Triết lý lấy dân làm gốc của hồ chí minh và ý nghĩa của nó đối với nước ta hiện nay

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN NGUYỄN CƢƠNG TRIẾT LÝ LẤY DÂN LÀ M GỐC CỦA HỒ CHÍ MINH VÀ Ý NGHĨA CỦA NÓ ĐỐI VỚI NƢỚC TA HIỆN NAY Luâ ̣n văn Tha ̣c si ̃ chuyên ngành: Triế t ho ̣c Mã số: 60 22 03 01 Ngƣời hƣớng dẫn khoa ho ̣c: PGS,TS. Trầ n Minh Trƣởng Hà Nội - 2014 LỜI CÁM ƠN Tôi xin chân thành cám ơn Ban giám hiê ̣u trƣờng Đa ̣i ho ̣c khoa ho ̣c xã hô ̣i và nhân văn – Đa ̣i ho ̣c quố c gia Hà Nô ̣i đã ta ̣o mo ̣i điề u kiê ̣n thuận lợi để tôi hoàn thành nhiê ̣m vu ̣ của mình Tôi xin chân thành cám ơn quý thầ y cô đã tâ ̣n tình giảng da ̣y , truyề n đa ̣t kiế n thƣ́c cho em . Đặc biệt tôi xin chân thành cám ơn PGS ,TS. Trầ n Minh Trƣởng, đã tâ ̣n tình hƣớng dẫn tôi hoàn thành luâ ̣n văn. Cuố i cùng tôi xin chân thành cám ơn gia đình , bạn bè luôn là chỗ dựa tinh thầ n vƣ̃ng chắ c đố i với tôi. Dù đã có nhiều cố gắng song luận văn không thể tránh khỏi những hạn chế và thiếu sót. Kính mong nhận đƣơ ̣c sƣ̣ khoan dung của các quý thầ y cô. Tác giả Nguyễn Cƣơng LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là côn g trin ̀ h do tôi nghiên cƣ́u , dƣới sƣ̣ hƣớng dẫn của PGS,TS. Trầ n Minh Trƣởng. Kế t quả nghiên cƣ́u đƣơ ̣c công bố trong luâ ̣n văn là trung thƣ̣c . Các tài liệu trong luận văn có nguồ n gố c, xuấ t xƣ́ rõ ràng. MỤC LỤC MỞ ĐẦU ........................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài. ....................................................................... 1 2. Tình hình nghiên cứu của đề tài ............................................................ 2 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài........................................ 4 3.1. Mục đích của đề tài ........................................................................ 4 3.2. Nhiệm vụ của đề tài ........................................................................ 4 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của đề tài ........................................ 4 4.1. Đối tượng nghiên cứu của đề tài .................................................... 4 4.2. Phạm vi nghiên cứu của đề tài ....................................................... 4 5. Cơ sở lý luận, phƣơng pháp nghiên cứu của đề tài ............................... 4 6. Đóng góp của luận văn .......................................................................... 5 7. Ý nghĩa của luận văn ............................................................................. 5 8. Kết cấu của luận văn ............................................................................. 5 NỘI DUNG ....................................................................................................................... 6 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ HÌNH THÀNH TRIẾT LÝ “LẤY DÂN LÀM GỐC” CỦA HỒ CHÍ MINH ................................................................................................................. 6 1.1. Cơ sở khách quan .............................................................................. 6 1.1.1. Bối cảnh lịch sử hình thành tư tưởng lấy dân làm gốc Hồ Chí Minh .................................................................................................................. 6 1.1.2. Những tiền đề tư tưởng, lý luận ............................................. 16 1.1.2.1. Tư tưởng “Di ̃ dân vi bản” trong Nho giáo . ....................... 16 1.1.2.2. Tư tưởng “Di ̃ dân vi bản” trong truyền thống dân tộc .... 22 1.1.2.3. Tư tưởng “Lấ y dân làm gố c” trong văn hóa của nhân loại ........................................................................................................................ 26 1.1.2.4. Tư tưởng về vai trò của quần chúng nhân dân trong chủ nghĩa Mác -Lênin. .......................................................................................... 28 1.2. Nhân tố chủ quan ............................................................................ 29 CHƢƠNG 2.TRIẾT LÝ “LẤY DÂN LÀM GỐ C” CỦA HỒ CHÍ MINH ................................................................................................................. 33 2.1. Quan niệm về dân của Hồ Chí Minh. ........................................... 33 Quan niệm về dân trong tƣ tƣởng Hồ Chí Minh có các vai trò: ............................... 34 2.2. Nô ̣i dung triết lý “Lấy dân làm gốc” trong tƣ tƣởng Hồ Chí Minh . ........................................................................................................................ 39 CHƢƠNG 3. Ý NGHĨA TRIẾT LÝ “LẤY DÂN LÀM GỐC” .............. 54 ĐỐI VỚI NƢỚC TA HIỆN NAY ............................................................ 54 3.1. Ý nghĩa triết lý “Lấy dân làm gốc” đối với việc xây dựng nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa vì nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. ........... 55 3.2. Ý nghĩa triết lý “Lấy dân làm gốc” đối với việc xây dựng qui chế dân chủ cơ sở ở nƣớc ta hiê ̣n nay. .................................................................. 58 3.3. Ý nghĩa triết lý “Lấy dân làm gốc” đối với việc ngƣời cán bộ , đảng viên phải gầ n dân, tin dân, lắ ng nghe ý kiế n của dân, hế t lòng phu ̣c vu ̣ dân. 62 KẾT LUẬN ..................................................................................................................... 71 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................. 74 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài. - Về mặt lý luận. Một trong những điểm mới mà Đại hội XI đƣa ra là chúng ta chuyển khái niệm “dân chủ” lên trên “công bằng”. Đây không chỉ thuần tuý là câu chữ, mà cả một quan niệm của Đảng ta trong giai đoạn mới hiện nay, bởi vì có dân chủ mới nói đến công bằng; còn nếu không dân chủ thì công bằng chỉ là hình thức. Dân chủ dựa trên cơ sở lý luận - tƣ tƣởng “Lấy dân làm gốc” của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Bởi vậy, chúng ta phải quay lại nghiên cứu triết lý “Lấy dân làm gốc” trong tƣ tƣởng Hồ Chí Minh. Triết lý này không phải đến Hồ Chí Minh mới có, nó đã có từ lâu trong lịch sử, đặc biệt là ở Trung Quốc và Việt Nam truyề n thố ng. Tuy nhiên, đến Hồ Chí Minh, nó đƣợc phát triển lên tầm cao mới về chất trên nền tảng chủ nghĩa Mác-Lênin. Tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về vai trò làm chủ của ngƣời dân, vai trò của quần chúng nhân dân trong lịch sử, là kết quả của sự kết hợp giữa tƣ tƣởng lấy "dân làm gốc" trong truyền thống dựng nƣớc, giữ nƣớc của dân tộc và học thuyết Mác- Lênin về vai trò của quần chúng nhân dân trong đấu tranh cách mạng. Kết hợp giữa truyền thống và hiện đại, giữa lý luận và thực tiễn Chủ tich Hồ Chí Minh đã nâng tƣ tƣởng “Nước lấy dân làm gốc” lên một tầm cao mới vừa mang tính khoa học, vừa mang tính nhân văn sâu sắc - Về mặt thực tiễn. Triết lý này có ý nghĩa vô cùng quan trọng trong công cuộc đổi mới, hội nhập quốc tế hiện nay, trong công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng mà Hội nghị Trung ƣơng 4 vừa chỉ ra khi một bộ phận không nhỏ cán bộ đảng viên, nhất là cán bộ đảng viên lãnh đạo quản lý thái hóa, biến chất, xa rời dân, coi thƣờng dân, mất dân chủ. 1 2. Tình hình nghiên cứu của đề tài Phải nói, về Tư tưởng Hồ Chí Minh cho đến hiện nay đã đƣợc nghiên cứu khá toàn diện, đầy đủ và tƣơng đối sâu sắc. Đó là thành quả to lớn đáng ghi nhận của giới nghiên cứu Hồ Chí Minh học trong gần 20 năm qua. Điều này phần nào đã đƣợc tổng kết trong cuốn Nghiên cứu, giáo dục tư tưởng Hồ Chí Minh trong thời kỳ đổi mới do TS Nguyễn Văn Sáu chủ biên, Nxb Lý luận chính trị ấn hành năm 2005, theo 12 chuyên đề. Ngoài ra, nghiên cứu tƣ tƣởng Hồ Chí Minh còn đƣợc triển khai trên nhiều góc độ khác nhau nhƣ tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về tôn giáo, về giáo dục, về an ninh, về thanh niên, về con ngƣời, … . Nghiên cứu Tƣ tƣởng Hồ Chí Minh ngoài các công trình trên còn có rất nhiều công trình, bài viết của các đồng chí lãnh đạo Đảng và Nhà nƣớc; nhiều bài báo đăng tải trên các báo, tạp chí, nhiều chuyên khảo, sách vở, luận án, luận văn trong và ngoài nƣớc. Về sách giáo khoa, đã có 15 tài liệu, bài giảng, giáo trình, trƣớc hết phải kể đến Giáo trình tư tưởng Hồ Chí Minh của Hội đồng Trung ƣơng chỉ đạo biên soạn giáo trình quốc gia các bộ môn khoa học Mác- Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh do nhà xuất bản Chính trị quốc gia ấn hành, đã trình bày 12 vấn đề thể hiện ở 12 chƣơng; tập Những bài giảng về môn học tư tưởng Hồ Chí Minh do PGS.TS Nguyễn Khánh Bật chủ biên gồm 15 bài; Tài liệu nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh của Ban Tƣ tƣởng Văn hóa Trung ƣơng, gồm 9 nội dung cơ bản. Nhìn lại những thành quả nghiên cứu về Tƣ tƣởng Hồ Chí Minh, chúng ta thật đáng tự hào, những tƣ tƣởng cơ bản của Ngƣời, nhìn tổng thể, đã đƣợc trình bày tƣơng đối đầy đủ, hệ thống, toàn diện và khá sâu. Nhƣng nhìn chung, chất lƣợng nghiên cứu vẫn còn hạn chế, chƣa thật sâu, ít cái mới, còn nặng về tƣ liệu, mô tả, còn trùng lặp khá nhiều, chƣa xứng với tầm cỡ Hồ Chí Minh và yêu cầu là nền tảng tƣ tƣởng của Đảng. Giữa các tài liệu giảng dạy 2 còn có sự khác nhau không chỉ về câu chữ, trật tự, tên các bài mà còn khác nhau về nhận thức trên một số vấn đề, còn bộc lộ một số hạn chế. Với sự phát triển của thực tiễn cuộc sống cũng nhƣ lý luận của bản thân môn Hồ Chí Minh học, chúng ta cần phải đi sâu thêm, đặc biệt là những tƣ tƣởng triết học, triết lý - cơ sở, nền tảng của những tƣ tƣởng nói chung - và phải trả lời, giải đáp câu hỏi: Liệu có một triết học, triết lý Hồ Chí Minh không hay chỉ có tƣ tƣởng (trong đó bao gồm cả mốt số tƣ tƣởng triết học) Hồ Chí Minh? Ngoài nhà tƣ tƣởng, nhà văn hóa, Hồ Chí Minh có phải là nhà hiền triết, minh triết, nhà triết học không? Với công trình Minh triết Hồ Chí Minh, Vũ Ngọc Khánh đã chỉ ra Hồ Chí Minh là nhà minh triết. Trong các cuộc Hội thảo khoa học quốc tế về Hồ Chí Minh, nhiều học giả nƣớc ngoài đã gọi Hồ Chí Minh là nhà hiền triết. Cuốn Tư tưởng triết học Hồ Chí Minh do GS.TS Lê Hữu Nghĩa chủ biên; Tư tưởng biện chứng Hồ Chí Minh của Nguyễn Đức Đạt; Chủ nghĩa yêu nước Hồ Chí Minh của Nguyễn Mạnh Tƣờng; … dƣờng nhƣ muốn nói có một triết học Hồ Chí Minh. Nhƣng để trả lời những câu hỏi trên một cách thuyết phục thì những cuốn sách trên chƣa đủ mà cần phải có những công trình đầy đủ và toàn diện hơn. Đề tài này sẽ góp phần trả lời vấn đề nêu trên khi đi sâu phân tích một triết lý của Ngƣời: triết lý lấy dân làm gốc. Tƣ tƣởng “Lấy dân làm gốc” trong di sản tƣ tƣởng Hồ Chí Minh đó cú một số công trình lẻ tẻ đề cập nêu trên, chẳng hạn nhƣ trong các Giỏo trỡnh về tư tưởng Hồ Chí Minh, trong chuyên khảo Từ chủ nghĩa yêu nước truyền thống đến chủ nghĩa yêu nước Hồ Chí Minh do GS ,TS. Nguyễn Hùng Hậu làm chủ biên , những công trń h của PGS ,TS. Bùi Đình Phong, PGS,TS. Nguyễn Ngọc Anh, GS,TS. Hoàng Chí Bảo, GS,TS. Mạch Quang Thắng, PGS,TS. Trần Minh Trƣởng, PGS,TS. Nguyễn Thị Kim Dung, …nhƣng với tƣ cách là một chuyên khảo đi sâu thỡ chƣa có công trỡnh nào. Bởi vậy, đây là việc làm cần thiết nhằm đi sâu nghiên cứu những tƣ tƣởng của Ngƣời, đặc 3 biệt là trên bỡnh diện triết học, làm cho tƣ tƣởng Hồ Chí Minh trở thành nền tảng tƣ tƣởng, kim chỉ nam cho hành động của Đảng, Nhà nƣớc và nhân dân ta trong công cuộc đổi mới, hội nhập quốc tế hiện nay. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài 3.1. Mục đích của đề tài Phân tích rõ nội dung và thực chất của triết lý lấy dân làm gốc trong tƣ tƣởng Hồ Chí Minh và phần nào trình bày ý nghĩa của triết lý này trong sự nghiệp cách mạng ở nƣớc ta hiên nay. 3.2. Nhiệm vụ của đề tài Để đạt đƣợc mục đích trên, đề tài cần thực hiện nhiệm vụ sau đây: - Phân tích cơ sở hình thành triết lý lấy dân làm gốc của Hồ Chí Minh - Trình bày triết lý lấy dân làm gốc của Hồ Chí Minh. - Phân tích ý nghĩa của triết lý lấy dân làm gốc đối với nƣớc ta hiện nay. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của đề tài 4.1. Đối tượng nghiên cứu của đề tài Đối tƣợng nghiên cứu là triết lý lấy dân làm gốc trong tƣ tƣởng Hồ Chí Minh và ý nghĩa của nó đối với nƣớc ta hiện nay. 4.2. Phạm vi nghiên cứu của đề tài Khi phân tích nguồn gốc tƣ tƣởng lấy dân làm gốc, đề tài hạn chế ở tƣ tƣởng lấy dân làm gốc trong Nho giáo và trong tƣ tƣởng truyền thống Việt Nam. 5. Cơ sở lý luận, phƣơng pháp nghiên cứu của đề tài Đề tài dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác-Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh, các quan điểm, đƣờng lối của Đảng. 4 Đề tài đã sử dụng phƣơng pháp phân tích - tổng hợp, đối chiếu so sánh, phƣơng pháp liên ngành triết học và Hồ Chí Minh học. 6. Đóng góp của luận văn Thứ nhất, luận văn giải quyết vấn đề nguồn gốc hình thành triết lý lấy dân làm gốc của Hồ Chí Minh, góp phần lý giải sâu sắc hơn về triết lý lấy dân làm gốc của Hồ Chí Minh , vấn đề ý nghiã giá trị của triết lý lấy dân làm gốc của Hồ Chí Minh đối với công cuộc đổi mới ở nƣớc ta hiện nay. Thứ hai, luận văn có thể sự dụng làm tài liệu tham khảo cho sinh viên, học viên trong học tập, nghiên cứu và giảng dạy triế t ho ̣c và Hồ Chí Minh học. 7. Ý nghĩa của luận văn - Luận văn đề cập đến vấn đề tuy không mới nhƣng quan trọng và còn nhiều điểm chƣa đƣợc làm sáng tỏ. Luận văn đã kế thừa có chọn lọc các công trình nghiên cứu trƣớc đó về vấn đề triết lý Hồ Chí Minh nói chung và triết lý lấ y dân làm gố c nói riêng. - Luận văn góp phần làm sáng tỏ triết lý lấy dân làm gốc của Hồ Chí Minh và ý nghĩa của nó đối với công cuộc đổi mới ở nƣớc ta hiện nay. Qua đó, giúp ngƣời đọc hiểu thêm những nét đặc sắc trong triết lý lấy dân làm gốc Hồ Chí Minh. 8. Kết cấu của luận văn Luận văn ngoài phần mở đầu, kết luận và tài liệu tham khảo, nội dung gồm 3 chƣơng và 7 tiết. 5 NỘI DUNG CHƢƠNG 1. CƠ SỞ HÌNH THÀNH TRIẾT LÝ “LẤY DÂN LÀM GỐC” CỦA HỒ CHÍ MINH 1.1. Cơ sở khách quan 1.1.1. Bối cảnh lịch sử hình thành tư tưởng lấy dân làm gốc Hồ Chí Minh Tƣ tƣởng lấy dân làm gốc của Hồ Chí Minh là một sản phẩm lịch sử cụ thể, là kết quả của sự nhận thức sâu sắc về vai trò của nhân dân trong lịch sử đƣợc hình thành dƣới tác động và ảnh hƣởng của những điều kiện lịch sử xã hội của dân tộc và của thời đại vào cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX. Xã hội Việt Nam cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX nhiều thay đổi lớn. Vào cuối thế kỷ XIX, Việt Nam từ một nƣớc phong kiến độc lập đã bị chủ nghĩa tƣ bản Pháp xâm lƣợc, trở thành một nƣớc thuộc địa nửa phong kiến. Trong trào lƣu xâm lƣợc thuộc địa của chủ nghĩa tƣ bản phƣơng Tây, từ năm 1858 thực dân Pháp bắt đầu tiến công quân sự để chiếm Việt Nam. Sau khi đánh chiếm đƣợc nƣớc ta, thực dân Pháp thiết lập bộ máy thống trị thực dân và tiến hành những cuộc khai thác nhằm cƣớp đoạt tài nguyên, bóc lột nhân công rẻ mạt và mở rộng thị trƣờng tiêu thụ hàng hóa. Từ năm 1897, thực dân Pháp tiến hành chƣơng trình khai thác thuộc địa lần thứ nhất và sau Chiến tranh thế giới thứ nhất (1914-1918), chúng tiến hành chƣơng trình khai thác thuộc địa lần thứ hai ở Đông Dƣơng với số vốn đầu tƣ trên quy mô lớn, tốc độ nhanh. Do sự du nhập của phƣơng thức sản xuất tƣ bản chủ nghĩa, tình hình kinh tế Việt Nam có sự biến đổi: quan hệ kinh tế nông thôn bị phá vỡ, hình thành nên những đô thị mới, những trung tâm kinh tế và tụ điểm cƣ dân mới. 6 Nhƣng thực dân Pháp không du nhập một cách hoàn chí nh phƣơng thức tƣ bản chủ nghĩa vào nƣớc ta, mà vẫn duy trì quan hệ kinh tế phong kiến. Chúng kết hợp hai phƣơng thức bóc lột tƣ bản và phong kiến để thu lợi nhuận siêu ngạch. Chính vì thế, nƣớc Việt Nam không thể phát triển lên chủ nghĩa tƣ bản và không tách khỏi chủ nghiã tƣ bả n đƣơ ̣c , nền kinh tế Việt Nam bị kìm hãm trong vòng lạc hậu và phụ thuộc nặng nề vào kinh tế Pháp. Về chính trị, chúng tiếp tục thi hành chính sách chuyên chế với bộ máy đàn áp nặng nề. Mọi quyền hành đều thâu tóm trong tay các viên quan cai trị ngƣời Pháp, từ toàn quyền Đông Dƣơng, thống đốc Nam Kỳ, khâm sứ Trung Kỳ, thống sứ Bắc Kỳ, công sứ các tỉnh, đến các bộ máy quân đội, cảnh sát, toà án...; biến vua quan Nam triều thành bù nhìn, tay sai. Chúng bóp nghẹt tự do, dân chủ, thẳng tay đàn áp, khủng bố, dìm các cuộc đấu tranh của dân ta trong biển máu. Chúng tiếp tục thi hành chính sách chia để trị rất thâm độc, chia nƣớc ta làm ba kỳ, mỗi kỳ đặt một chế độ cai trị riêng và nhập ba kỳ đó với nƣớc Lào và nƣớc Campuchia để lập ra liên bang Đông Dƣơng thuộc Pháp, xóa tên nƣớc ta trên bản đồ thế giới. Chúng gây chia rẽ và thù hận giữa Bắc, Trung, Nam, giữa các tôn giáo, các dân tộc, các địa phƣơng, thậm chí là giữa các dòng họ; giữa dân tộc Việt Nam với các dân tộc trên bán đảo Đông Dƣơng. Về văn hóa, chúng thi hành triệt để chính sách văn hóa nô dịch, gây tâm lý tự ti,vong bản, khuyến khích các hoạt động mê tín dị đoan, đồi phong bại tục. Mọi hoạt động yêu nƣớc của nhân dân ta đều bị cấm đoán. Chúng tìm mọi cách bƣng bít và ngăn chặn ảnh hƣởng của nền văn hóa tiến bộ trên thế giới vào Việt Nam và thi hành chính sách ngu dân để dễ bề thống trị. 7 Các cuộc khai thác thuộc địa của thực dân Pháp ảnh hƣởng mạnh mẽ đến tình hình xã hội Việt Nam. Sự phân hoá giai cấp diễn ra ngày càng sâu sắc hơn. Giai cấp địa chủ phong kiến đã tồn tại hơn ngàn năm. Chủ nghĩa tƣ bản thực dân đƣợc đƣa vào Việt Nam và trở thành yếu tố bao trùm, song vẫn không xóa bỏ mà vẫn bảo tồn và duy trì giai cấp địa chủ để làm cơ sở cho chế độ thuộc địa. Tuy nhiên, do chính sách kinh tế và chính trị phản động của thực dân Pháp, giai cấp địa chủ càng bị phân hóa thành ba bộ phận khá rõ rệt: tiểu, trung và đại địa chủ. Có một số địa chủ bị phá sản. Vốn sinh ra và lớn lên trong một quốc gia dân tộc có truyền thống yêu nƣớc chống ngoại xâm, lại bị chính sách thống trị tàn bạo về chính trị, chèn ép về kinh tế, nên một bộ phận không nhỏ tiểu và trung địa chủ không chịu nỗi nhục mất nƣớc, có mâu thuẫn với đế quốc về quyền lợi dân tộc nên đã