TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA LUẬT  LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT NIÊN KHÓA 2011 - 2014 Đề tài: HIỆP ĐỊNH CHUNG VỀ THƢƠNG MẠI DỊCH VỤ TRONG WTO VÀ CAM KẾT CỦA VIỆT NAM Giảng viên hướng dẫn Sinh viên thực hiện Thầy Dương Văn Học Mai Anh Thư Bộ môn Luật Thương mại MSSV: 5116027 Lớp: Luật Hành chính - K37 Cần Thơ, tháng 12 năm 2014 LỜI CẢM ƠN  Để hoàn thành đề tài nghiên cứu này, ngƣời viết xin gửi đến cha mẹ, ngƣời thân, bạn bè và các thầy, cô Khoa Luật trƣờng Đại học Cần Thơ lòng biết ơn sâu sắc về sự giúp đỡ, động viên cả vật chất lẫn tinh thần trong suốt quá trình ngƣời viết thực hiện đề tài này. Đặc biệt, ngƣời viết xin gửi lời biết ơn trân thành đến thầy Dƣơng Văn Học, thầy là ngƣời đã khơi dậy lòng đam mê cho ngƣời viết về lĩnh vực thƣơng mại và dịch vụ trong WTO. Không chỉ dừng lại ở đó, trong suốt quá trình thực hiện đề tài, thầy luôn tận tình, tận tâm hƣớng dẫn, chỉ bảo những kiến thức, những định hƣớng nghiên cứu quý báu giúp ngƣời viết hoàn thành đề tài nghiên cứu này. Xin chân thành cám ơn! Sinh viên thực hiện Mai Anh Thƣ NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG BẢO VỆ LUẬN VĂN  ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... Cần Thơ, tháng 12 năm 2014 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Tiếng việt BCC Hợp đồng hợp tác liên doanh CIS Cộng đồng các quốc gia độc lập cũ của Liên Xô CPC Hệ thống phân loại dịch vụ không chính thức CSR Tránh nhiệm xã hội doanh nghiệp CSS Ngôn ngữ quy định cách trình bày EEC Cộng đồng các quốc gia độc lập ENT Kiểm tra nhu cầu kinh tế FDI Đầu tƣ trực tiếp nƣớc ngoài FTA Hiệp định thƣơng mại tự do GATS Hiệp định chung về Thƣơng mại Dịch vụ GATT Hiệp ƣớc chung về Thuế quan và Mậu dịch GDP Tổng sản phẩm quốc nội GNP Tổng sản lƣợng quốc gia IAS Dịch vụ truy nhập internet cho khách hàng đầu cuối IMF Quỹ tiền tệ quốc tế MFN Đãi ngộ tối huệ quốc NT Đối xử quốc gia ODA Hỗ trợ phát triển chính thức TNC Công ty xuyên quốc gia TRIPS Hiệp định liên quan đến quyền sở hữu trí tuệ VPN Công nghệ xây dựng hệ thống mạng riêng ảo WB Ngân hàng thế giới WTO Tổ chức thƣơng mại thế giới MỤC LỤC  Trang LỜI NÓI ĐẦU ................................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài ....................................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu .............................................................................................2 3. Phạm vi nghiên cứu ...............................................................................................2 4. Phƣơng pháp nghiên cứu ......................................................................................3 5. Kết cấu của đề tài ...................................................................................................3 CHƢƠNG 1 HIỆP ĐỊNH CHUNG VỀ THƢƠNG MẠI DỊCH VỤ CỦA WTO ....4 1.1 Ngành dịch vụ trong nền kinh tế thế giới .........................................................4 1.1.1 Tổng quan về ngành dịch vụ .........................................................................4 1.1.1.1 Định nghĩa về dịch vụ ...............................................................................4 1.1.1.2 Đặc điểm của dịch vụ ...............................................................................5 1.1.2 Vai trò của thương mại dịch vụ trong nền kinh tế thế giới ..........................6 1.1.3 Xu hướng phát triển của thương mại dịch vụ thế giới .................................9 1.2 Tổng quan về WTO và sự phát triển của thƣơng mại dịch vụ từ GATT (1947) đến WTO (1995) ...........................................................................................10 1.2.1 Tổng quan về WTO ......................................................................................10 1.2.2 Sự phát triển của thương mại dịch vụ từ GATT (1947) đến WTO (1995) 12 1.3 Nội dung Hiệp định GATS trong WTO ...........................................................15 1.3.1 Định nghĩa dịch vụ theo GATS ...................................................................15 1.3.2 Các phương thức cung cấp dịch vụ.............................................................17 1.3.3 Các nguyên tắc pháp lý cơ bản của GATS..................................................19 1.3.3.1 Nguyên tắc tối huệ quốc .........................................................................19 1.3.3.2 Nguyên tắc đối xử quốc gia và tiếp cận thị trường ................................20 1.3.3.3 Nguyên tắc minh bạch hóa hệ thống chính sách ....................................21 1.3.3.4 Nguyên tắc công nhận lẫn nhau .............................................................22 1.3.3.5 Nguyên tắc tự do hóa từng bước thương mại dịch vụ ............................22 1.3.3.6 Nguyên tắc liên quan đến các quy tắc trong nước .................................23 1.3.3.7 Nguyên tắc liên quan đến vấn đề độc quyền và đặc quyền cung cấp dịch vụ ........................................................................................................................24 1.3.3.8 Nguyên tắc đối xử đặc biệt và khác biệt dành cho các thành viên đang phát triển và/hoặc đang trong quá trình chuyển đổi ..........................................25 1.3.4 Các ngoại lệ trong GATS .............................................................................27 1.4 Các phụ lục trong GATS ...................................................................................28 1.4.1 Phụ lục về di chuyển thể nhân ....................................................................28 1.4.2 Phụ lục về dịch vụ tài chính ........................................................................28 1.4.3 Phụ lục về thông tin viễn thông ...................................................................28 1.4.4 Phụ lục về dịch vụ vận tải hàng không .......................................................29 CHƢƠNG II CAM KẾT CỦA VIỆT NAM TRONG GATS ..................................31 2.1 Cam kết chung của Việt Nam trong GATS .....................................................31 2.1.1 Hạn chế về tiếp cận thị tường ......................................................................31 2.1.2 Hạn chế đối xử quốc gia ..............................................................................33 2.2 Cam kết cụ thể của Việt Nam trong GATS .....................................................33 2.2.1 Dịch vụ kinh doanh ......................................................................................33 2.2.1.1 Dịch vụ chuyên môn ...............................................................................33 2.2.1.2 Dịch vụ máy tính và các dịch vụ liên quan (CPC 841-845, CPC 849) ..37 2.2.1.3 Dịch vụ nghiên cứu và phát triển (CPC 851) .........................................38 2.2.1.4 Dịch vụ cho thuê không kèm người điều khiển ......................................38 2.2.1.5 Dịch vụ liên quan đến kinh doanh khác .................................................38 2.2.2 Dịch vụ thông tin ..........................................................................................43 2.2.2.1 Dịch vụ chuyển phát ...............................................................................43 2.2.2.2 Dịch vụ viễn thông ..................................................................................44 2.2.2.3 Dịch vụ nghe nhìn...................................................................................46 2.2.3 Dịch vụ xây dựng .........................................................................................47 2.2.4 Dịch vụ phân phối ........................................................................................47 2.2.4.1 Các mặt hàng nước ngoài được phép phân phối tại Việt Nam ..............47 2.2.4.2 Phân phối qua mạng hoặc dưới các hình thức thương mại điện tử khác ............................................................................................................................48 2.2.4.3 Góp vốn trong liên doanh và thành lập doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài ...................................................................................................................49 2.2.4.4 Kiểm tra nhu cầu kinh tế (ENT) .............................................................49 2.2.4.5 Dịch vụ nhượng quyền thương mại ........................................................49 2.2.5 Dịch vụ giáo dục ...........................................................................................50 2.2.6 Dịch vụ môi trường ..................................................................................50 2.2.7 Dịch vụ tài chính ..........................................................................................51 2.2.7.1 Dịch vụ bảo hiểm ....................................................................................51 2.2.7.2 Dịch vụ ngân hàng .................................................................................51 2.2.7.3 Dịch vụ chứng khoáng ............................................................................53 2.2.8 Dịch vụ y tế và xã hội ...................................................................................53 2.2.9 Dịch vụ du lịch và dịch vụ liên quan ...........................................................53 2.2.10 Dịch vụ giải trí, văn hóa và thể thao .........................................................54 2.2.11 Dịch vụ vận tải............................................................................................55 2.2.11.1 Dịch vụ vận tải biển..............................................................................55 2.2.11.2 Dịch vụ vận tải đường thủy nội địa ......................................................57 2.2.11.3 Dịch vụ vận tải hàng không ..................................................................57 2.2.11.4 Dịch vụ vận tải đường sắt ....................................................................58 2.2.11.5 Dịch vụ vận tải đường bộ .....................................................................58 2.2.12 Danh mục miễn trừ đối xử tối huệ quốc ...................................................58 2.3 Tình hình hoạt động thƣơng mại dịch vụ ở Việt Nam sau WTO ..................59 2.3.1 Tình hình tăng trưởng thương mại dịch vụ ................................................59 2.3.2 Tồn tại và yếu kém trong phát triển thương mại dịch vụ ...........................60 2.3.3 Nguyên nhân ................................................................................................63 