dù là của cá nhân hay các khoản vay thương mại cũng được coi là khả năng chỉ báo cho các khoản chi trả trong tương lai. Capital (cấu trúc vốn): Là số vốn khách hàng đầu tư vào doanh nghiệp. ngân hàng sẽ yên tâm hơn khi khách hàng có vốn chủ sở hữu đủ lớn. Vốn chủ sở hữu có thể được huy động trong quá trình hoạt động, giúp đảm bảo cho trạng thái khoản vay của ngân hàng. Ngân hàng cũng nhìn nhận vốn chủ sở hữu như chỉ bảo của mức độ cam kết cũng như mức rủi ro của khách hàng đối với kinh doanh của mình và sẽ cảm thấy thoải mái hơn nếu biết khách hàng sẽ mất rất nhiều nếu công việc kinh 23 doanh của họ không thành công. Sẽ tốt hơn nếu nguồn vốn này được lấy từ tài sản của chính cổ đông. Collateral (tài sản thế chấp): Ngân hàng có thể xử lý tài sản thế chấp của khách hàng khi khách hàng bị phá sản hoặc mất khả năng chi trả nợ. Ngân hàng được đảm bảo quyền ưu tiên xử ly tài sản thế chấp của khách hàng trước các chủ nợ khác. Ngân hàng cũng có thể yêu cầu khách hàng sử dụng các tài sản cá nhân khác ngoài công ty làm tài sản thế chấp.Đối với ngân hàng, đây là sự đảm bảo và là nguồn trả nợ thay thế ngoài dòng tiền trả nợ dự tính. Một số ngân hàng có thể yêu cầu có bảo lãnh cũng với tài sản đảm bảo, bảo lãnh là hình thức bên thứ ba kí bảo lãnh cam ký thanh toán nếu người vay không trả được nợ. Character (thái độ, sự thể hiện của khách hàng): Là ấn tượng chung khách hàng để lại đối với ngân hàng. Ấn tượng này có thể là khá chủ quan. Tuy nhiên trong nhiều trường hợp đối với nhiều ngân hàng, thái độ của khách hàng quyết định liệu một khoản vay nhỏ có được phê duyệt hay không. các vấn đề chủ yếu liên quan đến thái độ đáng nghi ngờ bao gồm: sự kém hợp tác với ngân hàng, lừa đảo, các vụ kiện tụng và thua lỗ. Thời gian, chi phí kiện tụng và chi phí cơ hội có thể phát sinh do khoản vay gặp vấn đề có thể lớn hơn nhiều so với thu nhập dự tính. Vấn đề này tuy nhiên trở nên kém quan trọng hơn đối với các khoản vay cho công ty lớn được điều hành bởi một nhóm cá nhân. Ngoài ra, một số yếu tố định tính khác như: trình độ học vấn, kinh nghiệm điều hành kinh doanh, phẩm chất cá nhân của khách hàng cũng được xem xét. Conditions (các điều kiện khác): Liệu khoản vay sẽ được sử dụng để đáp ứng nhu cầu vốn lưu động, mua sắm máy móc, hay dự trữ nguyên vật liệu, hàng tồn kho? Ngân hàng sẽ đánh giá tình hình kinh tế trong và ngoài nước, phân tích ngành kinh doanh doanh nghiệp đang hoạt động cũng như các ngành hoạt động liên quan có thể ảnh hưởng đến doanh nghiệp. Các mô hình lượng hóa rủi ro tín dụng Mô hình định tính được xem là mô hình cổ điển để đánh giá rủi ro tín dụng. Hiện nay, hầu hết các ngân hàng đều tiếp cận phương pháp đánh giá rủi ro hiện đại 24 hơn, đó là lượng hóa rủi ro tín dụng. Sau đây là một số mô hình lượng hóa rủi ro tín dụng thường được sử dụng nhiều nhất. - Mô hình điểm số Z: Đây là mô hình do E.I.Altman dùng để cho điểm tín dụng đối với các doanh nghiệp vay vốn. Đại lượng Z dùng làm thước đo tổng hợp để phân loại rủi ro tín dụng đối với người vay và phụ thuộc vào: + Trị số của các chỉ số tài chính của người vay. + Tầm quan trọng của các chỉ số này trong việc xác định suất vỡ nợ của người vay trong quá khứ. Từ đó Altman đã xây dựng mô hình điểm như sau: Z = 1,2 X1 + 1,4 X2 + 3,3 X3 + 0.6 X4 + 1,0 X5 Trong đó, X1 = Hệ số vốn lưu động/ tổng tài sản X2 = Hệ số lãi chưa phân phối/ tổng tài sản X3 = Hệ số lợi nhuận trước thuế và lãi/ tổng tài sản X4 = Hệ số giá thị trường của tổng vốn sở hữu/ giá trị hạch toán của nợ X5 = Hệ số doanh thu/ tổng tài sản Trị số Z càng cao, thì người vay có xác suất vỡ nợ càng thấp. Vậy khi trị số Z thấp hoặc là một số âm sẽ là căn cứ xếp khách hàng vào nhóm có nguy cơ vỡ nợ cao. Z < 1,81: KH có khả năng rủi ro cao 1,81 < Z 3: Khách hàng không có khả năng trả nợ Theo mô hình cho điểm Z của Altman, bất cứ công ty nào có điểm số thấp hơn 1,81 phải được xếp vào nhóm có nguy cơ RRTD cao. Mô hình điểm số Z có kỹ thuật đo lường tương đối đơn giản. Tuy nhiên mô hình này chỉ cho phép phân loại nhóm khách hàng vay có rủi ro và không có rủi ro. Trong khi đó, thực tế mức độ RRTD tiềm năng của mỗi khách hàng là khác nhau. Vả lại, yếu tố thị trường cũng không được xét đến, đặc biệt là khi các điều kiện kinh doanh cũng như điều kiện thị trường tài chính đang thay đổi liên tục như hiện nay. Và có các nhân tố quan trọng nhưng cũng không được xét đến như: danh tiếng của 25 khách hàng, mối quan hệ lâu dài với ngân hàng,…sẽ làm cho mô hình điểm số Z có những hạn chế nhất định. - Mô hình xếp hạng của Moody’s và Standard & Poor’s Xếp hạng tín dụng (credit ratings) của S&P được công bố bắt đầu từ năm 1916 nhằm cung cấp cho các nhà đầu tư và những người tham gia thị trường trên toàn thế giới những phân tích độc lập về rủi ro tín dụng. Chỉ số xếp hạng tín dụng (credit ratings) thể hiện quan điểm của tổ chức này về khả năng và sự sẵn sàng đáp ứng các điều kiện tài chính một cách đầy đủ và đúng lúc của một doanh nghiệp hay một quốc gia. Thường chỉ số được quy thành các xếp hạng bằng chữ, cao nhất là AAA và thấp nhất là D và được đánh giá trong nhiều lĩnh vực, ví dụ như xếp hạng tín dụng đối với đồng nội tệ và đồng ngoại tệ, trong ngắn hạn hay dài hạn. Tại S&P, xếp hạng tín dụng là chỉ số thể hiện quan điểm về rủi ro tín dụng. Xếp hạng này dựa trên những phân tích của các chuyên gia có kinh nghiệm, dựa trên thông tin thu thập từ các tổ chức phát hành và từ các nguồn khác. Ngoài phương pháp chuyên gia, S&P cũng như các tổ chức xếp hạng khác còn kết hợp sử dụng mô hình toán học trong việc xây dựng và phân tích chỉ số xếp hạng của mình. Phương pháp xếp hạng đặc trưng của S&P là xếp hạng dựa trên phân tích. Một quy trình xếp hạng chuẩn được S&P áp dụng cho xếp hạng tín dụng của doanh nghiệp gồm các bước: (1) Nhận đề nghị xếp hạng từ các tổ chức phát hành/khách hàng (2) Đánh giá ban đầu (3) Họp với ban quản trị của tổ chức phát hành/khách hàng (4) Phân tích (5) Đánh giá và bỏ phiếu của hội đồng đánh giá (của S&P) (6) Thông báo tới tổ chức phát hành/khách hàng (7) Công bố kết quả xếp hạng ra công chúng Về cơ bản, việc đánh giá và xếp hạng tín dụng đối với quốc gia cũng tương tự như vậy. Tuy nhiên, có một số đặc điểm chính của xếp hạng tín dụng mà người sử dụng cần lưu ý. Đó là: 26 - Xếp hạng tín dụng là ý kiến được thu thập về rủi ro tín dụng tương đối; - Đây không phải là hướng dẫn đầu tư, mua, trữ, hay bán mà chỉ là một nhân tố mà các nhà đầu tư nên cân nhắc khi quyết định đầu tư; - Xếp hạng tín dụng cũng không phải là chỉ tiêu về tính thanh khoản trên thị trường của một dạng chứng khoán nợ hay giá của nó ở thị trường thứ cấp. Tóm lại, xếp hạng tín dụng của S&P về cơ bản là những đánh giá mang tính chuyên gia của một nhóm các nhà phân tích trong hội đồng xếp hạng của tổ chức này. Với lịch sử gần 100 năm từ khi tiến hành công bố (từ năm 1916), xếp hạng tín dụng của S&P vẫn được xem là một chỉ báo quan trọng, có độ tin cậy cao và được nhiều chính phủ, các tổ chức phát hành và các nhà đầu tư sử dụng. 1.4.2.2 Quản lý danh mục cho vay Rủi ro là yếu tố song hành trong hoạt động kinh doanh tín dụng tại ngân hàng, do đó các ngân hàng luôn xây dựng những chính sách hợp lý để kiểm soát rủi ro theo quy định và mức độ cho phép. Ngân hàng tiến hành các khoản nợ và các nhóm nợ trong hạn, nợ cần đặc biệt lưu ý, nợ dưới hạn, nợ nghi ngờ và nợ có khả năng mất vốn, ngân hàng phải thường xuyên kiểm soát danh mục cho vay, đặc biệt là các khoản nợ xấu, nợ có vấn đề để có những biện pháp xử lý kịp thời khi có rủi ro xảy ra. 1.4.2.3 Kiểm soát rủi ro tín dụng Kiểm soát rủi ro tín dụng là việc ngân hàng sử dụng các phương pháp để đánh giá và quản lý hoạt động tín dụng ngân hàng nhằm hạn chế các rủi ro có thể xảy ra. Hoạt động kiểm soát được thực hiện liên tục và xuyên suốt quá trình cho vay giúp ngân hàng có điều kiện theo dõi các khoản vay một cách chặt chẽ, đồng thời tăng khả năng tín dụng với các ngân hàng khác. Một trong những biện pháp ngân hàng thường sử dụng để đánh giá và quản lý rủi ro là thông qua các bộ chỉ tiêu đo lường sau: Nợ quá hạn/tổng dư nợ Nợ xấu/ tổng nợ quá hạn 1.4.2.4 Phân nợ và trích lập dự phòng rủi ro 27 Theo thông tư số: 02/2013/TT-NHNN ngày 21/01/2013 quy định về phân loại tài sản có, mức trích, phương pháp trích lập dự phòng rủi ro và việc sử dụng dự phòng để xử lý rủi ro trong hoạt động của TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài thì tổ chức tín dụng phân loại nợ thành 5 nhóm như sau: Nhóm 1: Nợ đủ tiêu chuẩn bao gồm: - Nợ trong hạn và được đánh giá là có khả năng thu hồi đầy đủ nợ gốc và lãi đúng hạn. - Nợ quá hạn dưới 10 ngày và được đánh giá là có khả nâng thu hồi đầy đủ nợ gốc và lãi bị quá hạn và thu hồi đầy đủ nợ gốc và lãi còn lại đúng thời hạn. Nhóm 2: Nợ cần chú ý bao gồm: - Nợ quá hạn từ 10 ngày đến 90 ngày và nợ điều chỉnh kỳ hạn trả nợ lần đầu. Nhóm 3: Nợ dưới tiêu chuẩn bao gồm: - Nợ quá hạn từ 91 ngày đến 180 ngày. - Nợ gia hạn nợ lần đầu. - Nợ được miễn hoặc giảm lãi do khách hàng không đủ khả nâng trả lãi đầy đủ theo hợp đồng tín dụng. - Nợ thuộc một trong các trường hợp sau đây: + Nợ của khách hàng hoặc bên bảo đảm là tổ chức, cả nhân thuộc đối tượng mà tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài không được cấp tín dụng theo quy định của pháp luật. + Nợ được bảo đảm bằng cổ phiếu của chính tổ chức tín dụng hoặc công ty con của tổ chức tín dụng hoặc tiền vay được sử dụng để góp vốn vào một tổ chức tín dụng khác trên cơ sở tổ chức tín dụng cho vay nhận tài sản bảo đảm bằng cổ phiếu của chính tổ chức tín dụng nhận vốn góp. + Nợ không có bảo đảm hoặc được cấp với điều kiện ưu đãi hoặc giá trị vượt 5% vốn tự có của tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài khi cấp cho khách hàng thuộc đối tượng bị hạn chế cấp tín dụng theo quy định của pháp luật. 28 + Nợ cấp cho các công ty con, công ty liên kết của tổ chức tín dụng hoặc doanh nghiệp mà tổ chức tín dụng nắm quyền kiểm soát có giá trị vượt các tỷ lệ giới hạn theo quy định của pháp luật. + Nợ có giá trị vượt quá các giới hạn cấp tín dụng trừ trường hợp được phép vượt giới hạn theo quy định của pháp luật. + Nợ vi phạm các quy định của pháp luật về cấp tín dụng, quản lý hối đoái và các tỷ lệ bảo đảm an toàn đối với các tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài. + Nợ vi phạm các quy định nội bộ về cấp tín dụng, quản lý tiền vay, chính sách dự phòng rủi ro của các tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài. + Nợ đang thu hồi theo kết luận của thanh tra. Nhóm 4: Nợ nghi ngờ bao gồm: - Nợ quá hạn từ 181 ngày đến 360 ngày - Nợ cơ cấu lại thời hạn trả nợ lần đầu quá hạn dưới 90 ngày theo thời hạn trả nợ được cơ cấu lại lần đầu. - Nợ cơ cấu