tham gia đấu tranh chống thực dân và bọn phản động tay sai. Giai cấp nông dân chiếm khoảng 90% dân số. Họ bị đế quốc, phong kiến địa chủ và tƣ sản áp bức, bóc lột rất nặng nề. Ruộng đất của nông dân đã bị bọn tƣ bản thực dân chiếm đoạt. Chính sách độc quyền kinh tế, mua rẻ bán đắt, tô cao, thuế nặng, chế độ cho vay nặng lãi... của đế quốc và phong kiến đã đẩy nông dân vào con đƣờng bần cùng hóa không lối thoát. Một số ít bán sức lao động, làm thuê trong các nhà máy, hầm mỏ, đồn điền hoặc bị bắt đi làm phu tại các thuộc địa khác của đế quốc Pháp. Còn số đông vẫn phải gắn vào đồng ruộng và gánh chịu sự bóc lột vô cùng nặng nề ngay trên mảnh đất mà trƣớc đây là sở hữu của chính họ. Vì bị mất nƣớc và mất ruộng đất nên nông dân có mâu thuẫn với đế quốc và phong kiến, đặc biệt với đế quốc và bọn tay sai phản động. Họ vừa có yêu cầu độc lập dân tộc, lại vừa có yêu cầu ruộng đất, song yêu cầu về độc lập dân tộc là bức thiết nhất. Giai cấp nông dân có truyền thống đấu tranh 8 kiên cƣờng bất khuất là lực lƣợng to lớn nhất, một động lực cách mạng mạnh mẽ. Giai cấp nông dân khi đƣợc tổ chức lại và có sự lãnh đạo của một đội tiên phong cách mạng, sẽ phát huy vai trò cực kỳ quan trọng của mình trong sự nghiệp đấu tranh vì độc lập tự do của dân tộc Việt Nam. Giai cấp tƣ sản hình thành trong quá trình khai thác thuộc địa của thực dân Pháp. Trƣớc Chiến tranh thế giới thứ nhất, tƣ sản Việt Nam mới chỉ là một tầng lớp nhỏ bé. Sau chiến tranh, tƣ sản Việt Nam đã hình thành giai cấp rõ rệt. Ra đời trong điều kiện bị tƣ bản Pháp chèn ép, cạnh tranh rất gay gắt, nên số lƣợng tƣ sản Việt Nam không nhiều, thế lực kinh tế nhỏ bé, thế lực chính trị yếu đuối. Trong quá trình phát triển, giai cấp tƣ sản Việt Nam phân thành hai bộ phận: Tƣ sản mại bản là những tƣ sản lớn, hợp tác kinh doanh với đế quốc, bao thầu những công trình xây dựng của chúng ở nƣớc ta. Nhiều tƣ sản mại bản có đồn điền lớn hoặc có nhiều ruộng đất cho phát canh, thu tô. Vì có quyền lợi kinh tế và chính trị gắn liền với đế quốc thực dân, nên tƣ sản mại bản là tầng lớp đối lập với dân tộc. Tƣ sản dân tộc là bộ phận đông nhất trong giai cấp tƣ sản, bao gồm những tƣ sản loại vừa và nhỏ, thƣờng hoạt động trong các ngành thƣơng nghiệp, công nghiệp và cả tiểu thủ công nghiệp. Họ muốn phát triển chủ nghĩa tƣ bản của dân tộc Việt Nam, nhƣng do chính sách độc quyền và chèn ép của tƣ bản Pháp nên không thể phát triển đƣợc. Xét về mặt quan hệ với đế quốc Pháp, tƣ sản dân tộc phải chịu số phận mất nƣớc, có mâu thuẫn về quyền lợi với bọn đế quốc thực dân và phong kiến, nên họ có tinh thần chống đế quốc và phong kiến. Giai cấp tƣ sản dân tộc là một lực lƣợng cách mạng không thể thiếu trong phong trào cách mạng giải phóng dân tộc. 9 Giai cấp tiểu tƣ sản bao gồm nhiều bộ phận khác nhau: tiểu thƣơng, tiểu chủ, thợ thủ công, viên chức, trí thức, học sinh, sinh viên và những ngƣời làm nghề tự do. Giữa những bộ phận đó có sự khác nhau về kinh tế và cách sinh hoạt, nhƣng nhìn chung, địa vị kinh tế của họ rất bấp bênh, luôn luôn bị đe dọa phá sản, thất nghiệp. Họ có tinh thần yêu nƣớc, lại bị đế quốc và phong kiến áp bức, bóc lột và khinh rẻ nên rất hăng hái cách mạng. Đặc biệt là tầng lớp trí thức là tầng lớp rất nhạy cảm với thời cuộc, dễ tiếp xúc với những tƣ tƣởng tiến bộ và canh tân đất nƣớc, tha thiết bảo vệ những giá trị tinh thần truyền thống của dân tộc. Khi phong trào quần chúng công nông đã thức tỉnh, họ bƣớc vào trận chiến đấu giải phóng dân tộc ngày một đông đảo và đóng một vai trò quan trọng trong phong trào đấu tranh của quần chúng, nhất là ở đô thị. Giai cấp tiểu tƣ sản là một lực lƣợng cách mạng quan trọng trong cuộc đấu tranh vì độc lập tự do của dân tộc. Giai cấp công nhân là sản phẩm trực tiếp của chính sách khai thác thuộc địa của Pháp và nằm trong những mạch máu kinh tế quan trọng do chúng nắm giữ. Lớp công nhân đầu tiên xuất hiện vào cuối thế kỷ XIX, khi thực dân Pháp xây dựng một số cơ sở công nghiệp và thành phố phục vụ cho việc xâm lƣợc và bình định của chúng ở nƣớc ta. Trong cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất của đế quốc Pháp, giai cấp công nhân đã hình thành. Đến cuộc khai thác thuộc địa lần thứ hai, giai cấp công nhân đã phát triển nhanh chóng về số lƣợng, từ 10 vạn (năm 1914) tăng lên hơn 22 vạn (năm 1929), trong đó có hơn 53.000 công nhân mỏ (60% là công nhân mỏ than), và 81.200 công nhân đồn điền. Giai cấp công nhân Việt Nam tuy còn non trẻ, số lƣợng chỉ chiếm khoảng 1% số dân, trình độ học vấn, kỹ thuật thấp, nhƣng sống khá tập trung tại các thành phố, các trung tâm công nghiệp và các đồn điền. 10 Giai cấp công nhân Việt Nam có những đặc điểm chung của giai cấp công nhân quốc tế, đồng thời còn có những điểm riêng của mình nhƣ: phải chịu ba tầng lớp áp bức bóc lột (đế quốc, phong kiến và tƣ sản bản xứ); phần lớn vừa mới từ nông dân bị bần cùng hóa mà ra, nên có mối quan hệ gần gũi nhiều mặt với nông dân. Giai cấp công nhân Việt Nam ra đời trƣớc giai cấp tƣ sản dân tộc, nên nội bộ thuần nhất, không bị phân tán về lực lƣợng và sức mạnh. Sinh ra và lớn lên ở một đất nƣớc có nhiều truyền thống văn hóa tốt đẹp, nhất là truyền thống yêu nƣớc chống ngoại xâm, sớm tiếp thu đƣợc tinh hoa văn hóa tiên tiến trong trào lƣu tƣ tƣởng của thời đại cách mạng vô sản để bồi dƣỡng bản chất cách mạng của mình. Giai cấp công nhân Việt Nam là một lực lƣợng xã hội tiên tiến, đại diện cho phƣơng thức sản xuất mới, tiến bộ, có ý thức tổ chức kỷ luật cao, có tinh thần cách mạng triệt để, lại mang bản chất quốc tế. Họ là một động lực cách mạng mạnh mẽ và khi liên minh đƣợc với giai cấp nông dân và tiểu tƣ sản sẽ trở thành cơ sở vững chắc cho khối đại đoàn kết dân tộc trong cuộc đấu tranh vì độc lập tự do. Khi đƣợc tổ chức lại và hình thành đƣợc một đảng tiên phong cách mạng đƣợc vũ trang bằng một học thuyết cách mạng triệt để là chủ nghĩa Mác - Lênin thì giai cấp công nhân trở thành ngƣời lãnh đạo cuộc đấu tranh vì độc lập tự do của dân tộc. Dƣới ách thống trị của thực dân Pháp, nhân dân Việt Nam không có tự do, đã không ngừng nổi lên chống lại chúng . Trong khi đó , triều đình nhà Nguyễn bạc nhƣợc . Đầu thế kỷ XX , các phong trào vũ trang kháng chiến chống Pháp rầm rộ, lan rộng ra cả nƣớc nhƣng đều thấ t ba ̣i. Năm 1885, phong trào Cần Vƣơng dƣới sự lãnh đạo của các sĩ phu yêu nƣớc phát triển rầm rộ, nhƣng cũng chỉ kéo dài đƣợc đến năm 1896. Tuy các sĩ phu giàu lòng yêu nƣớc, nhƣng không có khả năng vạch ra đƣợc giải pháp mới phù hợp với hoàn cảnh lịch sử và xu thế phát triển của thời đại. Đến cuối thế kỷ thứ XIX, 11 các phong trào yêu nƣớc chống Pháp đều bị thất bại. Bởi kẻ thù mới này có tiềm lực kinh tế, có đội quân xâm lƣợc nhà nghề với ƣu thế về vũ khí, kỹ thuật và phƣơng tiện chiến tranh. Nhận định phong trào chống Pháp của nhân dân ta thời kỳ này, Chủ tịch Hồ Chí Minh sau này cho rằ ng vào c uối thế kỷ XIX chủ nghĩa đế quốc Pháp xâm lƣợc Việt Nam. Bọn vua quan và phong kiến đê tiện và hèn nhát đầu hàng và câu kết với bọn đế quốc để tiếp tục nô dịch nhân dân Việt Nam nhiều hơn, khiến nhân dân Việt Nam khổ cực không kể xiết. Nhƣng đại bác của bọn đế quốc không thể át tiếng nói yêu nƣớc của nhân dân Việt Nam…Phong trào cách mạng giải phóng dân tộc ở Việt Nam không ngừng phát triển, kẻ trƣớc ngã, ngƣời sau đứng dậy. Nhƣng tất cả những cuộc khởi nghĩa yêu nƣớc ấy đã bị dìm trong máu. Những đám mây đen lại bao phủ đất nƣớc Việt Nam. Sự tác đông của những tƣ tƣở ng tiên bộ phƣơng Tây cũng nhƣ của cách mạng Tân Hơ ̣ i và cuộc vận động cải cách của Khang Hữu Vi, Lƣơng Khải Siêu ở Trung Quốc cũng có ảnh hƣởng đến Việt Nam, nhất là tƣ chuyển biến về tƣ tƣởng dƣới ảnh hƣởng của các trào lƣu tƣ tƣởng trên, phong trào yêu nƣớc Việt Nam chuyển sang khuynh hƣớng mới mà ta thƣờng gọi là cuộc vận động dân tộc dân chủ tƣ sản, tiêu biểu là các phong trào Đông Du của Phan Bội Châu, Đông Kinh Nghĩa Thục của Lƣơng Văn Can, cải cách dân chủ của Phan Châu Trinh, phong trào chống thuế ở Trung Kỳ, v.v.. Sau một thời gian phát triển rầm rộ, các phong trào trên cũng nối tiếp nhau tan rã trƣớc sự đàn áp man rợ của đế quốc Pháp. Mặc dù còn thụ động, ấu trĩ, chƣa tin vào sức mạnh của chính dân tộc mình, mà nặng về cầu viện, cải cách, nhƣng giải pháp mới theo khuynh hƣớng dân chủ tƣ sản chí ít cũng đặt vấn đề của dân tộc Việt Nam trong mối quan hệ quốc tế và thời đại nhất định. Nhìn chung, tấ t cả nhƣ̃ng phong trào đó chƣa thƣ̣c sƣ̣ nhìn ra vai trò của quầ n chúng nhân dân lao đô ̣ng , chƣa thấ y quầ n chúng là ngƣời làm nên lịch sử. 12 Những thay đổi về kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội trên đây dẫn đến những thay đổi về tính chất và mâu thuẫn cơ bản của xã hội Việt Nam, về đối tƣợng và lực lƣợng của cách mạng Việt Nam. Cơ cấu giai cấp xã hội cũng thay đổi: giai cấp công nhân và giai cấp tƣ sản hình thành cùng với sự phân hóa của các giai cấp cũ, rồi kéo theo sự thay đổi về ý thức xã hội và đời sống. Bị đế quốc Pháp xâm lƣợc, xã hội Việt Nam từ một xã hội phong kiến chuyển thành xã hội thuộc địa, nửa phong kiến. Hai mâu thuẫn cơ bản trong xã hội Việt Nam là: mâu thuẫn giữa dân tộc Việt Nam với đế quốc Pháp xâm lƣợc; mâu thuẫn giữa nhân dân Việt Nam – chủ yếu là nông dân – với giai cấp địa chủ phong kiến. Đối tƣợng cần phải đánh đổ của cách mạng Việt Nam là đế quốc Pháp và giai cấp địa chủ phong kiến. Trong bối cảnh của tình hình quốc tế và trong nƣớc nhƣ vậy, giải phóng dân tộc là yêu cầu căn bản của xã hội Việt Nam, là nhiệm vụ của cách mạng Việt Nam, là nguyện vọng thiết tha của cả dân tộc Việt Nam. Rõ ràng, đến đầu thế kỷ XX, cách mạng Việt Nam diễn ra cuộc khủng hoảng về đƣờng lối cứu nƣớc, về giai cấp lãnh đạo sự nghiệp giải phóng dân tộc. Cách mạng Việt Nam ở trong “tình hình đen tối nhƣ không có đƣờng ra” Trong điều kiện lịch sử ấy, Hồ Chí Minh đã ra đi tìm đƣờng cứu nƣớc, đáp ứng đòi hỏi bức thiết của dân tộc và thời đại. Từ các sự kiện trên, Nguyễn Tất Thành suy nghĩ, cân nhắc đến con đƣờng cứu nƣớc, giải phóng dân tộc. Anh khâm phục các cụ Phan Đình Phùng, Hoàng Hoa Thám, Phan Châu Trinh và Phan Bội Châu, nhƣng không hoàn toàn tán thành cách làm của ho ̣ . Anh phân tích đúng đắn những điều kiện khách quan và chủ quan trong xã hội Việt Nam đầu thế kỷ XX để đi đến kết luận: Cụ Phan Châu Trinh chủ trƣơng chỉ yêu cầu ngƣời Pháp thực hiện cải cách, điều đó chẳng khác gì xin giặc rủ lòng thƣơng; Cụ Phan Bội Châu hy vọng Nhật giúp đỡ để đuổi Pháp, chẳng khác gì đƣa hổ cửa trƣớc, rƣớc beo cửa sau; Cụ Hoàng Hoa Thám còn 13 thực tế hơn, trực tiếp đấu tranh chống Pháp, nhƣng còn nặng cốt cách phong kiến. Vì vậy, Nguyễn Tất Thành chọn cho mình hƣớng đi mới, đó là tìm cách đến các nƣớc phƣơng Tây, nơi có trào lƣu Tự do, Bình đẳng, Bác ái để tìm cách làm mới, phƣơng pháp mới, rồi trở về nƣớc giúp Tổ quốc, giúp đồng bào. Quyết định này về sau Ngƣời có nói; nhân dân Việt Nam, trong đó có cụ thân sinh ra tôi, lúc này thƣờng tự hỏi ai là ngƣời sẽ giúp mình thoát khỏi ách thống trị của Pháp. Ngƣời này nghĩ là Nhật, ngƣời khác lại nghĩ là Anh, có ngƣời lại cho là Mỹ. Tôi thì thấy phải đi ra nƣớc ngoài để xem cho rõ. Nhƣ vậy, quyết định của Nguyễn Tất Thành có mục đích rõ ràng và có định hƣớng cụ thể. Với ý định đó, sau khi rời Huế vào Phan Thiết dạy học một thời gian, đầu năm 1911, anh vào Sài Gòn xin vào Trƣờng Bách Nghệ. Trong lúc đất nƣớc đang cơn khủng hoảng, thế giới bắt đầu bƣớc vào thời kỳ sôi động, tháng 6 – 1911, Nguyễn Tất Thành với tên gọi Văn Ba từ bến cảng Nhà Rồng trên tàu Latútsơ Tơrêvin rời Tổ quốc thân yêu vƣợt trùng dƣơng đi tìm chân lý cách mạng. Hành trang của anh mang theo không có gì ngoài tấm lòng yêu nƣớc, đôi bàn tay lao động và ý chí quyết tâm tìm ra con đƣờng cứu dân, cứu nƣớc. Có thể nói, đây là sự kiện lịch sử quan trọng, là bƣớc mở đầu cho cách mạng Việt Nam chuẩn bị đi vào con đƣờng cách mạng vô sản, nhịp bƣớc cùng với thời đại, kết hợp chủ nghĩa yêu nƣớc chân chính với chủ nghĩa quốc tế của giai cấp công nhân một cách hữu cơ từ trong bản chất giai cấp và trên tinh thần đấu tranh vì lợi ích dân tộc và của toàn nhân loại. Trên đƣờng hành trình cứu nƣớc, Nguyễn Tất Thành chấp nhận cuộc sống của ngƣời lao động làm thuê. Đối với anh, đó chỉ là phƣơng tiện nhằm thực hiện mục đích đã đặt ra. Động cơ thúc đẩy Nguyễn Tất Thành ra đi là tìm một giải pháp mới cho sự nghiệp giải phóng dân tộc Việt Nam, trƣớc hết 14 anh đế n nƣớc Pháp, nƣớc có cuộc Cách mạng 1789 điển hình, nhƣng cũng là nƣớc đẻ ra chế độ thực dân đang thống trị Tổ quốc của anh. Ý nghĩ này xuất hiện ở Nguyễn Tất Thành rất sớm, nhƣ sau này Ngƣời khẳng định; khi tôi độ mƣời ba tuổi, lần đầu tiên tôi đƣợc nghe ba chữ Pháp: Tự do, Bình đẳng, Bác ái. Đối với chúng tôi, ngƣời da trắng nào cũng là ngƣời Pháp. Ngƣời Pháp đã nói thế. Và từ thuở ấy, tôi rất muốn làm quen với nền văn minh Pháp, muốn tìm xem những gì ẩn dấu đằng sau những chữ ấy. Nhƣng trong những trƣờng học cho ngƣời bản xứ, bọn Pháp dạy ngƣời nhƣ con vẹt. Chúng giấu không cho ngƣời nƣớc tôi xem sách báo. Không phải chỉ sách của các nhà văn mới, mà cả Rútxô và cả Môngtexkơ cũng bị cấm. Vậy thì phải làm thế nào bây giờ? Tôi quyết định tìm cách đi ra nƣớc ngoài. Đó là mục tiêu trực tiếp của chặng đầu cuộc hành trình của Nguyễn Tất Thành. Muốn trở về giúp đồng bào thì trƣớc hết phải hiểu thật đầy đủ kẻ thù đang áp bức dân tộc mình, nhất là từ trên mảnh đất đã sản sinh ra nó, đồng thời phải tìm ra con đƣờng cứu nƣớc, giải phóng dân tộc đúng đắn theo đƣờng hƣớng mới. Sự khác biệt giữa Nguyễn Tất Thành với những ngƣời sang Pháp hồi ấy là ở chỗ đó. Trƣớc lúc ra đi tìm đƣờng cứu nƣớc, tìm chân lý cách mạng, Nguyễn Tất Thành đã tiếp thu sâu sắc truyền thống yêu nƣớc của dân tộc, am hiểu vốn văn hóa phƣơng Đông, một phần văn hóa phƣơng Tây. Đó là vốn quý, là cơ sở quan trọng để Nguyễn Tất Thành tiếp thu chân lý cách mạng, là nhân tố đầu tiên của quá trình hình thành con đƣờng cách mạng giải phóng dân tộc Việt Nam của Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh. Vào cuối thế kỷ XIX , đầu thế kỷ XX , chủ nghĩa tƣ bản đã phát triển từ giai đoạn tự do cạnh tranh sang giai đoạn đế quốc chủ nghĩa , xác lâ ̣p sƣ̣ thố ng tr ị trên phạm vi thế giới . Chủ nghĩa đế quốc đã trở thành kẻ thù chung của tất cả các dân tộc thuộc địa. Cách mạng Tháng Mƣời Nga 15 năm 1917 thắ ng lơ ̣i và sự ra đời của Liên bang Xô viết đã tạo ra những tiền đề, điều kiện cơ bản thúc đẩy phong trào giải phóng dân tộc ở các nƣớc trên Thế giới , trong đó có Việt Nam phát triển nhanh chóng , mở ra thời kỳ mới trong lich ̣ sƣ̉ nhân loa ̣i . Cuô ̣c cách ma ̣ng này đã cho chúng ta thấ y vai trò , sƣ́c ma ̣nh của quầ n chúng nhân dân . 1.1.2. Những tiền đề tư tưởng, lý luận 1.1.2.1. Tư tưởng “Di ̃ dân vi bản” trong Nho giáo . “Dĩ dân vi bản” nghĩa là lấy dân làm gốc, là tƣ tƣởng của Nho giáo. Trƣớc khi đi sâu vào tƣ tƣởng này, ta xem khái niệm “dân” trong học thuyết Khổng Mạnh có những nội dung gì. Trong Luận ngữ khái niệm “dân” xuất hiện khoảng bốn mƣơi lần, còn trong Mạnh Tử xuất hiện khoảng 176 lần. “Dân” trong tƣ tƣởng Khổng Mạnh là những ngƣời bị sai khiến, bị điều khiển, bị trị theo nghĩa đối lập với giai cấp thống trị. Và ngƣời bị trị, dân lại thƣờng là kẻ tiểu nhân đối lập với ngƣời quân tử. Khổng Tử cho rằng đức hạnh của ngƣời quân tử (ngƣời cai trị dân) nhƣ gió, mà đức hạnh của dân nhƣ cỏ. Gió thổi thì cỏ tất rạp xuống. Nhƣ vậy, vô hình chung, theo Khổng Tử, dân là những ngƣời có tƣ cách đạo đức rất thấp, tầm thƣờng. Đây là tƣ tƣởng coi khinh dân, coi thƣờng ngƣời lao động chân tay của Nho giáo. Ngƣời bị sai khiến (dân), đôi khi Khổng Tử còn gọi là kẻ hạ ngu. Hạ ngu là những ngƣời dốt nát nằm dƣới đáy xã hội, đối lập với ngƣời thƣợng trí, ngƣời hiền. Bằng từ “Hạ ngu”, rõ ràng Khổng Tử có tƣ tƣởng khinh miệt, thiếu tôn trọng những ngƣời bình dân. Những ngƣời hạ ngu thì “khốn nhi bất hạ”, dẫu có học chăng nữa cũng khó mà cải hoá đƣợc, còn bậc thƣợng trí sinh ra không học cũng biết. Theo Khổng Tử, “Dân 16 khả sử do chi, bất khả sử tri chi” tức dân có thể sai khiến họ, chứ không thể dạy cho họ hiểu đƣợc. Hai hạng ngƣời này, theo Khổng Tử là không thay đổi. Ngƣời bị sai khiến trong tƣ tƣởng của Mạnh Tử còn đƣợc gọi là ngƣời lao lực, tức những ngƣời lao động chân tay, sản xuất ra mọi của cải cho xã hội. Kẻ lao lực khi đó, thực chất là tầng lớp công, nông, thƣơng, là tứ dân bách tính tầm thƣờng, trong đó chủ yếu là nông dân. Ông cho rằng ngƣời lao tâm (làm việc bằng tâm trí) thì cai trị kẻ lao lực tức dân chúng, kẻ lao lực (làm việc bằng chân tay) thì chịu quyền điều khiển của ngƣời lao tâm và có bổn phận cung cấp, nuôi dƣỡng kẻ lao tâm. Ông cho đó là lẽ thƣờng trong thiên hạ. Nhƣ vậy, quan hệ giữa lao tâm và lao lực ở đây không chỉ là quan hệ giữa ngƣời lao động trí óc và lao động chân tay mà là quan hệ giữa thống trị và bị trị. Tƣ tƣởng này tiếp nối một cách lôgíc tƣ tƣởng của Khổng Tử trong dòng chủ lƣu là coi thƣờng lao động chân tay, coi thƣờng ngƣời dân đã tạo ra của cải và nuôi dƣỡng xã hội. Kẻ bị sai khiến đôi lúc đƣợc Nho giáo gọi là “thứ nhân”, “thứ dân”, “hạ dân”, “dã dân”. Những từ này ta thƣờng thấy xuất hiện khá nhiều trong sách Mạnh Tử, để chỉ những ngƣời lao động chân tay, bình thƣờng thời đó. Ngoài ra, Mạnh Tử đôi khi gọi ngƣời bị sai khiến là “lê dân” (dân đen), “xích tử” (con đỏ). Tƣ tƣởng này phần nào nói lên sự thông cảm, thƣơng dân của Mạnh Tử. Nhƣ vậy, khái niệm “dân” có nhiều tên gọi khác nhau nhƣ “hạ ngu”, “hạ dân”, “lê dân”, “lao lực”, “xích tử”,… nhƣng đều có nghĩa chung là chỉ những ngƣời bị trị (bị sai khiến), đối lập với kẻ thống trị (quân tử, bậc thƣợng trí, ngƣời lao tâm). Bởi vậy, địa vị về kinh tế, chính trị, xã hội của ngƣời dân là rất thấp, họ là những ngƣời bị trị, bị sai khiến, bị điều khiển. Nhƣ vậy, khái niệm “dân” loại trừ giai cấp thống trị nhƣ 17 vua, quan, họ không có địa vị gì trong bộ máy thống trị. Từ đó, khái niệm “dân” có thể đƣợc mở rộng theo nghĩa những ngƣời không làm quan, kể cả những ngƣời