2.4 Những giải pháp thúc đẩy phát triển thƣơng mại dịch vụ ở Việt Nam ........64 KẾT LUẬN ..................................................................................................................68 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam LỜI NÓI ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Ngày nay, dịch vụ phát triển vô cùng nhanh chóng, từ một ngành phát triển tự phát, chiếm tỷ trọng nhỏ bé trong nền kinh tế, nó đã trở thành một ngành kinh tế mũi nhọn của nhiều quốc gia đóng góp lớn vào tăng trƣởng kinh tế, tỷ trọng khu vực dịch vụ trong GDP năm 2012 của Việt Nam là 37,7% và tạo công ăn việc làm nhiều hơn các lĩnh vực khác, tỷ trọng lao động làm việc trong khu vực dịch vụ ở Việt Nam năm 2012 là 31,4%.1 Trong xu thế tự do hóa thƣơng mại dịch vụ, các ngành dịch vụ Việt Nam có những bƣớc phát triển rất đáng kể, sẽ trở thành ngành chiếm tỷ trọng lớn nhất trong GDP chiếm 41% - 42% vào năm 2015.2 Các doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ Việt Nam đã từng bƣớc nâng cao khả năng cạnh tranh, tăng thị trƣờng, cải thiện vị thế của Việt Nam trên thị trƣờng thế giới Trong xu thế toàn cầu hóa nền kinh tế thế giới, tự do hóa thƣơng mại dịch vụ là một điều tất yếu. Tuy nhiên, để thƣơng mại dịch vụ phát triển có hiệu quả thì cần phải xây dựng cho nó một khuôn khổ hoạt động có tính thống nhất. Để có đƣợc một quy tắc đa phƣơng điều chỉnh hoạt động thƣơng mại dịch vụ trên toàn thế giới, các nƣớc thành viên WTO đã tiến hành đàm phán, thƣơng lƣợng và kết quả là Hiệp định chung về Thƣơng mại Dịch vụ (GATS) đã ra đời. Đây là một trong ba nền tảng cơ bản của Tổ chức thƣơng mại Thế giới. Nó tạo ra những quy tắc đầu tiên về tự do hóa thƣơng mại dịch vụ trên phạm vi toàn cầu. Việt Nam đã là thành viên thứ 150 của WTO. Tuy nhiên, Trong điều kiện Việt Nam đẩy mạnh hội nhập kinh tế quốc tế thì sự phát triển của các ngành dịch vụ Việt Nam còn tỏ ra nhiều yếu kém nhƣ trang thiết bị nghèo nàn, lạc hậu; chất lƣợng dịch vụ chƣa cao; trình độ đội ngũ nhân viên còn nhiều hạn chế…dẫn đến năng lực cạnh tranh còn thấp. Đồng thời, trong quá trình thực thi cam kết dịch vụ ở Việt Nam gặp một số vƣớng mắc gây khó khăn cho doanh nghiệp, cơ quan quản lý nhà nƣớc có liên quan. Nguyên nhân do cách định nghĩa, phân loại dịch vụ, do cách thức cam kết mở cửa thị trƣờng dịch vụ và do chƣa hiểu ý nghĩa, nội dung của cam kết mà Việt Nam đã đƣa ra trong khi đây lại là điều quan trọng đối với doanh nghiệp và cơ quan quản lý tại các địa phƣơng. 1 Minh Ngọc, Dịch vụ góp phần vào tăng trưởng kinh tế và những vấn đề đặt ra, Báo điện tử Chính phủ, 2013 Http://baodientu.chinhphu.vn/Home/Dich-vu-gop-phan-vao-tang-truong-va-nhung-van-de-datra/20131/159228.vgp [ngày 13-01-2013]. 2 Đảng cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ 11, NXB Chính trị quốc gia năm 2011, Tr17. GVHD: Dương Văn Học 1 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam Do vậy, trong tiến trình Việt Nam gia nhập WTO “Nếu các ngành dịch vụ Việt Nam không có những bƣớc chuyển mình kịp thời, không tự hoàn thiện mình cũng nhƣ không có những giải pháp phát triển trong tƣơng lai để nắm bắt vận hội mới, vƣơng lên hòa nhập với các nƣớc trong khu vực và trên thế giới thì chắc chắn không thể đứng vững đƣợc trƣớc sự cạnh tranh khốc liệt của các đối thủ nƣớc ngoài có tiềm lực vốn lớn và công nghệ hơn hẳn”.3 Để làm đƣợc điều này trƣớc hết phải hiểu thật rõ ràng quy định trong Hiệp định chung về thƣơng mại dịch vụ (hay còn gọi là GATS) và nắm đƣợc Biểu cam kết dịch vụ mà Việt Nam đã ký kết, từ đó có định hƣớng phát triển ngành dịch vụ đúng đắn. Xuất phát từ thực tế đó, cũng nhƣ nhận thức đƣợc tầm quan trọng của vấn đề này, ngƣời viết chọn đề tài: “Hiệp định chung về Thƣơng mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam” làm đề tài nghiên cứu cho luận văn của mình. Hy vọng từ đó sẽ góp thêm một tiếng nói cho quá trình hƣớng dẫn thực thi cam kết, góp phần xây dựng đƣợc cách hiểu và thực thi nhất quán cam kết trên thực tế, 2. Mục đích nghiên cứu Mục đích của việc nghiên cứu đề tài là làm sáng tỏ các quy định cơ bản, cốt lỏi trong Hiệp định chung về Thƣơng mại Dịch vụ. Đồng thời, ngƣời viết cũng tìm hiểu và giải thích nội dung trong Biểu cam kết dịch vụ của Việt Nam trong WTO. Bên cạnh đó, luận văn còn đánh giá tác động, tình hình hoạt động của thƣơng mại dịch vụ đối với Việt Nam sau khi gia nhập WTO và kiến nghị một số giải pháp hoàn thiện. Để qua đây, các cơ quan, doanh nghiệp có thể đƣa ra các chính sách, chiến lƣợc phù hợp với xu hƣớng phát triển ngành dịch vụ trong thời đại toàn cầu hóa. 3. Phạm vi nghiên cứu Trên cơ sở lý luận ngƣời viết phân tích về ngành dịch vụ dƣới góc nhìn kinh tế học đƣa ra định nghĩa, vai trò cũng nhƣ xu thế phát triển ngành dịch vụ của thế giới hiện nay. Trên cơ sở pháp lý, đề tài tập trung nghiên cứu những quy định trong Hiệp định chung về Thƣơng mại Dịch vụ của WTO và cam kết của Việt Nam. Ngoài ra, đề tài còn tập trung phân tích ngành thƣơng mại dịch vụ của Việt Nam, thông qua việc đánh giá tác động, tình hình phát triển cũng nhƣ nguyên nhân dẫn đến những tồn tại, yếu kém trong ngành dịch vụ của Việt Nam. Từ đó, ngƣời viết đƣa ra một số giải pháp nhằm khắc phục những khó khăn trong lĩnh vực thƣơng mại dịch vụ sau khi Việt Nam gia nhập WTO. 3 Nguyễn Duy Quý, công cuộc đổi mới: những thành tựu và bài học kinh nghiệm, Báo điện tử Đảng cộng sản Việt Nam, ngày 13-3-2009. GVHD: Dương Văn Học 2 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam 4. Phƣơng pháp nghiên cứu Ngƣời viết vận dụng kết hợp các phƣơng pháp thống kê, đối chiếu, tổng hợp, phân tích…và đặc biệt là phƣơng pháp phân tích luật viết để tiến hành phân tích, đánh giá, bình luận những quy định trong Hiệp định chung về thƣơng mại dịch vụ và Biểu cam kết dịch vụ của Việt Nam trong WTO. 5. Kết cấu của đề tài Ngoài lời cảm ơn, danh mục các từ viết tắt, lời nói đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, đề tài đƣợc chia thành 02 chƣơng và trình bày theo trình tự từ cơ sở lý luận và khái quát các quy định của pháp luật có liên quan đến các quy định cụ thể. Chƣơng I: Hiệp định chung về Thƣơng mại Dịch vụ trong WTO Chƣơng này giới thiệu về các cơ sở lý luận chung nhất, từ tổng quan về ngành thƣơng mại dịch vụ với khái niệm, vai trò và xu hƣớng phát triển của thƣơng mại dịch vụ trong nền kinh tế thế giới đến các khái niệm và lịch sử ra đời, phát triển của Hiệp định chung và sau cùng là phân tích một số các quy định cơ bản trong Hiệp định GATS. Chƣơng II: Cam kết của Việt Nam trong GATS Trọng tâm của chƣơng này là phân tích các cam kết trong Biểu cam kết cụ thể về dịch vụ của Việt Nam với các thành viên trong WTO. Trƣớc tiên, ngƣời viết khái quát các cam kết chung của Việt Nam làm cơ sở cho việc phân tích các cam kết cụ thể cho từng ngành dịch vụ và danh mục miễn trừ đối xử tối huệ quốc. Tiếp theo là phân tích ngành dịch vụ Việt Nam sau hội nhập kinh tế thế giới mang lại và sau cùng là kiến nghị một số giải pháp khắc phục những tồn tại, yếu kém của lĩnh vực thƣơng mại dịch vụ Việt Nam. GVHD: Dương Văn Học 3 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam CHƢƠNG 1 HIỆP ĐỊNH CHUNG VỀ THƢƠNG MẠI DỊCH VỤ CỦA WTO Hiệp định Chung về Thƣơng mại Dịch vụ (GATS) thiết lập một khuôn khổ những quy chế và nguyên tắc đa phƣơng cho thƣơng mại dịch vụ với mục đích mở rộng thƣơng mại dịch vụ trong những điều kiện minh bạch và tự do hóa từng bƣớc. Do vậy, nó là một công cụ xúc tiến tăng trƣởng kinh tế cho mọi đối tác thƣơng mại. Hiệp định này đƣa ra những nguyên tắc, chế độ, chuẩn mực pháp lý quốc tế để điều chỉnh các khía cạnh thƣơng mại trong việc cung cấp các dịch vụ giữa các thành viên của WTO. Ngoài ra, nó còn đặt nền tảng cho việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật trong nƣớc toàn diện hơn trong tƣơng lai để điều chỉnh lĩnh vực thƣơng mại dịch vụ và mở cửa thị trƣờng dịch vụ tiến tới tự do hóa thƣơng mại dịch vụ. 1.1 Ngành dịch vụ trong nền kinh tế thế giới 1.1.1 Tổng quan về ngành dịch vụ 1.1.1.1 Định nghĩa về dịch vụ Dịch vụ thƣờng đƣợc đề cập đến với vị trí là một trong ba khu vực của nền kinh tế (cùng với nông nghiệp và công nghiệp). Trong cơ cấu của nền kinh tế hiện đại khu vực dịch vụ có vai trò ngày càng quan trọng. Ngày nay trên thế giới, nền kinh tế của một quốc gia không chỉ đơn thuần có các sản phẩm vật chất cụ thể mà bên cạnh đó còn tồn tại các sản phẩm dịch vụ. Tổng thu nhập quốc dân của một quốc gia cũng nhƣ doanh thu của một doanh nghiệp không thể không tính đến sự đóng góp của lĩnh vực dịch vụ. Vậy dịch vụ là gì? Trên thực tế, cho đến nay chƣa có một định nghĩa thống nhất về dịch vụ đƣợc thừa nhận trên phạm vi toàn cầu. Thực tế này có thể bắt nguồn từ những đặc điểm chủ yếu của dịch vụ là tính vô hình, khó nắm bắt của dịch vụ, tính đa dạng, phong phú, phức tạp của các loại hình dịch vụ đã làm cho việc nêu ra định nghĩa rõ ràng về dịch vụ trở nên khó khăn hơn.4 Có nhiều cách định nghĩa về dịch vụ: Adam Smith từng định nghĩa rằng: “Dịch vụ là những nghề hoang phí nhất trong tất cả các nghề như cha đạo, luật sư, nhạc công, ca sĩ opera, vũ công…Công việc của tất cả họ tàn lụi đúng lúc nó được sản xuất ra”.5 Từ định nghĩa này, ta nhận thấy rằng 4 Bộ Công Thƣơng và Ủy ban châu Âu, Dự án hỗ trợ thƣơng mại đa biên II (MUTRAP II), Vị trí, vai trò và cơ chế hoạt động của Tổ chức thương mại thế giới trong hệ thống thương mại đa phương, NXB lao động – Xã hội, Nà Nội, 2007, tr 142. 5 Phạm Đình Ngọc, “Định hướng về kinh tế học của Ađam Smith trong triết học”, Học viện - Trung tâm học vấn Đa Minh Http://catechesis.net/news/Tu-Tuong-Triet-Hoc/Dinh-huong-ve-Kinh-te-hoc-cua-Adam-Smith-trongTriet-hoc-1166/ [ngày truy cập 21/11/2014]. GVHD: Dương Văn Học 4 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam Adam Smith muốn nhấn mạnh đến khía cạnh “không tồn trữ đƣợc” của sản phẩm dịch vụ, tức là nó đƣợc sản xuất và tiêu thụ đồng thời. C. Mác cho rằng: “Dịch vụ là con đẻ của nền kinh tế sản xuất hàng hóa, khi mà kinh tế hàng hóa phát triển mạnh, đòi hỏi một sự lưu thông thông suốt, trôi chảy, liên tục để thỏa mãn nhu cầu ngày càng cao đó của con người thì dịch vụ ngày càng phát triển”.6 Với định nghĩa trên C. Mác đã chỉ ra nguồn gốc ra đời và sự phát triển của dịch vụ đó là kinh tế hàng hóa. Kinh tế hàng hóa càng phát triển thì dịch vụ càng phát triển mạnh, khi kinh tế càng phát triển thì vai trò của dịch vụ ngày càng quan trọng. Một số nhà nghiên cứu của Việt Nam cũng đã đƣa ra định nghĩa về dịch vụ nhƣ sau: Ts. Phan Thị Mơ (2005) định nghĩa rằng: “Dịch vụ là các hoạt động của con người được kết tinh thành các loại sản phẩm vô hình và không thể cầm nắm được”.7 Tƣơng tự, Ts. Hồ Văn Vĩnh (2006) cũng đƣa ra định nghĩa: “Dịch vụ là toàn bộ những hoạt động nhằm đáp ứng nhu cầu nào đó của con người mà sản phẩm của nó tồn tại dưới hình thái phi vật thể”.8 Quan niệm khác lại cho rằng: “Dịch vụ là những hoạt động mang tính xã hội, tạo ra các sản phẩm hàng hoá không tồn tại dưới dạng hình thái vật thể, nhằm thoả mãn kịp thời, thuận lợi và hiệu quả hơn các nhu cầu trong sản xuất và đời sống con người”.9 Các định nghĩa về dịch vụ nêu trên cơ bản là giống nhau, vì chúng nêu ra các đặc điểm cơ bản về dịch vụ là một “sản phẩm”. Đó là kết quả của quá trình lao động và sản xuất nhằm thoả mãn một nhu cầu nào đó của con ngƣời và khác với hàng hoá dịch vụ là vô hình, là phi vật thể. Nhƣ vậy, có thể định nghĩa một cách chung nhất, dịch vụ là những hoạt động lao động mang tính xã hội tạo ra các sản phẩm không tồn tại dƣới hình thức vật chất mà việc cung cấp và tiêu thụ không thể tách rời nhau nhằm thỏa mãn nhu cầu của con ngƣời. 