lại thời hạn trả nợ lần hai. - Nợ phải thu hồi theo kết luận của thanh tra đã quá thời hạn thu hồi đến 60 ngày mà vẫn chưa thu hồi được. Nhóm 5: Nợ có khả năng mất vốn bao gồm: - Nợ quá hạn trên 360 ngày - Nợ cơ cấu lại thời hạn trả nợ lần đầu quá hạn từ 90 ngày trở lên theo thời hạn trả nợ được cơ cấu lại lần đầu. - Nợ cơ cấu lại thời hạn trả nợ lần thứ hai quá hạn theo thời hạn trả nợ được cơ cấu lại lần thứ hai. - Nợ cơ cấu lại thời hạn trả nợ lần thứ ba trở lên, kể cả chưa quá hạn hoặc đã quá hạn. - Nợ phải thu hồi theo kết luận của thanh tra nhưng đã quá thời hạn thu hồi trên 60 ngày mà vẫn chưa thu hồi được. 29 - Nợ của khách hàng là tổ chức tín dụng được ngân hàng nhà nước công bố đặt vào tính trạng kiểm soát đặc biệt, chi nhánh ngân hàng nước ngoài bị phong tỏa vốn và tài sản. 1.4.2.5 Xử lý nợ xấu Có rất nhiều các biện pháp xử lý nợ xấu được đề xuất: - Yêu cầu, hỗ trợ doanh nghiệp tái cơ cấu tài chính, cơ cấu lại và quản lý các khoản nợ vay. - Chuyển nợ xấu thành vốn góp cho doanh nghiệp, đặc biệt đối với các doanh nghiệp có tiềm năng. - Thực hiện mua bán các khoản nợ - Xử lý tài sản đảm bảo hoặc đòi bên nợ bảo lãnh. - Trích lập dự phòng rủi ro và sử dụng khoản dự phòng này… 1.4.3 Quy trình quản lý rủi ro tín dụng Công tác quản lý rủi ro tín dụng rất quan trọng đối với ngân hàng, để đảm bảo cho công tác này được thực hiện tốt, ngân hàng cần có quy trình cụ thể như sau : - Bước 1 : Tính toán xác định rủi ro Thẩm định đánh giá rủi ro đối với từng khoản vay giải ngân, tình hình tài chính của đối tượng xin vay vốn, phân tích ngành nghề đặc trưng, khả năng canh tranh và tiêu thụ sản phẩm. Phân tích các rủi ro hệ thống, rủi ro kinh tế… Đánh giá năng lực cạnh tranh của khách hàng : người chủ, người lãnh đạo - Bước 2 : Lượng hóa rủi ro Sử dụng các công cụ phân tích, các chỉ bảo phân tích để tính toán, đo lường những rủi ro được thể hiện qua các con số. - Bước 3 : Quản lý, giám sát khoản vay Quản lý và giám sát việc khách hàng sử dụng vốn vay, nếu có dấu hiệu khách hàng sử dụng vốn sai mục đích thì ngưng giải ngân, để nghị giải trình và yêu cầu thực hiện đầy đủ các cam kết đã ký. - Bước 4 : Đưa ra các phương pháp giải quyết rủi ro 30 Không giải ngân đối với khách hàng không tuân thủ các điều kiện tài chính, không chấp nhận các hợp đồng có độ rủi ro cao (tài sản thế chấp không đảm bảo, lĩnh vực đầu tư không an toàn…) 1.4.4 Các phương pháp tiếp cận rủi ro của Basel 1.4.4.1 Tiếp cận rủi ro tín dụng theo Basel I Tiêu chuẩn cấp tín dụng và quy trình giám sát tín dụng (chuẩn mực 7): Một phần thiết yếu của hệ thống thanh tra là đánh giá chính sách, thông lệ và quy trình liên quan đến việc cấp tín dụng, thực hiện đầu tư cũng như công tác quản lý và danh mục đầu tư hiện tại. Chức năng tín dụng và đầu tư ở ngân hàng là khách quan và dựa trên nguyên tắc lành mạnh. Duy trì chính sách cho vay, mục đích cho vay và thủ tục cho vay thận trọng với các văn bản cho vay hợp lý là cần thiết đối với chức năng quản lý cho vay của ngân hàng. Cơ sở dữ liệu là nhân tố quan trọng của hệ thống thông tin quản lý, cần phải được chi tiết danh mục cho vay. Đánh giá chất lượng tài sản và dự phòng rủi ro mất vốn tín dụng (chuẩn mực 8): Thanh tra ngân hàng cần phải biết rằng ngân hàng thiết lập và duy trì các chính sách, thói quen và thủ tục phù hợp với việc đánh giá chất lượng tài sản, dự phòng rủi ro mất vốn tín dụng. Ngân hàng phải xây dựng một quy trình quan sát các khoản nợ có vấn đề và chọn lọc các khoản nợ quá hạn. Khi thực hiện bảo lãnh hoặc nhận vật thế chấp, ngân hàng phải có phương pháp đánh giá uy tín của người bảo lãnh và đánh giá vật thế chấp. Khi có các khoản nợ có vấn đề thì ngân hàng tăng cường hoạt động cho vay trên cơ sở đảm bảo cấp tín dụng và sức mạnh tài chính tổng thể. Sự tập chung rủi ro và các rủi ro lớn (chuẩn mực 9): Ngân hàng phải có hệ thống thông tin quản lý, cho phép xác định những điểm đáng chú ý trong danh mục đầu tư và phải thiết lập giới hạn an toàn để hạn 31 chế xu hướng ngân hàng tập chung vào các khách hàng đơn lẻ và nhóm khách hàng có quan hệ. Cho vay khách hàng có mối quan hệ (chuẩn mực 10): Để ngăn ngừa sự lạm dụng phát sinh từ việc cho vay khách hàng có mối quan hệ, quan hệ vay vốn dựa trên nguyên tắc “trong tầm kiểm soát” như thế thì việc mở rộng tín dụng được giám sát một cách hiệu quả, kiểm soát và giảm thiểu rủi ro. Giao dịch cho vay khách hàng có mối quan hệ thường gây ra những rủi ro đặc biệt cho ngân hàng, vì thế nên có sự chấp thuận của Hội đồng quản trị. 1.4.4.2 Tiếp cận rủi ro tín dụng theo Basel II Có hai phương pháp tiếp cận để tính toán rủi ro tín dụng của ngân hàng: Phương pháp thứ nhất: sẽ đo lường rủi ro tín dụng theo phương pháp tiếp cận chuẩn hóa được hỗ trợ bởi các đánh giá bên ngoài về tín dụng. Phương pháp thứ hai: Là ngân hàng sử dụng hệ thống đánh giá xếp hạng nội bộ của mình (IRR) Phương pháp tiếp cận chuẩn hóa rủi ro tín dụng: Phương pháp chuẩn hóa là các ngân hàng phải phân loại các rủi ro tín dụng dựa trên những đặc điểm có thể quan sát được của rủi ro. Phương pháp chuẩn hóa sẽ xếp loại rủi ro cố định cho từng loại rủi ro được giám sát và căn cứ những đánh giá độ tín nhiệm của bên ngoài để nâng cao độ nhạy cảm của rủi ro. Phương pháp chuẩn hóa có những hướng dẫn sử dụng cho cán bộ kiểm tra, giám sát để quyết định nguồn đánh giá xếp loại của bên ngoài có phù hợp để có thể áp dụng cho các ngân hàng hay không. Một đổi mới quan trọng của các chuẩn hóa là những khoản vay phải coi là quá hạn nếu xếp loại rủi ro của chúng là 150%, trừ trường hợp ngân hàng đã trích dự phòng rủi ro cho những khoản vay đó. Khi các ngân hàng mở rộng hàng loạt các sản phẩm phái sinh tín dụng như thế chấp, bảo lãnh…Basel II coi những công cụ này là những nhân tố làm giảm bớt rủi ro tín dụng. Phương pháp chuẩn hóa mở rộng phạm vi của tài sản thế chấp vượt ra khỏi vấn đề của quốc gia đồng thời đưa ra một số phương pháp đánh giá mức độ giảm vốn dựa trên rủi ro thị trường của công cụ thế chấp. 32 Phương pháp chuẩn hóa cũng bao gồm việc xử lý cụ thể đối với những rủi ro bán lẻ. Xếp loại rủi ro của các loại rủi ro trong cho vay có thế chấp nhà ở sẽ được giảm cùng với những loại rủi ro khác của các khoản tín dụng cho các công ty không được xếp loại tín nhiệm. Ngoài ra một số khoản cho vay các công ty vừa và nhỏ có thể được đưa vào xử lý như rủi ro bán lẻ nếu đáp ứng được một số tiêu chí. Để giúp các ngân hàng và các giám sát viên trong trường hợp không có nhiều lựa chọn, ủy ban Basel đã phát triển “phương pháp chuẩn hóa đơn giản” bao gồm những lựa chọn đơn giản nhất để tính toán các tài sản được xếp loại rủi ro. Các ngân hàng áp dụng phương pháp chuẩn hóa đơn giản cần tuân thủ những yêu cầu kiểm tra, giám sát và kỷ luật thị trường tương ứng với hiệp ước mới của Basel. Phương pháp tiếp cận căn cứ vào xếp hạng nội bộ (IRR): Các ngân hàng phải có các đơn vị kiểm soát rủi ro tín dụng độc lập chịu trách nhiệm thiết kế, thực hiện hoạt động các hệ thống xếp loại nội bộ của mình. Các đơn vị này phải độc lập về chức năng đối với các bộ phận quản lý phải chịu trách nhiệm về việc tạo nên những khoản rủi ro tiểm năng. Các lĩnh vực phải kiểm soát gồm: - Kiểm tra và theo dõi xếp loại nội bộ - Lập và phân tích các báo cáo tóm lược tự hệ thống xếp loại ngân hàng, bao gồm dữ liệu lịch sử về các trường hợp không trả được nợ phân loại vào thời điểm không trả nợ xảy ra và một năm trước khi xảy ra, phân tích các biện pháp giảm nhẹ rủi ro, theo dõi xu hướng trong các tiêu chí xếp loại chủ yếu. - Thực hiện các quy trình để thẩm tra xem những định nghĩa xếp loại có được sử dụng thống nhất ở các phòng, ban, khu vực địa lý hay không. - Đánh giá và lập hồ sơ thay đổi trong quy trình xếp loại, lý do thay đổi. - Xem xét các tiêu chí xếp loại để đánh giá xem chúng còn tác dụng dự báo rủi ro hay không. Những thay đổi của quá trình xếp loại, các tiêu chí hoặc các thông số xếp loại phải được lập thành văn bản và lưu trữ để các giám sát viên xem xét. - Đơn vị kiểm soát rủi ro phải tích cực tham gia trong việc phát triển, chọn lọc thực hiện và xác định giá trị hiệu lực của mô hình xếp loại, chịu trách nhiệm 33 kiểm soát và giám sát mọi mô hình được sử dụng trong quá trình xếp loại và chịu trách nhiệm cao nhất về thường xuyên đánh giá và thay đổi các mô hình xếp loại. 1.5 Một số kinh nghiệm về quản lý rủi ro tín dụng ở một số nƣớc và bài học rút ra ở Việt Nam 1.5.1 Kinh nghiệm quản lý rủi ro tín dụng ở một số nước trên thế giới 1.5.1.1 Kinh nghiệm của Trung Quốc Hoạt động tín dụng tại Trung Quốc cho thấy các khoản Nợ xấu của ngân hàng thương mại tại nước này thường xuất phát từ: Thứ nhất, dư nợ tín dụng tăng quá nhanh, trong khi cho vay những lĩnh vực ngoài thị trường truyền thống và dựa vào thế chấp, người bảo lãnh, danh tiếng - là những nguồn trả nợ thứ yếu - mà không đánh giá nguồn trả nợ chính. Thứ hai, trình độ chuyên môn của cán bộ tín dụng có nhiều hạn chế so với tiêu chuẩn. Thứ ba, coi nhẹ các tiêu chuẩn an toàn tín dụng, như: cho vay với kỳ vọng tài sản hình thành từ vốn vay sẽ có giá trị cao (tuy nhiên tình trạng sốt và giảm giá nhà đất nghiêm trọng ở Thượng Hải gần đây đã làm cho sự kỳ vọng vô nghĩa, giá bất động sản sụt giảm, trị giá thế chấp không đủ bù đắp khoản vay, thanh khoản kém, nguy cơ không trả được nợ là rất lớn); Tỷ lệ cho vay trên giá trị tài sản thế chấp quá cao; Cho vay đảm bảo bằng chính cổ phiếu ngân hàng mình; Cơ cấu khoản vay kém hiệu quả, cho vay quá khả năng chi trả; Không văn bản hoá thoả thuận cụ thể về mục đích và cách sử dụng khoản vay, kế hoạch nguồn trả nợ. Thứ tư, giám sát sau giải ngân kém; không giám sát thoả đáng các khoản cho vay xây dựng, như đi thực địa, tiến độ rút vốn vay, thanh tra,…Không có chứng từ địa chỉ giao dịch với khách hàng vay, hồ sơ pháp lý không đầy đủ; Không thu thập, xác minh và phân tích các báo cáo trong suốt kỳ hạn hiệu lực khoản vay; Không nhận biết được các dấu hiệu cảnh báo như chu kỳ luân chuyển tồn kho và khoản phải thu chậm lại, chu kỳ các khoản phải trả dài ra và phát sinh lỗ ròng trong kinh doanh. Nhận biết và xử lý sớm, hiệu quả các nguyên nhân trên là điều kiện quan trong nhất để giảm thiểu rủi ro tín dụng của các ngân hàng thương mại ở Trung Quốc. 34 1.5.1.2 Kinh nghiệm của Nhật Bản Hoạt động của ngân hàng và nền kinh tế Nhật có mối quan hệ chặt chẽ với nhau. Khi nền kinh tế có vấn đề thì ngành kinh doanh ngân hàng cũng không thể hoạt động tốt được. Cho dù ngân hàng đóng vai trò hỗ trợ đối với các ngành công nghiệp sản xuất và dịch vụ, nhưng hệ thống ngân hàng cũng có thể làm tình hình xấu hơn và trì trệ sự ổn định của nền kinh tế nếu bản thân ngân hàng cũng gặp khó khăn. Nếu như phần lớn các khoản cho vay của ngân