dân có địa vị kinh tế tƣơng đối cao nhƣ quý tộc, địa chủ, thƣơng nhân. Chỉ khi nào họ làm quan thì họ mới vƣợt ra khỏi phạm trù “dân”, và khi mất quan, họ lại rơi và thuộc vào phạm trù “dân”. Nhƣ vậy, trong xã hội nhìn một cách đại thể đƣợc phân theo kiểu thống trị và bị trị, vua quan và dân. Do đó, dân thông thƣờng chỉ những ngƣời không có địa vị gì trong bộ máy thống trị, bao gồm nhiều loại ngƣời, nhiều tầng lớp kể cả những ngƣời tu sĩ ẩn dật. Đây là nội dung chủ yếu của khái niệm “dân”. Ngoài ra, nếu xét trong quan hệ rộng hơn, lớn nhất, tức trong quan hệ với vua thì thậm chí các quan, đại thần, trăm họ bách tính đều là dân của Vua. Ở trong mối quan hệ này chỉ trừ có vua, còn tất cả đều là dân. Dân với nghĩa thần dân trăm họ, có lúc đƣợc Khổng Tử, Mạnh Tử gọi là “chúng”, “dân chúng”, “quốc nhân” (dân trong toàn quốc), “dân trong bốn biển”. Đặc biệt, lần đầu tiên trong lịch sử, Mạnh Tử đã sử dụng từ “nhân dân” để chỉ thần dân trăm họ. Theo Khổng Tử, khi dân đã đông rồi thì làm cho dân giàu. Nhƣng ông không đƣa ra đƣợc phƣơng pháp để cho dân giàu và cho ngƣời cầy ruộng, làm vƣờn, nói chung ngƣời lao động chân tay là công việc của kẻ tiểu nhân mà kẻ sĩ không cần bận tâm đến. Nho giáo cho rằng dân là lực lƣợng đông đảo có bổn phận, trách nhiệm, sản xuất ra của cải, lƣơng thực, thực phẩm để nuôi cả thiên hạ, duy trì sự tồn tại của xã hội, bởi vậy, ai chiếm đƣợc lòng dân thì chiếm đƣợc thiên hạ. Theo Khổng Tử, phép trị nƣớc có ba điểm cơ bản là tín (lòng tin của dân chúng), thực (lƣơng thực, ăn uống), binh (quân đội). Có ngƣời học trò hỏi trong ba điều đó, bất đắc dĩ phải bỏ một điều thì thầy 18 bỏ điều nào? Khổng Tử nói “khử binh”, tức là bỏ quân đội. Ngƣời học trò lại hỏi: còn hai điều, bất đắc dĩ phải bỏ một điều thì thầy bỏ điều nào? Khổng Tử nói: “khử thực’, tức là bỏ lƣơng thực. Nhƣ vậy, đối với Khổng Tử, trong phép trị nƣớc thì lòng tin (tín) của dân là quan trọng nhất, mất lòng tin là mất tất cả. Ông cho rằng nếu dân chúng không tin chính quyền thì chính quyền ắt phải đổ. Nhƣ vậy, lòng tin của dân có vai trò quyết định cho sự tồn vong của đất nƣớc. Phát triển tƣ tƣởng này, Mạnh Tử cho rằng Kiệt, Trụ sở dĩ mất thiên hạ là do mất lòng dân, muốn lấy đƣợc thiên hạ, đầu tiên phải lấy đƣợc lòng dân. Mất dân, mất lòng dân là mất thiên hạ, hễ ai đƣợc lòng dân thì đƣợc làm thiên tử. Nho giáo còn đề ra chính sách, biện pháp để chiếm đƣợc lòng dân. Theo các ông, muốn chiếm đƣợc lòng dân thì phải thực hiện nền chính trị nhân nghĩa, phải dựa trên cơ sở ý dân, dân muốn việc chi, nhà cầm quyền nên cung cấp cho họ, dân ghét việc chi, nhà cầm quyền đừng nên thi thố với họ. Nếu vua vui cái vui của dân thì dân cũng vui cái vui của vua; nếu vua lo cái lo của dân thì dân cũng lo cái lo của vua. Muốn chiếm đƣợc lòng dân, theo Mạnh Tử, nhà cầm quyền phải tạo cho dân một hằng sản làm cơ sở cho hằng tâm. Đi xa hơn nữa, ông còn có một luận điểm nổi tiếng: Dân vi quý, xã tắc thứ chi, quân vi khinh. Thời đại nào cũng vậy, có dân mới có xã tắc; có xã tắc (nƣớc) mới có vua. Muốn chiếm thiên hạ phải đƣợc lòng dân, bởi vậy, dân là quan trọng nhất, thứ đến là giang sơn, xã tắc, tiếp theo đó mới đến vua. 19 Tuân Tử còn có một hình ảnh khá sinh động “quân giả là thuyền, thứ dân là nƣớc. Nƣớc chở thuyền, nhƣng nƣớc lại đánh đắm huyền”. Tƣ tƣởng này về sau đƣợc Nguyễn Trãi nhắc tới, nó đã đề cập tới sức mạnh của dân. Trong Thượng Thư có một luận điểm nổi tiếng “dân vi bang bản” (dân là gốc nƣớc), dân là cơ sở, nền tảng của xã hội. Tuy nhiên vai trò của dân còn khá mờ nhạt, đặc biệt là ngƣời phụ nữ. Dân chỉ là những ngƣời bị trị một cách thụ động, thiếu sức sáng tạo. Khổng Mạnh đối với dân vừa đề cao, vừa hạ thấp, vừa tôn trọng vừa coi thƣờng. Mâu thuẫn này phản ánh mâu thuẫn của xã hội và chi phối mâu thuẫn trong tƣ tƣởng của các ông. Nên chú ý rằng quan điểm của Nho giáo là dân vi bang bản tức dân là gốc nƣớc, chứ không phải là dĩ dân vi bản tức lấy dân làm gốc. Chính vì tƣ tƣởng này mà Nho giáo có tƣ tƣởng thân dân. Tƣ tƣởng thân dân này thể hiện trên nhiều khía cạnh, chẳng hạn nhƣ chính trị, kinh tế, văn hoá và cách dùng ngƣời. Về chính trị, tƣ tƣởng này thể hiện rõ ở mối quan hệ giữa vua với dân (quân với thần). Theo Nho giáo, quân sử thần giữ lễ, thần sử quân dĩ trung, nghĩa là vua sai khiến bề tôi phải lấy lễ làm trọng, bề tôi thờ vua lấy trung làm đầu. Mối quan hệ giữ vua với dân theo Khổng Mạnh là mối quan hệ hai chiều. Vua mà coi bề tôi nhƣ tay chân, ắt bề tôi coi vua nhƣ bụng dạ; vua mà coi bề tôi nhƣ chó ngựa, ắt bề tôi sẽ coi vua nhƣ kẻ qua đƣờng; vua mà coi bề tôi nhƣ bùn rác, ắt bề tôi sẽ coi vua nhƣ kẻ cƣớp, quân thù. Không phải vua nhƣ thế nào bề tôi cũng nhất nhất phải trung, trên mà bất công thì dân chúng sẽ phản kháng. Vua với dân nhƣ tâm với thân, vua lấy dân làm thân, dân lấy vua làm tâm. Trong Luận ngữ có đoạn nói rằng trăm họ no đủ thì làm sao mà vua thiếu đƣợc, trăm họ thiếu thốn thì làm sao mà vua đủ đƣợc. 20 Mục đích giải quyết mối quan hệ giữa triều đình và dân là vì dân sinh một phần, nhƣng chủ yếu lại vì sự tồn vong của triều đại. Để thực hiện mục đích đó, theo Mạnh Tử, mình kính trọng bậc cha anh mình, rồi do nơi mối tình ấy mà mình kính trọng cha anh mọi ngƣời, mình yêu nếu con em mình, rồi do nơi mối tình ấy mà mình yêu mến con em mọi ngƣời, nếu vua làm đƣợc nhƣ vậy sẽ cai trị thiên hạ dễ nhƣ trở bàn tay. Nho giáo đều khuyên vua, triều đình phải quan hệ tốt với dân để chiếm đƣợc lòng dân, để dân tín, đó là thể hiện tƣ tƣởng thân dân của các ông. Dân là nƣớc, vua là thuyền, nƣớc chở thuyền nhƣng nƣớc cũng có thể lật thuyền. Muốn chiếm đƣợc lòng dân thì phải chính danh, tức vua làm hết đạo làm vua, bề tôi làm hết đạo bề tôi. Nếu vua không ra vua, bề tôi không ra bề tôi thì sẽ loạn. Mặt khác, vua lo cho dân giống nhƣ cha mẹ lo cho con, bởi vậy, mới có câu vua quan là cha mẹ dân. Để thu phục nhân tâm thì vua phải là ngƣời cùng vui buồn với dân. Những biện pháp đó liên hệ mật thiết với nhau, không tách rời nhau. Một biểu hiện của tƣ tƣởng thân dân nữa là làm sao cho dân giàu, phải có hằng sản, bởi nếu thƣờng dân không có của cải bền vững thì lòng dạ cũng không thể bền vững, từ đó lòng dạ họ dễ trở nên buông lung….. chẳng có việc… nào mà họ không làm. Từ đó, Mạnh Tử chủ trƣơng chế độ tỉnh điền khiến trong nƣớc, ngƣời bảy mƣơi tuổi có lụa mà mặc, có thịt mà ăn, còn dân đen khỏi đói, khỏi lạnh, làm thế nền cai trị sẽ thịnh vƣợng. Để đạt đến xã hội lý tƣởng, Khổng Tử, Mạnh Tử đã đƣa ra một loạt biện pháp nhƣ đánh thuế nhẹ vì vua là cha mẹ dân nên phải dƣỡng dân, dân phú túc thì nƣớc cũng phú túc, dân đói nghèo thì nƣớc phú túc với ai. Mặt khác, phải sử dân dĩ thời (sai khiến dân phải đúng lúc, hợp thời), ví dụ tránh bắt dân đi xiu khi vụ mùa cấy gặt bộn bề, đó cũng là bổn phận của ngƣời làm cha mẹ dân. 21 Khổng Tử cho rằng không lo thiếu mà lo phân phối không quân bình, không lo nghèo mà lo xã tắc không yên. Mạnh Tử cho “Minh quân chế dân chi sản” tức bậc minh quân chế định điền sản mà chia cho dân cầy cấy. Nhà Nho Hứa Hành cho rằng hễ ai có ăn tất phải lao động, ai không lao động thì không đƣợc ăn. Khi dân đã giàu, theo Khổng Tử phải dạy dỗ, giáo hoá dân. Dƣỡng dân và giáo hoá dân là không tách rời nhau. Mạnh Tử cho rằng nếu ăn no, mặc ấm, ở yên mà không có giáo dục thì gần với loài cầm thú. Khổng Tử cho rằng hữu giáo vô loài, tức trong giáo dục không phân biệt quý tiện, sang hèn và ông là ngƣời đầu tiên mở trƣờng tƣ. Qua đây ta thấy tƣ tƣởng “thân dân” đƣợc thể hiện qua tƣ tƣởng “tân dân”. Nội dung giáo dục của Khổng Tử chủ yếu là luân lý đạo đức, giáo dục tính thiện, hiếu, lễ, nhân, nghĩa, trung; đến Mạnh Tử mới đề cập đến trồng trọt và chăn nuôi. Theo Mạnh Tử , cai trị phải làm cho dân no đủ, giáo hoá hay thì đƣợc lòng dân. Nho giáo đƣa ra chủ trƣơng lựa chọn ngƣời tài đức trong đó đức là gốc, cơ bản làm ngƣời cai trị. Theo Mạnh Tử, cần tôn trọng ngƣời hiền, nuôi nấng bậc tài, trƣng ra những ngƣời có đức. 1.1.2.2. Tư tưởng “Di ̃ dân vi bản” trong truyền thống dân tộc Những biểu hiện của tƣ tƣởng dân là gốc nƣớc, tƣ tƣởng thân dân ở Việt Nam trong truyền thống thật vô cùng phong phú, và nó tạo nên một trong những tinh hoa truyền thống của dân tộc, một nét tinh hoa của cha ông trong quá khứ. Những biểu hiện này có lẽ, một mặt, đã có sẵn, vốn có, nội tại trong truyền thống dựng nƣớc ở Việt Nam; mặt khác, có lẽ do phần nào tiếp thu Nho giáo trên cơ sở lập trƣờng yêu nƣớc của ngƣời Việt Nam, nên chúng mang những sắc thái mới và tạo nên một nét tinh hoa của truyền thống dân tộc, của chủ nghĩa yêu nƣớc Việt Nam. 22 Thời Lý, ý dân, lòng dân là cơ sở cho đƣờng lối trị nƣớc. Chiếu dời đô cho rằng rằng trên vâng mệnh trời, dƣới theo ý dân, thấy thuận tiện thì thay đổi, cho nên vận nƣớc lâu dài, phong tục phồn thịnh. Vận dụng tƣ tƣởng “dân là gốc nƣớc” trong quân sự, Trần Quốc Tuấn đề ra chủ trƣơng dựa vào dân để đánh giặc giữ nƣớc, khiến cho mỗi ngƣời dân trở thành một chiến sĩ kiên cƣờng, tạo nên sự đoàn kết toàn dân cùng nhau giết giặc, cụ thể là vua tôi đồng lòng, anh em hoàn mục, lòng dân không chia, cả nƣớc góp sức, từ đó dẫn đến kết quả giặc tự bị bắt. Chính hội nghị Diên Hồng là biểu thị sức mạnh vua tôi đồng lòng, quyết tâm sắt đá chống giặc Nguyên Mông của dân tộc ta. Cũng vì tƣ tƣởng “dân là gốc nƣớc” nên sau cuộc kháng chiến thắng lợi, ông chủ trƣơng khoan thƣ sức dân để làm kế sâu gốc bền rễ , và theo ông đó là thƣợng sách để giữ nƣớc. Trần Nhân Tông - ông tổ của Thiền Trúc Lâm Yên Tử cũng có tƣ tƣởng thân dân khá rõ. Năm 1280, để cho công bằng, ông cho ban thƣớc gỗ, thƣớc lụa cùng một kiểu. Có ngƣời đón xa giá kêu oan, vua lập tức sai quan giải quyết không thiên vị dân thƣờng hay tôn thất. Thời ông, đã đốt hết những hòm biểu xin hàng để yên lòng những kẻ phản trắc. Năm 1290 đói to, ông xuống chiếu phát thóc công chẩn cấp cho dân bị đói và miễn thuế đinh cho họ. Năm 1292 xuống chiếu cho những ngƣời mua dân lƣơng thiện làm nô tỳ, thì phải cho chuộc lại. Vua ngự chơi bên ngoài, giữa đƣờng hễ gặp gia đồng của vƣơng hầu đều răn các vệ sĩ không đƣợc thét đuổi vì ông cho rằng ngày thƣờng thì có thị vệ, khi quốc gia lâm nạn thì chỉ có bọn chúng có mặt. Khi lên Thái thƣợng hoàng, thấy vua say rƣợu ngủ li bì, ông tức nói với vua rằng trẫm còn có con khác cũng có thể nối ngôi đƣợc, ta đang sống mà ngƣơi còn nhƣ thế, huống chi sau này? Một biểu hiện rõ của tƣ tƣởng “dân là gốc nƣớc” đƣợc thể hiện trong tƣ tƣởng nhân nghĩa của Nguyễn Trãi. Nhân ở Nguyễn Trãi là khử bạo cho dân. 23 Đối tƣợng của nhân là dân, của nghĩa là nƣớc. Nhân nghĩa là ngọn cờ, là đƣờng lối trị nƣớc, là phƣơng châm xử thế của ông. Nhân không phải là lòng thƣơng ngƣời một cách chung chung mà hƣớng vào những ngƣời lao động bình thƣờng, là yêu dân, cứu dân. Việc nhân nghĩa cốt ở yên dân. Việc nhân nghĩa là trên hợp lòng trời, dƣới hợp lòng ngƣời. Trƣớc Nguyễn Trãi chƣa có ai đánh giá vai trò của dân cao nhƣ ông, khi ông hầu nhƣ nhắc lại câu nói của Tuân Tử chở thuyền và lật thuyền cũng là dân. Ông ví dân nhƣ nƣớc và cho rằng theo ý mình mà ức lòng ngƣời tất đến trăm năm oán hận. Từ đó, dân tâm là cơ sở, nền tảng cho đƣờng lối trị nƣớc của ông. Lê Thánh Tông (1442 – 1497) cho rằng nhân của vua là phải gắn liền với việc giảm nhẹ tô thuế để dân đƣợc no ấm yên vui, đất nƣớc thịnh trị, gắn liền với việc trừ khử kẻ tàn bạo, từ đó ông xây dựng mô hình đất nƣớc hoà bình, dân ấm no, lễ giáo phát triển, quyền thống trị của nhà Lê vững chắc. Nhân nghĩa ở Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491 – 1585) là phải chăm lo, đời sống cho dân trong cảnh thái bình. Ông cho rằng xƣa nay nƣớc phải lấy dân làm gốc, nên biết rằng muốn giữ đƣợc nƣớc, cốt phải đƣợc lòng dân (cổ lai quốc dĩ dân vi bản, đắc quốc ứng trị tại đắc dân), hay mất nghìn vàng chớ để mất lòng ngƣời (thất thiên kim chớ thất nhân tâm). Ở đây, ta có một nhận xét: Thƣợng Thƣ viết: “dân vi bang bản” (dân là gốc nƣớc), nhƣng Nguyễn Bỉnh Khiêm lại nói: “Dĩ dân vi bản” (lấy dân làm gốc). Hai mệnh đề này có phần khác nhau ở chỗ một đằng dân vốn là gốc của nƣớc, một đằng là lấy dân làm gốc, một đằng nghiêng về tự nhiên vốn dĩ nó là nhƣ vậy, một đằng đã có sự can thiệp của lý trí con ngƣời. Kế thừa tƣ tƣởng “Dân vi bang bản” (dân là gốc nƣớc), Ngô Thì Nhậm (1746 – 1803) cho dân là trung tâm của vũ trụ, lòng dân là trung tâm của mối 24 quan hệ giữa trời và ngƣời. Theo ông, trời trông, trời nghe do ở dân, lòng dân có thể làm xoay chuyển đƣợc ý trời. Mà muốn đƣợc lòng dân, cốt phải làm cho dân “thƣ thả”, “hài lòng”, “thoả dạ”, “vừa ý”. Minh Mệnh (1791 – 1840) cũng cho rằng dân là gốc nƣớc, bởi vậy, phải yêu cái dân yêu và ghét cái dân ghét, ngƣời làm chính trị không thể trái ý muốn của dân. Theo ông, mặc áo gấm, ăn ngon nhƣng dân đói kém thì vui vẻ nỗi gì, nếu dân đói thì kho chứa đầy để làm gì? Theo ông, vua đối với dân cũng nhƣ cha hiền đối với đứa con trẻ vậy, chƣa lạnh đã nghĩ đến áo mặc, chƣa đói đã nghĩ đến cho ăn, há lại đợi lúc khóc hu hu rồi mới cho ăn hay sao? Từ đó ông đòi hỏi các quan phải thực sự và thƣờng xuyên chăm lo cho dân, phải sửa mình và hối lỗi từ những công việc hàng ngày, phải hết lòng với chức vụ đƣợc giao, không nên dùng những lời nói suông sáo rỗng. Ông nghiêm khắc trừng trị những tên tham quan, sách nhiễu dân, vì tha cho một kẻ thì kẻ khác sẽ coi thƣờng pháp luật. Ông cho rằng quan lại tham nhũng là sâu mọt của dân và trộm cƣớp nổi lên cũng từ đó vậy, và dẹp kẻ ác để yên dân là việc trƣớc mắt của chính trị. Ông khen thƣởng những lời nói thật, nói thẳng. Theo ông, trách nhiệm và mục đích của bộ máy Nhà nƣớc là phải làm cho dân no ấm, yên ổn. Còn vua là gốc của phong hoá, bởi vậy, phải làm gƣơng cho thiên hạ. Phàm làm vua, cái thích của mình lo gì không đƣợc thực hiện, nhƣng hãy nghĩ đến nhân dân túng bấn và hoá bụa mà nên hạn chế nó lại thì đỡ đau khổ cho thiên hạ. Phàm mình ở cảnh yên vui, hãy nghĩ đến cảnh ngƣời ta khó nhọc mà biết điều vui không nên cùng cực, lòng muốn không nên phóng túng, khiến ngƣời ta không oán mà mình đƣợc yên vui lâu dài. Ông cho rằng dùng ngƣời nhƣ thợ giỏi dùng gỗ, không nên vì mục mất một chỗ mà bỏ mất cây gỗ to vừa ngƣời ôm. Hiền tài là trụ cột của quốc gia, bởi vậy, ông luôn xuống chiếu cầu ngƣời hiền tài. Ông có dụ: vì nƣớc tiến ngƣời hiền, chỉ cần biết cho đích xác, không nể ngƣời thân, không tránh kẻ thù, 25 ngƣời không yêu cũng lấy, kẻ không ghét cũng bỏ. Đã làm ngƣời không ai là không có lầm lỗi, lầm lỗi mà biết sửa thì cũng có thể bỏ đƣợc nết xấu mà dùng. Nguyễn Đức Đạt (1823 – 1887) cho rằng vua nên yêu kính dân nhƣ yêu kính bản thân mình, vua phải trƣng dụng hiền tài mà lánh xa kẻ nịnh bợ. Vua có trực thần là gốc của trị, vua có nịnh thần là gốc của loạn. Vua nhiều ham muốn thì không có quan thanh liêm, vua độc đoán thì luật pháp bị bỏ xó. Luật pháp phải lấy lợi ích của dân làm gốc. Trị dân nên khoan, đốc thúc quan nên nghiêm. Nhìn chung, ông hƣớng đến mô hình vua sáng tôi hiền, nhân dân no đủ, muốn vậy, phải an dân, lấy dân làm gốc. Cụ Phan Châu Trinh đặt vị trí của dân ngang với thánh, thần: “ Dân là thánh là thần Bền gan chắc dạ, quỷ thần cũng kiêng” [41, 140] 1.1.2.3. Tư tưởng “Lấ y dân làm gố c” trong văn hóa của nhân loại Ngƣời cũng đã tìm thấy ở “chủ nghĩa tam dân” của Tôn Trung Sơn những điều phù hợp với điều kiện của cách mạng nƣớc ta là tƣ tƣởng dân chủ tiến bộ với chủ trƣơng dân tộc độc lập, dân quyền tự do, dân sinh hạnh phúc. Mặc dù không cùng ý thức hệ tƣ tƣởng, nhƣng giữa Tôn Trung Sơn và Hồ Chí Minh lại có mối đồng cảm lịch sử và thời đại sâu sắc. Nghiên cứu quá trình hoạt động cách mạng và tƣ tƣởng của Hồ Chí Minh, chúng ta sẽ nhận thấy dấu ấn tƣơng đối sâu đậm của Tôn Trung Sơn và chủ nghĩa tam dân. Học giả Đặng Thanh Tịnh cho rằ ng t rong cuộc đời hoạt động cách mạng của Chủ tịch Hồ Chí Minh, có ảnh hƣởng sâu sắc nhất trong các nhà cách mạng dân chủ tƣ sản đối với Ngƣời đó chính là Tôn Trung Sơn. Trong các bài viết và lời kể của các nhà lão thành cách mạng Việt Nam không chỉ một lần nói về Hồ Chí Minh đã nghiên cứu chủ nghĩa tam dân và có tình cảm sâu sắc với 26 Tôn Trung Sơn. Cố Thủ tƣớng Phạm Văn Đồng viết trong Hồ Chí Minh Lãnh tụ của chúng ta rằng; lâu nhất trong đời hoạt động hải ngoại của Ngƣời, Hồ Chủ tịch ở Trung Quốc có cảm tình nồng nàn với Tôn Văn, với cách mạng và nhân dân Trung Quốc. Còn theo Trần Dân Tiên, ông Nguyễn để hết tâm lực vào nghiên cứu chính trị Trung Quốc, ba nguyên tắc của bác sĩ Tôn Dật Tiên: dân tộc độc lập, dân quyền tự do, dân sinh hạnh phúc, vừa nghiên cứu vừa làm việc để sống. Cuối cùng cần khẳng định, mặc dù nhận thấy Chủ nghĩa Tôn Dật Tiên là thích hợp nhất với hoàn cảnh cụ thể của Việt Nam, nhƣng trƣớc sau thì Ngƣời đều khẳng định; bây giờ học thuyết nhiều, chủ nghĩa nhiều, nhƣng chủ nghĩa chân chính nhất, chắc chắn nhất, cách mạng nhất là chủ nghĩa Mác- Lênin. Điều đó chứng tỏ giá trị lớn lao của chủ nghĩa Lênin cả về phƣơng diện khoa học lẫn thực tiễn. Tuy nhiên ở Hồ Chí Minh, sau khi phân tích các điều kiện cụ thể của một nƣớc thuộc địa nửa phong kiến lại chịu ảnh hƣởng sâu sắc của văn hoá Hán nhƣ Việt Nam lúc bấy giờ, thì muốn giải quyết đƣợc cái hoàn cảnh cụ thể đó, hẳn là phải có sự kết hợp khéo léo chứ không thể vận dụng riêng lẻ một chủ nghĩa nào cả. Điều đó thể hiên qua triết lý lấy dân làm gốc của chủ tịch Hồ Chí Minh. Hồ Chí Minh còn chịu ảnh hƣởng sâu rộng của nền văn hoá dân chủ và cách mạng phƣơng Tây nhƣ: tư tưởng dân chủ , tự do, bình đẳng trong Tuyên ngôn nhân quyền và dân quyền của Đại cách mạng Pháp 1791; tƣ tƣởng dân chủ, về quyền sống, quyền tự do, quyền mƣu cầu hạnh phúc trong Tuyên ngôn độc lập của Mỹ 1776. 