1.1.1.2 Đặc điểm của dịch vụ Thứ nhất, dịch vụ là vô hình nên rất khó xác định. Quá trình sản xuất hàng hóa tạo ra những sản phẩm hữu hình có tính chất xác định, có tiêu chuẩn về kỹ thuật cụ thể và do đó có thể sản xuất theo tiêu chuẩn hóa. Khác với hàng hóa, sản phẩm dịch vụ không tồn tại dƣới dạng vật chất bằng những vật phẩm cụ thể, không cầm nắm đƣợc, 6 Đặng Minh Phƣơng, Kinh tế thị trường ở Việt Nam dưới góc nhìn của triết học, tạp chí nghiên cứu văn hóa, số 03, tháng 5/2012. 7 Phan Thị Mơ, Lựa chọn bước đi và giải pháp để Việt Nam mở cửa về dịch vụ thương mại, NXB Lý luận Chính trị, 2005,Tr. 14. 8 Hồ Văn Vĩnh, Thương mại dịch vụ: Một số lý luận và thực tiễn, Tạp chí cộng sản điện tử, số 108, 2006. 9 Nguyễn Thu Hằng, “Xu hướng phát triển của khu vực dịch vụ trên thế giới”, Tạp chí nghiên cứu kinh tế, số 9, 2004. GVHD: Dương Văn Học 5 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam không nhìn thấy đƣợc và do đó không thể xác định chất lƣợng dịch vụ trực tiếp bằng những chỉ tiêu kỹ thuật. Chính vì vậy, các công tác thống kê, đánh giá chất lƣợng và quy mô cung cấp dịch vụ của một công ty trở nên khó khăn hơn so với hàng hóa hữu hình rất nhiều. Thứ hai, quá trình sản xuất (cung cấp) dịch vụ và tiêu dùng dịch vụ xảy ra đồng thời. Trong nền kinh tế hàng hóa, sản xuất hàng hóa tách khỏi lƣu thông và tiêu dùng. Do đó hàng hóa có thể đƣợc lƣu kho để dự trữ, có thể vận chuyển đi nơi khác theo cung cầu của thị trƣờng. Khác với hàng hóa, quá trình cung cấp dịch vụ gắn liền với tiêu dùng dịch vụ. Ví dụ với dịch vụ tƣ vấn đầu tƣ, khi chuyên gia về đầu tƣ cung cấp dịch vụ tƣ vấn do ngƣời chuyên gia này cung cấp. Thông thƣờng, việc cung cấp dịch vụ đòi hỏi sự tiếp xúc trực tiếp giữa ngƣời cung cấp và ngƣời tiêu dùng dịch vụ. Thứ ba, dịch vụ không lưu trữ được. Do sản xuất và tiêu dùng dịch vụ diễn ra đồng thời nên không thể sản xuất dịch vụ hàng loạt và lƣu trữ trong kho sau đó mới tiêu dùng. Với cách hiểu đó, dịch vụ là sản phẩm không lƣu trữ đƣợc và trong cung cấp dịch vụ không có khái niệm tồn kho hoặc dự trữ sản phẩm dịch vụ. Đây là những đặc điểm cơ bản để phân biệt sản phẩm dịch vụ vô hình với sản phẩm hàng hóa hữu hình. Tuy nhiên cần phải thấy rằng sẽ không tồn tại một sự phân biệt tuyệt đối. Chẳng hạn, một số loại hình dịch vụ, khi kết thúc quá trình cung cấp sẽ tạo ra sản phẩm có hình thái vật chất nhƣ bản photocopy (đối với dịch vụ photocopy). Hệ thống dịch vụ trả lời điện thoại di động không đòi hỏi sự tiếp xúc trực tiếp giữa ngƣời cung cấp và ngƣời tiêu dùng và về một khía cạnh nào đó có thể coi đó là sản phẩm “lƣu trữ” đƣợc. Hầu nhƣ trong mọi hoạt động cung cấp dịch vụ đều có sự xuất hiện của các sản phẩm hữu hình nhƣ là các yếu tố phụ trợ. 1.1.2 Vai trò của thương mại dịch vụ trong nền kinh tế thế giới Dịch vụ giúp phát triển kinh tế thị trường. Sự phát triển của dịch vụ thúc đẩy sự phân công lao động, hỗ trợ phát triển kinh tế hàng hóa nhƣ dịch vụ vận tải, phân phối…, giúp mở rộng thị trƣờng, nâng cao đời sống con ngƣời về vật chất, văn hóa và tinh thần. Hầu hết các nƣớc tiến hành công nghiệp hóa – hiện đại hóa đều tiến đến nền kinh tế thị trƣờng đây là con đƣờng có hiệu quả để các nƣớc đang phát triển đuổi kịp các nƣớc có trình độ phát triển cao hơn. Và để công nghiệp hóa thành công, các quốc gia phải có nguồn nhân lực có chất lƣợng để đáp ứng yêu cầu này các dịch vụ về y tế, giáo dục, đào tạo đóng vai trò đặc biệt quan trọng. Ví dụ nhƣ Nhật Bản vốn con ngƣời GVHD: Dương Văn Học 6 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam chiếm 80% tài sản quốc gia10. Đây là yếu tố then chốt thúc đẩy kinh tế thị trƣờng phát triển. Xuất khẩu thương mại dịch vụ có tốc độ tăng trưởng cao. Vai trò của dịch vụ trong toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế thể hiện ở tốc độ tăng trƣởng của xuất khẩu thƣơng mại dịch vụ. Dịch vụ ngày càng phát triển nhanh chóng, đóng góp vào tăng trƣởng kinh tế của quốc gia. Nếu xác định trên cơ sở cán cân thanh toán, thƣơng mại dịch vụ chiếm gần 1/4 tổng xuất khẩu hàng hoá và dịch vụ của toàn thế giới. Bảng 1: Xuất khẩu hàng hoá và dịch vụ thế giới, 2005 – 2013 (tỷ USD và %)11 Giá trị % tăng 2013 2011 2012 2013 2005 - 2013 Thƣơng mại hàng hoá 18784 20 0 2 8 Thƣơng mại dịch vụ 1425 12 2 6 8 Biểu đồ 1: Tăng trưởng kim ngạch xuất khẩu dịch vụ thương mại theo vùng 2011-201312 % thay đổi hàng năm 10 Viện kinh tế và chính trị thế giới, Một số lựa chọn và kiến nghị cho chiến lượt tổng thể phát triển khu vực dịch vụ của Việt Nam trong bối cảnh hội nhập quốc tế, báo cáo sơ bộ, Tr.8. 11 Minh Ngọc, Dịch vụ góp phần vào tăng trưởng kinh tế và những vấn đề đặt ra, Báo điện tử Chính phủ, năm 2013 Http://baodientu.chinhphu.vn/Home/Dich-vu-gop-phan-vao-tang-truong-va-nhung-van-de-dat-ra /20131 /159228.vgp [ngày 13-8-2014]. 12 Trung tâm thông tin và dự báo Kinh tế - Xã hội Quốc gia, Dự báo kinh tế thế giới, Http://www.ncseif.gov.vn/sites/en/Pages/dubaokinhtethegioi-nd-8698.html [ngày truy cập 19-7-2014]. GVHD: Dương Văn Học 7 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam Thương mại dịch vụ góp phần thay đổi cơ cấu thương mại quốc tế. Tỷ trọng thƣơng mại dịch vụ trong nƣớc và quốc tế ngày càng tăng. Ở các nƣớc phát triển, giá trị sản xuất kinh tế của nhiều ngành dịch vụ đã vƣợt xa những ngành công nghiệp truyền thống nhƣ năng lƣợng, chế tạo. Trong thƣơng mại thế giới, giá trị và tỷ trọng trong thƣơng mại dịch vụ cũng liên tục gia tăng, năm 2013 đạt 4400 tỷ USD, chiếm hơn 20 % tổng giá trị thƣơng mại thế giới.13 Và vai trò của dịch vụ trở nên đậm nét hơn từ thập niên 80 khi dịch vụ đã góp phần thay đổi cơ cấu thƣơng mại quốc tế. Dịch vụ chiếm vị trí ngày càng quan trọng trong từng nền kinh tế quốc dân cũng nhƣ nền kinh tế thế giới, thể hiện ở tỷ trọng GNP không ngừng tăng lên. Đến nay tỷ trọng dịch vụ trong GNP đạt khoảng 60% - 70% ở các nƣớc phát triển, xấp xỉ 40% ở các nƣớc kém phát triển hơn và có chiều hƣớng tiếp tục tăng. Về lĩnh vực đầu tƣ trên một nữa giá trị đầu tƣ trực tiếp nƣớc ngoài hiện nay thuộc về lĩnh vực dịch vụ.14 Dịch vụ góp phần tạo ra nhiều cơ hội việc làm. Lĩnh vực dịch vụ ngày càng có xu hƣớng sử dụng nhiều lao động. Tại nhiều quốc gia trên thế giới, nhất là các quốc gia phát triển, tỷ trọng lao động trong các ngành dịch vụ so với toàn bộ lực lƣợng lao động chiếm khoảng 60 – 70%.15 Thực tế cho thấy việc đƣa ngƣời cung cấp dịch vụ ra nƣớc ngoài đã góp phần giúp Việt Nam giảm áp lực về thị trƣờng lao động. Những khoảng tiền từ nƣớc ngoài chuyển về có thể là nguồn thu nhập đáng kể. Theo thống kê của Bộ Công thƣơng khoảng tiền kiều hối chuyển về Việt Nam đã lên đến gần 11 tỷ USD năm 2013.16 Dịch vụ hỗ trợ các ngành khác phát triển các dịch vụ về vốn, giống, thủy lợi, canh tác, hỗ trợ khâu chế biến, tiêu thụ nhƣ đóng gói, vận chuyển, kho bãi, phân phối,…giúp nâng cao năng suất, chất lƣợng sản phẩm trong nông nghiệp, làm thay đổi mô hình sản xuất, mở rộng thị trƣờng nông sản,…Sự đa dạng nghề nghiệp tạo việc làm cho ngƣời dân, nâng cao đời sống ngƣời dân. Thương mại dịch vụ góp phần thúc đẩy sản xuất, lưu thông, phân phối hàng hóa, thúc đẩy thương mại hàng hóa phát triển trong phạm vi quốc gia cũng như quốc tế. Dịch vụ chính là cầu nối giữa “đầu vào” và “đầu ra” trong quá trình sản xuất hàng hóa, tiêu thụ sản phẩm. Sự ra đời và phát triển của dịch vụ vận tải đã góp phần khắc phục trở ngại về địa lý, đẩy nhanh tốc độ lƣu thông hàng hóa, thúc đẩy nhu cầu buôn bán, trao đổi hàng hóa giữa các quốc gia, các khu vực địa lý. Dịch vụ bảo hiểm gánh bớt rủi 13 World Trade Organization, Press300 on Services Negotiations for benefits of developing countries in WTO, Geneva 2002, tr.12 14 Trung tâm thông tin và dự báo Kinh tế - Xã hội Quốc gia, Dự báo kinh tế thế giới, Http://www.ncseif.gov.vn/sites/en/Pages/dubaokinhtethegioi-nd-8698.html [ngày truy cập 19-7-2014]. 15 World Trade Organization. Annual Report, WTO Secretariat, Geneva 2002, tr.78. 16 Trung tâm thông tin và dự báo Kinh tế - Xã hội Quốc gia, Dự báo kinh tế thế giới, Http://www.ncseif.gov.vn/sites/en/Pages/dubaokinhtethegioi-nd-8698.html [ngày truy cập 19-7-2014]. GVHD: Dương Văn Học 8 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam ro, thiệt hại trong quá trình vận tải, dịch vụ ngân hàng cho phép thanh toán nhanh chóng, hiệu quả… Theo một số nghiên cứu cho rằng dịch vụ sẽ chiếm khoảng 50% thƣơng mại thế giới vào năm 2020. Tốc độ tăng trƣởng thƣơng mại hàng năm của ngành dịch vụ đạt mức 9%/năm kể từ khi kết thúc vòng đàm phán Uruguay, cao hơn rất nhiều so với mức tăng trƣởng kim ngạch hành hóa là 3 – 4%/năm.17 Ngành dịch vụ có đƣợc sự phát triển nhƣ trên là do: Sự tiến bộ của khoa học kỹ thuật trong các lĩnh vực tin học và viễn thông đã làm thay đổi nhận thức của con ngƣời về khả năng và tính hiện thực trong thƣơng mại của nhiều ngành dịch vụ và nhiều ngành dịch vụ trở thành một bộ phận cấu thành trong hệ thống cơ sở hạ tầng quan trọng của nền kinh tế và đóng góp không nhỏ vào các ngành kinh tế trên thế giới. Có thể khẳng định, dịch vụ là khu vực kinh tế có khả năng lớn nhất trong việc huy động, liên kết và phát huy mọi nguồn lực trong nền kinh tế để tạo ra giá trị gia tăng mới và chính bản thân khu vực dịch vụ có khả năng tạo ra giá trị gia tăng lớn. Vì lý do này, sự phát triển của khu vực dịch vụ còn đƣợc xem là thƣớc đo sự phát triển của nền kinh tế. Ở Việt Nam, khi chuyển từ nền kinh tế kế hoạch hóa sang kinh tế thị trƣờng, các dịch vụ thƣơng mại đã góp phần thúc đẩy thị trƣờng lƣu thông hàng hóa phát triển một cách đầy đủ và toàn diện hơn. 1.1.3 Xu hướng phát triển của thương mại dịch vụ thế giới Hơn hai thập kỷ gần đây, nền kinh tế thế giới đang bƣớc vào giai đoạn phát triển sau công nghiệp, lấy dịch vụ và các ngành tri thức cao làm động lực phát triển. Sự phát triển của ngành dịch vụ kéo theo sự gia tăng không ngừng về quy mô và tốc độ của thƣơng mại dịch vụ. Hiện nay, thƣơng mại dịch vụ thế giới có những xu hƣớng phát triển chủ yếu sau: Thứ nhất, thƣơng mại dịch vụ sẽ tiếp tục phát triển và chiếm tỷ trọng ngày càng cao trong thƣơng mại quốc tế. Trên cơ sở phân tích, đánh giá sự phát triển của thƣơng mại thế giới thì đến giai đoạn 2011 – 2020 đƣợc dự báo sẽ tăng nhanh hơn sản lƣợng đạt tốc độ trung bình là 7,5%/năm, chiếm 45% GDP thế giới vào năm 2020 và thƣơng mại dịch vụ ngày càng khẳng định vai trò của mình trở thành một trong những nhân tố chính thúc đẩy sự phát triển kinh tế của các quốc gia nói riêng và thế giới nói chung.18 Do sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế tri thức và xu hƣớng chuyển dịch cơ cấu nền 17 Trung tâm thông tin và dự báo Kinh tế - Xã hội Quốc gia, Dự báo kinh tế thế giới, Http://www.ncseif.gov.vn/sites/en/Pages/dubaokinhtethegioi-nd-8698.html [ngày truy cập 19-7-2014]. 