hàng cấp cho các doanh nghiệp không khỏe mạnh, thì không chỉ ngân hàng hoạt động không hiệu quả, mà nền kinh tế cũng sẽ bị ảnh hưởng. Thực tế hoạt động tín dụng của các ngân hàng thương mại Nhật Bản cho thấy việc cho vay không chặt chẽ cùng với chính sách mở rộng quá tham vọng càng được kích thích thêm do cạnh tranh trên thị trường là kết quả gây ra thua lỗ của ngân hàng. Mặt khác, do không có kinh nghiệm với những khoản vay bị thất thoát nghiêm trọng trước đây nên các ngân hàng Nhật không biết cách quản lý khi có phát sinh lãi lỗ tín dụng. Các ngân hàng không hiểu rõ hậu quả nghiêm trọng của việc trì hoãn những biện pháp dứt khoát đối với các khách hàng vay có rủi ro, do đó mức lỗ lãi của ngân hàng không thể được giải quyết nhanh chóng và với phí tổn thấp hơn. Nói cách khác, ngân hàng nên chủ động trong việc đánh giá một khách hàng có tiềm năng rủi ro trong tương lai gần và xa, từ đó có biện pháp xử lý càng sớm càng tốt. Ngoài ra, thực tế ở Nhật cũng cho thấy, nếu mức lỗ của ngân hàng vượt quá khả năng của các ngân hàng thương mại, Nhà nước sẽ dùng các nguồn quỹ quốc gia để can thiệp và tất yếu Ban điều hành các ngân hàng cũng phải được thay thế. Hiện nay các ngân hàng Nhật đã xử lý thành công các vấn đề liên quan đến tài sản không thu hồi được. Tổ chức dịch vụ tài chính (The Financial Service Agency) đóng vai trò quan trọng trong việc thúc ép các ngân hàng thực hiện công tác dự phòng cần thiết cũng như xử lý những khoản nợ xấu mà trước đây đã từng gây ra các khoản lỗ lớn kéo dài trong nhiều năm đối với hầu hết các ngân hàng. 35 1.5.1.3 Kinh nghiệm của Mỹ Thực tế hoạt động tín dụng của các ngân hàng thương mại ở Mỹ cho thấy, để việc kiểm soát rủi ro tín dụng hiệu quả cần: Thứ nhất, nuôi dưỡng một mối quan hệ lâu dài và tổng hợp với bên đi vay và phục vụ mọi nhu cầu về tài chính của họ. Kết quả là những người cho vay sẽ hiểu nhiều hơn về tình hình tài chính của khách hàng và có được lợi nhuận khi bán các sản phẩm tài chính đa dạng, trong khi đó bên vay sẽ có được một nguồn hỗ trợ lâu dài cùng với dịch vụ tín dụng. Thứ hai, nhấn mạnh việc thẩm định khoản vay hơn là việc kiểm soát khoản vay. Việc cắt giảm hoặc làm tắt trong quá trình thẩm định sẽ dẫn đến khoản nợ xấu. Thêm vào đó, cho vay các khoản nợ có rủi ro sẽ không đáng nếu tính đến khối lượng công việc phải thực hiện để khoản vay không bị quá hạn. Hơn nữa, cần đánh giá đúng tình trạng của từng bên vay hơn là câu nệ vào các phương pháp và công thức tự động, ví dụ như chấm điểm tín dụng. Chấm điểm tín dụng, căn cứ vào công thức có sẵn để đo lường và tiên đoán về mức độ rủi ro của các khách hàng tiềm năng, được thiết kế để cải tạo quy trình thẩm định khoản vay. Mặc dù chấm điểm tín dụng theo cách truyền thống thường được sử dụng cho vay tiêu dùng, khi dựa vào đó để duyệt khoản tín dụng thẻ hoặc tín dụng để mua ô tô, họ là khách hàng tiềm năng trong một chuỗi khách hàng. 8/9 đơn vị cho vay được nghiên cứu, tuy nhiên, lại không sử dụng chấm điểm tín dụng cho khách hàng nhỏ, chủ yếu vì họ cho rằng không có nhiều tương quan giữa quá khứ tín dụng của bên vay, như được đo lường trong hệ số tín nhiệm, với hoạt động của khách hàng này trong tương lai. Mặc dù có một số đơn vị cho vay sử dụng chấm điểm tín dụng cho tín dụng tiêu dùng, họ tin rằng cho vay doanh nghiệp nhỏ có quá nhiều những đặc tính riêng rất khó được phân tích thông qua một hệ thống tự động. Hơn thế nữa, chấm điểm tín dụng có thể loại trừ mất các khách hàng tiềm năng tốt, những khách hàng không có đủ số lượng năm có lãi, số năm có lãi tối thiểu là một tiêu chí để xác định dự án khả thi trong tương lai. 36 Thứ ba, tránh sử dụng những đơn vị môi giới, vì các đơn vị môi giới không có động cơ để đem lại các khoản vay có chất lượng cao hơn do họ được trả không căn cứ vào chất lượng khoản vay. Thứ tư, “thực chứng hơn thực cung”, nghĩa là cần yêu cầu bên vay phải chứng tỏ được kinh nghiệm của mình trong kinh doanh, yêu cầu bên vay cung cấp thế chấp cả tài sản cá nhân và tài sản doanh nghiệp cho dù là tài sản đảm bảo có cần thiết hay không để tạo ra động lực về tâm lý cho bên vay đối với khoản vay. Thứ năm, tập trung quyết định cho vay để bảo đảm tính thống nhất và kiểm soát. Mặc dù các bên cho vay nhỏ hoặc lớn có thể khác nhau về phương pháp xem xét khoản vay, cả 2 đều yêu cầu có ít nhất một cán bộ, không phải là cán bộ thẩm định khoản vay, để xem xét lại khoản vay và đưa ra quyết định phê duyệt cuối cùng. Kết cấu này loại bỏ việc ra quyết định phê duyệt cuối cùng từ nhiều cán bộ rải rác mà tập trung việc phê duyệt vào một cán bộ hoặc một nhóm để đảm bảo tính thống nhất, kiểm soát và hiệu quả trong thẩm định khoản vay. Thứ sáu, yêu cầu cán bộ cho vay phải có trách nhiệm với khoản vay họ cho vay. Quyết định tín dụng chỉ tốt khi thông tin trình bày, việc phân tích phải đầy đủ, đa số các đơn vị cho vay đều tin vào trách nhiệm của cán bộ cho vay. Mặc dù không có đơn vị nào nhấn mạnh về việc phạt các cán bộ khi có nợ khó đòi, trong đa số trường hợp các cán bộ cho vay phải hỗ trợ việc thu hồi các khoản vay khó đòi. Thứ bảy, áp dụng hệ số tín nhiệm cho các khoản vay mới và thẩm định lại hệ số này theo định kỳ trong suốt thời hạn của khoản vay. Ngân hàng cần có một hệ thống chấm hệ số tín nhiệm hoặc có kế hoạch để tạo ra một chương trình chấm điểm. Trong một chương trình điển hình, một khoản vay mới sẽ được áp dụng một giá trị bằng số thể hiện mức rủi ro vào thời điểm thẩm định khoản vay. Trong suốt thời gian vay vốn, con số này có thể được duyệt lại căn cứ vào lịch sử trả nợ của bên vay và các yếu tố khác. Khi có trục trặc được tìm ra, càn có cách để nhận ra và theo dõi các khoản nợ xấu. Hệ thống này khác với chấm điểm tín dụng, được sử dụng trước đó để ra quyết định vay vốn. 37 Thứ tám, xác định nợ xấu sớm và tăng cường các nỗ lực thu hồi nợ rất mạnh mẽ; luôn theo dõi để xác định sớm những dấu hiệu của khoản vay xấu trong tương lai. Cách tốt nhất để xác định sớm các dấu hiệu là luôn giữ mối liên hệ với khách hàng, không đợi cho đến khi khoản vay trở nên quá hạn. Sự tích cực xác định và tìm kiếm khả năng thu hồi các khoản nợ chỉ trong vài ngày kể từ khi khoản vay bị trễ có thể làm giảm thời gian cần có tiêu tốn vào các động tác thu hồi nợ và cho phép các bên cho vay điều chỉnh thời hạn trả nợ hoặc giải quyết các vấn đề khác của bên vay sớm. Thứ chín, tuy nhiên, thực tế ngân hàng Mỹ cho thấy, việc đề xuất đúng lối ra cho các khoản nợ xấu là quan trọng hơn việc thu hồi nợ. Việc tất toán khoản nợ xấu chỉ nên xem xét khi đó là cách cuối cùng để thu hồi khoản vay có vấn đề, vì thu hồi có thể hiệu quả hơn thông qua việc tiếp tục trả nợ của một doanh nghiệp vẫn đang hoạt động hơn là phải tất toán tài sản. Đến năm 2012 đã có tới 117 ngân hàng Mỹ thuộc diện “có vấn đề” (theo công bố của Federal Deposit Insurance Corporation – Công ty Bảo hiểm tiền gửi Liên bang Mỹ FDIC) và hơn 10 ngân hàng Mỹ bị phá sản. Nguyên nhân là do các ngân hàng mất khả năng thanh khoản do danh sách các khoản nợ khó thu hồi tăng cao, dùng huy động tiền gửi cho vay bất động sản đồng nghĩa với việc lấy ngắn nuôi dài, không thẩm định nguồn trả nợ, cho vay dưới chuẩn, đến khi giá bất động sản tụt dốc không phanh, các khoản nợ không thu hồi được, ngân hàng mất khả năng chi trả các khoản tiết kiệm đến hạn, tình hình kinh tế khủng hoảng, các doanh nghiệp Mỹ rơi vào tình cảnh khó khăn phá sản, các khoản đầu tư của ngân hàng cũng từ đó thua lỗ,… Từ cuộc khủng hoảng tín dụng Mỹ, cho thấy nguyên nhân xuất phát phần lớn từ việc quản lý kiểm soát khoản vay kinh doanh bất động sản và chứng khoán còn yếu kém, chất lượng tín dụng không được coi trọng, có nhiều khoản cho vay dưới chuẩn, không thẩm định kỹ trước khi cho vay, sử dụng nguồn huy động ngắn hạn để đầu tư vào những khoản dài hạn như bất động sản nên không tránh khỏi rủi ro mất 38 khả năng thanh toán và không thu hồi được nợ. Đó cũng là bài học kinh nghiệm quý báu cho Việt Nam khi rơi vào tình trạng tương tự… (Nguồn: Theo tạp chí tài chính ngày 22/12/2012 của tác giả Ths. Phan Thị Linh đăng trên internet) 1.5.2 Bài học rút ra cho các Ngân hàng thương mại tại Việt Nam Thứ nhất, điều quan trọng là thanh tra viên cần giám sát hệ thống quản lý rủi ro tín dụng (QLRRTD) đảm bảo hệ thống này được triển khai phù hợp với mục tiêu chiến lược, quy mô và các loại hình rủi ro của tổ chức. Tuy nhiên, thanh tra viên phải chú ý đến kiểu loại và mức độ đánh giá RRTD do TCTC áp dụng phải nhất quán theo mục tiêu chiến lược, sự đa dạng của doanh nghiệp và mức độ phức tạp của rủi ro mà tổ chức đó phải đương đầu. Ngoài ra, cán bộ thanh tra phải lựa chọn hệ thống quản lý rủi ro tài chính hiệu quả cũng như vai trò và trách nhiệm quản lý của TCTC bằng cách rà soát việc thực hiện: triển khai chính sách, triển khai các quy định nội bộ và cơ cấu tổ chức, triển khai một hệ thống đánh giá và cải tiến các hoạt động. Thanh tra viên cần rà soát tình hình cải tiến liên quan đến các nội dung chính được chỉ ra trong lần thanh tra cuối cùng xem biện pháp cải tiến có hiệu quả. Thứ hai, đối với việc triển khai chính sách, Giám đốc (GĐ) phải thấy được tầm quan trọng của QLRRTD, nhận thức đầy đủ rằng: việc thiếu một phương hướng sẽ cản trở nghiêm trọng việc đạt đươc các mục tiêu chiến lược. Cụ thể, GĐ phụ trách QLRRTD phải xem xét chính sách và các biện pháp cụ thể để triển khai và thiết lập một hệ thống QLRRTD với hiểu biết về phạm vi, loại hình và bản chất rủi ro, thủ thuật nhận biết, đánh giá, kiểm tra và kiếm soát liên quan đến RRTD… Thứ ba, việc triển khai và phổ biến mục tiêu chiến lược của các đơn vị cũng cần nhất quán với các mục tiêu chiến lược trong tổ chức. Tính phù hợp của chính sách QLRRTD có được đảm bảo bởi các nội dung như vai trò, trách nhiệm của GĐ phụ trách và BGĐ; chính sách về cơ cấu tổ chức; nhận biết, đánh giá, kiểm tra, kiểm soát và giảm thiểu RRTD… 39 Thứ tư, đối với việc rà soát quá trình triển khai chính sách, BGĐ cần theo đúng tiến trình bằng cách xem xét lại tính hiệu quả dựa trên các báo cáo và phát hiện về tình hình quản lý RRTD thường xuyên hay trên cơ sở nhu cầu cần thiết. Một trong những nội dung quan trọng trong QLRRTD được đề cập là việc triển khai quy định nội bộ và cơ cấu tổ chức. BGĐ hoặc tổ chức tương đương cần triển khai các quy định nội bộ, trong đó nêu rõ sự sắp xếp liên quan đến QLRRTD và phổ biến những quy định phù hợp với chính sách QLRRTD trong tổ chức đó. Đồng thời, thông qua các quy định QLRRTD sau khi quyết định xem các quy định đó về mặt pháp lý phù hợp với chính sách QLRRTD. Về việc thành lập đơn vị QLRRTD, BGĐ hoặc tổ chức tương đương đã thành lập đơn vị QLRRTD và đơn vị đó sẵn sàng đảm nhận vai trò phù hợp với chính sách và quy định