27 1.1.2.4. Tư tưởng về vai trò của quầ n chúng nhân dân trong chủ nghĩa Mác -Lênin. Chủ nghĩa Mác-Lênin là nguồn gốc lý luận trực tiếp, là cơ sở lý luận cốt lõi tạo nên sự hoàn thiện triết lý lấy dân làm gốc của Hồ Chí Minh. Theo chủ nghiã Mác -Lênin, quầ n chúng nhân dân là lƣ̣c lƣơ ̣ng sản xuấ t cơ bản của xã hô ̣i ; là động lực cơ bản của mọi cuộc cách mạng trong lịch sƣ̉ ; hơn nƣ̃a , quầ n chúng nhân dân còn có vai trò to lớn thay thế đƣơ ̣c trong sản xuấ t tinh thầ n trị, tƣ̀ thƣ̣c tiễn đế n tinh thầ n , không thể . Nhƣ vâ ̣y , xét từ kinh tế đến chính , tƣ tƣởng , thì quần chúng nhân dân luôn đóng vai tr ò quyết định trong lịch sử . Tiế p thu tinh thầ n của chủ nghiã Mác-Lênin, Ngƣời khẳng định rằ ng chủ nghĩa Mác-Lênin đối với chúng ta… là mặt trời soi sáng con đƣờng chúng ta đi tới thắng lợi cuối cùng, đi tới chủ nghĩa xã hội. Đến với chủ nghĩa Mác-Lênin là đến với mục tiêu giải phóng con ngƣời khỏi ách áp bức, bóc lột. Ngƣời đã vận dụng chủ nghĩa Mác-Lênin theo phƣơng pháp mác-xít và theo tinh thần phƣơng Đông, không sách vở, không kinh viện, không tìm kết luận có sẵn mà tự tìm ra giải pháp riêng, cụ thể cho cách mạng Việt Nam. Trong bài phát biểu tại Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ 3 của Đảng Lao động Việt Nam (tổ chức tại Hà Nội từ 5 – 10 tháng 9 năm 1960), Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằ ng ; cách mạng là sự nghiệp của quần chúng, chứ không phải là sự nghiệp của cá nhân anh hùng nào. Thành công của Đảng ta là ở nơi Đảng đã tổ chức và phát huy lực lƣợng cách mạng vô tận của nhân dân. Những việc Ngƣời tiến hành, những vấn đề Ngƣời nêu ra để thực hiện là sự vận dụng sáng tạo quan điểm lý luận của Chủ nghĩa Mác Lênin về vai trò của quần chúng nhân dân trong lịch sử vào hoàn cảnh cụ thể của Việt Nam và phát triển nó trong từng giai đoạn của cách mạng. 28 1.2. Nhân tố chủ quan Nhân tố chủ quan là một nhân tố quan trọng trong việc hình thành tƣ tƣởng lấy dân làm gốc của Hồ Chí Minh. Nhân cách, phẩm chất, tài năng và trí tuệ của Hồ Chí Minh đã tác động rất lớn đến việc hình thành và phát triển tƣ tƣởng của Ngƣời. Hồ Chí Minh có tƣ duy độc lập, tự chủ và sáng tạo, có óc phê phán tinh tƣờng và sáng suốt trong việc nghiên cứu , tìm hiểu các cuộc cách mạng trong nƣớc và trên thế giới . Hồ Chí Minh có sự khổ công học tập, rèn luyện chiếm lĩnh vốn tri thức phong phú của nhân loại, vốn kinh nghiệm đấu tranh của phong trào giải phóng dân tộc, phong trào công nhân quốc tế để tiếp cận với chủ nghĩa Mác-Lênin với tƣ cách là học thuyết về cách mạng của giai cấp vô sản. Hồ Chí Minh có tâm hồn của một ngƣời yêu nƣớc vĩ đại, một chiến sĩ cộng sản nhiệt thành cách mạng; một trái tim yêu thƣơng nhân dân, thƣơng ngƣời cùng khổ, sẵn sàng chịu đựng hy sinh vì độc lập của Tổ quốc, vì hạnh phúc của nhân dân . Tựu chung lại Chủ quan là hoạt động của con ngƣời nói chung, của những tập đoàn xã hội, giai cấp, đảng phái và của từng con ngƣời. Nó xuất phát từ bản thân mỗi chủ thể, là điều kiện tiên quyết trong mỗi hành động của con ngƣời. Yếu tố chủ quan trong hình thành tƣ tƣởng Hồ Chí Minh bao gồm ở hai đặc điểm chính. Thứ nhất là khả năng tƣ duy và trí tuệ Hồ Chí Minh. Trong suốt những năm tháng hoạt động trong nƣớc và bôn ba khắp thế giới để học tập, nghiên cứu, Ngƣời không ngừng quan sát, nhận xét thực tiễn, làm phong phú thêm sự hiểu biết của mình, đồng thời hình thành nên những cơ sở quan trọng để tạo dựng nên những thành công trong lĩnh vực hoạt động lý luận của Ngƣời về sau. Hồ Chí Minh khám phá các quy luật vận động xã hội, đời sống văn hóa và các cuộc đấu tranh của các dân tộc trong hoàn cảnh cụ thể để khái quát thành lý luận, đem lý luận chỉ đạo hoạt động thực tiễn và đƣợc kiểm 29 nghiệm trong thực tiễn. Nhờ đó mà lý luận Hồ Chí Minh mang giá trị khách quan, cách mạng và khoa học. Thứ hai là phẩm chất đạo đức và năng lực hoạt động thực tiễn. Biểu hiện trƣớc hết là ở tƣ duy độc lập, tự chủ, sáng tạo, cộng với đầu óc phê phán tinh tƣờng, sáng suốt. Là Ngƣời có bản lĩnh kiên định, luôn tin vào nhân dân, khiêm tốn bình di; nhạy bén với cái mới, có đầu óc thực tiễn. Ngƣời luôn khổ công học tập để chiếm lĩnh đỉnh cao tri thức nhân loại , một chiến sĩ cộng sản nhiệt thành cách mạng. Hồ Chí Minh – ngôi sao sáng của dân tộc Việt Nam ta, đƣợc UNESCO công nhận là “anh hùng giải phóng dân tộc, danh nhân văn hóa thế giới”. Suốt cuộc đời ngƣời gắn liền với sự nghiệp cách mạng của dân tộc, là một ngƣời yêu nƣớc chân chính, một chiến sĩ cộng sản nhiệt thành cách mạng, mang trong mình một trái tim yêu nƣớc thƣơng dân, sẵn sang hi sinh vì độc lập tự do của Tổ quốc, hạnh phúc của đồng bào. Và có thể khẳng định rằng: Chủ tịch Hồ Chí Minh – Ngƣời hội tụ đầy đủ tinh hoa văn hóa toàn dân tộc. Hồ Chí Minh đƣợc sinh ra ở xã Kim Liên, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An – một mảnh đất quê hƣơng giàu truyền thống cách mạng và có lòng yêu nƣớc sâu sắc. Ngay từ nhỏ, Ngƣời đã đƣợc chứng kiến cảnh đất nƣớc lầm than, nhân dân bị áp bức bóc lột dã man, khổ cực nên đâu đó trong trái tim của Ngƣời đã có những suy nghĩ, quyết tâm phải đứng lên cứu lấy quê hƣơng và đất nƣớc mình. Bên cạnh đó, thân phụ của Ngƣời là một nhà nho tên Nguyễn Sinh Sắc, từng đỗ phó bảng và ông Nguyễn Sinh Sắc là định hƣớng cho Ngƣời con đƣờng học tập, lối đi đúng đắn ngay từ những bƣớc đầu tiên. Vì thế mà Hồ Chí Minh đƣợc học tập, tiếp xúc với nền văn hóa dân tộc một cách bài bản, có hệ thống; qua đó tƣ tƣởng yêu nƣớc, thƣơng dân đã đƣợc vun đắp và ngày càng bùng cháy mạnh mẽ. 30 Trong suốt quá trình học tập hay từ khi ra đi tìm đƣờng cứu nƣớc đến khi trực tiếp lãnh đạo cách mạng thành công, dù ở đâu, Hồ Chí Minh vẫn phát huy những tƣ tƣởng nhân văn, nhân đạo cao cả và không ngừng tiếp thu, bổ sung tích lũy những vốn sống, vốn hiểu biết về văn hóa nhân loại. Ngƣời đã kết hợp có sáng tạo các giá trị truyền thống của văn hóa phƣơng Đông với các thành tựu hiện đại của văn minh phƣơng Tây vào vốn tri thức của mình. Đối với văn hóa phƣơng Đông, cùng với những hiểu biết về Hán học, Ngƣời chắt lọc những gì tinh túy nhất trong các học thuyết triết học, Nho giáo hay trong tƣ tƣởng của Lão Tử, Mặc Tử, Quản Tử… Về Phật giáo, Hồ Chí Minh tiếp thu và chịu ảnh hƣởng sâu sắc các tƣ tƣởng vị tha, từ bi bác ái, cứu khổ cứu nạn; là nếp sống có đạo đức, trong sạch, giản dị; là tinh thần bình đẳng, dân chủ, không phân biệt đẳng cấp; tiếp tục tham gia vào cuộc đấu tranh chống kẻ thù chung của toàn dân tộc. Cùng với đó, Hồ Chí Minh còn tiếp thu nền văn hóa dân chủ và cách mạng phƣơng Tây. Tấ t cả nhƣ̃ng cái đó, Ngƣời đã tiếp nhận, gạn lọc để từ tầm cao tri thức của nhân loại mà suy nghĩ, kế thừa và đổi mới, vận dụng và phát triển, làm giàu vốn trí tuệ của mình bằng vốn trí tuệ của thời đại. Những tinh hoa, những giá trị tốt đẹp của văn hóa dân tộc luôn đƣợc Ngƣời thể hiện trong các tác phẩm lý luận cách mạng, văn học, báo chí do Ngƣời làm chủ biên hoặc chủ bút. Năm 1925, Ngƣời viết tác phẩm Bản án chế độ thực dân Pháp tố cáo chính sách thực dân tàn bạo của Pháp và đề cập đến phong trào đấu tranh của các dân tộc thuộc địa. Sau đó, cuốn Đường kách mệnh đƣợc xuất bản vào năm 1927. Từ 8/1942 đến 9/1943, Ngƣời viết Nhật ký trong tù trong suốt quá trình chuyển lao hơn 30 lần. Ngày 2/9/1945, Bác đọc Tuyên ngôn độc lập tuyên bố nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam ra đời. Bên cạnh đó là rất nhiều truyện ngắn, thơ,.. có giá trị nhân văn sâu sắc. 31 Chủ tịch Hồ Chí Minh xƣa nay và trƣớc sau vẫn vậy, là vị cha già soi sáng con đƣờng của cả dân tộc. Bởi trong Ngƣời hội tụ đầy đủ và hoàn thiện nhất tinh hoa văn hóa của toàn nhân loại. Chủ tịch Hồ Chí Minh quả là tấm gƣơng sáng để nhân dân đời đời học tập và soi chiếu vào bản thân, là động lực to lớn cho sự tiến bộ của đất nƣớc – để Tổ quốc ta giàu đẹp, vững mạnh, nhân dân ấm no, hạnh phúc. Tóm lại, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh lấy dân làm gốc là sản phẩm tổng hòa của những điều kiện khách quan và chủ quan, của truyền thống văn hóa dân tộc và tinh hoa văn hóa nhân loại. Từ thực tiễn dân tộc và thời đại đƣợc Hồ Chí Minh tổng kết, chuyển hóa sắc sảo, tinh tế với một phƣơng pháp khoa học, biện chứng, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh đã trở thành kim chỉ nam trong mọi hành động, là tƣ tƣởng Việt Nam hiện đại. 32 CHƢƠNG 2.TRIẾT LÝ “LẤY DÂN LÀ M GỐC” CỦA HỒ CHÍ MINH 2.1. Quan niệm về dân của Hồ Chí Minh Trƣớc hết ta xem quan niệm về “dân” ở Hồ Chí Minh nhƣ thế nào? Theo Hồ Chí Minh, dân chính là nhân dân, quần chúng, đồng bào. Mà quần chúng là gì? “Quần chúng tức là toàn thể các chiến sĩ trong quân đội, toàn thể công nhân trong xƣởng, toàn thể nhân viên trong cơ quan, v.v… rồi đến toàn thể nhân dân” [28, 495]. Nhƣ vậy, quần chúng là chỉ mọi ngƣời trong xã hội và cũng là toàn thể nhân dân, nhân dân là quần chúng. Nhân dân còn chỉ ngƣời dân nói chung. Còn đồng bào, bắt nguồn từ cái mà theo Hồ Chí Minh, chúng ta đều chung một tổ tiên, dòng họ, đều là ruột thịt anh em. Trƣớc Hồ Chí Minh, không biết đã có ai dùng từ đồng bào chƣa, nhƣng đến Hồ Chí Minh, từ này đã trở nên khá phổ biến và thân thuộc, làm lay động lòng ngƣời và có sức tập hợp, đoàn kết mọi ngƣời vô cùng to lớn. Nhân dân trƣớc hết là nhân dân lao động tập trung ở hai giai cấp chủ yếu đông nhất trong xã hội, đó là công nhân và nông dân. Bác cho rằng công nông là gốc của cách mạng. Các khái niệm mà Hồ Chí Minh thƣờng dùng ở trên, tuy cách diễn đạt có khác nhau nhƣng cũng có chung nội hàm: dân là mọi ngƣời Việt Nam yêu Tổ quốc, là nguồn sức mạnh vô tận quyết định mọi thắng lợi của cách mạng Việt Nam, là chỗ dựa vững chắc của Đảng Cộng sản Việt Nam, của hệ thồng chính trị Việt Nam, là chủ thể xây dựng đất nƣớc xã hội chủ nghĩa dƣới sự lónh đạo của Đảng Cộng sản - đội tiên phong của giai cấp công nhân Việt Nam. Theo, PGS,TS. Bùi Đình Phong, dân trong tƣ tƣởng Hồ Chí Minh gồm những nội dung sau: 33 Một là, toàn dân, tất cả công dân Việt Nam, đồng bào. Trong Hiến pháp 1946, khi nói tới chính thể nƣớc Việt Nam Dân chủ Cộng hòa , ghi rõ “tất cả quyền bính trong nƣớc là của toàn thể nhân dân Việt Nam, không phân biệt nòi giống, gái trai, giàu nghèo, giai cấp, tôn giáo”. Bác Hồ nói rằng chức Chủ tịch nƣớc mà Bác giữ là do đồng bào ủy thác. Hai là, dân là cử tri tức là những ngƣời đủ điều kiện theo luật định đƣợc đi bầu cử. Ba là, nhân dân là nghị viên (đại biểu Quốc hội) trong Nghị viện (nay gọi là Quốc hội) là những ngƣời đƣợc cử tri bầu, thay mặt toàn thể nhân dân giải quyết những vấn đề chung cho toàn quốc. Ba cấp độ: đồng bào, cử tri và đại biểu Quốc hội, tùy theo điều kiện để họ thể hiện vai trò gốc của miǹ h. Quan niệm về dân trong tƣ tƣởng Hồ Chí Minh có các vai trò: + Dân là quý nhất, là quan trọng hơn hết. Ngƣời nói : trong bầu trời không gì quý bằng nhân dân . Trong thế giới không gì mạnh bằng lực lƣợng đoàn kết của nhân dân. + Dân là gốc của nƣớc, của cách mạng. Trong tác phẩm Đường cách mệnh, Hồ Chí Minh chỉ ra rằng , công nông là gốc của cách mệnh . Trong quá trình phát triển của cá ch mạng, Ngƣời thƣờng nhắc nhủ; dân chúng đồng lòng, việc gì cũng làm đƣợc. Dân chúng không ủng hộ , việc gì cũng không làm nên. Nƣớc lấy dân làm gốc. Gốc có vững, cây mới bền. Xây lầu thắng lợi trên nền nhân dân. + Dân là chủ, mọi quyền hành và lực lƣợng đều ở nơi dân. Ngƣời khẳng định, chế độ của ta là chế độ dân chủ, tức là nhân dân là ngƣời chủ, bao nhiêu lợi ích đều vì dân, bao nhiêu quyền hạn đều là của dân. Chính quyền từ xã đến Chính phủ trung ƣơng do dân bầu cử ra. Đoàn thể từ trung ƣơng đến xã , do dân tổ chức. Dân bầu ra ngƣời đại diện và có quyền kiểm 34 sát, giám sát và bãi miễn khi không làm tròn sự uỷ thá c. Ngƣời yêu cầu; đem tài dân, sức dân, của dân làm lợi cho dân. + Dân có quyền, nhƣng phải có nghĩa vụ, trách nhiệm đối với đất nƣớc. Ngƣời từng chỉ ra rằng ; nhân dân có quyền làm chủ thì phải có nghĩa vụ làm tròn bổn phận cho dân. Trong bài phát biểu với Đoàn đại biểu nhân dân Thủ đô Hà Nội, ngày 16-10-1954, Ngƣời nói; chế độ ta là chế độ dân chủ. Nhân dân là chủ. Chính phủ là đầy tớ của nhân dân. Nhân dân có quyền đôn đốc và phê bình Chính phủ. Chính phủ thì việc to, việc nhỏ đều nhằm mục đích phục vụ lợi ích của nhân dân . Vì vậy, nhân dân lại có nhiệm vụ giúp đỡ Chính phủ, theo đúng kỷ luật của Chính phủ và làm đúng chính sách của Chính phủ, để Chính phủ làm tròn phận sự mà nhân dân đã giao phó cho. Trong quá trình lãnh đạo cách mạng Việt Nam, khái niệm “Dân” trong tƣ tƣởng Hồ Chí Minh thể hiện và đƣợc sử dụng là toàn dân tộc, bao gồm mọi ngƣời thuộc các dân tộc (đa số và thiểu số) sống trên dải đất Việt Nam, không phân biệt trai gái, giàu nghèo, tôn giáo, chỉ trừ những kẻ phản bội, tay sai cho đế quốc, đi ngƣợc lại quyền lợi của nhân dân, của dân tộc, đi ngƣợc lại độc lập dân tộc và chủ nghĩa xó hội. Tất nhiên, Hồ Chí Minh không coi “dân”, “nhân dân” là một khối đồng nhất, mà là một cộng đồng, bao gồm nhiều dân tộc, giai cấp, tầng lớp. Các nhóm xã hội ấy có lợi ić h chung và lợi ić h riêng , có vai trò và thá i độ khác nhau đối với sự phát triển xã hội và cá ch mạng. Công nhân, nông dân và trí thức luôn luôn đƣợc Hồ Chí Minh coi là lực lƣợng cách mạng to lớn nhất, là nền tảng của khối đoàn kết dân tộc, đoàn kết toàn dân. Điều này đƣợc thể hiện rõ trong các bài nó i và bài viết của Ngƣời, trong Chính cương, Điều lệ, trong các Văn kiện của Đảng do Ngƣời chỉ đạo xây dựng nên. Trong Chính cương của Đảng Lao động Việt Nam (tháng 2-1951) có ghi ; Chính quyền của nƣớc Việt Nam Dân chủ Cộng hòa là chính quyền dân chủ nhân dâ 35 n nghĩa là công nhân, nông dân, tiểu tƣ sản thành thị, tiểu tƣ sản trí thức, tƣ sản dân tộc và các thân sĩ (địa chủ) yêu nƣớc tiến bộ; những tầng lớp nhân dân ấy chuyên chính với đế quốc xâm lƣợc và bọn phản quốc, cho nên nội dung chính quyền đó là nhân dân, dân chủ chuyên chính. Chính quyền đó dựa vào mặt trận dân tộc thống nhất, lấy liên minh công nhân, nông dân lao động, trí thức làm nền tảng, do giai cấp cụng nhân lañ h đạo. Khi miền Bắc bƣớc vào thời kỳ quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội , Hiến pháp do Ngƣời chủ trì biê n soạn năm 1959 lại khẳng định: Tất cả quyền lực trong nƣớc Việt Nam Dân chủ Cộng hò a đều thuộc về nhân dân.... Có thể nói, trong mỗi thời kỳ cách mạng, thời kỳ phát triển chế độ dân chủ nhân dân và đi lên chủ nghĩa xã hội, chức năng, nhiệm vụ cách mạng, tổ chức Nhà nƣớc cũng phát triển và thay đổi theo. Ở một số nƣớc, khi cách mạng tiến lên, một số giai cấp, tầng lớp có lợi ích riêng đối lập với mục tiêu cách mạng và có khi trở thành đối tƣợng cách mạng. Còn ở Việt Nam, tính chất cơ bản của Nhà nƣớc theo tƣ tƣởng Hồ Chí Minh vẫn là Nhà nƣớc của dân, do dân và vì dân. Cơ sở xã hội - giai cấp của Nhà nƣớc vẫn là khối đại đoàn kết dân tộc, trên nền tảng liên minh công nhân, nông dân, lao động trí óc do Đảng ta lañ h đạo . Cơ sở xã hội ấy không thu hẹp mà còn phá t triển về chất lƣợng. Cách mạng không gạt bỏ một giai cấp, một tầng lớp nào đó đứng trong hàng ngũ Mặt trận dân tộc thống nhất , mà cò n hết sức bồi dƣỡng, cải tạo, dẫn dắt để mọi giai cấp, tầng lớp và mọi ngƣời tiếp tục đi theo con đƣờng cách mạng do Hồ Chí Minh và Đảng ta vạch ra, tiếp tục góp phần cống hiến vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong giai đoạn mới vì lợi ích của cá nhâ n, của cộng đồng và của toàn dân tộc. Ngƣời đã có cách nhìn nhận một cách toàn diện về khái niệm “dân”, nên Hồ Chí Minh đã thấy đƣợc sức mạnh của dân khi họ tập hợp lại và đoàn kết lại. 36 Vì vậy, Ngƣời đã có chủ trƣơng tin dân, dựa vào dân để liên hợp sức mạnh vô địch của dân, lãnh đạo họ làm cách mạng. Hồ Chí Minh coi dân là gốc rễ, là nền tảng của khối đại đoàn kết, nên phải yêu dân, tin dân, trọng dân, quý dân, coi phục vụ dân là vẻ vang. Kế thừa truyền thống “cố kết cộng đồng” của dân tộc đƣợc các bậc tiền bối đi trƣớc đã đoàn kết đƣợc sức mạnh của dân nên đã chiến thắng bao kẻ thù, Bác Hồ đó thấy đƣợc vị trí vai trò của dân, thấy đƣợc sức mạnh của khối đại đoàn kết toàn dân tộc, vậy nên muốn cách mạng thành công phải tập trung dân, muốn tập trung phải có Đảng, với sức mạnh của cách mạng là ở đại đoàn kết toàn dân, cách mạng có trong lòng dân phải dựa vào dân, có dân là có tất cả, với dân là quý, là quan trọng nhất, trong đó công - nông là nòng cốt , vì sức mạnh đoàn kết là vô địch, ở đó sức dân là gốc rễ . Vì dâ n là gốc rễ của khối đại đoàn kết, là sức mạnh của cách mạng, nên cách mạng phải xây dựng nƣớc ta thành một nƣớc dân chủ đặt địa vị cao nhất là dân. Dân làm chủ nƣớc nhà vậy thế dân cũng là chủ thể của đại đoàn kết. Bởi lẽ, dân không những có lực lƣợng đông mà cũng cần cù , thông minh, khéo léo có nhiều kinh nghiệm quý báu cách mạng còn yếu kém là do không cùng dâ . Những nơi n bàn bạc. Chỉ nơi nào cùng bàn bạc với dân, dựa vào dân thì nơi đó cách mạng tiến triển tốt. Ngƣời quan niệm: đại đoàn kết toàn dân không là tự phát mà là tự giác; Dân giác ngộ cách mạng, tự nguyện đoàn kết theo Đảng làm cách mạng , để giải phóng min ̀ h giải phó ng Tổ quốc, cách mạng là do dân tự làm lấy, Đảng chỉ là ngƣời lã nh đạo. Vì vậy, những ngƣời làm việc trong bộ máy Nhà nƣớc phải là đầy tớ, công bộc của nhân dân, có trách nhiệm trƣớc nhân dân. Theo Ngƣời , dân chúng đồng lòng việc gì cũng làm đƣợc, dân chúng không ủng hộ việc gỡ cũng không nên’’ [35, 293], nên trong mọi việc đều phải dựa vào dân, tổ 37 chức dân, đoàn kết quần chúng, để Đảng và Nhà nƣớc phát huy lực lƣợng vô tận của dân. Hồ Chí Minh luôn coi dân là nguồn gốc sức mạnh vô tận, vô địch. Xác định nguồn gốc sức mạnh vô tận vô địch của nhân dân, Ngƣời luôn đánh giá đúng lực lƣợng to lớn của nhân dân, trí tuệ của nhân dân, khả năng và kinh nghiệm giải quyết mọi công việc lớn nhỏ của ngƣời dân. Ngƣời rất tâm đắc với câu nói của ngƣời dân tỉnh Quảng Bình ; dễ mƣời lần không dân cũng chịu. Khó trăm lần dân liệu cũng xong. Vì vậy, Ngƣời căn dặn, trong mọi việc đều phải dựa vào dân, lấy sức quần chúng mà vƣợt qua khó khăn. Trong suốt cuộc đời cách mạng vì độc lập dân tộc, vì hạnh phúc của nhân dân, trong chiến lƣợc đại đoàn kết, Hồ Chí Minh quan niệm; dân nhƣ nƣớc, mình nhƣ cá, lực lƣợng bao nhiêu là nhờ ở dân hết. Mọi cuộc cách mạng chỉ có thể xây lầu thắng lợi trên nền nhân dân và chủ nghĩa xã hội chỉ có thể xâ y dựng đƣợc với sự giác ngộ đầy đủ và là sáng tạo của hàng chục triệu ngƣời mà thôi, mà muốn làm đƣợc điều đó thì phải dựa vào dân , nên Ngƣời đó nhận thức khả năng kinh nghiệm, trí tuệ của dân, đánh giá cao vai trò của dân coi dân là nguồn gốc , là sức mạnh vô tận, vô địch, là gốc rễ của khối đại đoàn kết. Ngay từ ngày đầu của cách mạng, Hồ Chí Minh đã nhắc nhở mọi cá n bộ, đảng viên, mọi tổ chức đoàn thể từ trung ƣơng đến địa phƣơng, tất cả vì lợi í ch của nhân dân, phải thƣơng dân, phải quan tâm đến đời sống của nhân dân, phải thƣờng xuyên liên hệ với dân để dân thực hiện sức mạnh đó của họ, vì lòng yê u nƣớc và sự đoàn kết của dân là một lực lƣợng vô cùng to lớn, mà không kẻ thù nào thắng nỗi. Nhận thấy vai trò to lớn của quần chúng nhân, vì dân là gốc rễ, là nền tảng, dân là chủ thể, dân là nguồn gốc sức mạnh vô tận vô địch của khối đại đoàn kết, dân là chỗ dựa vững chắc của Đảng, nên Chủ tịch Hồ Chí Minh đó nhận thức đầy đủ và sâu sắc hơn chân lý nƣớc lấy dân làm gốc. 38 2.2. Nội dung triết lý “Lấy dân làm gốc” trong tư tưởng Hồ Chí Minh. Nhƣ chúng ta đã biết, theo Nho giáo, dân nhìn chung và cơ bản là những ngƣời bị trị, do đó họ là những lực lƣợng bị động, thiếu sức sáng tạo. Các nhà tƣ tƣởng Việt Nam quan niệm về dân có tiến bộ hơn, họ đã phần nào nhìn ra sức mạnh, sự sáng tạo của dân. Nhƣng ở Trần Quốc Tuấn khi nhìn về dân, ông vẫn có một cái nhìn có vẻ của ngƣời từ trên cao nhìn xuống, đặc biệt đối với binh lính, quân sĩ, chứ không phải là ngang hàng bình đẳng. Nguyễn Trãi có tiến bộ hơn, khái niệm dân đƣợc mở rộng hơn bao gồm cả những ngƣời nghèo khổ, những ngƣời lao động bình thƣờng, dân nhƣ một lực lƣợng to lớn, nhƣ nƣớc. Nhƣng Nguyễn Trãi vẫn chỉ nhìn một cách chung chung nhƣ vậy, chƣa thấy sức mạnh toàn diện, vai trò, vị trí của dân. Chỉ đến Hồ Chí Minh trên lập trƣờng của chủ nghĩa Mác – Lênin, cách nhìn nhận về dân đã có sự thay đổi về chất tạo nên một bƣớc ngoặt trong chủ nghĩa yêu nƣớc Việt Nam. Phát triển tƣ tƣởng “Dĩ dân vi bản”, “dân vi bang bản”, Hồ Chí Minh nói: “Nƣớc lấy dân làm gốc” [ 27; 409]; “Gốc có vững cây mới bền. Xây lầu thắng lợi trên nền nhân dân” [27; 410] Chúng ta hình dung nƣớc nhƣ là cái cây thì dân là gốc. Không có gốc thì không thể có cây. Thân và ngọn nảy sinh, xuất hiện trên cơ sở cái gốc, gốc mà còi cọc thì thân, ngọn và nói chung cây không thể nào khoẻ mạnh đƣợc. Đúng nhƣ Hồ Chí Minh nói, gốc vững cây mới bền, bởi vậy, còn dân là còn nƣớc. Cũng có nhà tƣ tƣởng Việt Nam ví nƣớc nhƣ một cái nhà thì dân là nền móng. Nền móng vững thì nhà mới vững đƣợc; còn ngƣợc lại, móng không vững thì nhà sẽ bị lún, nứt và rất dễ đổ. Theo nghĩa đó, Hồ Chí Minh cho rằng xây lầu (nhà) thắng lợi phải trên cơ sở cái nền là nhân dân. Qua đây ta thấy cùng một câu nói lấy dân làm gốc nhƣng khác nhau một trời một vực ở chỗ một bên coi dân là ngƣời bị trị, thụ động, không có sức sáng tạo, còn Hồ Chí Minh cho dân 39 là quần chúng - động lực của lịch sử, là lực lƣợng vô địch, là nguồn sáng tạo bất tận. Bác cho rằng trong thế giới không gì mạnh bằng lực lƣợng đoàn kết của nhân dân. Sức mạnh này có thể nhấn chìm tất cả bè lũ bán nƣớc và cƣớp nƣớc. Nếu Nho giáo coi thƣờng những ngƣời lao động chân tay và những ngƣời dân nói chung thì Hồ Chí Minh cho rằng trong bầu trời không gì quý bằng nhân dân. Mặc dù, Mạnh Tử có câu; dân vi quý, xã tắc thứ chi, quân vi khinh nhƣng ông vẫn không có tƣ tƣởng tôn trọng, đề cao dân, không xếp dân vào bậc quân tử đáng kính trọng, mà vẫn xếp họ vào loại lao lực, phục vụ, nuôi dƣỡng ngƣời lao tâm, còn theo Bác, những sáng tạo của nhân dân là những viên ngọc quý, nhân dân là nguồn nhựa sống nuôi dƣỡng sáng tác cho văn nghệ sĩ. Từ Tuân Tử cho đến Nguyễn Trãi đều cho dân nhƣ nƣớc, chính quyền, chế độ, nhà nƣớc nhƣ thuyền, nƣớc có thể chở thuyền mà cũng có thể lật thuyền. Bác cũng cho nhƣ vậy, nhƣng khái niệm Dân, Nhà nƣớc hoàn toàn có sự khác về chất so với những ngƣời đi trƣớc. Nhà nƣớc ở đây không phải đứng trên dân mà nhìn xuống, nhà nƣớc ở đây là nhà nƣớc của dân, do dân, vì dân. Đi sâu hơn nữa, Bác còn cho rằng ngƣời cầm lái con thuyền chính là Đảng, còn chủ nghĩa, học thuyết nhƣ là trí khôn của ngƣời cầm lái, là la bàn định hƣớng cho con thuyền ra khơi. Nhƣ vậy, ta thấy ở Bác có một hình ảnh khá cụ thể, sinh động: dân nhƣ nƣớc, chính quyền (nhà nƣớc) nhƣ thuyền, Đảng là ngƣời cầm lái, chủ nghĩa là trí khôn, la bàn. Ở một chỗ khác, Bác coi dân nhƣ nƣớc, mình (tức cán bộ) nhƣ cá. Cá không thể tách rời khỏi nƣớc, cá tách rời khỏi nƣớc cá không thể tồn tại, nƣớc nuôi cá, cá chỉ vùng vẫy đƣợc ở trong nƣớc. Bởi vậy, theo Bác, bao nhiêu lực lƣợng đều ở dân. Quan hệ giữa dân, Chính phủ theo Bác, nếu không có dân thì không đủ lực lƣợng, nếu không có Chính phủ thì không có ai dẫn đƣờng. Vậy nên Chính phủ với dân phải đoàn kết thành một khối. “Chúng ta phải hiểu rằng 40 các cơ quan của Chính phủ từ toàn quốc cho đến các làng, đều là công bô ̣c của dân, nghĩa là để gánh vác việc chung cho dân chứ không phải để đè đầu dân nhƣ trong thời kỳ dƣới quyền thống trị của Pháp, Nhật” [26,56]. Nhiều lần Bác cho rằng dân là chủ, chính phủ và cán bộ là đầy tớ của dân. Ngay bản thân Bác, chức chủ tịch là do đồng bào uỷ thác thì Bác phải gắng làm, cũng nhƣ một ngƣời lính vâng mệnh lệnh quốc dân ra trƣớc mặt trận. Cách mạng là ngày hội của quần chúng, nhân dân là động lực của lịch sử, nên Việt Minh phải dựa vào lực lƣợng của dân, tinh thần của dân. Hiến pháp của nƣớc ta quy định: tất cả quyền lực trong nƣớc Việt Nam dân chủ cộng hoà đều thuộc về nhân dân. Chính quyền các cấp do nhân dân bầu ra và nhân dân có quyền bãi miễn. Tất cả các cơ quan Nhà nƣớc phải dựa vào dân, liên hệ chặt chẽ với nhân dân, lắng nghe ý kiến của dân và chịu sự kiểm soát của nhân dân. Nhiều lần, Bác nhắc nhở cán bộ từ Trung ƣơng đến xã đều phải là ngƣời đầy tớ thật trung thành của nhân dân, hay “Chính phủ ta là một Chính phủ làm đầy tớ của nhân dân, một lòng một dạ phục vụ nhân dân” [34, 188]. Không chỉ dân là gốc, dân là nền móng, dân như nước, mà dân còn là chủ. Mục đích xây dựng nƣớc Việt Nam không chỉ độc lập mà còn tự do, hạnh phúc và dân chủ. Thế nào là nhà nƣớc dân chủ? Theo Bác, nhà nƣớc dân chủ tức là nhà nƣớc đƣa lại quyền dân chủ thực sự cho nhân dân. Hiến pháp của ta có ghi: Nhà nƣớc của ta là nhà nƣớc dân chủ nhân dân. Nhân dân làm chủ tức là nhân dân coi việc nƣớc cũng nhƣ việc nhà. Bác giải thích rất rõ thế nào là nƣớc dân chủ. Nƣớc ta là nƣớc dân chủ có nghĩa là bao nhiêu lợi ích đều vì dân; bao nhiêu quyền hạn đều của dân. Công việc đổi mới, xây dựng là trách nhiện của dân. Sự nghiệp kháng chiến, kiến quốc là công việc của dân; chính quyền từ xã đến chính phủ Trung ƣơng do dân cử ra; đoàn thể từ trung ƣơng đến xã do dân tổ chức nên; nói tóm lại quyền hành và lực lƣợng đều ở nơi dân. Bác cho rằng công tác dân vận không chỉ giải thích cho dân hiểu rằng việc này, việc nọ là có ích cho dân 41 nên phải làm cho kỳ đƣợc, mà còn phải bàn bạc với dân, hỏi ý kiến kinh nghiệm của dân, cùng dân đặt kế hoạch cho thiết thực với hoàn cảnh địa phƣơng, rồi động viên, tổ chức toàn dân ra thi hành. Trong lúc thi hành phải theo dõi, giúp đỡ, đôn đốc, khuyến khích, khi thi hành xong phải cùng dân kiểm thảo lại công việc, rút kinh nghiệm, phê bình, khen thƣởng. Có đồng chí ví dân nhƣ củi mục đã bị Bác phê phán. Bác cho rằng không có dân thì không có Bác vì Bác từ dân mà ra, bởi vậy, khi thấy các phóng viên quây lại chụp ảnh Bác, Bác nói; các chú quay máy ra mà chụp nhân dân. Theo Bác, nhân dân ta còn nghèo, Bác không nỡ sống nhƣ ông vua. Mình có địa vị này nọ là do dân bầu ra, mà dân bầu ra để làm gì nếu không phải là vì quyền lợi của dân, chứ không phải đè đầu cƣỡi cổ dân. Bởi vậy, việc gì có lợi cho dân, ta phải hết sức làm; việc gì có hại cho dân, ta phải hết sức tránh; chúng ta phải yêu dân thì dân mới yêu chúng ta, có một số ngƣời có lúc vì tƣ thù tƣ oán mà bắt bớ, tịch thu gia sản, làm cho dân oán thán. Lại có một số cậy mình ở trong ban này nọ, rồi ngang tàng phóng túng muốn sao làm vậy, coi khinh dƣ luận, không nghĩ đến dân, quên mất mình từ đâu ra, do ai bầu nên, lại có ngƣời kéo bè kéo cánh, bà con, bạn hữu mình không có tài năng gì cũng đƣợc chức này nọ. Ngƣời có tài đức nhƣng không vừa lòng mình thì đẩy ra ngoài. Họ quên rằng việc là việc công chứ không phải việc riêng của mình ai. Tất cả những cái đó sẽ làm mất lòng tin của dân, hại đến uy tín của Chính phủ. Kế thừa truyền thống coi trọng dân tâm, lòng dân, Bác cho rằng làm sao cho đƣợc lòng dân, dân tin, dân mến, dân yêu. Phải vận động nhân dân để dân tự nguyện, tự giác, còn nếu bắt buộc thì chỉ có kết quả ngay lúc đó thôi, còn sau thì không thấm. Theo Bác, phải làm thế nào để toàn dân đồng tâm, đồng 42 lòng, quyết tâm vì công việc chung, việc nƣớc; nếu đƣợc nhƣ vậy cái khó biến thành cái dễ. Bác trích lại câu của các cụ tỉnh Quảng Bình: Dễ mƣời lần không dân cũng chịu Khó trăm lần dân liệu cũng xong. Bác cho rằng dân thì ta có, nhƣng địch thì không có. Đó là cái nhìn tổng thể vì ta là chính nghĩa, địch là phi nghĩa, ta chiến đấu để bảo vệ đất nƣớc, quyết giành quyền độc lập tự do, còn địch là đi xâm lƣợc, cƣớp nƣớc của ngƣời ta. Bởi vậy, sự nghiệp kháng chiến là đƣợc lòng mọi ngƣời, đƣợc lòng dân, nói theo các cụ, trên hợp quy luật, dƣới hợp lòng ngƣời. Qua thực tế dù trong chiến tranh hay trong hoà bình, việc gì hợp với nguyện vọng của quần chúng thì đƣợc quần chúng ủng hộ và hăng hái tham gia. Về điểm này Bác viết: “Việc gì đúng với nguyện vọng nhân dân thì đƣợc quần chúng nhân dân ủng hộ và hăng hái đấu tranh, và nhƣ vậy mới thật là một phong trào quần chúng” [28,156]. Theo Bác, nghèo còn chữa đƣợc chứ lòng dân mà không yên thì chữa khó hơn nhiều. Lòng dân yên thì có thể chữa đƣợc nghèo, còn lòng dân không yên thì có thể mất tất cả. Cũng nhƣ ngày nay, muốn dân giàu, nƣớc mạnh thì trƣớc hết lòng dân phải yên, tức phải ổn định chính trị, còn nếu không ổn định chính trị thì không thể làm bất cứ việc gì kể cả làm giàu. Trong mỗi cơ quan, tổ chức cũng vậy, khi đã mất đoàn kết (tức lòng dân không yên) lúc đó rất khó làm việc. Theo nghĩa này, Bác nói: “Không sợ nghèo, chỉ sợ lòng dân không yên” [34,185]. Thực ra câu này Khổng Tử đã nói cách đây hơn hai nghìn năm trăm năm, song chữ “dân” mà Bác dùng hoàn toàn khác chữ dân của Khổng Tử. Điều này ta đã phân tích ở trên. Tóm lại, trên cơ sở của chủ nghĩa Mác – Lênin, kế thừa và phát triển triết lý Dân vi bang bản, Dĩ dân vi bản, Dĩ chúng tâm vi kỷ tâm lên một tầm 43 cao mới, Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng quần chúng nhân dân là ngƣời sáng tạo chân chính nên lịch sử; quần chúng là ngƣời sản xuất ra mọi của cải vật chất và tinh thần cho xã hội; quần chúng là lực lƣợng sản xuất cơ bản của xã hội, là ngƣời cải tiến, sáng chế, phát minh, phát triển khoa học kỹ thuật. Ngƣợc lại, những công cụ đƣợc cải tiến, phát minh này lại làm cho năng suất lao động tăng lên không ngừng. Chính vì vậy Hồ Chí Minh luôn kêu gọi phát huy sáng kiến, cải tiến kỹ thuật, cải tiến công tác để làm cho năng suất lao động ngày càng tăng, sản xuất ngày càng phát triển. Quần chúng nhân dân sẽ làm thay đổi cả công cụ lao động lẫn đối tƣợng lao động, cả tƣ liệu sản xuất lẫn khoa học kỹ thuật. Đến lƣợt mình, tất cả cái đó sẽ làm thay đổi con ngƣời trong quan hệ với giới tự nhiên. Nhƣ vậy, hoạt động sản xuất của quần chúng là điều kiện cơ bản quyết định sự tồn tại và phát triển xã hội. Thử hỏi trái đất này sẽ ra sao nếu quần chúng lao động ngừng sản xuất một ngày? Qua đó ta thấy quần chúng là ngƣời sáng tạo chân chính ra lịch sử. Hồ Chí Minh cho rằng công nông là động lực của cách mạng. Nhƣ vậy, quần chúng nhân dân là động lực cơ bản của mọi cuộc cách mạng xã hội. Họ bao giờ cũng là lực lƣợng cơ bản và đóng vai trò quyết định thắng lợi của các cuộc cách mạng. Họ có tham gia đông đảo, tự giác, tích cực thì cách mạng mới dễ giành thắng lợi. Cách mạng là ngày hội của quần chúng, là sự nghiệp của quần chúng chứ không phải sự nghiệp riêng của một số cá nhân nào. Bác cho rằng công việc đổi mới; xây dựng là trách nhiệm của dân. Ngay từ đầu đi hoạt động cách mạng, Bác đã nhìn ra đằng sau sự phục tùng tiêu cực, ngƣời Đông Dƣơng giấu một cái gì đang sôi sục, đang gào thét và sẽ bùng nổ một cách ghê gớm khi thời cơ đến. Từ đó, theo Bác, tuyên truyền tốt trong nông dân và tổ chức tốt trong công nhân nếu chúng ta làm tốt điều đó thì tƣơng lai thuộc về chúng ta. Sau này khi thành lập mặt trận Việt Minh thì mặt trận này phải dựa 44 vào lực lƣợng của dân, tinh thần của dân. Nhiều lần, Bác nhắc nhở cán bộ: cách mạng là sự nghiệp của quần chúng. Quần chúng nhân dân còn có vai trò to lớn trong sản xuất tinh thần, trong sự phát triển của khoa học, văn học, nghệ thuật. Bác nói cho rằng quần chúng là những ngƣời sáng tạo, công nông là những ngƣời sáng tạo. Nhƣng quần chúng không phải chỉ sáng tạo ra những của cải vật chất cho xã hội. Quần chúng còn là ngƣời sáng tác nữa… những sáng tác ấy là những hòn ngọc quý. Những tác phẩm văn học nghệ thuật lớn đều bắt nguồn từ dân gian. Truyện Kiều của Nguyễn Du sống mãi với ngƣời dân Việt Nam vì nó phản ánh sinh động cuộc sống, tâm tƣ nguyện vọng của nhân dân, đồng thời kế thừa những tinh hoa văn học dân gian, nhất là ca dao, dân ca. Và suy cho cùng ngay những nhà khoa học, văn học nghệ thuật cũng từ quần chúng mà ra. Nhƣ vậy, quần chúng nhân dân đông đảo với hoạt động thực tiễn của họ, còn là cơ sở của sản xuất tinh thần của xã hội. Quần chúng nhân dân đóng vai trò quyết định trong sự phát triển của lịch sử nhƣng vai trò đó trong từng giai đoạn lịch sử cụ thể không giống nhau. Vai trò ấy đƣợc phát huy cao độ một khi đông đảo quần chúng thoát khỏi mọi sự trói buộc của những tƣ tƣởng phản tiến bộ, phản khoa học, những tập quán lạc hậu và đƣợc giác ngộ bởi những tƣ tƣởng cách mạng và khoa học. C. Mác cho ràng tƣ tƣởng, lý luận một khi thâm nhập vào quần chúng sẽ biến thành lực lƣợng vật chất. Vậy muốn đƣợc lòng dân, theo Hồ Chí Minh chúng ta phải làm gì? Muốn đƣợc lòng dân, thì cán bộ từ trên xuống dƣới, từ trung ƣơng đến địa phƣơng; từ Đảng, chính quyền cho đến các cơ quan, tổ chức, đoàn thể; từ cán bộ lãnh đạo cho đến mọi đảng viên, tất cả phải hết lòng hết sức vì dân, một lòng một dạ phục vụ nhân dân, phải là ngƣời đầy tớ thật sự trung thành của nhân dân. Chúng ta cần phải hiểu rằng các cơ quan của chính phủ từ toàn quốc 45 cho đến các làng đều là đầy tớ của dân, nghĩa là để gách vác công việc chung cho dân, chứ không phải đè đầu cƣỡi cổ dân. Bởi vậy, “Việc gì lợi cho dân, ta phải hết sức làm. Việc gì hại cho dân, ta phải hết sức tránh. Chúng ta phải yêu dân thì dân mới yêu ta, kính ta” [26, 56-57] Nhiều lần Bác nhắc nhở Chính phủ ta là một Chính phủ làm đầy tớ của dân, một lòng một dạ phục vụ nhân dân, cán bộ đảng viên phải toàn tâm, toàn ý phục vụ nhân dân, phải là ngƣời đầy tớ thật sự trung thành của nhân dân. Đảng ta không có lợi ích nào khác là phấn đấu hi sinh vì lợi ích của Tổ quốc, của nhân dân, của giai cấp vô sản. Bác phê phán có ngƣời coi Đảng nhƣ là một cái cầu thang để thăng quan phát tài. “Trƣớc sau nhƣ một, ngoài lợi ích của nhân dân, Đảng không có lợi ích nào khác” [32, 415]. Đảng luôn hết lòng trung thành phục vụ nhân dân, thật thà quan tâm đến đời sống của nhân dân. Cụ thể hơn nữa, để đƣợc lòng dân, cán bộ đảng viên phải gƣơng mẫu, phải đi trƣớc, từ đó làng nƣớc theo sau; phải có đạo đức cách mạng, “Quần chúng chỉ quí mến những ngƣời có tƣ cách, đạo đức. Muốn hƣớng dẫn nhân dân, mình phải làm mực thƣớc cho ngƣời ta bắt chƣớc… Muốn làm cách mạng, phải cải cách tính nết mình trƣớc tiên” [27, 552]. Bác căn dặn, trƣớc hết ta phải ăn ở làm sao cho dân phục, dân yêu, dân nghe. Đối với thanh niên, mọi sự hi sinh khó nhọc thì mình làm trƣớc ngƣời ta, còn sung sƣớng thanh nhàn thì mình nhƣờng ngƣời ta hƣởng trƣớc (tiên thiên hạ chi ƣu, hậu thiên hạ chi lạc), phải ham làm nhiều việc ích quốc lợi dân; không ham địa vị công danh, phú quý, đem lòng chí công vô tƣ mà đối với ngƣời, đối với việc, quyết tâm làm gƣơng về mọi mặt, siêng năng, tiết kiệm, trong sạch; chớ có kiêu ngạo, tự mãn, nên nói ít làm nhiều, thân ái, đoàn kết. Bác phê phán bệnh quan liêu, lãng phí, tham ô. Theo Bác, tham ô là trộm cƣớp, còn quan liêu thì có mắt mà không nhìn thấy, có tai mà không nghe thấy. Nó là kẻ thù khá nguy hiểm vì nó không mang gƣơm mang súng mà nó 46 nằm trong các tổ chức, trong mỗi con ngƣời để làm hỏng công việc. Mắc tội này cũng nặng nhƣ tội việt gian, mật thám, chống nó giống nhƣ chống giặc. Những cái xấu đó vẫn còn thì cách mạng vẫn hoàn toàn chƣa thành công. Nó là thứ giặc ở trong lòng (giặc nội xâm). Nếu chiến sĩ và nhân dân ra sức chống giặc ngoại xâm mà quên chống giặc nội xâm, nhƣ thế là chƣa làm tròn nhiệm vụ của mình. Nguyên nhân của nó là do lòng tự tƣ tự lợi mà ra. Bác nói: “Việc đấu tranh với kẻ địch ở tiền tuyến bằng súng, bằng gƣơm còn dễ, nhƣng việc đấu tranh với kẻ địch trong ngƣời, trong nội bộ, trong tinh thần, là một khó khăn, đau xót” [29, 36]. Muốn cải tạo xã hội thì trƣớc hết phải tự cải tạo bản thân mình. Bác phê phán chủ nghĩa cá nhân, vì nó là một thứ rất gian giảo, xảo quyệt, nó khéo dỗ dành ngƣời ta đi xuống dốc. Thắng lợi của chủ nghĩa xã hội không thể tách rời thắng lợi của cuộc đấu tranh từ bỏ chủ nghĩa cá nhân. Bác cho rằng đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân không phải là giày xéo lên lợi ích cá nhân vì mỗi ngƣời đều có tính cách riêng, sở trƣờng riêng, của bản thân và gia đình mình. Nếu những lợi ích cá nhân đó không trái với lợi ích của tập thể thì không phải là xấu. Bác viết: “Chủ nghĩa cá nhân đẻ ra trăm thứ bệnh nguy hiểm: quan liêu, mệnh lệnh, bè phái, chủ quan, tham ô, lãng phí. Nó trói buộc, nó bịt mắt những nạn nhân của nó, những ngƣời này bất kỳ việc gì cũng xuất phát từ lòng tham muốn danh lợi, địa vị cho cá nhân mình, chứ không nghĩ đến lợi ích của giai cấp, của nhân dân” [31, 292]. Chủ nghĩa cá nhân là lợi mình hại