18 Trung tâm thông tin và dự báo Kinh tế - Xã hội Quốc gia, Dự báo kinh tế thế giới, Http://www.ncseif.gov.vn/sites/en/Pages/dubaokinhtethegioi-nd-8698.html [ngày truy cập 19-7-2014]. GVHD: Dương Văn Học 9 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam kinh tế thúc đẩy dịch vụ phát triển mạnh mẽ. Theo dự báo kim ngạch thƣơng mại dịch vụ quốc tế và tốc độ gia tăng hàng năm của thƣơng mại dịch vụ sẽ tăng mạnh trong giai đoạn năm 2011 – 2020. Thứ hai, cơ cấu thƣơng mại dịch vụ sẽ có sự thay đổi theo hƣớng tăng tỷ trọng buôn bán những dịch vụ sử dụng nhiều tri thức và giảm tỷ trọng kim ngạch buôn bán những dịch vụ sử dụng nhiều lao động đơn giản. Dịch vụ thông tin mà chủ yếu là dịch vụ viễn thông, dịch vụ tin học sẽ có kim ngạch buôn bán lớn nhất, vƣợt qua các dịch vụ truyền thông nhƣ dịch vụ vận tải, du lịch…Và sẽ trở thành những dịch vụ năng động nhất với quy mô trao đổi buôn bán và kim ngạch lớn nhất. Thứ ba, tự do hoá sẽ là xu thế chủ yếu trong sự phát triển của thƣơng mại dịch vụ trong tƣơng lai, thông qua việc ký kết hàng loạt các hiệp định tự do hoá thƣơng mại khu vực, đặc biệt là Hiệp định chung về Thƣơng mại Dịch vụ (GATS) của WTO.Quá trình này nhằm xóa bỏ những hạn chế về mở cửa thị trƣờng dịch vụ và đối xử bình đẳng giữa nhà cung cấp dịch vụ trong nƣớc, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài. Thứ tư, sự hội tụ của thƣơng mại dịch vụ và thƣơng mại hàng hoá trong hỗ trợ và phụ thuộc lẫn nhau ngày càng gia tăng. Việc trao đổi, mua bán hàng hoá vật chất sẽ kèm theo việc trao đổi, mua bán dịch vụ và thƣơng mại hàng hoá phải đi kèm với thƣơng mại dịch vụ mới có thể phát triển đƣợc. Ngƣợc lại, dịch vụ cũng có nhiều cơ hội đƣợc trao đổi rộng rãi cùng với các sản phẩm hàng hoá, do vậy cũng ngày càng phát triển. 1.2 Tổng quan về WTO và sự phát triển của thƣơng mại dịch vụ từ GATT (1947) đến WTO (1995) 1.2.1 Tổng quan về WTO Tổ chức Thƣơng mại thế giới - WTO là tổ chức quốc tế đặt trụ sở ở Geneva (Thụy sĩ). Tổ chức này đƣợc thành lập và hoạt động từ ngày 01/01/1995 với mục tiêu thiết lập và duy trì một nền thƣơng mại toàn cầu tự do, thuận lợi và minh bạch. Tổ chức này kế thừa và phát triển các quy định và thực tiễn thực thi Hiệp định chung về Thƣơng mại và Thuế quan - GATT 1947 và là kết quả trực tiếp của Vòng đàm phán Uruguay (bao trùm các lĩnh vực thƣơng mại hàng hóa, dịch vụ, sở hữu trí tuệ và đầu tƣ). Mục tiêu của WTO đƣợc nêu ra ở lời nói đầu của Hiệp định Marrakesh. Các mục tiêu đó kế thừa từ các mục tiêu do Hiệp định GATT nêu ra và đƣợc phát triển, bổ sung trong điều kiện mới của kinh tế và thƣơng mại thế giới. các mục tiêu đó là: phát triển sản xuất và thƣơng mại góp phần nâng cao mức sống của ngƣời dân của nƣớc thành GVHD: Dương Văn Học 10 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam viên, tạo công ăn, việc làm góp phần tăng thu nhập thực tế, cũng nhƣ nhu cầu thanh toán của dân cƣ, mở rộng sản xuất, thƣơng mại hàng hóa và dịch vụ, sử dụng có hiệu quả các nguồn lực của thế giới gắn liền với việc bảo đảm sự phát triển bền vững, bảo vệ và duy trì môi trƣờng. Xây dựng một cơ chế thƣơng mại đa phƣơng chặt chẽ, ổn định và khả thi. Thực thi các mục tiêu đó theo cách thức phù hợp với nhu cầu cũng nhƣ mối quan tâm của các thành viên có trình độ phát triển khác nhau, đặc biệt là nổ lực tích cực để đảm bảo rằng các thành viên đang và kém phát triển duy trì đƣợc tỷ lệ phần trăm tăng trƣởng trong thƣơng mại quốc tế. Để đạt đƣợc mục tiêu đó, WTO có nhiệm vụ đƣa ra khung thể chế chung nhằm điều chỉnh các quan hệ thƣơng mại giữa các nƣớc thành viên thông qua các hiệp định và các công cụ pháp lý có liên quan.19 Ngoài các nhiệm vụ đề ra để thực hiện thì WTO còn đảm nhận những chức năng quan trọng đƣợc nêu trong Điều III Hiệp định Marrakesh đó là: Quản lý, điều hành việc thực thi Hiệp định Marrakesh cũng nhƣ các Hiệp định Thƣơng mại đa phƣơng, đồng thời tạo khuôn khổ pháp lý cho việc quản lý và thực thi các hiệp định thƣơng mại nhiều bên; Tạo ra diễn đàn đàm phán giữa các thành viên về các mối quan hệ thƣơng mại đa phƣơng và tạo ra những khuôn khổ chung cho việc thực hiện các kết quả đàm phán đã đạt đƣợc; Điều hành thỏa thuận về các quy tắc và thủ tục giải quyết tranh chấp; Điều hành cơ chế rà soát chính sách thƣơng mại; Hợp tác với các tổ chức quốc tế khác biệt là Quỹ tiền tệ Quốc tế (IMF) và Ngân hàng Thế giới (WB) nhằm đạt tới sự phối hợp tốt nhất trong việc hoạch định chính sách kinh tế toàn cầu. Để hoạt động tốt thì WTO phải có một tổ chức cố định, một cơ chế vận hành vững vàng. Khác với các tổ chức quốc tế khác nhƣ IMF, WB đƣợc điều hành bởi các viên chức do các thành viên bổ nhiệm, WTO là tổ chức do các thành viên trực tiếp điều khiển. Tất cả các thành viên đều có thể tham gia vào các hội đồng, ủy ban của WTO, ngoại trừ các Ban Hội thẩm và Cơ quan Phúc thẩm thực hiện việc giải quyết các tranh chấp cụ thể. Hội nghị Bộ trưởng: Bao gồm các Bộ trƣởng Thƣơng mại – Kinh tế đại diện cho tất cả các nƣớc thành viên. Họp hai năm một lần để quyết định các vấn đề quan trọng của WTO; Đại hội đồng: Bao gồm đại diện tất cả các thành viên thực hiện chức năng của Hội nghị Bộ trƣởng trong khoảng giữa hai kỳ hội nghị của cơ quan này; Đại hội đồng cũng đóng vai trò là Cơ quan giải quyết tranh chấp (DSB) và Cơ quan rà soát các chính sách thƣơng mại; 19 Hiệp định Marrakesh 1994 về thành lập Tổ chức Thƣơng mại Thế giới, Điều II. GVHD: Dương Văn Học 11 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam Các Hội đồng Thƣơng mại hàng hóa, Thƣơng mại dịch vụ, các vấn đề sở hữu trí tuệ liên quan đến Thƣơng mại; Các Ủy ban, Nhóm công tác: Là các cơ quan đƣợc thành lập để hỗ trợ hoạt động của Đại hội đồng trong từng lĩnh vực. Tất cả các thành viên WTO đều có thể cử đại diện tham gia các cơ quan này; Ban thư ký: Bao gồm Tổng Giám đốc WTO, 03 Phó Tổng Giám đốc và các Vụ, Ban giúp việc, làm việc độc lập không phụ thuộc vào bất kỳ chính phủ nào. Sơ đồ cơ cấu tổ chức của WTO20: Hội nghị Bộ trƣởng DSB (Cơ quan Giải quyết tranh chấp Cơ quan tố tụng Đại hội đồng Ủy ban phát triển môi trƣờng ngân sách v.v… Hội đồng Hàng hóa Cơ quan rà soát chính sách Hội đồng Dịch vụ Ủy ban nông nghiệp, BT, AD,ROO,SG Hội đồng TRIPs Ủy ban Tài chính v.v… 1.2.2 Sự phát triển của thương mại dịch vụ từ GATT (1947) đến WTO (1995) Sau chiến tranh thế giới thứ II, GATT đƣợc ra đời điều tiết các hoạt động kinh tế quốc tế nhằm khôi phục lại sự phát triển kinh tế thƣơng mại thế giới. Ban đầu các nƣớc muốn thành lập một tổ chức cùng với Ngân hàng thế giới (WorldBank) và Quỹ tiền tệ Quốc tế (IMF) nhằm giải quyết vấn đề hợp tác kinh tế quốc tế, hình thành các 20 Norio Komuro, The WTO How are you?,Worldbank seminar Russian Academi of State Services, Moscow March/April 2005. GVHD: Dương Văn Học 12 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam nguyên tắc cho thƣơng mại quốc tế. Vì vậy, kế hoạch lúc đầu là thiết lập tổ chức thƣơng mại thế giới (ITO). Hiến chƣơng thành lập đƣợc thỏa thuận tại Hội nghị Liên Hợp Quốc tế tại Havana từ 11/1947 đến 24/3/1948 nhƣng tổ chức này đã không đƣợc thành lập. Tuy nhiên các nƣớc này cùng nhất trí chấp nhận ủng hộ một số quy định trong Hiến chƣơng của ITO. Kết quả là Hiệp định chung về Thuế quan và Thƣơng mại (GATT) ra đời, Hiệp định này bắt đầu có hiệu lực ngày 11/1/1948. Mặc dù GATT chỉ mang tính tạm thời nhƣng đây là công cụ duy nhất mang tính đa biên điều tiết thƣơng mại thế giới. Tất cả các bƣớc tiến lớn của thƣơng mại quốc tế đã diễn ra thông qua các cuộc đàm phán thƣơng mại đa biên, đƣợc gọi là “vòng đàm phán thƣơng mại”.21 Trong các vòng đàm phán thƣơng mại đầu tiên của GATT chủ yếu tập chung vào cắt giảm thuế quan. Cho đến hết vòng đàm phán Tokyo, GATT có phạm vi hoạt động hạn chế. GATT phải đối mặt với những khó khăn rất lớn: Thứ nhất, việc cắt giảm thuế quan xuống thấp cộng với tác động của suy thoái kinh tế dẫn đến việc Chính phủ các nƣớc điều chỉnh các hình thức bảo hộ đối với các lĩnh vực cạnh tranh với nƣớc ngoài để ổn định nền kinh tế của họ, dẫn đến độ tin cậy của GATT bị suy giảm. Thứ hai, thƣơng mại quốc tế phát triển nhanh, các ngành dịch vụ ngân hàng, bảo hiểm, vận tải, tƣ vấn…phát triển không ngừng, đầu tƣ quốc tế đang đƣợc mở rộng và trở thành lợi ích của nhiều nƣớc nhƣng thƣơng mại dịch vụ không đƣợc GATT điều chỉnh. Thứ ba, trong một số lĩnh vực thƣơng mại hàng hóa GATT cũng còn nhiều bất cập nhƣ tự do hóa hàng nông sản không thành công, trong lĩnh vực hàng dệt may các nƣớc cùng nhau miễn trừ nguyên tắc của GATT và đƣa ra một hiệp định mới là Hiệp định đa sợi. Thứ tư, GATT là một hiệp định nên việc tham gia không mang tính bắt buộc, không có một tổ chức cố định, nền tảng pháp lý chƣa vững chắc để đảm bảo thực thi 21 Các vòng đàm phán 1947 1949 1951 1956 1960 -1961 1964-1967 1973 - 1979 1986 - 1994 Geneva Annecy Torquay Geneva Geneva (Dilon) Geneva (Kenedy) Geneva (Tokyo) Geneva (Uruguay) GVHD: Dương Văn Học Thuế quan Thuế quan Thuế quan Thuế quan Thuế quan Thuế quan và các biện pháp chóng bán phá giá Thuế quan và các biện pháp phi thuế, các hiệp định khung Thuế quan và các biện pháp phi thuế, dịch vụ, sở hữu trí tuệ, giải quyết tranh chấp, nông nghiệp, WTO… 13 23 13 38 26 26 62 102 123 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam các quy