QLRRTD. BGĐ có phân bổ cho đơn vị QLRRTD một nhà quản lý có kiến thức và kinh nghiệm để giám sát đơn vị; phân bổ đủ số nhân viên để thực hiện nhiệm vụ liên quan; đảm bảo hệ thống kiểm tra và cân đối của đơn vị QLRRTD. BGĐ hoặc tổ chức tương đương cung cấp một hệ thống để phổ biến các quy định nội bộ và thủ tục hoạt động cho các đơn vị liên quan đến các rủi ro được quản lý và đảm bảo rằng các đơn vị đó đã tuân theo các quy định, đảm bảo tính hiệu quả của việc QLRRTD trong các đơn vị; BGĐ hoặc tổ chức tương đương có để đơn vị Kiểm toán nội bộ nhận biết đúng mức các nội dung cần được kiểm toán liên quan đến QLRRTD, triển khai các chỉ dẫn xác định nội dung được kiểm toán nội bộ, thủ tục kiểm toán, kế hoạch kiểm toán nội bộ và phê duyệt các chỉ dẫn cùng kế hoạch đó. Các nội dung được nêu ra trong chỉ dẫn Kiểm toán nội bộ hoặc kế hoạch kiểm toán nội bộ gồm: tình trạng triển khai hệ thống quản lý RRTD; tuân thủ chính sách và quy định quản lý RRTD; sự phù hợp của quá trình quản lý RRTD cân xứng với quy mô, bản chất của doanh nghiệp và hồ sơ rủi ro; việc áp dụng phương pháp đánh giá RRTD có tính đến các hạn chế nhược điểm của giá trị của phương pháp đánh giá RRTD… 40 Hoạt động đánh giá và cải tiến là nội dung mà BGĐ quan tâm. BGĐ hoặc tổ chức tương đương cần kiểm tra đúng mức các nguyên nhân qua phân tích chính xác tình hình quản lý rủi ro và đánh giá hiệu quả của quản lý rủi ro; rà soát quá trình phân tích đánh giá và cung cấp một hệ thống thực hiện cải tiến trong khu vực có vấn đề cùng nhược điểm về quản lý RRTD; cung cấp hệ thống tiếp nối và rà soát để quá trình cải tiến theo đúng thời hạn. 41 CHƢƠNG 2 PHƢƠNG PHÁP LUẬN VÀ THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU 2.1 Thiết kế nghiên cứu Luận văn tập trung nghiên cứu quản lý rủi ro tín dụng tại ngân hàng TMCP Đầu Tư và Phát triển Việt Nam – chi nhánh Hà Tây, để thực hiện việc này, học viên đã lập quy trình nghiên cứu bao gồm : Xác định vấn đề cần nghiên cứu mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu Tổng quan tài liệu và cơ sở lý luận; Thu thập số liệu, phỏng vấn chuyên gia, phân tích dữ liệu, rà soát cơ cấu tổ chức, quy trình liên quan và các chính sách quản lý rủi ro tín dụng, kiểm tra hệ thống đó lường và phân tích quản lý rủi ro tín dụng hiện tại. Từ đó đưa ra đánh giá quản lý rủi ro tín dụng tại BIDV Hà Tây. Cuối cùng đưa ra giải pháp và kiến nghị nhằm nâng cao công tác quản lý rủi ro tín dụng tại ngân hàng TMCP Đầu Tư và phát triển Việt Nam – Chi nhánh Hà Tây. 2.2 Các phƣơng pháp nghiên cứu Phương pháp thu thập thông tin sơ cấp Các tại liệu liên quan đến hoạt động đến quản lý rủi ro của các ngân hàng hiện này và tại BIDV Hà Tây sẽ thu thập từ : -Các tài liệu trình bày về quản trị rủi ro tín dụng tại ngân hàng thương mại -Tổng hợp số liệu về hoạt động kinh doanh trong giai đoạn từ 2011 đến 2014 từ các phòng tín dụng cá nhân, tín dụng doanh nghiệp, quản lý rủi ro, tổng hợp tiếp thị của BIDV Hà Tây. Phương pháp thu thập thông tin sơ cấp - Rà soát cơ cấu tổ chức, các quy trình báo cáo, các quy trình quyết định, cái quy trình nội bộ của BIDV Hà Tây dưới góc dộ quản lý và đo lường rủi ro tín dụng - Rà soát đo lường và phân tích quản lý rủi ro tín dụng được sử dụng trong ngân hàng. - Thu thập thông tin từ việc phỏng vấn lãnh đạo BIDV Hà Tây và các phòng ban liên quan, cán bộ quản lý rủi ro tín dụng đang công tác tại BIDV Hà Tây. 42 - Rà soát chính sách quản lý rủi ro hiện tại và các chính sách quản lý rủi ro tín dụng dự kiến. 2.3 Phƣơng pháp mô tả 2.3.1 Khái niệm Thống kê mô tả (Descriptive statistics) là nghiên cứu việc tổng hợp, số hóa, biểu diễn bằng đồ thị các số liệu thu thập được, đó có thể là biểu đồ cột, biểu đồ tròn, biểu đồ đường, biểu đồ tượng hình,... Sau đó tính toán các tham số đặc trưng cho tập hợp dữ liệu như: trung bình, phương sai, tần suất, tỷ lệ,... Mục đích là để mô tả tập dữ liệu đó. 2.3.2 Phương pháp so sánh - Đây là phương pháp phổ biến nhất, dễ thực hiện thông qua việc so sánh đối chiếu giữa các con số để có một kết luận về sự chênh lệch giữa chúng. Tùy theo đối tượng nghiên cứu mà các chỉ tiêu đem so sánh có thể giữa số thực tế với số kế hoạch; giữa số thực tế của kỳ phân tích với số thực tế của kỳ gốc; giữa các đơn vị với nhau hoặc với một đơn vị điển hình nào đó; so sánh với chỉ tiêu bình quân của một giai đoạn hoặc của ngành,... Kết quả của phép so sánh là xác định được mức chênh lệch (bằng số tuyệt đối hoặc tương đối) giữa các chỉ tiêu đem so sánh. Để thực hiện phép so sánh cần đảm bảo các điều kiện so sánh được giữa các chỉ tiêu, đó là: - Thống nhất về nội dung so sánh. Điều này rất cần được lưu ý khi có những sự thay đổi về tên gọi và nội dung của các chỉ tiêu đem so sánh. - Thống nhất về phương pháp tính các chỉ tiêu. Điều này xuất phát từ chỗ có những chỉ tiêu có thể được tính từ những phương pháp khác nhau và vì vậy cho những kết quả không giống nhau. - Thống nhất về đơn vị tính, thời gian và quy mô so sánh. Trong đề tài các số liệu về kết quả huy động vốn, sử dụng vốn, lợi nhuận thu được hàng năm được so sánh với kế hoạch, chỉ tiêu được giao, thông qua đó để đánh giá quá trình thực hiện, tiến độ thực hiện từ đó xác định các vấn đề tồn tại vướng 43 mắc và là cơ sở để đề ra các biện pháp quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân Hàng Đầu Tư và Phát Triển Việt Nam BIDV- chi nhánh Hưng Yên. 2.3.2 Phương pháp phân tích đánh giá Phương pháp này nhằm phân tích đánh giá cơ cấu phân bổ quỹ dự phòng rủi ro với từng loại rủi ro đã hợp lý chưa? tìm hiểu các nguyên nhân trên cơ sở đó đưa ra đề xuất các giải pháp, định hướng hoàn thiện công tác quản lý rủi ro tín dụng tại BIDV Hà Tây. Trên cơ sỏ số liệu thống kê thu thập được, mô tả qua số tuyệt đối, tương đối, xu hướng phát triển để đưa ra được các nhận định về rủi ro tín dụng tại BIDV chi nhánh Hà Tây. 2.3.3 Phương pháp phỏng vấn các chuyên gia Đối tượng phỏng vấn là các chuyên gia trong lĩnh vực tài chính ngân hàng hoặc cán bộ công nhân viên của BIDV Hà Tây công tác tại các phòng ban/bộ phận liên quan đến quản trị tín dụng, sau đó tổng hợp ý kiến phỏng vấn ... Nội dung phỏng vấn tập trung sâu vào một số vấn đề sau: -Tiếp cận tổng quát về quản lý rủi ro tín dụng tại BIDV chi nhánh Hà Tây -Hoạt động của ủy ban rủi ro, chiến lược quản lý rủi ro và các chính sách quản lý rủi ro hiện tại, các mô hình chấm điểm - Nhận thức của các cấp lãnh đạo và nhân viên BIDV chi nhánh Hà Tây về quản lý rủi ro tín dụng - Ứng dụng công nghệ thông tin vào quản lý rủi ro tín dụng - Dự phòng rủi ro Trong mỗi nội dung phỏng vấn sau như ở trên đều gồm các nội dung đánh giá thực trạng hiện tại của BIDV chi nhánh Hà Tây, đồng thời đề cập đến những giải pháp cần được thực hiện trong tương lai theo quan điểm của từng cá nhân chuyên gia. Trên cơ sở đó, học viên có căn cứ để củng cố them những đánh giá, nhận xét của mình về thực trạng quản lý rủi ro tín dụng và đề xuất giải pháp cho BIDV chi nhánh Hà Tây. Dự kiến đối tượng tham gia phỏng vấn 44 Học viên trực tiếp phỏng vấn 5 lãnh đạo chi nhánh và 20 nhân viên đang công tác tại 3 quản trị rủi ro tín dụng, phòng khách hàng doanh nghiệp và phòng khách hàng doanh nghiệp vừa và nhỏ. Bảng danh sách chuyên gia phỏng vấn và tổng hợp câu hỏi cũng của chuyên gia ở phần phụ lục, sau khi phỏng vấn sau đã nêu được những kết quả đạt được cũng như mặt hạn chế và nguyên nhân gây ra rủi ro tín dụng tại BIDV Hà Tây. 45 CHƢƠNG 3 THỰC TRẠNG RỦI RO TÍN DỤNG VÀ QUẢN LÝ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG TMCP ĐẦU TƢ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM CHI NHÁNH HÀ TÂY 3.1. Khái quát chung về Ngân hàng TMCP Đầu tƣ và Phát triển Việt Nam - Chi nhánh Hà Tây. 3.1.1 Quá trình hình thành và phát triển Ngân hàng TMCP Đầu tư và phát triển Việt Nam - Chi nhánh Hà Tây là Chi nhánh cấp 1 trực thuộc Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam, thành lập ngày 01/06/1990 với tiền thân là Phòng Đầu tư và Phát triển Hà Sơn Bình. Chi nhánh có trụ sở tại số 197 Quang Trung, quận Hà Đông, thành phố Hà Nội. Trong quá trình hoạt động kinh doanh, BIDV Hà Tây luôn nghiêm chỉnh chấp hành các chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước và của ngành, thực hiện tốt sự chỉ đạo của Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam, đồng thời luôn đặt mục tiêu hiệu quả và an toàn trong hoạt động kinh doanh lên vị trí hàng đầu, đáp ứng cao nhất nhu cầu của khách hàng về các sản phẩm và dịch vụ với chi phí thấp nhất, trên cơ sở đó phát triển bền vững, hướng tới xây dựng hình ảnh một ngân hàng hiện đại và uy tín. Sự phát triển và đóng góp của BIDV Hà Tây trong những năm gần đây đã được Đảng, Nhà nước ghi nhận và trao tặng Huân chương lao động hạng Ba (giai đoạn 1995-1999), Huân chương lao động hạng Nhì (giai đoạn 1999-2004) và các bằng khen khác. Trong công tác tín dụng, bên cạnh lĩnh vực kinh doanh chính có bề dày kinh nghiệm của Ngân hàng là lĩnh vực đầu tư xây dựng cơ bản với các khách hàng truyền thống là các đơn vị trực thuộc khối xây lắp, BIDV Hà Tây luôn xác định hoạt động cho vay sản xuất kinh doanh, thương mại và bán lẻ là ưu tiên trong chiến lược phát triển trong tương lai. 46 3.1.2 Cơ cấu tổ chức và hoạt động của BIDV Hà Tây Mô hình bộ máy tổ chức của BIDV Hà Tây được thể hiện tại Hình 3.1 Ban giám đốc Khối QLKH QLKH Phòng KHDN1 Khối QLRR Phòng QLRR Phòng KHDN2 Khối tác nghiệp Phòng QTTD Phòng GDKHDN Phòng KHCN Khối quản lý nội bộ Phòng TCKT Phòng Tổ chức nhân sự Phòng GDKHCN Văn phòng Phòng QLDVKQ Phòng KHTH Phòng kinh doanh thẻ Khối trực thuộc 7 Phòng giao dịch 3 Quỹ tiết kiệm Tổ điện toán Hình 3.1: Mô hình tổ chức của BIDV Hà Tây (Nguồn: Phòng Tổ chức nhân sự - BIDV Hà Tây) Ban Giám đốc Chịu trách nhiệm trước pháp luật và Hội sở chính về toàn bộ hoạt động kinh doanh của Chi nhánh và trực tiếp điều hành mọi hoạt động của Chi nhánh. Khối Quan hệ khách hàng bao gồm: Phòng KHDN1, phòng KHDN2 và phòng KH cá nhân. Nhiệm vụ chính của khối QLKH là: + Công tác tiếp thị và phát triển quan hệ khách hàng; + Công tác tín dụng. Phòng Quản lý rủi ro + Tham mưu, đề xuất chính sách, biện pháp phát triển và nâng cao chất lượng tín dụng; 47 + Quản lý, giám sát, phân tích, đánh giá rủi ro nhằm giảm nợ xấu, phát hiện và xử lý kịp thời nợ xấu; + Đề xuất lãnh đạo Chi nhánh phê duyệt hạn mức tín dụng, điều chỉnh hạn mức, cơ cấu... + Đầu mối phối hợp với các bộ phận đánh giá lại TSBĐ theo đúng quy định của BIDV. Phòng Quản trị tín dụng + Lưu trữ hồ sơ liên quan đến hoạt động tín dụng: hồ sơ khoản vay, bảo lãnh + Lập tờ trình phê duyệt cho vay/bảo lãnh từng lần theo hạn mức; + Có trách nhiệm theo dõi, kiểm tra số dư cũng như thông tin liên quan đến khách hàng trên phân hệ quản lý khách hàng. Phòng Dịch vụ khách hàng bao gồm: Phòng Dịch vụ khách hàng doanh nghiệp và phòng Dịch vụ khách hàng cá nhân. Nhiệm vụ chính là: + Trực tiếp quản lý tài khoản và giao dịch với khách hàng; + Thực hiện giải ngân vốn vay cho khách hàng trên cơ sở hồ sơ giải ngân đã được phê duyệt; + Thực hiện thu nợ, lãi theo yêu cầu của phòng khách hàng và phòng Quản trị tín dụng; + Đề xuất với Giám đốc chi nhánh về chính sách phát triển, cải tiến sản phẩm, dịch vụ ngân hàng, quy trình giao dịch, phương thức phục vụ khách hàng... Phòng/Tổ thanh toán quốc tế Trực tiếp thực hiện tác nghiệp các giao dịch tài trợ thương mại với khách hàng. Phòng quản lý và dịch vụ kho quỹ + Trực tiếp thực hiện nghiệp vụ về quản lý kho và xuất/nhập quỹ; + Theo dõi, tổng hợp, lập các báo cáo tiền tệ, an toàn kho quỹ theo quy định; Phòng Kế hoạch tổng hợp (Bao gổm cả Tổ điện toán) + Thu thập thông tin phục vụ công tác kế hoạch - tổng hợp; 48 + Tổ chức triển khai kế hoạch kinh doanh; + Theo dõi tình hình thực hiện kế hoạch kinh doanh + Lập các báo cáo, thống kê phục vụ quản trị điều hành theo quy định; thực hiện các nhiệm vụ khác theo yêu cầu Giám đốc chi nhánh và trực tiếp chỉ đạo Tổ điện toán. Phòng Tài chính - kế toán + Quản lý và thực hiện công tác hạch toán kế toán chi tiết, kế toán tổng hợp; + Thực hiện công tác hậu kiểm đối với hoạt động tài chính kế toán của chi nhánh; + Thực hiện nhiệm vụ quản lý, giám sát tài chính + Thực hiện các nhiệm vụ khác theo yêu cầu Giám đốc chi nhánh. Phòng Tổ chức nhân sự và Văn phòng + Đầu mối tham mưu, đề xuất, giúp việc Giám đốc về triển khai thực hiện công tác tổ chức - nhân sự và phát triển nguồn nhân lực tại chi nhánh. + Phổ biến, quán triệt các văn bản quy định, hướng dẫn và quy trình nghiệp vụ liên quan đến công tác tổ chức, quản lý nhân sự và phát triển nguồn nhân lực của Nhà nước và của BIDV đến toàn thể CBNV trong chi nhánh. + Đầu mối thực hiện công tác chính sách đối với cán bộ đương chức và cán bộ nghỉ hưu của Chi nhánh. Phòng Giao dịch + Trực tiếp giao dịch với khách hàng; thực hiện công tác huy động vốn; + Thực hiện công tác tín dụng: tiếp nhận nhu cầu, hồ sơ,......của khách hàng về bảo lãnh và chuyển về Trụ sở chính của Chi nhánh xem xét, giải quyết; cung cấp các dịch vụ ngân hàng. Quỹ Tiết kiệm + Trực tiếp giao dịch với khách hàng; 49 + Thực hiện công tác huy động vốn; chiết khấu các giấy tờ có giá ngắn hạn do BIDV uỷ quyền/phân cấp cho chính Quỹ tiết kiệm đó phát hành; cung cấp các dịch vụ ngân hàng. 3.1.3 Tình hình hoạt động kinh doanh của Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam - Chi nhánh Hà Tây trong những năm gần đây. 3.1.3.1 Hoạt động huy động vốn Bảng 3.1: Kết quả hoạt động huy động vốn của BIDV Hà Tây Đơn vị tính: tỷ đồng TT Chỉ tiêu Năm Năm Năm Năm Năm 2010 2011 2012 2013 2014 1 Huy động vốn bình quân 2.709 2.744 3.525 4.655 5.125 2 Huy động vốn cuối kỳ 3.008 3.301 4.331 4.892 5.650 - Tổ chức 1.496 1.502 1.319 1.214 1.500 - Dân cư 1.512 1.799 3.012 3.678 4.150 2.709 2.975 3.915 4.352 4.950 299 326 416 540 700 - Dưới 12 tháng 2.462 2.613 3.156 3.685 4.150 - Trên 12 tháng 546 688 1.175 1.207 1.500 2.1 Phân theo thành phần kinh tế 2.2 Phân theo loại tiền tệ - VND - Ngoại tệ (USD, EUR) 2.3 Phân theo kỳ hạn (Nguồn: Phòng Kế hoạch tổng hợp - BIDV Hà Tây) Qua bảng trên cho thấy, nguồn vốn huy động trong giai đoạn từ năm 2010 đến năm 2014 của Chi nhánh luôn được giữ vững và tăng trưởng. Trong đó, tổng huy động vốn bình quân của Chi nhánh trong năm 2014 đạt 5.125 tỷ đồng, tăng 470 tỷ đồng (tương đương 10,1%) so với năm 2013. Nguyên nhân chủ yếu là do BIDV Hà Tây có nền khách hàng dân cư ổn định trong nhiều năm qua với vị thế của một ngân hàng lớn có uy tín, mạng lới rộng lớn. 50 Tình hình huy động vốn của Chi nhánh trong giai đoạn từ năm 2010 đến năm 2014 theo thành phần kinh tế được thể hiện qua Hình 3.2. Hình 3.2: Hoạt động huy động vốn theo thành phần kinh tế tại BIDV Hà Tây (Nguồn: Phòng Kế hoạch tổng hợp - BIDV Hà Tây) Qua biểu đồ trên cho thấy: tiền gửi dân cư có tốc độ tăng trưởng tương đối ổn định, huy động vốn cuối kỳ dân cư đến 31/12/2014 đạt 4.150 tỷ đồng, chiếm tỷ trọng 73,45% trong tổng nguồn vốn huy động, tăng 12,83% so với năm 2013, tốc độ tăng trưởng bình quân giai đoạn 2010 - 2014 đạt 25%/năm. Nguyên nhân dẫn tới sự tăng mạnh của tiền gửi dân cư là do nền kinh tế rơi vào suy thoái, thị trường bất động sản đóng băng, thị trường vàng và ngoại tệ lên xuống bất thường, trước bối cảnh này, hầu hết dân cư lựa chọn kênh gửi tiền tiết kiệm là giải pháp an toàn cho việc đầu tư của họ. Tiền gửi tổ chức kinh tế, định chế tài chính đến 31/12/2014 đạt 1.500 tỷ đồng, tăng 0,27% so với năm 2010. Tỷ trọng tiền gửi tổ chức trong tổng nguồn vốn huy động cuối kỳ giảm mạnh, từ 49,73% trong năm 2010 tới 31/12/2014 giảm xuống còn 26,55%. Nguyên nhân chính dẫn tới sự sụt giảm mạnh mẽ của tiền gửi tổ chức kinh tế là do tình hình khó khăn chung của nền 51 kinh tế, hoạt động sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp bị thu hẹp, dòng tiền lưu thông giảm so với mọi năm. Cơ cấu vốn huy động theo loại tiền của BIDV Hà Tây được duy trì khá ổn định qua các năm, trong đó vốn huy động bằng VND luôn chiếm tỷ trọng trên 85% tổng nguồn vốn huy động. Huy động vốn VND tới thời điểm 31/12/2014 đạt 4.950 tỷ đồng, tăng 13,74% so với năm 2013, tốc độ tăng trưởng bình quân đạt khoảng 15%/năm. Vốn huy động bằng ngoại tệ tăng trưởng khá ổn định với tốc độ tăng bình quân đạt khoảng 13%/năm nhưng quy mô vẫn còn nhỏ, do đó đã phần nào hạn chế nhu cầu kinh doanh và đáp ứng nhu cầu vay ngoại tệ của khách hàng tại chi nhánh. Hình 3.3: Hoạt động huy động vốn theo kỳ hạn tại BIDV Hà Tây (Nguồn: Phòng Kế hoạch tổng hợp - BIDV Hà Tây) Cơ cấu vốn huy động theo kỳ hạn cũng tương đối ổn định, trong đó, vốn huy động có kỳ hạn dưới 12 tháng chiếm tỷ trọng chủ yếu, luôn đạt trên 70% tổng vốn huy động, phù hợp với đặc điểm cơ cấu vốn của các NHTM nói chung bởi vốn huy động của các NHTM chủ yếu là tiền gửi ngắn hạn của dân cư. Tuy nhiên, tỷ trọng vốn huy động có kỳ hạn dưới 12 tháng có xu hướng giảm nhẹ, từ 81,9% trong năm 2010 giảm xuống còn 73,5% trong năm 2014. Nguyên nhân là do trong thời gian 52 khoảng hai năm trở lại đây, lãi suất huy động của các ngân hàng giảm mạnh, đồng thời BIDV Hà Tây đã triển khai các sản phẩm tiền gửi tiết kiệm linh hoạt có kỳ hạn trên 12 tháng với lãi suất cao đã thu hút tiền gửi có kỳ hạn dài của cá nhân và tổ chức. Ngoài ra, tiền gửi không kỳ hạn chiếm tỷ trọng tương đối ổn định (khoảng 15%) trong tổng nguồn vốn huy động. Đây là nguồn vốn có chi phí rẻ nhất và mang lại hiệu quả cao trong hoạt động kinh doanh của ngân hàng. 3.1.3.2 Hoạt động tín dụng Bảng 3.2: Kết quả hoạt động tín dụng của BIDV Hà Tây giai đoạn 2010 - 2014 TT Chỉ tiêu Đơn vị Năm Năm Năm Năm Năm tính 2010 2011 2012 2013 2014 1 Dư nợ tín dụng cuối kỳ Tỷ đồng 2.014 2.377 3.063 3.572 4.100 2 Dư nợ tín dụng bình quân Tỷ đồng 1.853 2.114 2.723 3.228 3.850 3 Tỷ lệ dư nợ/Huy động vốn % 67 72 71 73 74 4 Tỷ nợ dư nợ TDBL/Tổng dư nợ % 15,8 16,5 13,6 11,1 12,0 5 Tỷ lệ dư nợ TD DNVVN/ Tổng dư nợ % 38,2 39,3 40,1 42,1 56,2 6 Tỷ lệ nợ xấu TT 02 % 0,56 0,36 2,29 1,45 1,86 7 Tỷ lệ dư nợ trung dài hạn/Tổng dư nợ % 37,0 32,3 30,1 27,4 26,83 8 Tỷ lệ dư nợ TSĐB/Tổng dư nợ % 65,0 65,0 66,5 68,2 75,2% có (Nguồn: Phòng Kế hoạch tổng hợp - BIDV Hà Tây) Dư nợ tín dụng bình quân đến 31/12/2014 đạt 3.850 tỷ đồng, tăng 19,27% so với năm 2013, tăng trưởng bình quân giai đoạn 2010 - 2014 đạt khoảng 17%/năm. Dư nợ tín dụng tại thời điểm 31/12/2014 của BIDV Hà Tây đạt 4.100 tỷ đồng, tăng 14,8% so với 31/12/2013, bình quân tăng trưởng khoảng 18%/năm vì trong những 53 năm qua BIDV Hà Tây không ngừng mở rộng nền khách hàng tín dụng, đặc biệt là các doanh nghiệp lớn có sử dụng nhiều dịch vụ ngân hàng bán chéo khác. Cơ cấu tín dụng theo đối tượng khách hàng chuyển dịch theo hướng phát triển bền vững, đa dạng hoá khách hàng, tuy nhiên tốc độ chuyển dịch còn chậm, chưa có sự bứt phá. Tỷ trọng dư nợ bán lẻ (chủ yếu là cho vay tiêu dùng)/tổng dư nợ trong ba năm trở lại đây có xu hướng giảm nhẹ, đến 2014 đạt 12%. Cơ cấu tín dụng có sự chuyển dịch theo hướng tăng tỷ trọng dư nợ ngắn hạn và dư nợ bằng VND. Tỷ trọng dư nợ ngắn hạn tăng từ 63% (năm 2010) lên 73,2% (năm 2014). Cơ cấu tín dụng của Chi nhánh chủ yếu là dư nợ cho vay ngắn hạn và VND bởi dư nợ của khách hàng doanh nghiệp chiếm chủ yếu trong tổng dư nợ của Chi nhánh, trong đó số lượng khách hàng có hoạt động xuất nhập khẩu lại không nhiều, các doanh nghiệp chủ yếu vay vốn ngắn hạn nhằm bổ sung vốn lưu động. Hàng năm, Chi nhánh Hà Tây được Hội sở chính Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam giao một số chỉ tiêu kinh doanh chính liên quan đến hoạt động tín dụng và các hoạt động khác. Đặc biệt đối với hoạt động tín dụng Hội sở chính luôn giao chỉ tiêu về tốc độ tăng trưởng, hệ số Q (tỷ lệ dư nợ cho vay/tổng nguồn vốn huy động được), tỷ trọng dư nợ trung dài hạn/tổng dư nợ, tỷ trọng dư nợ tín dụng bán lẻ/tổng dư nợ, tỷ trọng dư nợ doanh nghiệp ngoài quốc doanh/tổng dư nợ... Trong đó, chỉ tiêu tỷ lệ dư nợ cho vay/tổng nguồn vốn huy động là chỉ tiêu luôn được quan tâm hàng đầu nhằm đảm bảo hoạt động và khả năng thanh toán của Chi nhánh nói riêng và của toàn hệ thống BIDV nói chung. 54 Hình 3.4: Quy mô nguồn vốn, tín dụng của BIDV Hà Tây giai đoạn 2010 - 2014 (Nguồn: Phòng Kế hoạch tổng hợp - BIDV Hà Tây) Bên cạnh việc chú trọng tăng trưởng tín dụng, Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam - Chi nhánh Hà Tây luôn đặt vấn đề hiệu quả lên hàng đầu. Hiệu quả cho vay luôn được kiểm soát, đảm bảo và nâng cao trong điều kiện nền kinh tế có nhiều diễn biến phức tạp. Thực hiện phân loại nợ và trích lập dự phòng rủi ro theo Thông tư 02 của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam và các văn bản hướng dẫn của BIDV. Đến thời điểm 2014, số dư quỹ dự phòng rủi ro của Chi nhánh là 45 tỷ đồng. Kết quả phân loại nợ đến 2014 như sau: + Nợ nhóm 1: 3.994,5 tỷ đồng, chiếm 97,4% tổng dư nợ + Nợ nhóm 2: 30,2 tỷ đồng, chiếm 0,7% tổng dư nợ + Nợ nhóm 3-5: 76,3 tỷ đồng, chiếm tỷ lệ 1,9% tổng dư nợ Trong điều kiện môi trường kinh tế - xã hội giai đoạn 2010 - 2014 vẫn còn nhiều khó khăn, BIDV Hà Tây đã luôn tập trung chỉ đạo kiểm soát và nâng cao chất lượng, hiệu quả cho vay, tập trung thu hồi nợ xấu, nợ ngoại bảng, kiên quyết không để nợ xấu phát sinh lớn. Với kết quả đạt được đã thể hiện sự nỗ lực rất lớn của các đơn vị có hoạt động cho vay tại Chi nhánh. 