ngƣời, là kẻ địch bên trong con ngƣời. Những biểu hiện của chủ nghĩa cá nhân là ngại gian khổ, khó khăn, tham ô, hủ hoá, lãng phí, xa hoa; tham danh trục lợi; thích địa vị quyền hành, tự cao tự đại, coi thƣờng tập thể, xem khinh quần chúng, độc đoán, chuyên quyền; xa rời thực tế, quan liêu, mệnh lệnh; không có tinh thần học hỏi, cố gắng, vƣơn lên… Từ đó Bác cho rằng mỗi cán bộ đảng viên cần rèn luyện đạo đức cách mạng, để gặp khó khăn, gian khổ, thất bại không sợ sệt 47 lùi bƣớc, hy sinh lợi ích cá nhân, khi cần sẵn sàng hy sinh cả tính mạng; khi thuận lợi thành công vẫn giữ vững tinh thần gian khổ, chất phác, khiêm tốn, hết lòng hết sức phục vụ nhân dân. Đạo đức cách mạng là phải hoà mình vào quần chúng, tin quần chúng, hiểu quần chúng, lắng nghe ý kiến của quần chúng, thành tâm học hỏi quần chúng, dựa vào quần chúng, giáo dục phát động quần chúng, khiêm tốn gần gũi quần chúng, phải thực sự cầu thị, phải chăm lo đến đời sống của quần chúng, phải chí công vô tƣ, suốt đời làm ngƣời đầy tớ tận tuỵ của nhân dân. Bác cho rằng muốn đánh thắng nghèo nàn lạc hậu, cán bộ phải miệng nói, tay làm, xung phong gƣơng mẫu, cán bộ phụ trách các ngành từ tỉnh đến xã phải đi sâu, đi sát cơ sở, phải thực sự quan tâm đến đời sống của nhân dân đặc biệt là quan tâm đến đồng bào dân tộc ít ngƣời, phải một lòng một dạ phục vụ nhân dân. Ngƣời cán bộ, theo Bác phải luôn gƣơng mẫu, chí công vô tƣ, cần kiệm, liêm chính, hết lòng vì dân, thực hành dân chủ. “Trên vì nƣớc, dƣới vì dân Một là đắc hiếu, hai là đắc trung” [33, 201] Cần nói thêm, cùng một khái niệm trung, hiếu, nhƣng trong Nho giáo là trung quân (tức trung với một ông vua), hiếu với cha mẹ mình; còn ở Hồ Chí Minh, trung là trung với nƣớc, hiếu là hiếu với dân; yêu nƣớc là phải trung với nƣớc, hiếu với dân. Ngƣời cán bộ phải biết đặt lợi ích của dân tộc lên trên lợi ích cá nhân, phải biết quên mình cho nghĩa lớn. Bác nói: “Một dân tộc, một Đảng và mỗi con ngƣời, ngày hôm qua là vĩ đại, có sức hấp dẫn lớn, không nhất định hôm nay và ngày mai vẫn đƣợc mọi ngƣời yêu mến và ca ngợi, nếu lòng dạ không trong sáng nữa, nếu sa vào chủ nghĩa cá nhân” [34, 557-558]. Ngoài ra, ngƣời 48 cán bộ phải quan tâm đi sâu vào chuyên môn, phát huy tinh thần sáng tạo, dám nghĩ dám làm. Việc nêu gƣơng của cán bộ đảng viên là vô cùng quan trọng vì theo Bác, đối với các dân tộc phƣơng Đông và Việt Nam, thì một tấm gƣơng còn hơn cả trăm bài diễn thuyết, trăm nghe không bằng mắt thấy. Bác không chỉ khuyên cán bộ, Đảng viên lấy mong muốn, nguyện vọng của dân làm nguyện vọng, mong muốn của mình, mà cả cuộc đời Bác là một tấm gƣơng sáng chói theo triết lý hành động dĩ chúng tâm vi kỷ tâm. Chính vì Bác lấy tâm của mọi ngƣời làm tâm của mình, lấy cái bất biến (độc lập, tự do, hạnh phúc, dân chủ) của mọi ngƣời làm của mình nên Bác không có lợi ích cá nhân nào khác. Đã là ngƣời con đất Việt dòng giống Lạc Hồng thì ai chả muốn cho nƣớc nhà đƣợc độc lập, dân Việt Nam đƣợc tự do, đồng bào ta đƣợc hạnh phúc. Bác viết: “Tôi chỉ có một sự ham muốn , ham muốn tột bậc , là làm sao cho nƣớc ta đƣợc hoàn toàn độc lập, dân ta đƣợc hoàn toàn tự do, đồng bào ai cũng có cơm ăn, áo mặc, ai cũng đƣợc học hành” [26,161]. Đi theo triết lý này sẽ dẫn đến một cách sống lo trƣớc thiên hạ, hƣởng sau thiên hạ (Tiên thiên hạ chi ƣu, hậu thiên hạ chi lạc), cách sống của các thánh nhân phƣơng Đông hoà đồng với thiên nhiên, vạn vật, không sống cho riêng mình cho nên trƣờng cửu. Một vấn đề nữa, muốn lấy dân làm gốc, theo Hồ Chí Minh, chúng ta phải làm gì? Câu trả lời của Bác khá rõ ràng, muốn lấy dân làm gốc thì phải đẩy mạnh dân chủ, xây dựng Nhà nƣớc dân chủ nhân dân, tức Nhà nƣớc của dân, do dân, vì dân. Dân chủ nghĩa là dân làm chủ, tức dân coi công việc Nhà nƣớc, việc chung cũng nhƣ việc của gia đình, của bản thân mình. Ngay từ năm 1927 trong tác phẩm Đường cách mệnh, Ngƣời viết:“Chúng ta đã hy sinh làm cách mệnh, thì nên làm cho đến nơi, nghĩa là làm sao cách mệnh rồi thì quyền giao cho dân chúng số nhiều, chớ để trong tay một bọn ít ngƣời. Thế mới khỏi 49 hy sinh nhiều lần, thế dân chúng mới đƣợc hạnh phúc” [24, 270]. Năm 1949, trong bài báo Dân vận, Ngƣời khẳng định rằng Nƣớc ta là nƣớc dân chủ Bao nhiêu lợi ích đều vì dân Bao nhiêu quyền hạn đều của dân. ... Chính quyền từ xã đến Chính phủ Trung ƣơng do dân cử ra…... Nói tóm lại, quyền hành và lực lƣợng đều ở nơi dân. Vậy thế nào là Nhà nƣớc của dân? Nhà nƣớc của dân là mọi quyền hành trong nƣớc đều là của dân, mọi việc liên quan đến vận mệnh quốc gia do dân quyết, sau khi giành đƣợc chính quyền thì dân uỷ quyền cho các đại biểu do mình bầu ra, đồng thời dân có quyền bãi miễn họ nếu họ tỏ ra không xứng đáng với sự tín nhiệm của dân. Trong Nhà nƣớc của dân thì dân là chủ, nghĩa là có quyền làm bất cứ việc gì mà pháp luật không cấm và có quyền tuân theo pháp luật. Nhà nƣớc phải hình thành thiết chế dân chủ để thực thi quyền làm chủ của dân. Với nghĩa đó, các đại biểu do dân cử ra chỉ là thừa uỷ quyền của dân, chỉ là công bộc, đầy tớ của dân. Nhiều vị đại biểu đã quên điều đó, lầm lẫn sự uỷ quyền đó với quyền lực cá nhân, từ đó sinh ra lộng quyền, cửa quyền và tạo ra những cơn khát quyền lực, đẻ ra bao chuyện đau lòng. Nhà nƣớc do dân là Nhà nƣớc do dân lựa chọn, bầu ra, do dân ủng hộ, xây dựng giúp đỡ, đóng thuế để có cái chi tiêu, hoạt động. Do đó, Ngƣời yêu cầu tất cả các cơ quan Nhà nƣớc phải dựa vào dân, liên hệ mật thiết với dân, lắng nghe ý kiến và chịu sự kiểm soát của dân. Nếu các cơ quan đó không đáp ứng đƣợc lợi ích, nguyện vọng của dân thì dân có quyền bãi miễn. 50 Nhà nƣớc vì dân là Nhà nƣớc phục vụ lợi ích và nguyện vọng của dân, không có đặc quyền đặc lợi, thực sự trong sạch, cần, kiệm, liêm, chính, chí công, vô tƣ, việc gì lợi cho dân, ta phải hết sức làm, việc gì hại cho dân, ta phải hết sức tránh. Theo Bác, chế độ ta là chế độ dân chủ, nghĩa là dân làm chủ, dân làm chủ thì chủ tịch, bộ trƣởng, thứ trƣởng, uỷ viên này nọ làm gì? Làm đầy tớ, làm đầy tớ cho nhân dân, chứ không phải làm quan cách mạng. Ngƣợc lại, theo Bác, Chính phủ là ngƣời dẫn đƣờng, lãnh đạo, hƣớng dẫn dân, nên phải có trí tuệ hơn ngƣời, minh mẫn, sáng suốt, nhìn xa trông rộng, gần dân, trọng dụng hiền tài,… Ngoài ra, Chính phủ còn là ngƣời đầy tớ của dân nghĩa là phải trung thành, tận tuỵ, cần kiệm liêm chính, chí công vô tƣ, lo trƣớc thiên hạ, hƣởng sau thiên hạ… Hai điều này không có gì mâu thuẫn. Lấy dân làm gốc, lấy tâm của mọi ngƣời làm tâm của mình, cái mà Hồ Chí Minh kế thừa phát triển lên tầm cao mới trên cơ sở chủ nghĩa Mác – Lênin, đã góp phần tạo nên thắng lợi vẻ vang trong hai cuộc kháng chiến vừa qua và những thành công trong công cuộc đổi mới; nó có ý nghĩa quan trọng trong công cuộc chỉnh đốn Đảng hiện nay, đặc biệt là việc xây dựng quy chế dân chủ ở cơ sở mà Đảng ta đang phát động. Bác cho rằng thực hành dân chủ là cái chìa khoá vạn năng có thể giải quyết mọi khó khăn. Nếu không dân chủ, theo Bác, đảng viên không giám nói, dân không dám nói, từ đó biết bao tiềm năng, sáng kiến không đƣợc phát huy. Muốn có đoàn kết thực sự thì phải có dân chủ thực sự. Đạt đến mục tiêu dân giàu, nƣớc mạnh, xã hội công bằng dân chủ văn minh, đó là một cuộc cách mạng, một cuộc chiến đấu khổng lồ mà muốn giành thắng lợi trong cuộc chiến này cần phải động viên toàn dân, tổ chức và giáo dục toàn dân, dựa vào lực lƣợng vĩ đại của toàn dân. Muốn vậy không thể không phát huy mọi tiềm năng năng lực của con 51 ngƣời, tập thể, đất nƣớc. Và muốn làm đƣợc việc này thì điều quan trọng là phải phát huy dân chủ cơ sở. Nhƣ vậy, kế thừa, phát triển triết lý truyền thống- Dĩ dân vi bản, Dĩ chúng tâm vi kỷ tâm- lên tầm cao mới khác về chất trên cơ sở của chủ nghĩa Mác- Lênin, Hồ Chí Minh cho rằng nƣớc lấy dân làm gốc, gốc có vững cây mới bền, xây lầu thắng lợi trên nền nhân dân. Dân trong tƣ tƣởng của Ngƣời không phải là những kẻ bị trị, thụ động nhƣ trong Nho giáo, mà là quần chúng- ngƣời sáng tạo nên lịch sử, động lực của mọi cuộc cách mạng, là cái quí nhất trong bầu trời này. Từ đó, Ngƣời đã vận dụng vào việc xây dựng nhà nƣớc dân chủ, nhà nƣớc của dân, do dân, vì dân; trong đó, việc gì lợi cho dân phải hết sức làm, việc gì hại cho dân phải hết sức tránh; cán bộ, Chính phủ là công bộc của dân; Đảng không có lợi ích nào khác ngoài lợi ích của dân; cán bộ, đảng viên phải trau dồi đạo đức cách mạng, khắc phục chủ nghĩa cá nhân, phải dĩ bất biến (độc lập, tự do, hạnh phúc, dân chủ) ứng vạn biến, phải phát huy dân chủ cơ sở. Dân là gốc cần phải đƣợc phân tích trên những phƣơng diện, lát cắt khác nhau. - Ở phƣơng diện thứ nhất, cần đƣợc nhìn nhận theo các lát cắt sau đây: + Thứ nhất, dân là gốc, tiếp cận theo góc độ Nghị viện nhân dân là cách tiếp cận gián tiếp, đại diện. Nói gián tiếp, đại diện không có nghĩa là không quan trọng, ngƣợc lại có nhiều vấn đề duy nhất chỉ giải quyết theo cách gián tiếp. Đó là đặt ra các pháp luật, biểu quyết ngân sách, chuẩn y các hiệp ƣớc mà Chính phủ ký với nƣớc ngoài (Điều thứ 23 Hiến pháp 1946). Có quyền bãi miễn các đại biểu mình bầu ra (Điều thứ 20 Hiến pháp 1946). Tuy nhiên, ở Điều 20 này, dân Nghị viện phải phụ thuộc vào toàn dân nhƣ Điều 41 Hiến pháp 1946 quy định; nghị viện phải xét vấn đề bãi miễn một nghị 52 viên khi nhận đƣợc đề nghị của một phần tƣ tổng số cử tri tỉnh hay thành phố đã bầu ra nghị viên đó. + Thứ hai, dân là gốc, tiếp cận dƣới góc độ toàn dân, đồng bào. Trong Hiến pháp 1946 có nói tới nhân dân phúc quyết, toàn dân phúc quyết. Vấn đề này, cho tới nay, trong nhận thức vẫn còn những cách hiểu khác nhau. Và vì vậy, trên thực tế, chƣa đƣợc thực hiện. Hiến pháp 1946 cũng nói rõ cách thức phúc quyết sẽ do luật định. Vì luật chƣa định nên chƣa thực hiện đƣợc. Đồng bào và cử tri ủy thác quyền lực cho Chủ tịch nƣớc, Thủ tƣớng Chính phủ và các thành viên của bộ máy Chính phủ. Điều 21 của Hiến pháp 1946; nhân dân có quyền phúc quyết về Hiến pháp và những việc quan hệ đến vận mệnh quốc gia. + Thứ ba, để nhận thức có chất lƣợng khoa học vai trò “dân là gốc” cần khám phá tƣ duy so sánh của Hồ Chí Minh. Ngƣời hay so sánh ngƣời chủ với đày tớ. Đây là những khái niệm hẹp, thƣờng dùng trong gia đình. Hồ Chí Minh sử dụng khái niệm này trong phạm vi rộng, quốc gia, quản lý đất nƣớc. Biên độ rộng hẹp khác nhau nhƣng tính chất và chức năng giống nhau, tức là đều bàn tới vai trò, vị trí của từng đối tƣợng trong mối quan hệ với nhau. - Ở phƣơng diện thứ hai, những khía cạnh nào đƣợc coi là gốc trong dân? + Gốc là cái, là nơi từ đó sinh ra; là nguyên nhân, cơ sở của sự việc. + Dân là gốc của nƣớc đƣợc hiểu nƣớc mạnh hay yếu là từ dân, do dân theo tinh thần dân là dân nƣớc, nƣớc là nƣớc dân. + Gốc trong dân là tài dân (trí tuệ, sáng tạo), sức dân (lực lƣợng), của dân (vật chất, tiền thuế), quyền hành nơi dân, dân ủy quyền cho cán bộ. Bác nói: “Dân chúng biết giải quyết nhiều vấn đề một cách giản đơn, mau chóng, đầy đủ, mà những ngƣời tài giỏi, những đoàn thể to lớn, nghĩ mãi không ra” [27,295]. 53 - Ngay từ những ngày đầu thành lập nƣớc Việt Nam Dân chủ Cộng hoà, Hồ Chí Minh đã dạy cán bộ Đảng viên bài học , nƣớc lấy dân làm gốc. Trong cuộc kháng chiến kiến quốc lực lƣợng chính là ở dân. Vì vậy, Người đề ra cách làm là dựa vào lực lƣợng của dân, tinh thần của dân, để gây hạnh phúc cho dân. - Nước lấy dân làm gốc vừa là mục tiêu, vừa là động lực, vừa là bí quyết thắng lợi của mọi chủ trƣơng, đƣờng lối, chính sách của Đảng và Nhà nƣớc ta. Chủ nghĩa xã hội là nhằm nâng cao đời sống vật chất, văn hoá và tinh thần của nhân dân và do nhân dân xây dựng. Tƣ tƣởng Nước lấy dân làm gốc của Chủ tịch Hồ Chí Minh là tƣ tƣởng vì nhân dân, vì con ngƣời. Dựa vào dân, tin vào lực lƣợng, trí tuệ của nhân dân, chăm lo cho cuộc sống vật chất, tinh thần của nhân dân là tạo nên sức mạnh đoàn kết và mối quan hệ mật thiết giữa Đảng, nhân dân. Đó là những nền tảng của công cuộc đổi mới và phát triển mà Đảng Cộng sản Việt Nam đã và đang lãnh đạo nhân dân thực hiện. CHƢƠNG 3. Ý NGHĨA TRIẾT LÝ “LẤY DÂN LÀM GỐC” ĐỐI VỚI NƢỚC TA HIỆN NAY Bài học hàng đầu của Đại hội VI (12-1986) - Đại hội mở đầu sự nghiệp đổi mới - là trong toàn bộ hoạt động của mình, Đảng phải quán triệt lấy dân làm gốc, xây dựng và phát huy quyền làm chủ của nhân dân lao động. Sau 30 năm đổi mới, trong Cƣơng lĩnh xây dựng đất nƣớc thời kỳ quá độ lên chủ 54 nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011), tinh thần bài học “lấy dân làm gốc” đƣợc nêu cụ thể hơn: Sự nghiệp cách mạng là của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Nhƣ vậy, Đảng ta đã quán triệt sâu sắc quan điểm Đảng và cách mạng Viê ̣t Nam phải lấy chủ nghĩa Mác-Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh làm nền tảng tƣ tƣởng và kim chỉ nam cho hành động. Trong di sản Hồ Chí Minh, nhiều lần chúng ta bắt gặp các cụm từ “dân là gốc”; “nƣớc lấy dân làm gốc”; “dân là chủ, dân làm chủ”, “Nhà nƣớc của dân, do dân, vì dân”; “bao nhiêu lợi ích đều vì dân, bao nhiêu quyền hạn đều của dân, chính quyền từ xã đến chính phủ trung ƣơng đều do dân cử ra”; “công việc đổi mới, xây dựng là trách nhiệm của dân”; “đem tài dân, sức dân, của dân làm lợi cho dân”; “nói tóm lại, quyền hành và lực lƣợng đều ở nơi dân”... 3.1. Ý nghĩa triết lý “Lấy dân làm gốc” đối với việc xây dựng nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa vì nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Trong Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X của Đảng Công sản Việt Nam có nêu cầ n phải đẩy mạnh xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, phải nâng cao vai trò và hiệu lực quản lý của nhà nƣớc bằng cách: a) Nhà nƣớc phải định hƣớng sự phát triển bằng các chiến lƣợc, qui hoạch, kế hoạch và cơ chế, chính sách trên cơ sở tôn trọng các nguyên tắc của thị trƣờng. b) Tạo môi trƣờng pháp lý và cơ chế, chính sách thuận lợi để phát huy các nguồn lực của xã hội cho phát triển, các chủ thể hoạt động kinh doanh bình đẳng, cạnh tranh lành mạnh, công khai, minh bạch, có trật tự, kỷ cƣơng. c) Hỗ trợ phát triển, xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng kinh tế- xã hội quan trọng, hệ thống an sinh xã hội. 55 d) Bảo đảm tính bền vững và tích cực của các cân đối kinh tế vĩ mô, hạn chế các rủi ro và tác động tiêu cực của cơ chế thị trƣờng. đ) Tác động đến thị trƣờng chủ yếu thông qua cơ chế, chính sách và các công cụ kinh tế; đồng thời sử dụng kịp thời có hiệu quả một số biện pháp cần thiết khi thị trƣờng trong nƣớc hoạt động không có hiệu quả hoặc thị trƣờng khu vực và thế giới có biến động lớn. e) Thực hiện quản lý nhà nƣớc bằng hệ thống pháp luật, giảm tối đa sự can thiệp hành chính vào hoạt động của thị trƣờng và doanh nghiệp; phát triển các dịch vụ công cộng. g) Tiếp tục đổi mới chính sách tài chính tiền tệ, bảo đảm tính ổn định và sự phát triển bền vững của nền tài chính quốc gia. h) Phân định rõ chức năng, mối quan hệ giữa Quốc hội, Chính phủ và các bộ ngành, uỷ ban nhân dân các tỉnh, thành phố trong quản lý nhà nƣớc về kinh tế và xã hội. Trong Văn kiện Đại hội XI, Đảng ta chủ trƣơng Đảng ta chủ trƣơng tiếp tục đẩy mạnh việc xây dựng và hoàn thiện Nhà nƣớc pháp quyền xó hội chủ nghĩa, đảm bảo Nhà nƣớc ta thực sự là của nhân dân, do nhân dân, vỡ nhõn dõn, do Đảng lãnh đạo; thực hiện tốt chức năng quản lý kinh tế, quản lý xó hội; giải quyết đúng đắn mối quan hệ giữa Nhà nƣớc với các tổ chức khác trong hệ thống chính trị, với nhân dân, với thị trƣờng. Nâng cao năng lực quản lý và điều hành của Nhà nƣớc theo pháp luật, tăng cƣờng pháp chế xó hội chủ nghĩa và kỷ luật, kỷ cƣơng. Nhà nƣớc chăm lo, phục vụ nhân dân, bảo đảm quyền, lợi ích chính đáng của mọi ngƣời dân. Nghiên cứu xây dựng, bổ xung các thể chế và cơ chế vận hành cụ thể để đảm bảo nguyên tắc tất cả quyền lực nhà nƣớc thuộc về nhân dân và quyền lực nhà nƣớc là thống nhất, có sự phân công, phối hợp và kiểm soát giữa các cơ quan trong việc thực hiện quyền lập pháp, hành pháp và tƣ pháp. Nâng cao vai trũ và hiệu lực quản lý 56 kinh tế của Nhà nƣớc phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế thị trƣờng định hƣớng xó hội chủ nghĩa. Tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật, cơ chế, chính sách để vận hành có hiệu quả nền kinh tế và thực hiện tốt các cam kết quốc tế, bảo vệ lợi ích quốc gia, dân tộc. Đẩy mạnh xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xó hội chủ nghĩa, tập trung vào ba nội dung lớn: a) Tiếp tục đổi mới tổ chức, hoạt động của bộ máy nhà nƣớc; b) Xây dựng đội ngũ cán bộ , công chức trong sạch , có năng lực đáp ứng yêu cầu của tin ̀ h hin ̀ h mới; c) Tích cực phò ng ngừa và kiên quyết đấu tranh phòng , chống tham nhũng, lãng phí, thực hành tiết kiệm. Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn đặc biệt quan tâm đến vấn đề Nhà nƣớc, vấn đề chính quyền; làm thế nào để xây dựng đƣợc một nhà nƣớc mà chính quyền thực sự thuộc về nhân dân và làm thế nào để mọi quyền hạn đều là của dân, mọi quyền hành thuộc về nhân dân. Diễn đạt thì dễ nhƣng thực hiện đƣợc nguyên lý đó là cả một vấn đề khó khăn phức tạp. Dân làm chủ chỉ ở phạm vi hẹp, còn ở phạm vi rộng thì chỉ có thể làm chủ gián tiếp thông qua ngƣời đại diện của mình. Vì vậy, quan trọng là phải có một cơ chế để quyền làm chủ của nhân dân không bị vi phạm và nếu có bị vi phạm thì sẽ đƣợc ngăn chặn kịp thời. Vấn đề chính vẫn là ở những con ngƣời đại diện cho quyền lực của nhân dân, đang thực thi các công vụ trong bộ máy của chính quyền. Bộ máy chính quyền ấy chỉ đúng là của dân khi mà họ luôn là Đầy tớ thật trung thành của nhân dân. Đồng chí Vũ Kỳ-thƣ ký của Bác Hồ kể chuyện, có lần đồng chí hỏi Bác Hồ về kinh nghiệm chữa bệnh nóng giận. Bác Hồ hỏi: Bác đã khi nào nóng giận với chú chƣa? Đồng chí Vũ Kỳ trả lời chƣa ạ. Bác Hồ nói Chúng ta tôn trọng nhau. Một bài học đáng ghi nhớ ở đây là đồng chí Vũ Kỳ là ngƣời giúp việc của Bác Hồ, thì rất khó có thể nóng giận với Bác. Nhƣng Bác Hồ là cấp trên của đồng chí Vũ Kỳ mà không khi 57 nào nóng giận với cấp dƣới, vì Ngƣời có lòng yêu thƣơng, quý trọng con ngƣời. Tình cảm đó xuất phát từ tâm can, thể hiện thành phong cách làm việc và thái độ ứng xử hàng ngày với con ngƣời, với nhân dân của Bác. 3.2. Ý nghĩa triết lý “Lấy dân làm gốc” đối với viê ̣c xây dƣ̣ng qui chế dân chủ cơ sở ở nƣớc ta hiê ̣n nay. Sau khi xem xét báo cáo của Ban Chỉ đạo Trung ƣơng về Tổng kết Chỉ thị số 30-CT/TW, ngày 18/2/1998 của Bộ Chính trị (Khóa VIII) về xây dựng và thực hiện Quy chế dân chủ cơ sở, Ban Bí thƣ Trung ƣơng Đảng đã nêu những kết quả đạt đƣợc sau hơn 10 năm thực hiện Chỉ thị số 30-CT/TW về xây dựng và thực hiện Quy chế dân chủ cơ sở, cấp ủy, chính quyền, mặt trận, đoàn thể các các cấp đã có nhiều biện pháp chỉ đạo, triển khai sâu rộng, làm chuyển biến tích cực về nhận thức, quan điểm, chủ trƣơng của Đảng, pháp luật của Nhà nƣớc đối với việc xây dựng và thực hiện Quy chế dân chủ cơ sở. Quốc hội, Chính phủ đã thể chế hóa trong nhiều văn bản pháp quy về thực hiện Quy chế dân chủ cho một số loại hình cơ sở. Các cơ quan, đơn vị, cơ sở đã tích cực xây dựng quy chế, quy định; thôn, ấp, bản, làng, tổ dân phố xây dựng hƣơng ƣớc, quy ƣớc thực hiện dân chủ trên nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội. Thực hiện Quy chế dân chủ cơ sở đƣợc gắn với phát triển kinh tế- xã hội, cải cách thủ thục hành chính, cuộc vận động học tập và làm theo tấm gƣơng đạo đức Hồ Chí Minh, các phong trào, các hoạt động văn hóa, xã hội, giữ vững an ninh, trật tự ở cơ sở. Nhân dân đồng tình hƣởng ứng và thực hiện có hiệu quả. Dân chủ và thực hành dân chủ xã hội chủ nghĩa ở nƣớc ta, nhất là dân chủ trực tiếp của nhân dân tiếp tục đƣợc coi trọng, tăng cƣờng. 58 Xây dựng và thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở đã góp phần đổi mới phƣơng thức, nâng cao năng lực lãnh đạo của Đảng, quản lý, điều hành của Nhà nƣớc; đổi mới nội dung, phƣơng thức hoạt động của mặt trận, các đoàn thể nhân dân; phát huy tính tiền phong, gƣơng mẫu, chấn chỉnh phong cách, lề lối làm việc của cán bộ, công chức theo hƣớng sát dân, trọng dân và phát huy quyền làm chủ của nhân dân, đáp ứng nguyện vọng chính đáng của các tầng lớp nhân dân; góp phần quan trọng trong phòng ngừa, ngăn chặn tình trạng quan liêu, tham nhũng, lãng phí; tăng cƣờng đoàn kết, đồng thuận xã hội, củng cố mối quan hệ máu thịt giữa Đảng, Nhà nƣớc với nhân dân; chống lại các âm mƣu lợi dựng dân chủ, dân tộc, tôn giáo, phá hoại khối đại đoàn kết toàn dân tộc. Đạt đƣợc những kết quả nói trên là do chủ trƣơng của Đảng và Nhà nƣớc ta về xây dựng và thực hiện Quy chế dân chủ cơ sở là đúng đắn, hợp lòng dân, đáp ứng đƣợc yêu câu của giai đoạn cách mạng mới. Ban Bí thƣ Trung ƣơng Đảng, Quốc hội, Chính phủ, các cấp, các ngành thƣờng xuyên quan tâm, chỉ đạo tổ chức thực hiện; ban hành các văn bản pháp quy để quy định và hƣớng dẫn việc xây dựng và thực hiện Quy chế dân chủ ở các loại hình, các lĩnh vực hoạt động ở cơ sở; thƣờng xuyên kiểm tra, sơ kết, tổng kết, chỉ đạo kịp thời. Hệ thống chính sách, pháp luật và chức năng, nhiệm vụ của các cơ quan đảng, nhà nƣớc tiếp tục đƣợc rà soát, bổ sung, hoàn thiện. Ban chỉ đạo ở các cấp đƣợc chú ý kiện toàn, hoạt động thƣờng xuyên. Mặt trận Tổ quốc, đoàn thể nhân dân ở các cấp đã tích cực tuyên truyền, vận động nhân dân xây dựng và thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở. Tuy nhiên, viê ̣c thƣ̣c hiê ̣n qui chế này vẫn còn mô ̣t số hạn chế nhƣ việc xây dựng và thực hiện các quy chế, quy ƣớc, hƣơng ƣớc không ít nơi còn hình thức, chất lƣợng chƣa cao, chƣa thành nền nếp. Một số xã, phƣờng, thị 59 trấn chƣa làm tốt việc công khai, dân chủ về quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất, giá cả đền bù khi chuyển mục đích sử dụng đất, chính sách tái định cƣ. Không ít cơ quan thiếu công khai, dân chủ về quản lý thu, chi tài chính công, nâng lƣơng, quy hoạch đào tạo, đề bạt cán bộ. Phần lớn các doanh nghiệp tƣ nhân, cơ sở dịch vụ ngoài công lập và một số doanh nghiệp nhà nƣớc, công ty cổ phần, công ty trách nhiệm hữu hạn chƣa xây dựng, thực hiện quy chế dân chủ cơ sở; thiếu công khai, dân chủ về sản xuất, kinh doanh, tiền lƣơng, tiền thƣởng và thực hiện chế độ bảo hiểm đối với ngƣời lao động. Một số nơi nội bộ lãnh đạo cấp ủy, chính quyền mất đoàn kết; tình trạng quan liêu, tham nhũng, lãng phí, tiêu cực chƣa đƣợc ngăn chặn kịp thời; tình hình khiếu kiện của nông dân, đình công, bãi công của công nhân diễn biến phức tạp, ảnh hƣởng không nhỏ đến lòng tin của nhân dân đối với cấp ủy, chính quyền. Nguyên nhân của những hạn chế, khuyết điểm trên là do: Nhận thức về dân chủ và trách nhiệm thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở của một số cấp ủy, chính quyền, cán bộ, công chức chƣa đầy đủ, phong cách làm việc quan liêu, mất dân chủ, thiếu tôn trọng dân còn khá phổ biến trong cán bộ các cấp, các ngành. Trách nhiệm lãnh đạo, chỉ đạo của một số cấp ủy đảng, đảng đoàn, ban cán sự đảng, của ngƣời đứng đầu chƣa đầy đủ; không ít nơi chƣa có ban chỉ đạo, chƣa có ngƣời theo dõi kiểm tra, sơ kết, tổng kết, chỉ đạo thƣờng xuyên; việc hƣớng dẫn, kiểm tra theo hệ thống ngành dọc chƣa đƣợc coi trọng. Việc rà soát, ban hành, bổ sung chính sách, cơ chế chƣa đồng bộ, chƣa kịp thời đáp ứng yêu cầu cuộc sống đặt ra, nhất là những chính sách có liên quan trực tiếp đến quyền và lợi ích của nhân dân nhƣ: Giá đền bù đất khi giải 60 phóng mặt bằng, tái định cƣ, tiền lƣơng, bảo hiểm xã hội, nhà ở của công nhân các khu công nghiệp...Một số văn bản pháp quy quy định về quy chế dân chủ cho một số loại hình, một số lĩnh vực còn thiếu, chƣa kịp thời, chƣa sát với thực tế, chậm đƣợc rà soát, bổ sung. Mặt trận, các đoàn thể nhân dân một số nơi còn chậm đổi mới phƣơng thức hoạt động, còn có xu hƣớng hành chính hóa; chƣa thực sự đại diện cho quyền lợi, nguyện vọng của nhân dân; chƣa tích cực tuyên truyền, vận động, tổ chức cho nhân dân tham gia xây dựng và thực hiện Quy chế dân chủ cơ sở. Kết quả việc tổ chức thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở còn chƣa vững chắc, chƣa rộng khắp, chƣa đều giữa các địa phƣơng, khu vực, chƣa thƣờng xuyên, liên tục. Dân chủ hình thức còn nhiều. Dân chủ, công khai về kinh tế, tài chính chƣa đƣợc triển khai sâu rộng. Dân chủ trong cơ quan và doanh nghiệp nhà nƣớc chƣa đƣợc phát huy mạnh mẽ. Còn nhiều loại hình cơ sở chƣa đƣợc hƣớng dẫn xây dựng và thực hiện Quy chế dân chủ. Tình trạng vi phạm quyền làm chủ của dân cũng nhƣ tình trạng lợi dụng dân chủ, vi phạm kỷ cƣơng, pháp luật còn xảy ra ở nhiều nơi. Việc xây dựng và thực hiện Quy chế dân chủ ở một số nơi chƣa gắn kết thật tốt với các công việc thƣờng xuyên, nhất là cuộc vận động xây dựng, chỉnh đốn Đảng; cải cách hành chính; chống tham nhũng, lãng phí; xây dựng Mặt trận và đoàn thể. Việc giám sát, kiểm tra thực hiện Quy chế dân chủ còn nhiều hạn chế. Chủ nghĩa xã hội là nhằm nâng cao đời sống vật chất, văn hoá và tinh thần của nhân dân và do nhân dân xây dựng. Nghĩa là phải phát huy tinh thần làm chủ và tinh thần sáng tạo của nhân dân; nhân dân phải đƣợc tham gia một cách thực tế vào công việc quản lý sản xuât và đời sống của mình; phải tôn trọng, lắng nghe ý kiến của nhân dân thông qua các tổ chức đoàn thể đại diện nhƣ: Quốc hội, Mặt trận tổ quốc, Công đoàn, Đoàn thanh niên, Hội Phụ nữ. 61 Những vấn đề liên quan đến đƣờng lối chính sách, đến cơ chế tổ chức có liên quan đến sinh mệnh, cuộc sống, tƣơng lai hy vọng của hàng chục triệu quần chúng, nếu không có ý kiến của quần chúng, không tập hợp đƣợc trí tuệ của quần chúng sẽ không tránh khỏi những hạn chế sai lầm. Trong điều kiện Đảng cầm quyền, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn căn dặn: Phải ra sức thực hành dân chủ, thật sự tôn trọng quyền làm chủ của quần chúng, dân chủ về kinh tế, dân chủ về chính trị. Ngƣời khẳng định ,có dân chủ mới làm cho cán bộ và quần chúng đề ra sáng kiến, có dân chủ thì dân mới tin, mới dám nói, mới có sự sáng tạo, do đó mới tạo nên động lực. Vì vậy, phải thực hiện một nền dân chủ của nhân dân, đảm bảo lợi ích chính đáng của dân, dân chủ thực sự cho dân. Đồng thời cũng phải đề ra quyền lợi và nghĩa vụ rõ ràng cho mỗi công dân làm theo đúng Hiến pháp và pháp luật. Con ngƣời vừa là mục tiêu, vừa là động lực của cách mạng. Đó là mối quan hệ khăng khít “Vì dân” và “Do dân”. 3.3. Ý nghĩa triết lý “Lấy dân làm gốc” đối với việc ngƣời cán bộ, đảng viên phải gần dân, tin dân, lắ ng nghe ý kiế n của dân, hế t lòng phu ̣c vu ̣ dân. Chủ tịch Hồ Chí Minh đặt niềm tin tuyệt đối vào nhân dân, ngay cả khi cách mạng đang ở trong tình thế ngàn cân treo sợi tóc Ngƣời vẫn một lòng tin tƣởng vào nhân dân. Ngƣời cho rằng có dân sẽ có tất cả, có dân việc gì cũng làm đƣợc và Ngƣời thƣờng xuyên động viên nhắc nhở ; chúng ta phải ghi tạc vào đầu cái chân lý này; dân rất tốt. Lúc họ đã hiểu thì việc khó khăn mấy họ cũng làm đƣợc, hy sinh mấy họ cũng không sợ. Với quan điểm Cách mạng là sự nghiệp của dân, do dân và vì dân là một tƣ duy hoàn toàn mới trong lịch sử tƣ tƣởng Việt Nam. Đó chính là sự vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào thực tiễn cách mạng nƣớc ta. Quan điểm này đã trở thành cơ sở lý luận cho mọi hoạt động của tổ chức và cá nhân trong xã hội 62 nhằm phát huy vai trò sáng tạo, tích cực của quần chúng. Xuất phát từ đó, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn xem mình là ngƣời phục vụ quần chúng, chịu trách nhiệm trƣớc quần chúng. Ngƣời nghiêm khắc phê phán những biểu hiện của tệ quan liêu, xa dân, khinh dân, đặc biệt là thói kiêu ngạo “quan cách mạng”, ra lệnh, ra oai, “không tin dân” để dẫn đến chỗ “dân không tin” làm hại đến uy tín của Đảng, của Chính phủ. Trong điện gửi các cán bộ chính quyền và đoàn thể miền Nam Trung Bộ năm 1950, Ngƣời phê bình tình trạng máy móc, ép buộc đồng bào, nhiều việc quá trình độ, dân không hiểu, không thích. Đã thấy sai lầm mà không kịp thời sửa chữa, không kịp thời báo cáo.Dùng thói quan liêu, chỉ biết ra lệnh, ép buộc dân chúng đóng góp.Theo Ngƣời, dân trí mạnh thì quân lính nào, súng ống nào cũng không chống nổi, sự đồng tâm của đồng bào đúc thành một bức tƣờng đồng xung quanh Tổ quốc. Dù địch hung tàn xảo quyệt đến mức nào, đụng đầu nhằm bức tƣờng đó, chúng cũng phải thất bại Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng luôn nhắc nhở: các cơ quan của Chính phủ từ toàn quốc cho đến các làng đều là công bộc của dân, nghĩa là gánh vác việc chung cho dân, chứ không phải đè đầu dân. Việc gì lợi cho dân ta phải hết sức làm. Việc gì có hại đến dân, ta phải hết sức tránh. Những thói tham ô, lãng phí, quan liêu hại đến sức lực tiền của của nhân dân đã bị Ngƣời lên án mạnh mẽ. Một trong những bằng chứng cụ thể là việc Ngƣời đã phê chuẩn án tử hình đối với Trần Dụ Châu, nguyên Đại tá Giám đốc Nha quân nhu - Tổng cục Cung cấp (nay là Cục Quân nhu Tổng cục Hậu cần - Bộ Quốc phòng) can tội ăn cắp công quỹ và làm nhiều điều bỉ ổi. Vụ án này đƣợc xét xử vào ngày 5/9/1950 tại chiến khu Việt Bắc. Có thể coi là vụ án tham nhũng điển hình xảy ra trong bối cảnh Đảng, Nhà nƣớc, quân và dân ta còn gặp muôn trùng khó khăn, ăn đói, mặc rét nhằm đẩy mạnh công cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp. Kết thúc phiên tòa, hai bị cáo trong vụ án này là Trần Dụ Châu và 63 Lê Sỹ Cửu bị tuyên phạt với mức án cao nhất - tử hình. Bản án đã nhanh chóng báo cáo lên Chủ tịch Hồ Chí Minh. Sau khi cân nhắc, Ngƣời đã bác đơn xin giảm tội của Trần Dụ Châu. Quyết định xử tử hình Trần Dụ Châu của Bác thể hiện tính nghiêm minh của pháp luật và đã đƣợc nhân dân đồng lòng ủng hộ. Nhân dân đã thấy rõ: Chính quyền và đoàn thể không bao giờ dung túng một cán bộ nào làm bậy, dù cán bộ cao cấp đến đâu đi nữa. Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, cán bộ chỉ lo trách nhiệm với cấp trên thôi thì chƣa đủ phải lo trách nhiệm với dân trƣớc hết. Phải lấy trách nhiệm với nhân dân làm động lực để hoàn thành tốt công việc, rồi mới đem công việc đó báo cáo với cấp trên. Ngƣời phê phán những cán bộ miệng thì nói dân chủ nhƣng làm việc thì họ theo lối quân chủ. Miệng thì nói phụng sự quần chúng, nhƣng họ làm trái ngƣợc với phƣơng châm chính sách của Đảng và Chính phủ. Phỏng theo quan điểm Tiên thiên hạ ưu, hậu thiên hạ lạc (nghĩa là: khó khăn thì chịu trƣớc thiên hạ, sung sƣớng thì hƣởng sau thiên hạ), trong các tác phẩm, bài nói, bài viết của mình, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhiều lần đề cập đến để căn dặn cán bộ, Đảng viên. Năm 1947, trong Thƣ gửi các bạn thanh niên, Chủ tịch Hồ Chí Minh đòi hỏi thanh niên, các cán bộ đoàn phải thực hiện cho đƣợc; các sự hy sinh khó nhọc thì mình làm trƣớc nguời ta, còn sự sung sƣớng thanh nhàn thì mình nhƣờng ngƣời ta hƣởng trƣớc. Năm 1955, trong bài Đạo đức cách mạng, Chủ tịch Hồ Chí Minh cho cán bộ chiến sĩ lo, thì lo trƣớc thiên hạ; hƣởng, thì sau thiên hạ. Tháng 3/1961, trong bài Xây dựng những con người xã hội chủ nghĩa, Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng chỉ rõ mỗi ngƣời phải ra sức góp công, góp sức để xây dựng chủ nghĩa xã hội, chớ nên ăn cỗ đi trƣớc, lội nƣớc theo sau mà phải chí công, vô tƣ và phải có tinh thần “lo trƣớc thiên hạ, vui sau thiên hạ”. Ngƣời khẳng định rằng đó mới là 64 đạo đức của ngƣời Cộng sản; ngoài lợi ích của nhân dân, Đảng ta không có lợi ích nào khác. Suốt cuộc đời mình, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn quan tâm, chăm lo đến cuộc sống của nhân dân nhƣ Ngƣời từng thổ lộ: tôi chỉ có một sự ham muốn, ham muốn tột bậc, là làm sao cho nƣớc ta đƣợc hoàn toàn độc lập, dân ta đƣợc hoàn toàn tự do, đồng bào ta ai cũng có cơm ăn, áo mặc, ai cũng đƣợc học hành. Khi nƣớc nhà vừa giành đƣợc độc lập, Ngƣời nêu rõ quan điểm; chúng ta tranh đƣợc tự do, độc lập rồi mà dân cứ chết đói, chết rét, thì tự do, độc lập cũng không làm gì. Dân chỉ biết rõ giá trị của tự do, của độc lập khi mà dân đƣợc ăn no, mặc đù. Năm 1955, nói chuyện tại Hội nghị sản xuất cứu đói, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã xác định trách nhiệm của Đảng, Chính phủ đối với cuộc sống hàng ngày của dân. Ngƣời nhấn mạnh rằng chính sách của Đảng và Chính phủ là phải hết sức chăm nom đến đời sống của nhân dân. Nếu dân đói, Đảng và Chính phủ có lỗi, nếu dân dốt là Đảng và Chính phủ có lỗi, nếu dân ốm là Đảng và Chính phủ có lỗi. Nếu dân đói, rét, dốt, bệnh thì chính sách của ta dù có hay mấy cũng không thực hiện đƣợc. Bƣớc sang thời kỳ quá độ xây dựng chủ nghĩa xã hội, Ngƣời đặt vấn đề mục đích của Chủ nghĩa xã hội là gì? Theo Ngƣời, nói một cách giản đơn, dễ hiểu là không ngừng nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân, trƣớc hết là nhân dân lao động. Ngƣời yêu cầu Đảng cần phải có kế hoạch thật tốt để phát triển kinh tế và văn hoá, làm sao cho nhân dân đủ ăn, đủ mặc, ngày càng sung sƣớng, ai nấy đƣợc đi học, ốm đau có thuốc, già không lao động thì đƣợc nghỉ, những phong tục tập quán không tốt dần dần đƣợc xoá bỏ. Từ một nƣớc nông nghiệp lạc hậu tiến thẳng lên Chủ nghĩa xã hội, bỏ chế độ tƣ bản chủ nghĩa là cuộc cách mạng to lớn, phức tạp, mới mẻ, chƣa có tiền tệ trong lịch sử nên Chủ tịch Hồ Chí Minh rất quan tâm đến cơ sở vật 65 chất, kỹ thuật, đến sản xuất, đến hiệu quả kinh tế. Nhƣng trƣớc hết Ngƣời quan tâm đến điều kiện sinh hoạt, đến cuộc sống cụ thể của ngƣời dân nhƣ ăn, mặc, ở, đi lại. Ngƣời vừa chăm lo đến cuộc sống, vừa chăm lo đến cái chung, vừa chu đáo từng việc làm cụ thể đối với con ngƣời cụ thể thuộc các giai cấp, các tầng lớp, các lứa tuổi, từ cụ già, trẻ nhỏ, đến ngƣời tàn tật cô đơn. Mọi ngƣời dân Việt Nam đều nhận đƣợc những tình cảm chu đáo của Ngƣời, đúng nhƣ nhà thơ Tố Hữu viết rằng sữa để em thơ lụa tặng ngƣời già. Ngƣời dặn cán bộ từ trên xuống dƣới phải quan tâm đến điều kiện sinh hoạt vật chất của công nhân, phải chăm nom đến chỗ ăn, ở của ngƣời lao động. Trƣớc lúc đi xa, Chủ tịch Hồ Chí Minh vẫn đau đáu nỗi lòng về chăm lo cuộc sống của nhân dân, Ngƣời đã để lại những lời căn dặn tỉ mỉ những việc cần làm đối với những ngƣời đã dũng cảm hy sinh một phần xƣơng máu của mình, đối với cha mẹ, vợ con của thƣơng binh liệt sĩ, đối với chiến sỹ trẻ tuổi trong các lực lƣợng vũ trang và thanh niên xung phong, đối với nông dân, với việc xây dựng lại thành phố và làng mạc đẹp đẽ, phát triển công tác vệ sinh y tế, sửa đổi chế độ giáo dục nhằm nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho nhân dân. Tƣ tƣởng Nước lấy dân làm gốc của Chủ tịch Hồ Chí Minh là tƣ tƣởng vì nhân dân, vì con ngƣời. Dựa vào dân, tin vào lực lƣợng, trí tuệ của nhân dân, chăm lo cho cuộc sống vật chất, tinh thần của nhân dân là tạo nên sức mạnh đoàn kết và mối quan hệ mật thiết giữa Đảng, nhân dân. Đó là những nền tảng của công cuộc đổi mới và phát triển mà Đảng Cộng sản Việt Nam đã và đang lãnh đạo nhân dân thực hiện. Tƣ tƣởng “lấy dân làm gốc” trong Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh còn đƣợc thể hiện trong luận điểm phải bồi dưỡng sức dân, chăm lo đời sống của toàn dân. Ngƣời nhắc nhở; Đảng cần phải có kế hoạch thật tốt để phát triển kinh tế và văn hoá, nhằm không ngừng nâng cao đời sống của nhân dân. 66 Theo Ngƣời, ngay sau khi cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nƣớc hoàn toàn thắng lợi, công việc cần phải làm trƣớc tiên là chỉnh đốn lại Đảng. Nói về Đảng nhƣng lại vẫn là tƣ tƣởng lấy dân làm gốc. Ngƣời yêu cầu phải làm cho mỗi đảng viên, mỗi chi bộ đều ra sức làm tròn nhiệm vụ Đảng giao phó, toàn tâm, toàn ý phục vụ nhân dân.; mỗi cán bộ, đảng viên phải thấm nhuần đạo đức cách mạng, thật sự xứng đáng là ngƣời lãnh đạo, là ngƣời đầy tớ thật trung thành của nhân dân. Ngƣời khẳng định, làm đƣợc nhƣ vậy , thì dù công việc to lớn mấy , khó khăn mấy chúng ta cũng nhất định thắng lợi. Trong Di chúc, Chủ tịch Hồ Chí Minh căn dặn lại, sau khi kháng chiến chống Mỹ thắng lợi, Đảng và Chính phủ phải quan tâm đầu tiên đến con người. Đối với những ngƣời đã dũng cảm hy sinh một phần xƣơng máu của mình, Đảng, Chính phủ phải tìm mọi cách làm cho họ có nơi ăn, chốn ở yên ổn, có nghề nghiệp thích hợp để bảo đảm cuộc sống. Đối với các liệt sĩ, phải tôn vinh sự hy sinh anh dũng của họ để đời đời giáo dục tinh thần yêu nƣớc cho nhân dân. Đối với cha mẹ, vợ con của thƣơng binh, liệt sĩ, phải giúp đỡ họ có công việc làm ăn thích hợp, quyết không để họ bị đói rét. Đối với những chiến sĩ trong lực lƣợng vũ trang và thanh niên xung phong, Đảng, Chính phủ cần lựa chọn những ngƣời ƣu tú nhất, đào tạo họ thành những cán bộ và công nhân có kỹ thuật giỏi, tƣ tƣởng tốt, lập trƣờng cách mạng vững chắc, làm đội quân chủ lực trong công cuộc xây dựng thắng lợi chủ nghĩa xã hội ở nƣớc ta. 67 Đối với phụ nữ, Đảng, Chính phủ cần phải có kế hoạch thiết thực bồi dƣỡng, cất nhắc và giúp đỡ họ để ngày thêm nhiều phụ nữ phụ trách mọi công việc, kể cả công việc lãnh đạo. Những nạn nhân của chế độ cũ nhƣ trộm cắp, gái điếm, cờ bạc, buôn lậu… cũng là ngƣời dân nƣớc Việt Nam, nên họ đƣợc Chủ tịch Hồ Chí Minh dành sự quan tâm. Ngƣời yêu cầu Nhà nƣớc phải vừa dùng giáo dục, vừa dùng pháp luật để cải tạo họ, giúp họ trở nên những ngƣời lao động lƣơng thiện. Đặc biệt đối với nông dân, tầng lớp đông đảo nhât, đóng góp nhiều nhất cho cách mạng, cũng là tầng lớp chịu nhiều hy sinh gian khổ nhất, Ngƣời đề xuất Nhà nƣớc miễn thuế nông nghiệp một năm, để họ thêm niềm phấn khởi, đẩy mạnh sản xuất. Ngƣời còn có ý định khi cuộc kháng chiến chống Mỹ thắng lợi, sẽ đi khắp hai miền đất nƣớc để chúc mừng đồng bào, cán bộ, chiến sĩ anh hùng.. Sau đó, Ngƣời sẽ thay mặt nhân dân đi thăm và cảm ơn các nƣớc anh em, bầu bạn khắp năm châu đã tận tình ủng hộ và giúp đỡ cuộc kháng chiến của nhân dân ta. Những lời này càng thể hiện Chủ tịch Hồ Chí Minh coi nhân dân chính là chủ nhân của những chiến công, chủ nhân của lịch sử. Cả cuộc đời hy sinh vì nƣớc vì dân, đến trƣớc lúc đi vào cõi vĩnh hằng, Chủ tịch Hồ Chí Mnh vẫn hết lòng lo cho dân. Ngƣời dặn lại rằng Về việc riêng. Sau khi tôi qua đời, chớ nên tổ chức điếu phúng linh đình, để khỏi lãng phí thời giờ và tiền bạc của nhân dân; phần mộ của Ngƣời để trên ba quả đồi thấp ở Bắc, Trung, Nam để đồng bào đến thăm viếng không phải trèo cao, không phải đi xa, trên đồi trồng nhiều cây để có bóng mát cho mọi ngƣời. 