định, các nguyên tắc chung của thƣơng mại quốc tế. Cơ quan giải quyết tranh chấp chƣa chặt chẽ, các tranh chấp thƣờng bị kéo dài. Đây là những nhân tố khiến cho các thành viên của GATT phải nổ lực nhằm củng cố và mở rộng hệ thống thƣơng mại đa biên. Những nỗ lực đó dẫn đến kết quả là vòng đàm phán Uruguay đƣợc diễn ra. Vòng đàm phán Uruguay kéo dài 7 năm rƣỡi, có 123 nƣớc tham dự . Đây thực sự là vòng đàm phán thƣơng mại lớn nhất từ trƣớc tới nay và cũng là cuộc đàm phán lớn nhất trong lịch sử22 đề cập đến việc thiết lập khuôn khổ cho tự do hoá về thƣơng mại dịch vụ, các biện pháp đầu tƣ và sở hữu trí tuệ. Khi vòng đàm phán kết thúc, tổ chức thƣơng mại WTO ra đời tháng 01/1995. Với việc sửa đổi Hiệp định về Thƣơng mại Hàng hoá (GATT) và bổ sung hai hiệp định mới: Hiệp định chung về Thƣơng mại Dịch vụ (GATS) và Hiệp định về các khía cạnh liên quan tới thƣơng mại của quyền sở hữu trí tuệ (TRIPS). Từ sự thành công của thƣơng mại hàng hoá trong khuôn khổ GATT, nên các nƣớc nhận thấy cần thiết phải có một quy chế mang tính toàn cầu để điều chỉnh thƣơng mại dịch vụ. Tuy nhiên, khi bắt đầu các cuộc đàm phán về thƣơng mại dịch vụ gặp phải những trở ngại. Đầu tiên là việc định nghĩa về “thƣơng mại dịch vụ”. Thêm vào đó, thƣơng mại dịch vụ từ trƣớc đó đã bị xem nhẹ và bị coi là phụ thuộc vào sản xuất và thƣơng mại hàng hoá. Nhiều dịch vụ đƣợc điều tiết rất chặt chẽ để bảo vệ ngƣời tiêu dùng và nền kinh tế trong nƣớc. Một số ngành dịch vụ lại thuộc độc quyền nhà nƣớc nhƣ vận tải, viễn thông, ngân hàng, bƣu chính, bảo hiểm…Do vậy một số nƣớc coi việc đề cập tới các quy định quốc gia về hạn chế thƣơng mại và tiến hành các cuộc đàm phán quốc tế là đe doạ chủ quyền quốc gia. Vào giữa những năm 1980, rất nhiều nƣớc phải đối mặt với những lo ngại về suy thoái toàn cầu, lạm phát kéo dài và nạn thất nghiệp gia tăng. Các nƣớc phải càng chú ý hơn về tầm quan trọng của thƣơng mại hàng hoá quốc tế. Đồng thời với sự tiến bộ vƣợt bật của ngành công nghệ đặc biệt là công nghệ thông tin đã thúc đẩy thƣơng mại hoá các hoạt động dịch vụ. Từ đó các nƣớc rút ra kết luận việc xoá bỏ các rào cản đối với thƣơng mại dịch vụ quốc tế và tạo cơ hội cho các nhà xuất khẩu dịch vụ đầu tƣ quốc tế sẽ tạo động lực xuất khẩu dịch vụ, hổ trợ phát triển và điều chỉnh cơ cấu kinh tế. Mục tiêu này cần thiết phải có một thoả thuận riêng biệt về thƣơng mại dịch vụ và hiệp định đó phải đề cập đến tất cả các biện pháp ảnh hƣởng đến thƣơng mại dịch vụ. Chính vì thế, khi bắt đầu vòng đàm phán Uruguay năm 1986, các nƣớc đã thống 22 Ủy ban quốc gia về hợp tác kinh tế quốc tế, Tìm hiểu tổ chức thương mại thế giới (WTO), NXB Hà Nội, 2006, tr 41. GVHD: Dương Văn Học 14 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam nhất đƣa thƣơng mại dịch vụ vào đàm phán và đặt ra mục tiêu xây dựng chế độ thƣơng mại tự do hơn cho thƣơng mại dịch vụ thông qua việc hình thành các quy định thƣơng mại. Kết quả là sự ra đời của Hiệp định chung về Thƣơng mại Dịch vụ (GATS). Đây là tập hợp đầu tiên các quy định đa phƣơng có hiệu lực thi hành bắt buộc điều chỉnh thƣơng mại dịch vụ quốc tế. Hiệp định đƣợc ký kết sau khi kết thúc vòng đàm phán Uruguay là hiệp định thuộc hệ thống WTO, bắt đầu có hiệu lực kể từ ngày 01/01/1995.23 (GATS là một trong 17 hiệp định của vòng đàm phán Uruguay). Tóm lại, GATS ra đời đã đáp ứng đƣợc yêu cầu của sự phát triển thƣơng mại quốc tế. Nó đã xây dựng nên những quy tắc đầu tiên về tự do thƣơng mại dịch vụ trong phạm vi toàn cầu. 1.3 Nội dung Hiệp định GATS trong WTO Hiệp định GATS gồm ba phần. Phần thứ nhất bao gồm Hiệp định chính với 29 điều khoản quy định các nguyên tắc, nghĩa vụ chung mà các thành viên phải áp dụng và tuân thủ. Phần thứ hai gồm một số phụ lục với các quy định riêng cho từng lĩnh vực đặc thù. Đó là các quy định về đi lại của các nhà cung cấp dịch vụ, dịch vụ vận chuyển đƣờng không, dịch vụ tài chính, dịch vụ vận tải hàng hải và dịch vụ viễn thông. Phần thứ ba gồm các cam kết riêng của những nƣớc tham gia Vòng đàm phán Uruguay nhằm tạo khả năng tiếp cận thị trƣờng của những nƣớc này. Ngoài ra, GATS đƣa ra một số quy định về những lĩnh vực mà các thành viên có thể tạm thời chƣa áp dụng MFN. Dƣới đây là một số nội dung chính của GATS. 1.3.1 Định nghĩa dịch vụ theo GATS GATS không điều chỉnh tất cả các loại hình dịch vụ. GATS loại trừ những loại hình “dịch vụ đƣợc cung cấp theo chức năng của các cơ quan Chính phủ”. Đó là loại hình dịch vụ không dựa trên cơ sở thƣơng mại hoặc không có sự cạnh tranh với một hay nhiều nhà cung cấp dịch vụ khác.24 Ví dụ nhƣ những dịch vụ do các cơ quan chữ thập đỏ hay cơ quan nhân đạo quốc tế cung cấp, GATS cũng không điều chỉnh các dịch vụ công cộng mà các cơ quan có thẩm quyền của Chính phủ độc quyền thực hiện trong khuôn khổ thực thi quyền lực nhà nƣớc của mình. Mục đích thƣơng mại ở đây chính là lợi ích mà khách hàng nhận đƣợc phù hợp với quy cách và giá cả do bên mua và bên bán thỏa thuận. 23 Ủy ban quốc gia về hợp tác kinh tế quốc tế, Tìm hiểu tổ chức thương mại thế giới (WTO), NXB Hà Nội, 2006, tr 41. 24 Hiệp định chung về Thƣơng mại Dịch vụ - GATS, Điều I, khoản 3. GVHD: Dương Văn Học 15 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam GATS không chú trọng đến việc định nghĩa về bản chất của dịch vụ mà có ý để các thành viên biết những hoạt động nhƣ thế nào thì sẽ đƣợc gọi là dịch vụ. Đồng thời, GATS cũng giới hạn những dịch vụ chịu sự điều chỉnh của nó. Để cụ thể các loại hình dịch vụ mà Hiệp định GATS điều chỉnh, WTO đƣa ra danh mục phân loại các dịch vụ theo ngành (Services Sectorial Classification List – GNS/W/120). Danh mục phân loại các dịch vụ này có ý nghĩa rất quan trọng trong việc hệ thống hóa các ngành dịch vụ theo một tiêu chuẩn thống nhất, từ đó giúp cho các quốc gia tiến hành đàm phán mở cửa thị trƣờng với tiêu chuẩn thống nhất đó là lộ trình, giải pháp phù hợp với thực tiển nƣớc mình. WTO chia các hoạt động dịch vụ thành 12 ngành lớn và 155 phân ngành. Bảng 2: Các ngành dịch vụ phân loại theo GATS STT Ngành dịch vụ 1 Dịch vụ kinh doanh 2 Dịch vụ thông tin Mô tả chung Bao gồm dịch vụ chuyên ngành, dịch vụ liên quan đến máy tính, dịch vụ nghiên cứu và triển khai, dịch vụ bất động sản, dịch vụ cho thuê không qua môi giới và dịch vụ kinh doanh khác. Bao gồm dịch vụ bƣu điện, đƣa thƣ, viễn thông, dịch vụ nghe nhìn và dịch vụ truyền thông khác. Dịch vụ xây dựng Bao gồm tổng công trình xây dựng nhà cao ốc, xây dựng cho các công trình dân sự, lắp đặt, lắp ráp, hoàn thiện và kết thúc công trình và các dịch vụ xây dựng và kỹ sƣ công trình khác. Dịch vụ phân phối Bao gồm dịch vụ đại lý hoa hồng, buôn bán, bán lẻ, nhƣợng quyền kinh doanh và các dịch vụ phân phối khác. 5 Dịch vụ giáo dục Bao gồm dịch vụ giáo dục tiểu học, trung học, đại học, giáo dục ngƣời lớn và các dịch vụ giáo dục khác. 6 Dịch vụ môi trƣờng Bao gồm dịch vụ cấp thoát nƣớc, thu gom rác, dịch vụ vệ sinh và các dịch vụ môi trƣờng khác. 3 4 7 Dịch vụ tài chính GVHD: Dương Văn Học Bao gồm tất cả các dịch vụ bảo hiểm và liên quan đến bảo hiểm, dịch vụ ngân hàng, tài chính khác 16 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam (không kể bảo hiểm) và các dịch vụ tài chính khác. 8 Dịch vụ y tế Bao gồm dịch vụ bệnh viện, dịch vụ y tế khác, dịch vụ xã hội và các dịch vụ khác. Bao gồm khách sạn và nhà hàng, đại lý lữ hành và 9 Dịch vụ du lịch 10 Dịch vụ văn hóa, giải trí và thể thao các dịch vụ hƣớng dẫn tour, hƣớng dẫn du lịch và các dịch vụ du lịch và lữ hành khác. Bao gồm dịch vụ giải trí, đại lý bán báo, thƣ viện, lƣu trữ, bảo tàng và các dịch vụ văn hóa khác và các dịch vụ văn hóa và giải trí khác. Bao gồm dịch vụ vận tải biển, đƣờng thủy nội địa, 11 Dịch vụ vận tải 12 Các dịch vụ khác đƣờng hàng không, vận tải vũ trụ, vận tải đƣờng sắt, đƣờng bộ, đƣờng ống dẫn, dịch vụ phụ trợ cho tất cả các loại vận tải, và các dịch vụ vận tải khác. 1.3.2 Các phương thức cung cấp dịch vụ Phƣơng thức cung cấp dịch vụ đƣợc xác định trên cơ sở nguồn gốc của nhà cung cấp dịch vụ và tiêu dùng dịch vụ và vị trí của nhà cung cấp lẫn ngƣời tiêu dùng khi dịch vụ đƣợc cung ứng. Có bốn phƣơng thức cung ứng dịch vụ: Phƣơng thức 1 - Cung cấp dịch vụ qua biên giới: Dịch vụ đƣợc cung cấp từ lãnh thổ của một nƣớc thành viên sang lãnh thổ của một nƣớc thành viên khác. Theo phƣơng thức này dịch vụ di chuyển qua biên giới độc lập với ngƣời tiêu thụ và ngƣời cung ứng dịch vụ nghĩa là chỉ có bản thân dịch vụ di chuyển qua biên giới mà không có sự di chuyển của ngƣời cung cấp dịch vụ, ví dụ nhƣ hoạt động chuyển tiền; Hoạt động tƣ vấn qua mail, điện thoại; Giáo dục từ xa…Nhà cung cấp không thiết lập bất cứ một hiện diện nào trên lãnh thổ của nƣớc thành viên. Phƣơng thức 2 - Tiêu dùng ngoài lãnh thổ: Theo phƣơng thức này ngƣời tiêu dùng dịch vụ của một thành viên (hoặc tài sản của họ) sẽ di chuyển ra khỏi nƣớc mình để sang lãnh thổ của nƣớc khác và tiêu dùng dịch vụ tại đó. Ví dụ nhƣ du học nƣớc ngoài, du lịch nƣớc ngoài…Việc di chuyển tài sản của ngƣời tiêu dùng cũng thuộc phƣơng thức này nhƣ gửi máy móc, thiết bị ra nƣớc ngoài để sửa chữa…chính là việc đã nhập khẩu dịch vụ từ nƣớc ngoài. GVHD: Dương Văn Học 17 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam Phƣơng thức 3 - Hiện diện thƣơng mại: Trong đó, ngƣời cung cấp dịch vụ di chuyển qua biên giới để thành lập hiện diện thƣơng mại của mình ở nƣớc ngoài nhằm tiến hành cung cấp dịch vụ ở nƣớc ngoài ví dụ nhƣ việc thành lập văn phòng đại diện, công ty liên doanh, công ty 100% vốn nƣớc ngoài, chi nhánh, công ty con,…Phƣơng thức này liên quan trực tiếp đến việc đầu tƣ tại thị trƣờng nƣớc khác để thiết lập công việc kinh doanh. Phƣơng thức 4 - Hiện diện thể nhân: Sự hiện diện của thể nhân một nƣớc thành viên trực tiếp cung cấp dịch vụ tại nƣớc thành viên khác. Phƣơng thức này chỉ áp dụng đối với những ngành mang tích độc lập nhƣ giáo dục, tƣ vấn…Ví dụ việc thuê chuyên gia ở nƣớc ngoài về Việt Nam giảng dạy, ca sĩ nƣớc ngoài vào Việt Nam biểu diễn… Nhƣ vậy việc phân ra bốn phƣơng thức cung ứng dịch vụ theo Hiệp định tạo điều kiện thuận lợi cho các nƣớc thành viên trong việc đƣa ra cam kết trong các Biểu cam kết cụ thể của riêng các thành viên đó. Mục đích của GATS là coi dịch vụ là đối tƣợng điều chỉnh và đƣợc đem ra trao đổi, mua bán nhằm thu lợi nhuận. Thực hiện 4 phƣơng thức cung cấp dịch vụ nói trên chính là mở cửa về thƣơng mại dịch vụ. Theo GATS, thƣơng mại dịch vụ không chỉ bao gồm việc cung cấp dịch vụ qua biên giới của quốc gia mà còn liên quan đến sự di chuyển nguồn vốn và lao động, bởi vì việc cung cấp dịch vụ cần có sự hiện