55 3.1.3.3 Hoạt động dịch vụ Bảng 3.3: Tình hình hoạt động dịch vụ của BIDV Hà Tây giai đoạn 2010 - 2014 STT 1 Chỉ tiêu Đơn vị Thu dịch vụ ròng Năm Năm Năm Năm 2010 2011 2012 2013 2014 Tỷ đồng 33,8 39,2 35,9 38,1 65,2 Tỷ trọng % Dịch vụ bảo lãnh % 65 66 61 63 67 % 22,5 21,4 26,6 10 10 % 4 4,9 4,6 15 8 % 8,5 7,7 7,8 12 15 Dịch vụ thanh toán và 2 Năm tài trợ thương mại Kinh doanh ngoại tệ Dịch vụ thẻ và các dịch vụ khác (Nguồn: Phòng Kế hoạch tổng hợp - BIDV Hà Tây) Hoạt động dịch vụ của BIDV Hà Tây đã có những bước phát triển tốt, tốc độ tăng thu từ hoạt động dịch vụ luôn đạt và vượt kế hoạch trung ương giao. Năm 2010 thu từ hoạt động dịch vụ của Chi nhánh chỉ đạt 33,8 tỷ đồng thì đến năm 2014 thu từ hoạt động dịch vụ tăng 92,9% đạt 65,2 tỷ đồng. Trong giai đoạn 2010 - 2014, thu dịch vụ ròng tăng trưởng bình quân trên 20%/năm. Đóng góp chủ yếu vào tổng thu dịch vụ là các sản phẩm dịch vụ ngân hàng truyền thống như: dịch vụ bảo lãnh chiếm tỷ trọng từ 57-60% tổng thu dịch vụ; thu từ dịch vụ thanh toán và tài trợ thương mại chiếm tỷ trọng 7-20% tổng thu dịch vụ; thu từ kinh doanh ngoại tệ chiếm tỷ trọng 4-6%; Dịch vụ bán lẻ (BSMS + Thẻ + WU) và thu các dịch vụ khác chiếm tỷ trọng 7-30%. Cơ cấu thu dịch vụ đã có bước nhảy vọt so với những năm trước đây, trong đó tỷ trọng thu từ dịch vụ thẻ và các dịch vụ bán lẻ khác có sự tăng trưởng (tăng từ 8,5% trong năm 2010 lên đến 15% tính đến 2014), nguyên nhân là do định hướng phát triển dịch vụ ngân hàng bán lẻ 56 của BIDV nói chung, BIDV Hà Tây nói riêng trong năm 2014 đã đạt được những kết quả bước đầu, đem lại nguồn thu tương đối lớn cho Chi nhánh. 3.1.3.4 Kết quả kinh doanh Hình 3.5: Kết quả kinh doanh của BIDV Hà Tây giai đoạn 2010 - 2014 (Nguồn: Phòng Kế hoạch tổng hợp - BIDV Hà Tây) Chênh lệch thu chi của Chi nhánh năm 2010 đạt 66 tỷ đồng, năm 2013 đạt 122 tỷ đồng và năm 2014 đạt 127 tỷ đồng (tăng 92,1% so với năm 2010). Kết quả chênh lệch thu chi tăng nhanh là do trong những năm qua, Chi nhánh đã tiết kiệm được tối đa các chi phí đầu vào trong hoạt động kinh doanh, nguồn vốn huy động ổn định, cho vay tăng trưởng nhanh và đạt hiệu quả (Nim cho vay và Nim huy động chênh lệch cao), các dịch vụ ngân hàng truyền thống như bảo lãnh vẫn tăng trưởng đều và phát huy hiệu quả; các dịch vụ ngân hàng bán lẻ, ngân hàng hiện đại khác có bước phát triển vượt bậc tạo nguồn thu ổn định cho Chi nhánh. Với sự nỗ lực tăng trưởng quy mô huy động vốn và tín dụng, Chi nhánh đã hoàn thành vượt mức kế hoạch lợi nhuận được giao. Với kết quả hoạt động kinh doanh đạt được trong những năm qua, Chi nhánh đã được xếp vào nhóm 19 chi nhánh động lực của toàn hệ thống BIDV với cơ chế đặc thù và kỳ vọng lớn của ban lãnh đạo về hiệu quả hoạt động kinh doanh trong các năm tiếp theo. 57 3.2 Thực trạng rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Đầu tƣ và Phát triển Việt Nam - Chi nhánh Hà Tây 3.2.1 Cơ cấu và chất lượng tín dụng giai đoạn 2010 - 2014 Tín dụng qua các năm của chi nhánh có sự tăng trưởng rõ rệt. Cơ cấu tín dụng nhìn chung có sự chuyển hướng tích cực và chất lượng tín dụng qua các năm được kiểm soát tốt hơn và nâng cao. 3.2.1.1 Cơ cấu tín dụng - Rủi ro danh mục theo đối tượng cho vay chưa hợp lý Đơn vị: Tỷ đồng Phân loại nợ Cho vay cá nhân Cho vay doanh nghiệp và TCKT Tổng Năm Năm Năm Năm Năm 2010 2011 2012 2013 2014 318,2 392,2 416,6 396,5 492 1.695,8 1.984,8 2.646,4 3.175,5 3.608 2.014 2.377 3.063 3.572 4.100 (Nguồn: Phòng Kế hoạch tổng hợp - BIDV Hà Tây) BIDV nói chung và BIDV Hà Tây nói riêng trong những năm qua chủ yếu dư nợ tín dụng là cho vay đối với các khách hàng doanh nghiệp và tổ chức kinh tế. Lợi thế của những khách hàng này là thường sử dụng đa dạng các dịch vụ của Ngân hàng đem lại lợi ích lớn; tuy nhiên tỷ lệ tài sản đảm bảo thấp, tính thị trường của tài sản đảm bảo không cao nếu rủi ro xảy ra gây tổn hại lớn cho ngân hàng. Mặt khác, khách hàng cá nhân vay thường với số lượng nhỏ nhưng tài sản đảm bảo chủ yếu là bất động sản có giá trị cao và số lượng khoản vay lớn góp phần phân tán rủi ro và khả năng thu hồi khi rủi ro xảy ra. Do vậy từ năm 2010 BIDV đã đẩy mạnh phát triển các sản phẩm tín dụng bán lẻ để từng bước chiếm lĩnh thị trường tiềm năng này và dư nợ cho vay khách hàng cá nhân tại chi nhánh đã có những chuyển biến tích cực tuy nhiên dư nợ cho vay còn thấp và chất lượng chưa cao. Và trong giai đoạn 2010 - 2014 đã có rất nhiều khách hàng doanh nghiệp có dư nợ lớn gặp khó khăn về sản xuất kinh doanh đã được ngân hàng hỗ trợ với đồng bộ các giải pháp 58 như: Cơ cấu nợ, giãn nợ, giảm lãi … nhưng không khắc phục được dẫn đến nợ xấu, nợ tiềm ẩn ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh của ngân hàng; có nguy cơ phát mại tài sản xiết nợ như Công ty TNHH Thái Sơn (khoảng 50 tỷ), Công ty Nhà Thủ Đô (khoảng 5 tỷ) … - Rủi ro danh mục theo loại hình cho vay Đơn vị: Tỷ đồng Phân loại nợ Năm Năm Năm Năm Năm 2010 2011 2012 2013 2014 1. Cho vay thương mại 805,6 950,8 1.225,2 1.428,8 1.640 2. Cho vay BĐS 604,2 713,1 918,9 1.071,6 1.230 3. Cho vay sản xuất 402,8 475,4 612,6 714,4 820 4. Cho vay tiêu dùng 201,4 237,7 306,3 357,2 410 2.014 2.377 3.063 3.572 4.100 Tổng (Nguồn: Phòng Kế hoạch tổng hợp - BIDV Hà Tây) Cơ cấu tín dụng tại chi nhánh có thể chia thành 4 loại là: Cho vay thương mại, cho vay bất động sản, cho vay sản xuất và cho vay tiêu dùng. Với số liệu trên cho thấy hoạt động cho vay thương mại của chi nhánh chiếm tỷ trọng cao nhất, sau đó là cho vay bất động sản do sự phát triển của nền kinh tế và bùng nổ bong bóng của thị trường bất động sản thời gian qua; sau đó là cho vay phát triển sản xuất kinh doanh còn cho vay tiêu dùng thì chiếm một phần nhỏ và chủ yếu là cho vay với khách hàng là các cá nhân và hộ gia đình. + Cho vay thương mại: Với sự phát triển của nền kinh tế Việt Nam cùng với việc mở cửa và tham gia WTO nhu cầu bổ sung vốn của các thành phần kinh tế để kinh doanh rất lớn và tại chi nhánh dư nợ tăng từ 805,6 tỷ đồng lên 1.640 tỷ đồng với chất lượng tín dụng tương đối tốt nhưng đã xuất hiện dấu hiện nợ tiềm ẩn như : Công ty Hiway Việt Nam, T-tech… + Cho vay bất động sản: Khi thị trường bất động sản bùng nổ nhu cầu cho vay bất động sản phát triển mạnh, các ngân hàng thi nhau cho vay và 59 BIDV Hà Tây cũng không là ngoại lệ nên dư nợ có sự tăng trưởng theo các năm. Và đến khi thị trường bất động sản xuống dốc, giá rớt thê thảm bắt đầu xuất hiện rủi ro như: nợ xấu, nợ khó đòi … + Cho vay sản xuất và tiêu dùng: Cùng với sự phát triển nhu cầu chung của nền kinh tế thì sản xuất cũng phát triển và nhu cầu chi tiêu của người dân cũng tăng lên do đó tín dụng tại chi nhánh cũng phát triển; trong đó cho vay tiêu dùng chủ yếu là các khác hàng cá nhân/hộ gia đình với số liệu thống kê qua các năm như bảng trên. - Rủi ro danh mục theo kỳ hạn Đơn vị: Tỷ đồng 1. Nợ ngắn hạn Năm 2010 1.268,8 Năm 2011 1.609,2 Năm 2012 2.141 Năm 2013 2.593,3 Năm 2014 3.000 2. Nợ trung hạn 596,1 598,9 682,3 685,1 720 149,1 168,9 239,7 293,6 2.014 2.377 3.063 3.572 (Nguồn: Phòng Kế hoạch tổng hợp - BIDV Hà Tây) 380 4.100 Phân loại nợ 3. Nợ dài hạn Tổng Nhìn vào cơ cấu tín dụng tại chi nhánh theo kỳ hạn chủ yếu là vay ngắn hạn phục vụ nhu cầu của các doanh nghiệp và tổ chức kinh tế còn nhu cầu vay ngắn hạn phục vụ kinh doanh tư nhân, cá thể không nhiều. Trong khi đó, cho vay các khách hàng cá nhân phần đa là tín dụng trung và dài hạn tuy nhiên do hiện nay BIDV hoạt động theo cơ chế quản lý vốn tập trung nên tỷ lệ dư nợ trung và dài hạn hàng năm theo chỉ tiêu hội sở chính giao cho chi nhánh nên rủi ro theo kỳ hạn ít bị ảnh hưởng mà hội sở chính đã có bộ phận quản lý toàn hệ thống rồi. 60 3.2.1.2 Chất lượng tín dụng Đơn vị: Tỷ đồng Năm Năm Năm Năm Năm 2010 2011 2012 2013 2014 1.993 2.305 2.940 3.429 3.994,5 2. Nợ cần chú ý 8,9 62,8 52,3 91 30,2 3. Nợ dưới tiêu chuẩn 4,5 3,4 24,5 12,9 15,5 4. Nợ nghi ngờ 1,6 0,9 3,5 2,6 18,2 5 4,3 42 36,2 42,7 Nợ xấu (nhóm 3 + 4 + 5) 11,1 8,6 70 61,7 76,3 Tổng 2.014 2.377 3.063 3.572 4.100 Phân loại nợ 1. Nợ đủ tiêu chuẩn 5. Nợ không thu hồi được (Nguồn: Phòng Kế hoạch tổng hợp - BIDV Hà Tây) - Tỷ lệ nợ xấu của chi nhánh từ năm 2010 - 2014 tăng từ 0,56% lên 1,91% cho thấy nợ xấu tại chi nhánh có xu hướng tăng lên mặc dù vẫn ở mức cho phép do ảnh hưởng của nền kinh tế nói chung và hoạt động sản xuất kinh doanh của khách hàng gặp nhiều khó khăn và một số nguyên nhân khách quan cũng như chủ quan khác. - Tỷ lệ nợ nhóm 1, nhóm 2 tại chi nhánh tương đối cao cho thấy chất lượng tín dụng được kiểm soát và có sự tăng trưởng qua các năm góp phần vào hoạt động kinh doanh của chi nhánh trong các năm qua (Nợ nhóm 1 từ 1.993 tỷ đồng lên 3.994,5 tỷ đồng) - Mặt khác, hiện nay tại chi nhánh đối với những khách hàng không có khả năng trả nợ chi nhánh kiên quyết chuyển nhóm nợ cao hơn, nợ xấu và tiến hành xử lý tài sản đảm bảo để thu hồi nợ vay. Tuy nhiên, kết quả đến nay còn nhiều hạn chế do cơ chế chung cũng như chưa quyết liệt trong các khâu, các bộ phận trong chi nhánh cũng như phối hợp với các đơn vị chức năng liên quan. - Nợ lãi dự thu và lãi treo có xu hướng tăng trong những năm qua làm giảm hiệu quả hoạt động tín dụng vì vậy cần có các biện pháp đồng bộ hơn nữa để thu hồi số lãi trên nâng cao hiệu quả tín dụng, hạn chế rủi ro xảy ra. 61 - BIDV Hà Tây sẽ tiếp tục đảm bảo chất lượng tín dụng với mục tiêu: Hoàn thành tốt các chỉ tiêu về tín dụng TW giao, tận thu nợ ngoại bảng, giảm nợ nhóm 2 và nhợ xấu; tăng thu lãi treo, lãi dự thu. Phấn đấu xử lý dứt điểm các trường hợp khách hàng chây ì bằng cách thanh lý tài sản đảm bảo để làm điển hình trong công tác tín dụng tại chi nhánh trong những năm tới. 3.2.1.3 Trích lập dự phòng rủi ro Đơn vị: Tỷ đồng Tiêu chí Năm Năm Năm Năm Năm 2010 2011 2012 2013 2014 Theo TT02 9,02 4,28 42,09 42 45 Số thực tế chi nhánh đã hạch toán 9,02 4,28 42,09 42 45 0 0 0 0 0 Số dự phòng chưa hạch toán đủ (Nguồn: Phòng Kế hoạch tổng hợp - BIDV Hà Tây) Hiện nay, BIDV Hà Tây đã trích lập đủ dự phòng rủi ro tín dụng theo Thông tư 02 của Ngân hàng nhà nước, số liệu năm 2014 là 45 tỷ đồng. Tuy nhiên, do hoạt động kinh doanh của chi nhánh trong những năm qua đạt hiệu quả tốt và được BIDV trung ương xếp vào nhóm 19 chi nhánh động lực của toàn hệ thống; các chỉ tiêu khác về tín dụng đều đạt và nằm trong giới hạn trung ương giao cũng như theo thông lệ quốc tế. 3.2.2 Nguyên nhân phát sinh rủi ro tín dụng tại BIDV Hà Tây 3.2.2.1 Nguyên nhân khách quan *) Nguyên nhân mang tính lịch sử và cơ chế chính sách của nhà nước - Đầu những năm 90 của những thập kỷ trước chính phủ giao BIDV cho vay các doanh nghiệp nhà nước, các công ty để khôi phục khó khăn và phát triển sản xuất kinh doanh. Trong đó, BIDV Hà Tây cho vay một số doanh nghiệp như: Nông trường Lương Mỹ, Công ty Đá Miếu Môn … và hiện nay hầu hết các công ty trên là nợ xấu và chi nhánh đã trình TW chuyển