68 “Lấy dân làm gốc” là một tƣ tƣởng chính trị nổi bật của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Đảng Cộng sản Việt Nam từ khi ra đời, lãnh đạo cách mạng Việt Nam luôn quán triệt tƣ tƣởng này của Ngƣời. Các cuộc cách mạng và kháng chiến của nhân dân ta dƣới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh đều mang tính nhân dân sâu sắc, và vì thế đã giành thắng lợi vẻ vang. Theo quy luật của tạo hoá, Ngƣời đã vĩnh biệt chúng ta, nhƣng tƣ tƣởng cách mạng và tƣ tƣởng trong bản Di chúc của Ngƣời vẫn sống mãi, luôn dẫn dắt toàn Đảng, toàn dân ta đi tới mục tiêu xã hội dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằ ng, văn minh. Cƣơng lĩnh xây dựng đất nƣớc trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011) tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI đã nêu ra 5 bài học kinh nghiệm, trong đó, bài học thứ hai nhấn mạnh rằng, sự nghiệp cách mạng là của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân. Chính nhân dân là ngƣời làm nên những thắng lợi lịch sử. Toàn bộ hoạt động của Đảng phải xuất phát từ lợi ích và nguyện vọng chính đáng của nhân dân. Sức mạnh của Đảng là ở sự gắn bó mật thiết với nhân dân. Quan liêu, tham nhũng, xa rời nhân dân sẽ dẫn đến những tổn thất khôn lƣờng đối với vận mệnh của đất nƣớc, của chế độ xã hội chủ nghĩa và của Đảng. Thực chất, nội dung cốt lõi của bài học này chính là phải coi dân là gốc của cách mạng, là chủ của đất nƣớc, chính nhân dân là ngƣời làm nên lịch sử, sự nghiệp cách mạng thành công hay thất bại đều phụ thuộc vào nhân dân; đồng thời, sự nghiệp cách mạng phải vì lợi ích chính đáng của nhân dân mà phục vụ. Đảng phải gắn bó mật thiết với nhân dân, phải xứng đáng là ngƣời lãnh đạo và là ngƣời đày tớ trung thành của nhân dân. 69 Nhƣ vậy, đối với Hồ Chí Minh, dân là cái quý nhất, có dân là có tất cả, mất dân là mất tất cả. Quán triệt tƣ tƣởng Hồ Chí Minh, Đảng ta luôn khẳng định vai trò làm chủ của nhân dân và mối quan hệ giữa Đảng với nhân dân. Đại hội toàn quốc lần thứ VI của Đảng (12-1986) đề ra đƣờng lối đổi mới đất nƣớc trên tất cả các lĩnh vực và khẳng định trong toàn bộ hoạt động của mình, Đảng phải quán triệt tƣ tƣởng “lấy dân làm gốc”, xây dựng và phát huy quyền làm chủ của nhân dân lao động. Các kỳ đại hội sau đó vẫn xác định bài học lấy dân làm gốc là một nội dung xuyên suốt trong quá trình lãnh đạo của Đảng ta và đến Đại hội toàn quốc lần thứ XI của Đảng (1-2011) tiếp tục khẳng định bài học kinh nghiệm trên. Theo Hồ Chí Minh, Đảng vừa là ngƣời lãnh đạo vừa là ngƣời đày tớ thật trung thành của nhân dân. Điều đó đòi hỏi mỗi cán bộ, đảng viên phải tuyệt đối trung thành với Đảng, với sự nghiệp cách mạng, với nhân dân. Cán bộ, đảng viên phải liên hệ mật thiết với nhân dân, học nhân dân, hỏi nhân dân, nghe dân góp ý, phê bình chứ không phải viết lên trán hai chữ cộng sản là dân quý, dân yêu. Vì vậy, phải thƣờng xuyên chăm lo, củng cố mối quan hệ máu thịt giữa cán bộ, đảng viên với nhân dân, phải thật sự coi dân là gốc, phải ở trong lòng quần chúng nhân dân. Lịch sử đã chứng minh rằng, một chế độ chính trị - xã hội chỉ tồn tại đƣợc khi nào nó có khả năng tập hợp, đoàn kết đƣợc quảng đại quần chúng nhân dân. Trong những giai đoạn cách mạng trƣớc, sở dĩ Đảng ta luôn giữ vững đƣợc vai trò lãnh đạo của mình vì có sự ủng hộ, che chở của nhân dân. Ngày nay, trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa, Đảng càng phải dựa vào dân, tin ở dân để nhân dân tham gia vào công tác xây dựng Đảng, làm trong sạch nội bộ Đảng, khắc phục tệ nạn quan liêu, tham nhũng của một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng 70 viên. Đây là công việc khó khăn và phức tạp, do đó đòi hỏi mỗi cán bộ, đảng viên từ Trung ƣơng đến cơ sở phải thƣờng xuyên quan tâm, gắn bó, gần gũi với nhân dân, phải thật sự thấm nhuần tƣ tƣởng và đạo đức Chủ tịch Hồ Chí Minh về “lấy dân làm gốc” . KẾT LUẬN Triết lý lấy dân làm gốc trong tƣ tƣởng Hồ Chí Minh có ý nghĩa lý luận và thực tiễn vô cùng to lớn đối với cách mạng Việt Nam. Triết lý này có nguồn gốc trong lịch sử nhân loại, mà công trình dừng lại phân tích chủ yếu ở Nho giáo và tƣ tƣởng truyền thống Việt Nam. Tƣ tƣởng lấy dân làm gốc trong Nho giáo khi sang Việt Nam, nó đã đƣợc Việt Nam hóa, đến Hồ Chí Minh, nó đƣợc cách mạng hoá và đƣợc nâng lên tầm cao mới về chất trên cơ sở của chủ nghĩa Mác-Lênin bao gồm những tƣ tƣởng vô cùng độc đáo nhƣ: - Lấy dân làm gốc, tức lấy dân làm nền tảng, trụ cột, cơ sở. 71 - Lấy dân làm gốc tức là phải xây dựng xã hội mà dân là chủ, ngƣời lãnh đạo chỉ là công bộc của dân, đƣợc dân uỷ quyền; chứ không phải đứng trên dân, trèo đầu, cƣỡi cổ dân. - Lấy dân làm gốc tức là phải xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân. - Lấy dân làm gốc là phải phát huy sức mạnh của dân, phải xây dựng qui chế dân chủ ở cơ sở , phải có chính sách trọng dụng những ngƣời hiền tài của đất nƣớc. - Lấ y dân làm gố c là phải phải gầ n dân , tin dân, lắ ng nghe ý ki ến của dân, hế t lòng phu ̣c vu ̣ dân. - Lấy dân làm gốc là phải dựa vào lực lƣợng của dân, tinh thần của dân để gây hạnh phúc cho dân, ngƣời lãnh đạo phải thực hành triết lý lấy sức dân làm lợi cho dân, lấy quần chúng giáo dục quần chúng. Từ khi Đảng ta ra đời, Đảng ta luôn lấy triết lý lấy dân làm gốc làm kim chỉ nam, cơ sở cho hành động và đã thu đƣợc nhiều thành tựu to lớn. Một trong những điểm mới mà Đại hội XI đƣa ra là chúng ta chuyển khái niệm “dân chủ” lên trên “công bằng”. Đây không chỉ thuần tuý là câu chữ, mà cả một quan niệm của Đảng ta trong giai đoạn mới hiện nay, bởi vì có dân chủ mới nói đến công bằng; còn nếu không dân chủ thì công bằng chỉ là hình thức. Đáng tiếc là hiện nay có một bộ phận không nhỏ sống xa dân, làm phiền, hạch sách, sách nhiễu dân; sống xa hoa, lãng phí trên đau khổ của dân. Nghị quyết Hội nghị Trung ƣơng 4 khóa XI nhằm ngăn ngừa, răn đe, cảnh tỉnh những loại ngƣời đó. Hơn lúc nào hết, trong công cuộc đổi mới và hội nhập quốc tế ngày này, chúng ta cần quán triệt triết lý này trong tƣ tƣởng và hành động thực tiễn bằng những việc làm thiết thực cụ thể để nhanh chóng đƣa nƣớc ta đến 72 mục tiêu: xây dựng một xã hội dân giàu, nƣớc mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. 73 TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Lê Ngọc Anh (2004), “Nhân” trong Luận ngữ của Khổng Tử”, Tạp chí Triết học (11), tr.37-41. 2. Nguyễn Thanh Bình (2007), Học thuyết chính trị- xã hội của Nho giáo và ảnh hưởng của nở Việt Nam (từ thế kỷ XI đến nửa đầu thế kỷ XIX), NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội. 3. Phan Bội Châu (1998), Không học đăng, NXB Văn hóa thông tin, Hà Nội. 4. Doãn Chính (Chủ biên) (2012), Lịch sử triết học Phương Đông, NXB Chính trị quốc gia- Sự thật, Hà Nội. 5. Nguyễn Trọng Chuẩn (2002), Khai thác giá trị truyền thống Nho học phục vụ đất nƣớc trong điều kiện toàn cầu hóa”, Tạp chí triết học, (4), tr.2831. 6. Đoàn Trung Còn (dịch giả) (1996), Luận Ngữ, NXB Trí đức tòng thơ. 7. Lƣơng Minh Cừ (2005), “ Tƣ tƣởng dân bản trong học thuyết nhân chính của Mạnh Tử”, Tạp chí Triết học, (6), Tr.35-39. 8. Phan Đại Doãn (Chủ biên), Một số vấn đề Nho giáo Việt Nam, NXB CTQG, Hà Nội. 9. Quang Đạm ( 1997), Nho giáo xưa và nay, NXB Văn hóa thông tin. 10.Trần Văn Giàu ( 1973), Sự phát triển của tư tưởng Việt Nam từ thế kỷ XIX đến cách mạnh tháng tám, Tập 2, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội. 11. Trần Văn Giàu ( 1975), Sự phát triển của tư tưởng Việt Nam từ thế kỷ XIX đến cách mạnh tháng tám, Tập 1, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội. 12. Lƣơng Đình Hải (2009), “ Tƣ tƣởng dân sinh và giải pháp cơ bản để thực hiện trong giai đoạn hiện nay ở Việt Nam”, Tạp chí Triết học. (1), tr.23-31. 74 13. Nguyễn Hùng Hậu (2004), Triết lý trong văn hóa Phương Đông, Nxb Đại học Sƣ Phạm, Hà Nội. 14. Nguyễn Hùng Hậu (Chủ biên). Từ chủ nghĩa yêu nước truyền thống đến chủ nghĩa yêu nước hồ Chí Minh. Nxb. Chính trị quốc gia, Hà nội 2008. 15. Nguyễn Hùng Hậu (2010). Đại cương lịch sử triết học Việt Nam. Nxb. Chính trị quốc gia. Hà Nội. 16. Trần Thị Hƣơng (2012). Tư tưởng thân dân trong lịch sử tư tưởng Việt Nam đếm đầu thế kỷ XX, Luận văn thạc sỹ Triết học, Trƣờng Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn, Hà Nội. 17. Trần Đình Hƣợu (2007), Các bài giảng về tư tưởng phương Đông, Nxb Đại học quốc gia, Hà Nội. 18. Nguyễn Sinh Kế ( 2003), “ Góp phần tìm hiểu Phạm trù Nhân trong thang đạo đức Nho giáo”, Lý luận chính trị, (12), tr.76-81. 19. Phùng Hữu Lan (1998), Đại cương triết học sử Trung Quốc, Nguyễn Văn Dƣơng dịch, Nxb Thanh niên, Hà Nội. 20. Hoàng Văn Lâu (dịch và chú thích) (2000), Đại Việt sử ký toàn thư, Tập 2, Nxb Văn hóa Thông tin, Hà Nội. 21. Hồ Chí Minh (1980), Tuyển tập. Tập 1. Nxb. Sự thật, Hà Nội. 22. Hồ Chí Minh (1980), Tuyển tập. Tập 2. Nxb. Sự thật, Hà Nội. 23. Hồ Chí Minh (2000), Toàn tập Tập 1.Nxb.Chính trị quốc gia, Hà Nội. 24. Hồ Chí Minh (2000) ,Toàn tập. Tập 2. Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội. 25. Hồ Chí Minh (2000), Toàn tập. Tập 3. Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 75 26. Hồ Chí Minh (2000), Toàn tập. Tập 4. Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội. 27. Hồ Chí Minh (2000), Toàn tập. Tập 5, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 28. Hồ Chí Minh (2000),Toàn tập. Tập 6, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 29.Hồ Chí Minh (2000), Toàn tập. Tập 7, Nxb Chính trị Quốc gia Hà Nội. 30.Hồ Chí Minh (2000), Toàn tập. Tập 8, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 31. Hồ Chí Minh (2000), Toàn tập Tập 9, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội . 32. Hồ Chí Minh (2000), Toàn tập. Tập 10, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 33. Hồ Chí Minh (2000), Toàn tập. Tập 11, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 34. Hồ Chí Minh (2000), Toàn tập. Tập.12, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 35. Hồ Chí Minh (2000), Toàn tập. Tập 15, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 36. Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XI. Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội 2011. 37. Trần Minh Trƣởng (2012)( Chủ biên), Nguồn gốc cơ sở hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh. Nxb Công an nhân dân, Hà nội. 38. Nguyễn Tài Thƣ (Chủ biên). Lịch sử tư tưởng Việt Nam, Tập 1, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội. 76 39. Nguyễn Đăng Thục (1993), Lịch sử tư tưởng Việt Nam, Tập 1, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội. 40. Phan Mạnh Toàn (2012) “ Góp phần tìm hiểu đƣờng lối chính trị trong học thuyết Nho giáo”, Thông tin những vấn đề triết học và đời sống, (4), tr.29-34. 41. Thơ văn Phan Châu Trinh - Huỳnh Lý biên soạn với sự cộng tác của Hoàng Ngọc Phách (1983), Nxb Văn học, Hà Nội. 42. Đại Việt sử ký toàn thƣ. (1993) Tập 1. Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội. 43. Đại Việt sử ký toàn thƣ (1998). Tập 2. Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội. 44. Trần Dân Tiên (1976). Những mẩu chuyện về đời hoạt động của Hồ Chủ tịch. Nxb. Sự thật, Hà Nội. 45. Nguyễn Văn Vĩnh (2000), “Tổng quan về tƣ tƣởng chính trị”, Thông tin chính trị học, (4), tr.30-35. 46. Nguyễn Hữu Vui (2002), Lịch sử Triết học, Nxb CTQG, Hà Nội. 47. La Trấn Vũ (1964),Lịch sử tư tưởng chính trị Trung Quốc, Nxb Sự thật, Hà Nội. 77 [...]... trọng để ta o dựng nên những thành công trong lĩnh vực hoạt động lý luận của Ngƣời về sau Hồ Chí Minh khám phá các quy luật vận động xã hội, đời sống văn hóa và các cuộc đấu tranh của các dân tộc trong hoàn cảnh cụ thể để khái quát thành lý luận, đem lý luận chỉ đạo hoạt động thực tiễn và đƣợc kiểm 29 nghiệm trong thực tiễn Nhờ đó mà lý luận Hồ Chí Minh mang... nói: “Dĩ dân vi bản” (lấy dân làm gốc) Hai mệnh đề này có phần khác nhau ở chỗ một đằng dân vốn là gốc của nƣớc, một đằng là lấy dân làm gốc, một đằng nghiêng về tự nhiên vốn dĩ nó là nhƣ vậy, một đằng đã có sự can thiệp của lý trí con ngƣời Kế thừa tƣ tƣởng Dân vi bang bản” (dân là gốc nƣớc), Ngô Thì Nhậm (1746 – 1803) cho dân là trung tâm của vũ trụ, lòng dân là... nhân dân no đủ, muốn vậy, phải an dân, lấy dân làm gốc Cụ Phan Châu Trinh đặt vị trí của dân ngang với thánh, thần: “ Dân là thánh là thần Bền gan chắc dạ, quỷ thần cũng kiêng” [41, 140] 1.1.2.3 Tư tưởng “Lấ y dân làm gố c” trong văn hóa của nhân loại Ngƣời cũng đã tìm thấy ở “chủ nghĩa tam dân của Tôn Trung Sơn những điều phù hợp với điều kiện của cách mạng nƣớc ta là... tƣởng dân chủ tiến bộ với chủ trƣơng dân tộc độc lập, dân quyền tự do, dân sinh hạnh phúc Mặc dù không cùng ý thức hệ tƣ tƣởng, nhƣng giữa Tôn Trung Sơn và Hồ Chí Minh lại có mối đồng cảm lịch sử và thời đại sâu sắc Nghiên cứu quá trình hoạt động cách mạng và tƣ tƣởng của Hồ Chí Minh, chúng ta sẽ nhận thấy dấu ấn tƣơng đối sâu đậm của Tôn Trung Sơn và chủ nghĩa tam dân. .. hoàn cảnh cụ thể của Việt Nam và phát triển nó trong từng giai đoạn của cách mạng 28 1.2 Nhân tố chủ quan Nhân tố chủ quan là một nhân tố quan trọng trong việc hình thành tƣ tƣởng lấy dân làm gốc của Hồ Chí Minh Nhân cách, phẩm chất, ta i năng và trí tuệ của Hồ Chí Minh đã ta c động rất lớn đến việc hình thành và phát triển tƣ tƣởng của Ngƣời Hồ Chí Minh có tƣ duy độc... nƣớc của ngƣời Việt Nam, nên chúng mang những sắc thái mới và ta o nên một nét tinh hoa của truyền thống dân tộc, của chủ nghĩa yêu nƣớc Việt Nam 22 Thời Lý, ý dân, lòng dân là cơ sở cho đƣờng lối trị nƣớc Chiếu dời đô cho rằng rằng trên vâng mệnh trời, dƣới theo ý dân, thấy thuận tiện thì thay đổi, cho nên vận nƣớc lâu dài, phong tục phồn thịnh Vận dụng tƣ tƣởng dân là... tâm của mối 24 quan hệ giữa trời và ngƣời Theo ông, trời trông, trời nghe do ở dân, lòng dân có thể làm xoay chuyển đƣợc ý trời Mà muốn đƣợc lòng dân, cốt phải làm cho dân “thƣ thả”, “hài lòng”, “thoả dạ”, “vừa ý Minh Mệnh (1791 – 1840) cũng cho rằng dân là gốc nƣớc, bởi vậy, phải yêu cái dân yêu và ghét cái dân ghét, ngƣời làm chính trị không thể trái ý muốn của dân. .. Mác-Lênin là nguồn gốc lý luận trực tiếp, là cơ sở lý luận cốt lõi ta o nên sự hoàn thiện triết lý lấy dân làm gốc của Hồ Chí Minh Theo chủ nghiã Mác -Lênin, quầ n chúng nhân dân là lƣ̣c lƣơ ̣ng sản xuấ t cơ bản của xã hô ̣i ; là động lực cơ bản của mọi cuộc cách mạng trong lịch sƣ̉ ; hơn nƣ̃a , quầ n chúng nhân dân còn có vai trò to lớn thay thế đƣơ ̣c trong sản... mạng là sự nghiệp của quần chúng, chứ không phải là sự nghiệp của cá nhân anh hùng nào Thành công của Đảng ta là ở nơi Đảng đã tổ chức và phát huy lực lƣợng cách mạng vô tận của nhân dân Những việc Ngƣời tiến hành, những vấn đề Ngƣời nêu ra để thực hiện là sự vận dụng sáng ta o quan điểm lý luận của Chủ nghĩa Mác Lênin về vai trò của quần chúng nhân dân trong lịch sử... đều là dân của Vua Ở trong mối quan hệ này chỉ trừ có vua, còn tất cả đều là dân Dân với nghĩa thần dân trăm họ, có lúc đƣợc Khổng Tử, Mạnh Tử gọi là “chúng”, dân chúng”, “quốc nhân” (dân trong toàn quốc), dân trong bốn biển” Đặc biệt, lần đầu tiên trong lịch sử, Mạnh Tử đã sử dụng từ “nhân dân để chỉ thần dân trăm họ Theo Khổng Tử, khi dân đã đông rồi thì làm cho dân giàu ... thành triết lý lấy dân làm gốc Hồ Chí Minh, góp phần lý giải sâu sắc về triết lý lấy dân làm gốc Hồ Chí Minh , vấn đề ý nghiã giá trị triết lý lấy dân làm gốc Hồ Chí Minh đối... hình thành triết lý lấy dân làm gốc Hồ Chí Minh - Trình bày triết lý lấy dân làm gốc Hồ Chí Minh - Phân tích ý nghĩa triết lý lấy dân làm gốc đối với nƣớc ta hiện Đối tƣợng... 2.TRIẾT LÝ “LẤY DÂN LÀ M GỐC” CỦA HỒ CHÍ MINH 2.1 Quan niệm dân Hồ Chí Minh Trƣớc hết ta xem quan niệm về dân Hồ Chí Minh nhƣ thế nào? Theo Hồ Chí Minh, dân chính là nhân dân, quần chúng,

Định dạng
Số trang	81
Dung lượng	859,52 KB