diện của thể nhân ngƣời cung cấp hoặc của công ty cung cấp. Do vậy, việc một chi nhánh công ty bảo hiểm của nƣớc B có trụ sở ở nƣớc A bán bảo hiểm cho các công ty và cá nhân nƣớc A chính là việc xuất khẩu dịch vụ từ nƣớc B sang nƣớc A; những dịch vụ đƣợc cung cấp bởi cá nhân nƣớc B tại thị trƣờng nội địa của nƣớc A cũng đƣợc coi là một hoạt động xuất khẩu dịch vụ, mặc dù trong cả hai trƣờng hợp trên, ngƣời cung cấp và ngƣời tiêu dùng dịch vụ đều nằm trên lãnh thổ nƣớc A và không có sự dịch chuyển của bản thân dịch vụ qua biên giới quốc gia. Việc yêu cầu các nƣớc mở cửa thị trƣờng tạo điều kiện cho thƣơng mại dịch vụ thế giới phát triển thông qua 4 phƣơng thức cung cấp dịch vụ phù hợp với các nguyên tắc cơ bản của GATS sẽ có tác động đến sự thay đổi và phát triển của pháp luật của các thành viên. Ví dụ một quốc gia khi gia nhập Hiệp định GATS, sẽ phải xem xét và điều chỉnh không chỉ các chính sách và pháp luật trong lĩnh vực dịch vụ mà còn cả những quy định đối với hoạt động đầu tƣ nƣớc ngoài, công việc kinh doanh của công ty nƣớc ngoài hay của ngƣời nƣớc ngoài cung cấp dịch vụ trong lãnh thổ nƣớc mình. GVHD: Dương Văn Học 18 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam 1.3.3 Các nguyên tắc pháp lý cơ bản của GATS GATS tuân thủ các nguyên tắc truyền thống trong lĩnh vực thƣơng mại hàng hoá để điều chỉnh hoạt động thƣơng mại dịch vụ. Với mục đích thiết lập một khuôn khổ đa phƣơng cho hoạt động thƣơng mại dịch vụ nhằm mở rộng thƣơng mại trong lĩnh vực này trong điều kiện minh bạch và tự do hóa dần dần, GATS đƣa ra các nguyên tắc pháp lý mà các quốc gia thành viên phải tuân thủ khi tham gia. Mục tiêu của nguyên tắc này một mặt là thúc đẩy tự do hóa và mở rộng thị trƣờng về thƣơng mại dịch vụ, mặt khác là đảm bảo sự đối xử công bằng, thuận lợi cho mọi nhà đầu tƣ trong nƣớc và nƣớc ngoài. Đặc biệt là dành cho các nƣớc đang và kém phát triển những cơ hội tham gia vào thƣơng mại dịch vụ quốc tế. Các nguyên tắc cơ bản quy định trong GATS bao gồm: 1.3.3.1 Nguyên tắc tối huệ quốc25 Đối xử tối huệ quốc (Most Favoured nation – MFN), là nguyên tắc cơ bản của thƣơng mại quốc tế. Nguyên tắc này quy định chính phủ của nƣớc thành viên không đƣợc phép có sự phân biệt đối xử giữa các dịch vụ hoặc các nhà cung cấp dịch vụ của các thành viên khác trong WTO, phải dành cho họ sự ƣu đãi và cơ hội đồng đều. Điều II của Hiệp định GATS quy định “Đối với bất kỳ biện pháp nào thuộc phạm vi hiệp định này, mỗi nƣớc thành viên phải ngay lập tức và không điều kiện dành cho dịch vụ và các nhà cung cấp dịch vụ của bất kỳ nƣớc thành viên nào khác, sự đối xử không kém thuận lợi hơn sự đối xử mà thành viên đó dành cho dịch vụ và các nhà cung cấp dịch vụ tƣơng tự của bất kỳ nƣớc nào khác”. Nghĩa vụ này áp dụng đối với tất cả các biện pháp ảnh hƣởng đến thƣơng mại dịch vụ ở tất cả các ngành cho dù có cam kết cụ thể hay chƣa. Tuy nhiên, khi áp dụng nguyên tắc tối huệ quốc trong thƣơng mại dịch vụ có vấn đề thực tiễn phát sinh là: Khi GATS bắt đầu có hiệu lực thì một số thành viên đã có những hiệp định song phƣơng hoặc hiệp định khu vực, theo đó các bên đã dành cho nhau chế độ ƣu đãi khá rộng về lĩnh vực dịch vụ. Các nƣớc này cho rằng không thể ngay một lúc xóa bỏ các hiệp định song phƣơng hoặc hiệp định khu vực hoặc đem những ƣu đãi đặc biệt này để áp dụng cho các thành viên khác. Vì vậy các thành viên của GATS đã nhất trí đi đến thỏa thuận chung là các nƣớc có thể tiếp tục duy trì những ƣu đãi ngoại lệ với một số nƣớc và với một số hình thức dịch vụ. Các thành viên phải quy định rõ trong Danh mục miễn trừ đối xử tối huệ quốc những biện pháp đƣợc miễn trừ và thời hạn miễn trừ bên cạnh những cam kết khác. 25 Hiệp định chung về Thƣơng mại Dịch vụ - GATS, Điều II. GVHD: Dương Văn Học 19 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam Bên cạnh đó, GATS còn cho phép các thành viên dành điều kiện thuận lợi hơn cho các nƣớc lân cận nhằm thúc đẩy trao đổi, cung cấp và tiêu thụ dịch vụ. Các thành viên có chung đƣờng biên giới có thể dành những ƣu đãi cho nhau mà không phụ thuộc vào nghĩa vụ thực hiện đối xử tối huệ quốc đã cam kết trong Danh mục cam kết cụ thể. 1.3.3.2 Nguyên tắc đối xử quốc gia26 và tiếp cận thị trường27 Nguyên tắc đối xử quốc gia (Nationat Treament – NT), cũng nhƣ nguyên tắc tối huệ quốc, đƣợc xây dựng trên nền tảng của nguyên tắc không phân biệt đối xử. Theo nguyên tắc của GATS nguyên tắc tối huệ quốc đƣợc áp dụng ngay lập tức, vô điều kiện và mọi thành viên WTO phải chấp nhận nhƣng có ngoại lệ. Còn đối với nguyên tắc đối xử quốc gia thì đó không phải là nghĩa vụ chung mà là nghĩa vụ có điều kiện và đƣợc đàm phán trong quá trình gia nhập. Kết quả đàm phán về mở cửa thị trƣờng và đối xử quốc gia đƣợc ghi nhận trong danh mục cam kết cụ thể. Theo đó Điều XVII quy định “mỗi thành viên phải dành cho dịch vụ và ngƣời cung cấp dịch vụ của bất kỳ nƣớc thành viên nào khác sự đãi ngộ không kém thuận lợi hơn sự đãi ngộ mà thành viên đó đã, đang và sẽ dành cho dịch vụ và ngƣời cung cấp dịch vụ của nƣớc mình”. Sự đối xử không thoả mãn yêu cầu của nguyên tắc đối xử quốc gia là sự đối xử làm cho điều kiện cạnh tranh có lợi hơn cho dịch vụ hay ngƣời cung cấp dịch vụ trong nƣớc so với dịch vụ hay ngƣời cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài. Mục đích của GATS là nhằm dỡ bỏ những hạn chế và phân biệt đối xử đối với ngƣời cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài, tạo điều kiện cho họ tiếp cận thị trƣờng trong nƣớc. Do đó, mức độ cam kết thực hiện nguyên tắc đối xử quốc gia của một nƣớc thể hiện mức độ mở cửa thị trƣờng dịch vụ của bản thân nƣớc đó. Để đảm bảo cho ngƣời cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc hƣởng những điều kiện về cạnh tranh tƣơng đƣơng với ngƣời cung cấp dịch vụ trong nƣớc, GATS quy định các thành viên phải loại bỏ 6 hạn chế sau đây trong những lĩnh vực có cam kết mở cửa thị trƣờng dù là ở quy mô vùng hay trên toàn lãnh thổ:28 Một là, các hạn chế về số lƣợng ngƣời cung cấp dịch vụ dƣới hình thức hạn ngạch, độc quyền, toàn quyền cung cấp dịch vụ hoặc yêu cầu đáp ứng nhu cầu kinh tế. Hai là, hạn chế về tổng giá trị các giao dịch dịch vụ hoặc tài sản dƣới hình thức hạn ngạch hoặc yêu cầu đáp ứng nhu cầu kinh tế. 26 Hiệp định chung về Thƣơng mại Dịch vụ - GATS, Điều XVII. Hiệp định chung về Thƣơng mại Dịch vụ - GATS, Điều XVI. 28 Hiệp định chung về Thƣơng mại Dịch vụ - GATS, Điều XVI, khoản 2. 27 GVHD: Dương Văn Học 20 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam Ba là, hạn chế số lƣợng các hoạt động dịch vụ hoặc số lƣợng dịch vụ đầu ra tính theo số lƣợng đơn vị dƣới hình thức hạn ngạch hoặc yêu cầu đáp ứng nhu cầu kinh tế. Bốn là, hạn chế số lƣợng thể nhân có thể đƣợc tuyển dụng trong một lĩnh vực dịch vụ cụ thể hoặc một ngƣời cung cấp dịch vụ đƣợc phép tuyển dụng cần thiết hoặc trực tiếp liên quan đến việc cung cấp một dịch vụ cụ thể dƣới hình thức hạn ngạch hoặc yêu cầu đáp ứng nhu cầu kinh tế. Năm là, các biện pháp hạn chế hoặc yêu cầu các hình thức pháp nhân cụ thể hoặc liên doanh thông qua đó ngƣời cung cấp dịch vụ có thể cung cấp dịch vụ. Sáu là, hạn chế về tỷ lệ vốn góp của bên nƣớc ngoài bằng việc quy định giới hạn phần trăm tối đa cổ phần của bên nƣớc ngoài hoặc tổng giá trị đầu tƣ nƣớc ngoài tính đơn hoặc tính gộp. Đãi ngộ quốc gia trong dịch vụ có vai trò quan trọng hơn so với trong hàng hoá vì đãi ngộ quốc gia đối với hàng hoá là giảm thuế, cấm hạn chế về số lƣợng nhập khẩu…và thƣơng mại hàng hoá có xu hƣớng bị hạn chế tại biên giới trong khi đó thƣơng mại dịch vụ phụ thuộc nhiều vào các quy định trong nƣớc có tác động tới việc cung cấp dịch vụ tại thị trƣờng trong nƣớc. 1.3.3.3 Nguyên tắc minh bạch hóa hệ thống chính sách29 Minh bạch hóa chính sách là nguyên tắc cốt yếu để tiến tới tự do hoá đa phƣơng. Do vậy, GATS quy định rất rõ ràng về nghĩa vụ minh bạch các chính sách. Theo nguyên tắc này tính minh bạch thể hiện ở việc đáp ứng các yêu cầu sau đây: Về văn bản pháp lý, tất cả các quy định, văn bản pháp lý liên quan, Các hiệp định quốc tế có liên quan hoặc tác động đến thƣơng mại dịch vụ mà các thành viên tham gia phải đƣợc công bố, ấn hành một cách công khai và rộng rãi. Về nghĩa vụ của các thành viên, mọi thành viên phải có nghĩa vụ đáp ứng đầy đủ các yêu cầu của bất kỳ thành viên nào khác về những thông tin cụ thể liên quan đến việc áp dụng các quy định nêu trên. Các thành viên phải lập ít nhất một cơ quan chuyên trách cung cấp thông tin này cho các thành viên khác khi họ yêu cầu; Tất cả các thành viên phải có nghĩa vụ thông báo khẩn trƣơng và ít nhất mỗi năm một lần cho Hội đồng Thƣơng mại Dịch vụ của WTO về việc ban hành hoặc bất kỳ sửa đổi nào trong các luật, quy chế hoặc hƣớng dẫn hành chính có tác động cơ bản đến thƣơng mại dịch vụ thuộc các cam kết cụ thể theo hiệp định này; Các thành viên không đƣợc phép áp dụng những yêu cầu về chuyên môn, yêu cầu về chất lƣợng dịch vụ, yêu cầu về giấy phép cũng nhƣ các tiêu chuẩn kỹ thuật quá cao mà trong chừng mực nào đó có 29 Hiệp định chung về Thƣơng mại Dịch vụ - GATS, Điều III. GVHD: Dương Văn Học 21 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam thể vô hiệu hóa về mặt pháp lý hoặc làm nguy hại đến việc thực hiện các cam kết cụ thể. Về quy định trong Hiệp định, Hiệp định không yêu cầu các thành viên phải cung cấp các thông tin bí mật là những thông tin nếu bị tiết lộ có thể sẽ gây ra những khó khăn cho việc thi hành pháp luật hoặc sẽ mâu thuẩn với lợi ích công cộng, hoặc sẽ làm phƣơng hại đến quyền lợi thƣơng mại hợp pháp của một doanh nghiệp cụ thể dù là doanh nghiệp nhà nƣớc hay tƣ nhân. Ngoài ra, khi Chính phủ nƣớc thành viên đƣa ra những quyết định hành chính có nguy cơ ảnh hƣởng tới thƣơng mại dịch vụ, họ cũng phải thiết lập những công cụ mang tính khách quan để rà soát các quyết định này nhƣ trọng tài, tòa án nhằm đảm bảo chúng không bóp méo quá đáng các điều kiện cạnh tranh công bằng của thị trƣờng dịch vụ nội địa. 1.3.3.4 Nguyên tắc công nhận lẫn nhau30 Mục đích của nguyên tắc công nhận lẫn nhau là nhằm xoá bỏ sự phân biệt đối xử trên thực tế đối với các dịch vụ và ngƣời cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài. Hiệp định khuyến khích các thành viên công nhận lẫn nhau trong các thủ tục của nhau liên quan đến giáo dục, đào tạo, kinh nghiệm, cấp giấy phép và các thủ tục khác cần phải có trong việc thực hiện các yêu cầu, điều kiện cần thiết cho phép nhà cung ứng dịch vụ hoạt động trên thị trƣờng nhƣ khuyến khích công nhận bằng đại học, chứng chỉ luật sƣ… Hiệp định quy định các nƣớc thành viên