nợ ngoại bảng để theo dõi và đôn đốc thu nợ nhưng còn gặp nhiều khó khăn. 62 - Trong nhiều năm qua BIDV đã đa dạng hóa, mở rộng cho vay các tập đoàn, tổng công ty nhà nước (bao gồm cả các công ty thành viên, công ty con, công ty góp vốn liên doanh liên kết …) góp phần không nhỏ và hiệu quả hoạt động tín dụng của chi nhánh nhưng cũng không ít đơn vị có nợ xấu, nợ khó đòi trong khi tỷ lệ tài sản đảm bảo thấp, tính thị trường của tài sản không cao (Như thế chấp tài sản hình thành từ vốn vay như cầu cống, đường xá, máy móc thi công đặc thù của ngành và lĩnh vực …) dẫn đến rủi ro tín dụng trong quá trình cho vay tại chi nhánh như: Vinaconex 34 … *) Ảnh hưởng của môi trường kinh tế vĩ mô: Bên cạnh những thành tựu kinh tế xã hội đất nước đạt được trong những năm qua như mức tăng trưởng GDP bình quân 5 - 6%/năm, Việt Nam gia nhập WTO, đang đàm phán hoàn thành tham gia TPP, Phấn đấu cuối năm 2015 thực hiện thành công khu mậu dịch tự do Asean …vẫn còn nhiều bất cập, khó khăn như: giá xăng, dầu, vàng, sắt thép tăng cao; tăng trưởng bong bóng thị trường bất động sản, chứng khoán … Và hậu quả tất yếu là từ năm 2009 đến nay với khủng hoảng kinh tế toàn cầu bắt nguồn từ cho vay dưới chuẩn tới Mỹ nền kinh tế thế giới đi xuống và Việt Nam chịu ảnh hưởng không nhỏ: Sản xuất kinh doanh khó khăn, thất nghiệp gia tăng, giá trị bất động sản giảm mạnh …ảnh hưởng đến chất lượng tín dụng và hiệu quả hoạt động kinh doanh của chi nhánh. *) Môi trường pháp lý chưa thuận lợi - Sự yếu kém trong thực thi của cơ quản pháp luật (Toàn án, thi hành án) + Hiện nay có rất nhiều bộ luật liên quan và chi phối hoạt động của ngân hàng như: Luật các TCTD, Luật dân sự 2005, Luật tố tụng dân sự …và rất nhiều văn bản luật, các thông tư hướng dẫn khác nhau. Tuy nhiên, việc triển khai các văn bản trên trong thực tế còn chậm và chồng chéo (Hiện nay đang được nghiên cứu và chỉnh sửa cho phù hợp với thực tế). Ví dụ hiện nay việc xử lý tài sản đảm bảo thu hồi nợ vay của các ngân hàng rất khó khăn, gặp nhiều trở ngại từ đó ách tắc nguồn vốn lưu thông lại vào nền kinh tế phục vụ cho những khách hàng tốt khác đang là vẫn đề quan tâm của toàn xã hội … dẫn đến rủi ro tín dụng không được giải quyết, hiệu 63 quả kinh doanh bị giảm sút, lãng phí nguồn nhân lực để theo dõi, quản lý và thu hồi khoản vay. + Các toàn án địa phương yếu và thiếu về con người, quá tải về công việc. Ngoài ra, cán bộ thực thi pháp luật quan liêu, không sự lý dứt điểm các sự vụ phức tạp; sự kháng cự của bên vay vốn cũng gây khó khăn cho ngân hàng cho việc thu hồi nợ vay. - Hoạt động thanh tra, kiểm tra của chính phủ, ngân hàng nhà nước và kiểm toán nhà nước cũng đã phát huy hiệu quả nhưng chưa cao nên cần tích cực hơn nữa để hạn chế những rủi ro tín dụng (tại chi nhánh hàng năm vẫn có các đoàn thanh tra, kiểm tra của NHNN, BIDV và kiểm toán nhà nước). *) Hệ thống thông tin khách hàng (CIC ): ngày càng hoàn thiện hơn trong việc cung cấp thông tin khách hàng vay vốn, tài sản đảm bảo …Tuy nhiên, để phục vụ nhu cầu thẩm định khách hàng vay vốn cần rất nhiều các nguồn thông tin khác thì hiện nay chưa có tổ chức, đơn vị nào cung cấp dẫn đến hiệu quả công tác thẩm định cho vay gặp nhiều khó khăn gây ra rủi ro tín dụng trong hoạt động của chi nhánh nói riêng và hoạt động ngân hàng nói chung. 3.2.2.2 Nguyên nhân từ khách hàng vay vốn *) Khả năng quản lý kinh doanh yếu kém - Trong nền kinh tế thị trường ngày nay doanh nghiệp, cá nhân có nhiều cơ hội kinh doanh nhưng cũng có rất nhiều thách thức đòi hỏi khả năng của lý của người làm chủ phải nhạy bén với thị trường. - Doanh nghiệp quản lý kinh doanh yếu kém dẫn tới kết quả thấp ảnh hưởng tới khả năng trả nợ ngân hàng gây ra rủi ro tín dụng - Vì vậy đơn vị quản lý kinh doanh tốt thì sẽ trả nợ vay sòng phẳng đem lại lợi ích cho cả hai bên, còn ngược lại sẽ gây ra rủi ro cho ngân hàng trong vấn đề quản lý khoản vay thu hồi nợ. *) Khách hàng sử dụng vốn vay không đúng mục đích: Nguồn trả nợ ngân hàng của khách hàng chủ yếu từ phương án kinh doanh. Vì vậy, nếu khách hàng sử dụng mục đích tiền vay không đúng mục đích có thể dẫn tới nguồn thu nhập trả nợ 64 vay ngân hàng bị chậm, thiếu hụt dẫn tới cơ cấu nợ, gia hạn nợ, nợ xấu … và gây ra tổn thất cho ngân hàng. *) Khách hàng cung cấp thông tin lừa đảo: Với sự phát triển như vũ bão của công nghệ thông tin, công công cụ hỗ trợ dễ dẫn tới rủi ro khó lường đối với cán bộ làm công tác tín dụng cũng như chi nhánh với những đối tượng cố tình lừa đảo như: Làm giả sổ đỏ, làm khống hợp đồng hóa đơn … gây thiệt hại lớn và khôn lường cho chi nhánh. Tuy nhiên, BIDV Hà Tây hiện nay chưa phát hiện ra trường hợp nào như trên mà chỉ có một số thông tin, chi tiết nhỏ chưa gây ra rủi ro lớn cho hoạt động kinh doanh. 3.2.2.3 Nguyên nhân từ phía ngân hàng *) Công tác kiểm tra nội bộ chưa hiệu quả Hiện nay công tác kiểm tra nội bộ tại chi nhánh do phòng quản lý rủi ro thực hiện dưới sự điều hành của giám đốc chi nhánh chưa thực sự phát huy hiệu quả do chưa có bộ phận chuyên biệt mà vẫn thực hiện chức năng hỗn hợp. Các báo cáo kiểm tra, giám sát thực hiện chưa sát sao, mang nhiều tính hình thức hơn là đi vào thực chất vấn đề phát sinh. Trường hợp xảy ra rủi ro tín dụng, việc kiểm tra và tham mưu đề xuất chưa phát huy được hiệu quả cao dẫn tới nợ xấu gia tăng, lợi nhuận kinh doanh giảm sút … *) Đạo đức nghề nghiệp của cán bộ QLKH chưa cao - Độ tuổi bình quân của cán bộ làm công tác tín dụng tại chi nhánh là 26 tuổi; đây là lực lượng trẻ, đầy nhiệt huyết nhưng tình yêu nghề nghiệp chưa cao. Do đó, bên cạnh việc đào tạo bổ sung kiến thức chuyên môn nghiệp vụ thì vấn đề giáo dục đạo đức nghề nghiệp cần được quan tâm nhiều hơn nữa. Thực tế trong thời gian qua rủi ro tín dụng xảy ra do cán bộ gây ra lên đến nhiều tỷ đồng và hậu quả khắc phục không hề dễ dàng. - Bố trí cán bộ làm công tác tín dụng có quan hệ họ hàng, thân thiết với nhau gây ra hiện tượng bè phái, vây cánh có thể dẫn tới rủi ro khó lường trước được đối với một số khoản thẩm định cho vay. 65 - Việc áp đặt ý chí chủ quan của lãnh đạo cộng với sự thiếu chính kiến của cán bộ QLKH cũng tạo nên rủi ro trong công tác tín dụng. *) Thiếu sự kiểm tra, giám sát sau khi cho vay Hiện nay quy trình cấp tín dụng tại BIDV được quy định tương đối chặt chẽ kèm theo các biểu mẫu cụ thể. Tùy từng mức độ phức tạp, rủi ro của khoản vay sẽ có sự thẩm định của Phó giám đốc chi nhánh, Giám đốc chi nhánh hay Hội đồng tín dụng chi nhánh nhưng sau khi khoản vay giải ngân thì cán bộ QLKH là người quản lý và kiểm tra sau đối với hầu hết các khoản vay. Thực tế, có thể do công việc bận hoặc lý do khác gì đó nhiều cán bộ thường làm biên bản hình thức, không xuống tận doanh nghiệp, công trình … để nắm bắt đúng sự việc và tài sản hình thành từ nguồn vốn vay như thế nào? Trong khi đó kiểm tra sau khi cho vay là một bước trong các biện pháp mà ngân hàng đề ra để hạn chế và ngăn ngừa rủi ro tín dụng dẫn đến rủi ro có thể xảy ra gây tổn thất cho ngân hàng. *) Tín dụng tăng trưởng nóng Áp lực tín dụng tại chi nhánh là phải đạt được chỉ tiêu hàng năm BIDV trung ương giao và nhiều khi là giao bổ sung thêm từ đầu năm. Trong điều kiện những năm qua tín dụng tại nước ta có sự tăng trưởng nóng vì vậy dẫn đến công tác thẩm định sơ sài, cho vay ẩu … dẫn đến rủi ro xảy ra trong các năm tiếp theo làm giảm sút chất lượng tín dụng và hiệu quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng. 3.3 Thực trạng quản lý rủi ro tín dụng tại BIDV Hà Tây 3.3.1 Cơ cấu tổ chức hoạt động tín dụng và công tác quản lý rủi ro - Hiện nay tại BIDV Hà Tây mô hình hoạt động tín dụng bao gồm các phòng khách hàng và phòng giao dịch thực hiện chức năng tìm kiếm và thẩm định phê duyệt nhu cầu vay vốn của khách hàng tại chi nhánh; Sau đó, các khoản vay sẽ được chuyển lên phòng QTTD mở tài khoản tiền vay và quản lý hồ sơ khoản vay. Ngoài ra, đối với các món vay vượt thẩm quyền của phòng giao dịch và các món vay phải qua thẩm định rủi ro theo quy định của BIDV thì sau khi có đề xuất về khoản vay và tài sản sẽ chuyển qua phòng QLRR để tái thẩm định trình cấp có thẩm quyền phê duyệt và làm như trên. 66 Phòng Quản Lý Rủi Ro: đây là bộ phận chịu trách nhiệm giúp đỡ và hỗ trợ cho Khối Quản Lý Khách Hàng nhằm tiếp cận rủi ro một cách khoa học và hệ thống để nhận dạng và kiểm soát, phòng ngừa và giảm thiểu những tổn thất, mất mát có thể xảy ra ảnh hưởng bất lợi tới hoạt động của Ngân hàng. - Phòng quản trị tín dụng: có nhiệm vụ xây dựng chính sách quản lý rủi ro tín dụng và theo dõi việc thực hiện chính sách đó, trực tiếp thẩm định rủi ro đối với từng khoản tín dụng thông qua điểm tín dụng, đánh giá rủi ro. Ngoài ra còn tham gia đề xuất giới hạn tín dụng, tham gia quy trình phê duyệt tín dụng, giám sát quá trình thực hiện các quyết định được phê duyệt và tham gia các xử lý các khoản tín dụng có vấn đề. - Tuy nhiên, bộ phận QLKH vừa tiếp cận khách hàng vừa thẩm định và làm định giá tài sản đảm bảo dẫn đến tình trạng quan liêu, hạch sách, vay ké, định giá và thẩm định tăng ... vì thế công tác quản lý rủi ro chưa được kiểm soát chặt chẽ. 3.3.2 Các văn bản chế độ, quy chế, quy trình cấp tín dụng - Các văn bản chỉ đạo của BIDV về chế độ, quy chế và quy trình cấp tín dụng đối với các khoản vay tương đối đầy đủ và rõ ràng. Các biểu mẫu, tín dụng, báo cáo, thế chấp … đều được các bộ phận chuyên môn giám định trước khi ban hành. Và tại BIDV Hà Tây hầu hết các văn bản của trụ sở chính đều được phổ biến và quán triệt tới từng bộ phận và cán bộ để nắm vững và triển khai trong hoạt động hàng ngày tại chi nhánh. Vì vậy BIDV có chương trình định hàng tín dụng nội bộ riêng của ngân hàng. Các ngân hàng thường sử dụng cơ chế sàng lọc để chọn khách hàng tốt cho vay, các tiêu chí thường được sử dụng đánh giá khách hàng gồm: tiêu chí tài chính và tiêu chí phi tài chính. Tiêu chí tài chính thể hiện năng lực tài chính của khách hàng thông qua đánh giá các nhóm chỉ tiêu tài chính như nhóm chỉ tiêu thanh khoản, hoạt động, cơ cấu vốn, hiệu quả sản xuất kinh doanh… Tiêu chí phi tài chính đánh giá thông qua mức độ tín nhiệm của khách hàng, trình độ quản lý, môi trường nội bộ doanh nghiệp ... 67 (Theo chương trình định hạng tín dụng nội bộ của BIDV đã được ngân hàng nhà nước chấp thuận và áp dụng trong quá trình hoạt động) - Tại chi nhánh các văn bản về phân cấp thẩm quyền trong công tác tín dụng, tài sản nhiều giai đoạn còn chưa rõ ràng, chưa mạnh dạn; không mang tính thời sự làm giảm mất cơ hội cũng như gây khó khăn cho các bộ phận liên quan gây rủi ro trong công tác tín dụng cũng như quản lý rủi ro tín dụng tại chi nhánh. 