phải tạo ra các cơ hội ngang bằng về việc đàm phán gia nhập đối với bất cứ một nƣớc thành viên nào có quan tâm về các thoả thuận hoặc hiệp định công nhận mà nƣớc thành viên đó đã thoả thuận hoặc ký kết với một nƣớc thành viên khác. Các thoả thuận này phải mang tính không phân biệt đối xử. GATS khuyến khích các thành viên tuân thủ các chuẩn mực đã đƣợc các tổ chức quốc tế chuyên môn thừa nhận, và việc công nhận lẫn nhau phải dựa trên những tiêu chí đã đƣợc chấp thuận rộng rãi ở phạm vi quốc tế. Các thành viên nên phối hợp chặt chẽ với các tổ chức chính phủ và phi chính phủ quốc tế có thẩm quyền nhằm xây dựng và thông qua các chuẩn mực quốc tế chung cho sự công nhận lẫn nhau và thực hiện các hoạt động chuyên môn thích hợp cần thiết có liên quan đến các dịch vụ. 1.3.3.5 Nguyên tắc tự do hóa từng bước thương mại dịch vụ31 Việc thừa nhận nguyên tắc tự do hóa từng bƣớc trong GATS là kết quả đấu tranh 30 31 Hiệp định chung về Thƣơng mại Dịch vụ - GATS, Điều VII. Hiệp định chung về Thƣơng mại Dịch vụ - GATS, Điều V. GVHD: Dương Văn Học 22 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam của các nƣớc đang phát triển trong đàm phán về thƣơng mại dịch vụ tại Vòng đàm phán Uruguay. Cở sở của nguyên tắc này chính là sự không đồng nhất về điều kiện kinh tế, chính trị, xã hội của các quốc gia. Hơn nữa, khoảng cách về trình độ phát triển, xét cả tổng thể nền kinh tế cũng nhƣ từng lĩnh vực dịch vụ cụ thể, giữa các nƣớc phát triển và đang phát triển là rất lớn. Vì vậy, quá trình tự do hóa thƣơng mại dịch vụ phải tiến hành từng bƣớc phù hợp với thực tiễn phát triển của mỗi quốc gia. Các nƣớc đang phát triển chiếm khoảng 4/5 số thành viên của WTO, tuy vậy tổng giá trị giao dịch thƣơng mại dịch vụ của các nƣớc này còn rất thấp. Hiện nay các nƣớc đang phát triển đều dành sự quan tâm đến việc phát triển thƣơng mại dịch vụ. Các quy định của GATS tạo điều kiện cho các nƣớc đang phát triển ở 2 điểm sau: - Từng bƣớc tự do hóa thị trƣờng phù hợp với trình độ phát triển và mục tiêu của chính sách quốc gia của các thành viên đang phát triển. Các nƣớc đang phát triển không phải mở cửa thị trƣờng nhanh chóng và ở nhiều lĩnh vực dịch vụ nhƣ các nƣớc phát triển. Các nƣớc này có thể mở rộng việc tiếp cận thị trƣờng một cách dần dần, để phù hợp với tình hình phát triển và có thể quy định các điều kiện đi kèm khi mở cửa thị trƣờng cho ngƣời cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài. - Tăng cƣờng sự tham gia của các nƣớc đang phát triển vào thƣơng mại dịch vụ. Những cam kết của các nƣớc đang phát triển phải đƣợc thiết lập nhằm tăng cƣờng khả năng cạnh tranh của các lĩnh vực dịch vụ tại thị trƣờng trong nƣớc, tăng cƣờng khả năng cung cấp các dịch vụ ở thị trƣờng nƣớc ngoài thông qua việc tiếp cận công nghệ mới, nâng cao khả năng tiếp cận các kênh phân phối, hệ thống thông tin ở nƣớc ngoài, đặc biệt là tiếp cận thị trƣờng trong các lĩnh vực cũng nhƣ phƣơng thức cung cấp gắn liền với mối quan tâm xuất khẩu của họ. Tiến trình tự do hóa từng bƣớc đƣợc đẩy mạnh thông qua từng vòng đàm phán, song phƣơng và đa phƣơng theo hƣớng tăng mức độ chung của các cam kết cụ thể đƣợc các thành viên đƣa ra theo quy định của GATS. Các thành viên sẽ tiến hành những vòng đàm phán liên tiếp nhằm đạt đƣợc mức độ tự do hóa ngày càng cao hơn. Các cuộc đàm phán đó sẽ hƣớng tới việc giảm hoặc triệt tiêu các tác động có hại đối với thƣơng mại dịch vụ quốc tế. Tiến trình đó đƣợc tiến hành nhằm tăng lợi ích của tất cả các bên tham gia trên cơ sở cùng có lợi và đảm bảo cân bằng tổng thể giữa quyền lợi và nghĩa vụ. 1.3.3.6 Nguyên tắc liên quan đến các quy tắc trong nước32 GATS công nhận chủ quyền của nƣớc thành viên trong việc đƣa ra các quy định 32 Hiệp định chung về Thƣơng mại Dịch vụ - GATS, Điều VI. GVHD: Dương Văn Học 23 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam điều chỉnh các lĩnh vực dịch vụ trong nƣớc và cố gắng thúc đẩy các thành viên minh bạch các quy định, chính sách của mình. Bao gồm các loại nghĩa vụ sau: Một số nghĩa vụ phải đƣợc áp dụng chung cho mọi ngành dịch vụ mà không cần xem xét đến lĩnh vực dịch vụ đó có nằm trong danh mục cam kết hay không. Ví dụ mỗi thành viên phải duy trì hoặc thành lập các tòa án tƣ pháp, trọng tài hoặc tòa án hành chính hoặc thủ tục để xem xét nhanh chóng và đƣa ra các biện pháp khắc phục đối với các quyết định hành chính có tác động đến thƣơng mại dịch vụ theo yêu cầu của nhà cung cấp. Một số nghĩa vụ khác thì chỉ áp dụng trong những lĩnh vực dịch vụ mà thành viên đó đã cam kết. Ví dụ trong những lĩnh vực có các cam kết cụ thể liên quan đến dịch vụ nghề nghiệp, mỗi thành viên phải quy định những thủ tục phù hợp để kiểm tra năng lực chuyên môn của ngƣời cung cấp dịch vụ chuyên nghiệp của các thành viên khác. GATS cũng kêu gọi các thành viên tiến hành đàm phán để giảm bớt các quy định về chứng nhận, giấy phép và tiêu chuẩn kỹ thuật gây cản trở thƣơng mại dịch vụ. Điều khoản quy định trong nƣớc phải đảm bảo các nguyên tắc chung là những biện pháp nội bộ phải đƣợc quản lý một cách khách quan, hợp lý và không thiên vị. Những nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài có thể phản đối các quyết định hành chính trƣớc tòa án và phải đƣợc thông báo về kết quả của việc xem xét các yêu cầu của họ. Các thành viên phải đảm bảo rằng các thủ tục và việc xem xét các yêu cầu thực tế phải đƣợc tiến hành một cách khách quan và bình đẳng. Yêu cầu xin đƣợc cung cấp dịch vụ phải đƣợc giải quyết trong một thời hạn hợp lý. Đây là nghĩa vụ chung đƣợc áp dụng cho tất cả các lĩnh vực dịch vụ mà không cần xem xét đến lĩnh vực dịch vụ đó có nằm trong Danh mục cam kết hay không. Trong các lĩnh vực thuộc Danh mục cam kết, GATS yêu cầu các thành viên phải đảm bảo rằng các biện pháp liên quan đến yêu cầu chất lƣợng, chuẩn mực kỹ thuật và vấn đề cấp giấy phép không đƣợc trở thành những rào cản đối với thƣơng mại dịch vụ. 1.3.3.7 Nguyên tắc liên quan đến vấn đề độc quyền và đặc quyền cung cấp dịch vụ33 Theo quy định tại Điều VIII của GATS, các nƣớc thành viên có thể cho một số ngành dịch vụ đƣợc hƣởng độc quyền và đặc quyền. Điều này là hoàn toàn hợp pháp và Hiệp định không ngăn cản việc duy trì hình thức độc quyền nhƣ vậy nhƣng yêu cầu các nƣớc thành viên phải đảm bảo rằng hoạt động của ngƣời cung cấp dịch vụ độc quyền phải phù hợp với các nghĩa vụ chung và nghĩa vụ đã cam kết của nƣớc thành viên đó. 33 Hiệp định chung về Thƣơng mại Dịch vụ - GATS, Điều VIII. GVHD: Dương Văn Học 24 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam Về vấn đề độc quyền và đặc quyền này trong một số lĩnh vực dịch vụ tồn tại hiện tƣợng độc quyền tự nhiên, ví dụ lĩnh vực thông tin viễn thông, trong lĩnh vực này thƣờng tồn tại một công ty viễn thông lớn (thƣờng là do nhà nƣớc đầu tƣ vốn và quản lý) chiếm vị trí độc quyền trong việc cung cấp các dịch vụ cở sở về viễn thông nhƣ cung cấp đƣờng dây... Sự độc quyền này đƣợc hình thành một cách tự nhiên do không có nhà đầu tƣ tƣ nhân nào có khả năng về vốn đủ lớn để đầu tƣ xây dựng một đƣờng dây điện thoại thứ hai và nếu có thì việc xây dựng một đƣờng dây thứ hai nhƣ vậy không đem lại hiệu quả kinh tế bằng việc thuê đƣờng dây đã có của công ty độc quyền nói trên. Trong trƣờng hợp nhƣ vậy GATS cho phép tồn tại sự độc quyền và đặc quyền cung cấp dịch vụ. Tuy vậy một thành viên cho phép độc quyền và đặc quyền trong lãnh thổ của mình đối với một ngành dịch vụ nào đó thì việc cho phép nhƣ vậy cũng phải tuân thủ theo nguyên tắc tối huệ quốc. Nghĩa là khi công ty có độc quyền cho phép những ngƣời của một thành viên sử dụng mạng thông tin viễn thông của mình để cung cấp các dịch vụ có liên quan thì cũng phải cho những ngƣời cung cấp dịch vụ của các thành viên khác đƣợc sử dụng mạng thông tin viễn thông. Song song đó, nguyên tắc đối xử quốc gia cũng đƣợc áp dụng trong trƣờng hợp này. Các thành viên cũng có nghĩa vụ cung cấp cho các thành viên khác theo yêu cầu của họ những thông tin liên quan đến cách thức và cấu trúc của độc quyền cung cấp một loại dịch vụ đƣợc phép hoạt động trên lãnh thổ của mình 1.3.3.8 Nguyên tắc đối xử đặc biệt và khác biệt dành cho các thành viên đang phát triển và/hoặc đang trong quá trình chuyển đổi34 Trƣớc WTO, GATT đã có những ƣu đãi nhất định dành cho các thành viên đang phát triển thông qua các quy định đối xử đặc biệt và khác biệt. Tuy nhiên đến khi WTO ra đời thì các quy định này mới đƣợc khẳng định là nguyên tắc cơ bản điều chỉnh hệ thống thƣơng mại quốc tế. Nguyên tắc này không chỉ kế thừa những quy định ƣu đãi của GATT về thƣơng mại hàng hoá dành cho các nƣớc đang phát triển mà còn mở rộng áp dụng cho thƣơng mại dịch vụ. Đây là thành quả đấu tranh liên tục của các nƣớc đang phát triển qua những vòng đàm phán, đặc biệt là vòng đàm phán Uruguay. Một trong những nguyên tắc trong quan hệ quốc tế nói chung và thƣơng mại dịch vụ nói riêng là bình đẳng và cùng có lợi. Tuy nhiên, trên thực tế ƣu thế thuộc về những nƣớc công nghiệp phát triển với tiềm năng lớn về công nghệ, tài chính. Trong khi đó, bất lợi thuộc về các nƣớc đang phát triển do khoảng cách lớn về trình độ phát triển công nghệ và khả năng hạn hẹp về tài chính. Vì vậy nguyên tắc bình đẳng không phân 34 Hiệp định chung về Thƣơng mại Dịch vụ - GATS, Điều IV. GVHD: Dương Văn Học 25 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam biệt đối xử trong thƣơng mại dịch vụ chỉ có ý nghĩa đối với các nƣớc đang phát triển khi họ đƣợc hƣởng những ƣu đãi nhất định so với các nƣớc phát triển. Theo quy định của GATS nguyên tắc đối xử đặc biệt và khác biệt dành cho các thành viên đang phát triển thể hiện những nội dung sau: - Những cam kết cụ thể đạt đƣợc thông qua đàm phán phải đảm bảo các nƣớc thành viên đang phát triển có thể tăng cƣờng đƣợc năng lực cạnh tranh các ngành dịch vụ của mình. Các nƣớc phát triển phải tạo điều kiện nâng cao khả năng tiếp cận các kênh phân phối và hệ thống thông tin cho các nƣớc đang phát triển. Đồng thời mở cửa thị trƣờng trong các lĩnh vực và phƣơng thức cung cấp gắn liền với mối quan tâm xuất khẩu của các thành viên đang phát triển. - Về đàm phán mở cửa thị trƣờng dịch vụ các nƣớc phát triển phải áp dụng phƣơng pháp chọn – bỏ (không mở cửa lĩnh vực nào thì liệt kê trong danh mục cam kết cụ thể và những lĩnh vực còn lại đều phải mở cửa), nhƣng các nƣớc đang phát triển đƣợc áp dụng phƣơng pháp “chọn – cho” (mở cửa lĩnh vực nào thì liệt kê lĩnh vực đó trong Danh mục cam kết cụ thể các lĩnh vực không liệt kê là những lĩnh vực không cam kết). Các nƣớc đang phát triển đƣợc hƣởng sự linh hoạt trong việc mở cửa thị trƣờng với ít