3.3.3 Kiểm tra, giám sát khoản vay định kỳ - Hàng năm chi nhánh đều thành lập đoàn kiểm tra rà soát hồ sơ khoản vay với thành phần là cán bộ và lãnh đạo các phòng ban liên quan. Đây là một hoạt động tốt nhằm kiểm tra chéo, phát hiện sai sót và điều chỉnh kịp thời hạn chế rủi ro xảy ra; tuy nhiên do thành phần là cán bộ với nhau nên hiệu quả chưa cao và mang nhiều tính hình thức. chi nhánh cũng đã tuân thủ quy định Hội đồng tín dụng trung ương trực tiếp xem xét xác định lại việc giới hạn tín dụng đối với khách hàng lớn, việc kiểm soát rủi ro đối với nhóm khách hàng này đã được thực hiện vừa chặt chẽ vừa sâu sát cụ thể hơn, hỗ trợ có hiệu quả cho việc giám sát thực hiện các chính sách tín dụng. Bên cạnh việc nâng cao kiểm tra, kiểm soát thì thông tin tín dụng cũng được chi nhánh cập nhật từ Phòng thông tin tín dụng tại Hội sở chính. Thông tin từng ngành nghề, từng loại hàng hóa... đã góp phần nâng cao công tác đo lường rủi ro và quản lý rủi ro tín dụng. 3.3.4 Hệ thống chấm điểm tín dụng và định hạng tín dụng nội bộ - Đối với khách hàng doanh nghiệp thì BIDV đã xây dựng hệ thống định hạng tín dụng nội bộ nhiều năm qua và thường xuyên cập nhật những nội dung mới cho sát với thị trường và tình hình hoạt động chung của nền kinh tế. Tuy nhiên, ở nước ta công tác báo cáo và kiểm soát dòng tiền chưa phản ánh thực chất hoạt động của doanh nghiệp trong báo cáo tài chính, phần khác do chính phòng khách hàng doanh nghiệp nhập nên kết quả nhiều khi không chính sách dẫn tới việc áp dụng chính sách khách hàng không đúng gây ra rủi ro trong quá trình cấp tín dụng. 68 - Đối với khách hàng cá nhân/hộ gia đình: Hiện nay đã thí điểm nhưng chưa áp dụng đồng bộ và tại chi nhánh hiện nay chưa áp dụng nên việc đánh giá và áp dụng chính sách khách hàng chủ quan, duy ý chí; mất nhiều thời gian trong công tác thẩm định khoản vay gây ra rủi ro. Căn cứ vào thông tin báo cáo đề xuất tín dụng và thông tin trong báo cáo đề xuất tín dụng và thông tin mà cán bộ quản lý rủi ro thu thập được, cán bộ rủi ro thực hiện chấm điểm và phân loại theo quy định: Điểm tổng hợp dùng để phân loại doanh nghiệp là tổng số điểm tài chính và các yếu tố phi tài chính. Sau khi cộng tổng điểm của doanh nghiệp, NH BIDV xếp loại doanh nghiệp thành 10 loại: Bảng 3.4: Bảng xếp hạng rủi ro của DN, BIDV Hà Tây áp dụng Loại Mức độ rủi ro Cấp tín dụng Biện pháp quản lý Kiểm Tiềm lực mạnh, AAA (thƣợng năng lực quản trị tốt, hoạt hạng)- động hiệu quả, triển vọng phát triển, thiện chí tốt. Rủi điểm 92,4-100 ro ở mức thấp. AA (Tốt nhất) - điểm 84,892,3 Ưu tiên tối đa nhu cầu tín dụng với mức ưu đãi về lãi suất, phí, thời hạn và biện pháp bảo đảm tiền vay( có thể tín chấp) Ưu tiên đáp ứng nhu cầu tín dụng với mức Hoạt động hiệu quả,triển ưu đãi về lãi suất, phí, vọng tốt, thiện chí tốt. Rủi ro thời hạn và biện pháp ở mức thấp bảo đảm tiền vay (có thể tín chấp) 69 tra khách hàng định kỳ nhằm cập nhật thông tin và tăng cường mối quan hệ với khách hàng Kiểm tra KH định kỳ nhằm cập nhật thông tin và tăng cường mối quan hệ KH A (Tốt)điểm 77,284,7 Ưu tiên đáp ứng nhu cầu tín dụng, đặc biệt Hoạt động hiệu quả, tình Kiểm tra KH các khoản tín dụng hình tài chính tương đối tốt, định kỳ trung hạn trở xuống. khả năng trả nợ đảm bảo, có để cập nhật Không yêu cầu cao về thiện chí. Rủi ro ở mức thấp thông tin biện pháp bảo đảm tiền vay ( có thể tín chấp) BBB (Khá)điểm 69,677,1 Có thể mở rộng tín Hoạt động hiệu quả, có triển vọng phát triển,song có một số hạn chế về tài chính quản lý. Rủi ro ở mức trung bình dụng, không hạn chế các điều kiện ưu đãi. Đánh giá kỹ về chu kỳ kinh tế và tính hiệu quả Kiểm tra KH định kỳ để cập nhật thông tin khi cho vay dài hạn. Hoạt động hiệu quả, nhưng thấp, tiềm lực tài chính và Hạn chế mở rộng tín dụng, chỉ tập trung vào năng lực quản trị ở mức trung bình, triển vọng ngành ổn định. Rủi ro ở mức trung bình.Các KH này có thể tồn tại tốt trong điều kiện chu kỳ các khoản tín dụng ngắn hạn với các biện pháp đảm bảo tiền vay hiệu quả. Việc cho vay mới hay các khoản dài Chú trọng việc kiểm tra tình hình sử dụng vốn vay và tình hình kinh doanh bình thường, nhưng có thể gặp khó khăn khi các điều kiện kinh tế trở nên xấu đi hạn chỉ thực hiện với các đánh giá về chu kỳ kinh tế và tính hiệu quả, khả năng trả nợ tài sản đảm bảo B (Trung bình)điểm Hiệu quả không cao và dễ bị biến động, khả năng kiểm soát bị hạn chế. Rủi ro bất kỳ một suy thoái kinh tế nhỏ nào Các khoản vay mới chỉ được thực hiện trong các trường hợp đặc biệt với đánh giá Tăng cường kiểm tra khách hàng để thu nợ và 54,4- cũng có thể tác động rất lớn kỹ càng khả năng phục giám sát hoạt BB (Trung bình)điểm 62,069,5 70 61,9 đến DN này. Nói chung các khoản tín dụng chưa có hồi của khách hàng và phương án đảm bảo nguy cơ mất vốn ngay, nhưng sẽ khó khăn nếu tình hình hoạt động kinh doanh tiền vay. động không cải thiện. Hoạt động hiệu CCC (Dƣới trung bình)điểm 46,854,3 CC (Dƣới chuẩn)điểm 39,246,7 quả thấp, năng lực tài chính không đảm bảo, trình độ quản lý yếu kém, có thể đã có nợ Hạn chế tối đa mở rộng tín dụng. Các Tăng cường kiểm tra quá hạn. Rủi ro: khả năng trả nợ của khách hàng yếu kém và nếu không được khắc phục biện pháp giãn nợ, gia khách hàng. nợ chỉ được thực hiện nếu có phương án khắc Tìm cách bổ sung tài sản phục khả thi đảm bảo. thì ngân hàng có nguy cơ mất vốn Hoạt động hiệu quả thấp, tài chính không đảm bảo, trình độ quản lý yếu kém( có nợ quá hạn). Rủi ro cao. Khả năng trả nợ của KH yếu kém và nếu không khắc phục được thì ngân hàng sẽ mất vốn C Bị thua lỗ và (Yếu kém)điểm 31,639,1 có ít có khả năng phục hồi, tình hình tài chính kém, khả năng trả nợ không đảm bảo ( có nợ quá hạn), quản lý rất yếu kém 71 Không mở rộng tín dụng. Các biện pháp giãn nợ, gia hạn nợ chỉ được thực hiện khi có phương án khả thi. Không mở rộng tín dụng.Tìm mọi biện pháp để thu hồi nợ, kể cả việc xử lý sớm tài sản đảm bảo. Tăng cường kiểm tra khách hàng. Bổ sung tài sản đảm bảo. Xem xét phương án đưa ra tòa án kinh tế D (Yếu kém)điểm [...]... rủi ro tín dụng, phân loại rủi ro tín dụng, đặc điểm của rủi ro tín dụng, nguyên nhân gây ra rủi ro tín dụng và các chỉ tiêu để đánh giá rủi ro tín dụng, quản lý rủi ro tín dụng tại NHTM, các nguyên tắc cơ bản về quản lý rủi ro tín dụng, nội dung quản lý rủi ro tín dụng, các nhân tố ảnh hưởng tới quản lý rủi ro tín dụng tại NHTM, quản lý rủi ro tín dụng đối với khách 4 hàng là DNNVV tại ngân hàng thương. .. tỏ và góp phần hoàn thiện lý luận cơ bản về quản lý rủi ro tín dụng của NHTM - Về thực tiễn: Trên cơ sở lý luận, phân tích và đánh giá thực trạng rủi ro tín dụng, luận văn đưa ra một số giải pháp nhằm quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam - Chi nhánh Hà Tây 3 Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tư ng nghiên cứu của đề tài: Rủi ro tín dụng và quản lý rủi ro tín dụng. .. ro tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam - Chi nhánh Hà Tây Chương 4: Giải pháp và kiến nghị nhằm quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam - Chi nhánh Hà Tây 3 CHƢƠNG 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI, QUẢN LÝ RỦI RO TÍN DỤNG CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI 1.1 Tổng quan về tình hình nghiên cứu Từ trước đến nay... trạng quản lý rủi ro tín dụng của các ngân hàng thương mại tại Việt Nam, qua đó đưa ra một số giải pháp cụ thể nhằm nâng cao việc quản lý rủi ro tín dụng đối với ngân hàng Tuy nhiên, ở mỗi ngân hàng thì tình hình tín dụng cũng như rủi ro tín dụng khác nhau và công tác phòng ngừa rủi ro tín dụng cũng khác nhau Trên thực tế, ở mỗi thời điểm khác nhau về sự phát triển kinh tế xã hội của đất nước, tùy vào... chất lượng và hiệu quả hoạt động kinh doanh trong cả ngắn hạn và dài hạn của ngân hàng thương mại 1.4.2 Nội dung của quản lý rủi ro tín dụng 1.4.2.1 Quản lý khách hàng vay vốn Quản lý khách hàng là một nội dung đầu tiên của quản lý rủi ro, đây là cơ sở để ngân hàng có thể nhận diện được rủi ro thông qua đánh giá, phân loại khách 22 hàng Việc đánh giá, phân loại khách hàng thường được sử dụng thông... đa rủi ro có thể xảy ra đối với hoạt động tín dụng của ngân hàng Có nhiều tiêu chí/cách thức phân loại rủi ro tín dụng khác nhau Tuy nhiên, trong phạm vi nghiên cứu của đề tài tác giả phân loại rủi ro tín dụng bao gồm: rủi ro danh mục và rủi ro giao dịch - Rủi ro danh mục: là một hình thức của rủi ro tín dụng mà nguyên nhân phát sinh là do những hạn chế trong quản lý danh mục vay của ngân hàng và được... đánh giá ở mức độ rủi ro cao, phần bù rủi ro càng lớn Nhưng vì cạnh tranh nên một số ngân hàng có thể chấp nhận mức cho vay thấp, thậm chí chi đủ chi phí đầu vào và chi phí quản lý doanh nghiệp, không tính 19 đến phần bù rủi ro Việc làm đó trong dài hạn không những làm giảm lợi nhuận và còn tăng tính rủi ro trong hoạt động tín dụng của ngân hàng Thứ năm: do ngân hàng không giải quyết hợp lý quan hệ giữa... an toàn của ngân hàng cho vay 1.3.5 Thiệt hại do rủi ro tín dụng gây ra Đối với ngân hàng: Khi rủi ro xảy ra có thể là những thiệt hại về vật chất hoặc uy tín của ngân hàng Rủi ro tín dụng tác động trực tiếp đến hoạt động kinh doanh của ngân hàng như thiếu tiền chi trả cho khách hàng vì phần lớn nguồn vốn của ngân hàng là vốn huy dộng, mà khi ngân hàng khôngthu hồi được nợ gốc và lãi trong cho vay... cường quản lý rủi ro tín dụng tại BIDV Bình Định, trong đó có các biện pháp tích cực như: cải cách cơ cấu tổ chức bộ máy 6 quản lý rủi ro tín dụng, đào tạo cán bộ làm công tác quản lý rủi ro, nâng cao chất lượng kiểm tra, giám sát rủi ro tín dụng, hoàn thiện các công cụ, biện pháp kỹ thuật kiểm soát rủi ro tín dụng 1.2 Tổng quan về ngân hàng thƣơng mại 1.2.1 Khái niệm, đặc điểm của ngân hàng thương mại. .. nghĩa: Ngân hàng là loại hình tổ chức tín dụng có thể thực hiện tất cả các hoạt động ngân hàng theo quy định của Luật này Theo tính chất và mục tiêu hoạt động, các loại hình ngân hàng bao gồm NHTM, ngân hàng chính sách, ngân hàng hợp tác xã Tổ chức tín dụng là doanh nghiệp thực hiện một, một số hoặc tất cả các hoạt động ngân hàng Tổ chức tín dụng bao gồm ngân hàng, tổ chức tín dụng phi ngân hàng, tổ ... RỦI RO TÍN DỤNG VÀ QUẢN LÝ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG TMCP ĐẦU TƢ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM CHI NHÁNH HÀ TÂY 46 3.1 Khái quát chung Ngân hàng TMCP Đầu tư Phát triển Việt Nam - Chi nhánh. .. động tín dụng quản lý rủi ro Ngân hàng TMCP Đầu tư Phát triển Việt Nam - Chi nhánh Hà Tây Chương 4: Giải pháp kiến nghị nhằm quản lý rủi ro tín dụng Ngân hàng TMCP Đầu tư Phát triển Việt Nam - Chi. .. ro tín dụng, nội dung quản lý rủi ro tín dụng, nhân tố ảnh hưởng tới quản lý rủi ro tín dụng NHTM, quản lý rủi ro tín dụng khách hàng DNNVV ngân hàng thương mại kinh nghiệm quản lý rủi ro tín dụng