lĩnh vực hơn và tự do hoá loại hình giao dịch dịch vụ ít hơn. Tuy nhiên, việc chọn lĩnh vực dịch vụ để cam kết không đƣợc tuỳ ý mà phải thông qua đàm phán. - Trong vòng 2 năm kể từ ngày WTO có hiệu lực các thành viên phát triển và các thành viên khác tuỳ theo khả năng sẽ lập những điểm liên lạc tạo điều kiện thuận lợi cho nhà cung cấp dịch vụ của các thành viên đang phát triển tiếp cận thông tin liên quan đến thị trƣờng của các nƣớc đó các khía cạnh thƣơng mại và kỹ thuật của việc cung cấp dịch vụ, đăng ký, công nhận và tiếp thu các tiêu chuẩn chuyên môn, sẵn sàng cung cấp công nghệ dịch vụ. Sự ƣu đãi dành cho các nƣớc đang phát triển thể hiện sự tiến bộ nhƣng chỉ mang tính định hƣớng thiếu tính cụ thể và khả thi. Ví dụ Điều XIX của GATS quy định: “dành sự linh hoạt thích đáng cho các thành viên đang phát triển trong việc mở cửa thị trƣờng với ít lĩnh vực hơn, tự do hoá ít loại hình giao dịch hơn…” Những ƣu đãi nhìn chung chƣa phản ánh đúng khoảng cách lớn về trình độ phát triển giữa các thành viên phát triển và đang phát triển.35 Ví dụ dịch vụ viễn thông cơ bản cho phép các nƣớc có thu nhập thấp kéo dài thêm 6 năm so với các nƣớc phát triển trong việc mở cửa thị trƣờng dịch vụ viễn thông, nhƣng thực tế các nƣớc đó lạc hậu hơn các nƣớc phát triển trong lĩnh vực này từ 20 đến 30 năm. 35 Trần Minh Tâm, Nguyên tắc gats, Truyện cộng đồng, http://www.wattpad.com/5970040-ngtac-gats/page/4 [ngày truy cập 22-5-2014] GVHD: Dương Văn Học 26 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam 1.3.4 Các ngoại lệ trong GATS Để đảm bảo việc thực hiện hiệp định của các thành viên GATS cũng áp dụng một số ngoại lệ. Cụ thể nhƣ sau: Ngoại lệ tối huệ quốc, theo khoản 2 Điều II quy định: Có thể duy trì biện pháp không phù hợp với yêu cầu đối xử tối huệ quốc, với điều kiện là biện pháp đó phải đƣợc liệt kê và đáp ứng các điều kiện của phụ lục về các ngoại lệ đối với Điều II, mọi thành viên của GATS không phụ thuộc vào các danh mục cam kết cụ thể, đều phải dành đối xử tối huệ quốc vô điều kiện cho mọi lĩnh vực dịch vụ, trừ những ngoại lệ đã được đưa vào Danh mục cam kết. Điều này có nghĩa là GATS cho phép các thành viên của mình đƣợc duy trì những ngoại lệ về tối huệ quốc tức là đƣợc dành cho một số thành viên khác những ƣu đãi về dịch vụ lớn hơn, nhiều hơn những ƣu đãi dành cho các thành viên còn lại. Những ngoại lệ này phải đƣa ra trƣớc khi WTO có hiệu lực và đƣợc tồn tại không quá 10 năm, phải đƣợc rà soát trong quá trình thực hiện. Các ngoại lệ này phải đƣợc cụ thể hóa và công bố trƣớc khi vòng đàm phán Uruguay kết thúc. Những ngoại lệ đƣa ra sau khi WTO có hiệu lực phải đƣợc 3/4 số thành viên đồng ý. Những ngoại lệ kéo dài hơn 5 năm sẽ đƣợc Hội đồng Thƣơng mại Dịch vụ rà soát. Ngoại lệ về an ninh quốc gia, các thành viên đƣợc quyền không cung cấp thông tin bí mật nếu việc tiết lộ thông tin đó có thể gây cản trở đến việc thi hành pháp luật, trái với lợi ích công cộng hoặc làm phƣơng hại đến quyền lợi hợp pháp của một doanh nghiệp.36 Các thành viên có thể thông qua hoặc thực thi các biện pháp cần thiết nhƣng phải đảm bảo tính công bằng và không phân biệt đối xử để bảo vệ lợi ích công cộng, bảo vệ cuộc sống, sức khỏe con ngƣời, động thực vật, đảm bảo việc tuân thủ pháp luật hoặc quy định không trái với các quy định trong Hiệp định này. Và các thành viên không có nghĩa vụ cung cấp thông tin trái với lợi ích an ninh thiết yếu của mình, đƣợc phép thực hiện bất kỳ hành động nào để thực thi nghĩa vụ theo Hiến chƣơng liên hiệp Quốc về giữ gìn hòa bình và an ninh quốc tế. Ngoại lệ về cán cân thanh toán, GATS thừa nhận việc tự do hóa trong các giao dịch kinh tế, khi một nƣớc đã có cam kết mở cửa thị trƣờng cho cạnh tranh nƣớc ngoài thì thông thƣờng không đƣợc áp dụng những hạn chế đối với việc chuyển tiền thanh toán ra nƣớc ngoài cho các dịch vụ. Tuy nhiên, một nƣớc có thể áp dụng các hạn chế khi gặp khó khăn về cán cân thanh toán, trong trƣờng hợp này thì các hạn chế chỉ có thể đƣợc áp dụng tạm thời và phải tuân thủ những hạn chế và các điều kiện khác. 36 Hiệp định chung về Thƣơng mại Dịch vụ - GATS, Điều III bis. GVHD: Dương Văn Học 27 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam 1.4 Các phụ lục trong GATS 1.4.1 Phụ lục về di chuyển thể nhân Phụ lục này cho phép các thành viên đàm phán các cam kết cụ thể về việc di chuyển của các thể nhân cung cấp dịch vụ theo hiệp định này. Phụ lục này liên quan đến kết quả đàm phán về quyền của các cá nhân đƣợc tạm thời lƣu trú tại một nƣớc để cung ứng một dịch vụ. Phụ lục quy định rằng thể nhân thuộc phạm vi điều chỉnh của một cam kết cụ thể sẽ đƣợc cung cấp dịch vụ phù hợp với các điều khoản của cam kết đó. Tuy nhiên, Hiệp định này sẽ không áp dụng cho những ngƣời đang tìm kiếm việc làm thƣờng xuyên cũng nhƣ không đƣợc dùng nhƣ một điều kiện đã đƣợc đáp ứng để xin quy chế công dân, các biện pháp tác động đến việc làm, cƣ trú hoặc việc làm trên cơ sở thƣờng xuyên. 1.4.2 Phụ lục về dịch vụ tài chính Phụ lục về dịch vụ tài chính chủ yếu là ngành ngân hàng và bảo hiểm. Sự bất ổn của hệ thống ngân hàng có thể làm phƣơng hại đến toàn bộ nền kinh tế. Theo phụ lục này thì các Chính phủ có toàn quyền áp dụng các biện pháp phòng ngừa để bảo vệ các nhà đầu tƣ, ngƣời gửi tiền và ngƣời nắm giữ hộp đồng bảo hiểm để đảm bảo tính thống nhất và ổn định của hệ thống tài chính. Hiệp định không áp dụng đối với các dịch vụ đƣợc cung cấp nhằm thực thi quyền lực của chính phủ đối với hệ thống tài chính. Ví dụ nhƣ các dịch vụ do ngân hàng trung ƣơng cung cấp, các bên tham gia đƣợc phép lựa chọn thực hiện các cam kết về dịch vụ tài chính theo một phƣơng pháp mới. Các vấn đề về mở cửa thị trƣờng quy định cụ thể hơn về quyền độc quyền, thƣơng mại biên giới… Các cuộc đàm phán về cam kết cụ thể trong lĩnh vực này đã đƣợc tiếp tục sau Vòng Uruguay với kết quả là Nghị định thƣ thứ 5 của GATS đã đƣợc ký kết. 37 Nghị định thƣ này có hiệu lực từ ngày 01/3/1999. 1.4.3 Phụ lục về thông tin viễn thông Ngành viễn thông đóng một vai trò kép, nó vừa là ngành hoạt động kinh tế riêng biệt vừa là một thành tố của cơ sở hạ tầng phục vụ cho các hoạt động kinh tế khác, chẳng hạn nhƣ việc chuyển tiền điện tử. Phụ lục về thông tin viễn thông liên quan đến các biện pháp ảnh hƣởng đến việc mở cửa thị trƣờng và sử dụng các dịch vụ và mạng lƣới thông tin viễn thông công cộng. Đặc biệt phụ lục quy định quyền tiếp cận phải đƣợc dành cho tất cả các thành viên trên cơ sở pháp lý và không phân biệt đối xử. Các điều kiện về việc sử dụng mạng lƣới viễn thông công không đƣợc nhiều hơn mức cần 37 Nguyễn Thị Thu Trang, Cẩm nang doanh nghiệp về WTO và cam kết WTO của Việt Nam, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2009, tr 428. GVHD: Dương Văn Học 28 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam thiết để đảm bảo trách nhiệm của các nhà mạng đối với dịch vụ công cộng và bảo vệ sự toàn vẹn về mặt kỹ thuật của hệ thống và để đảm bảo các nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài sẽ không đƣợc cung cấp dịch vụ nếu không đƣợc cho phép bằng một cam kết cụ thể. Phụ lục này cũng khuyến khích về việc hợp tác kỹ thuật để giúp đỡ các nƣớc đang phát triển trong việc cũng cố ngành viễn thông nội địa. Các cuộc đàm phán tiếp theo về lĩnh vực này đã dẫn đến việc ký kết Nghị định thƣ thứ tƣ của GATS. Nghị định thƣ này bắt đầu có hiệu lực từ ngày 01/01/1998. 38 1.4.4 Phụ lục về dịch vụ vận tải hàng không Theo phụ lục này, quyền không vận và các dịch vụ đi kèm với chúng không thuộc phạm vi điều chỉnh của GATS, mà đƣợc điều chỉnh bởi các hiệp định song phƣơng và đa phƣơng. Phụ lục về dịch vụ vận tải hàng không, phụ lục này quy định rằng hiệp định chỉ áp dụng cho dịch vụ sửa chữa và bảo trì máy bay, tiếp thị dịch vụ vận tải hàng không và các dịch vụ có liên quan đến hệ thống đặt vé máy bay qua mạng điện toán (CRS). Quyền không vận đƣợc hiểu là quyền vận chuyển hành khách, hàng hóa hoặc thƣ tính nhằm mục đích thu tiền trong nội bộ hoặc xuyên lãnh thổ một quốc gia, kể cả các điều kiện kỹ thuật, tài chính và các điều kiện khác có liên quan. Việc thực thi phụ lục này sẽ đƣợc thực hiện rà soát định kỳ ít nhất là 5 năm 1 lần. Hiện nay, các nƣớc thành viên đang xem xét lại phụ lục này, quá trình xem xét đƣợc bắt đầu từ năm 2000 nhằm xác định xem liệu có nên đƣa thêm một số dịch vụ vận tải hàng không khác vào phạm vi điều chỉnh của GATS hay không. Quá trình này có thể dẫn đến một cuộc đàm phán thực chất và dẫn tới sửa đổi GATS, bởi vì phạm vi điều chỉnh của GATS sẽ đƣợc mở rộng ra một số ngành dịch vụ mới. Kết luận chƣơng I Hiệp định chung về Thƣơng mại Dịch vụ GATS là nền tảng cơ bản của tổ chức thƣơng mại thế giới. Sự ra đời của nó là một yêu cầu tất yếu và khách quan trong điều kiện vai trò của dịch vụ và thƣơng mại dịch vụ quốc tế ngày càng trở nên to lớn trong nền kinh tế thế giới. Nó là Hiệp định đa phƣơng đầu tiên có hiệu lực pháp lý để điều chỉnh lĩnh vực thƣơng mại và đầu tƣ dịch vụ. GATS đã tạo ra một khuôn khổ có quy tắc rõ ràng để tiến hành hoạt động thƣơng mại dịch vụ và khởi xƣớng tiến trình tự do hóa. Mục tiêu của GATS là chấm dứt tình trạng can thiệp bằng các luật lệ một cách tùy tiện và nhằm phát triển thƣơng mại và đầu tƣ, vì các thành viên của GATS đảm bảo thực hiện các nghĩa vụ và cam kết của mình thông qua một cơ chế giải quyết tranh 38 Nguyễn Thị Thu Trang, Cẩm nang doanh nghiệp về WTO và cam kết WTO của Việt Nam, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2009, tr 429. GVHD: Dương Văn Học 29 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam chấp có hiệu lực cao trong WTO. Mặc dù đây là một Hiệp định mới mẽ và tồn tại chƣa lâu nhƣng GATS đã chứng tỏ là một công cụ hữu hiệu để đạt mục tiêu thúc đẩy thƣơng mại phát triển. Tuy nhiên, các nƣớc đều hy vọng rằng GATS sẽ tiếp tục cải thiện mức độ mở cửa thị trƣờng dịch vụ, vì còn nhiều lĩnh vực chƣa nằm trong phạm vi điều chỉnh của GATS và còn tồn tại nhiều hàng rào thƣơng mại gây cản trở rất lớn do các quốc gia thành viên không có nghĩa vụ phải đƣa ra các cam kết mở cửa thị trƣờng cho tất cả các ngành dịch vụ hay cam kết ràng buộc đối với tất cả các biện pháp ảnh hƣởng đến cung cấp dịch vụ. GVHD: Dương Văn Học 30 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam CHƢƠNG II CAM KẾT CỦA VIỆT NAM TRONG GATS Bên cạnh nghĩa vụ và trách nhiệm chung của GATS áp dụng tự động đối với Việt Nam, giống nhƣ tất cả các Thành viên khác của WTO, Hiệp định GATS cũng quy định các Thành viên phải đàm phán các cam kết tự do hóa cụ thể. Các cam kết này nhằm tăng cƣờng mở cửa thị trƣờng và đối xử quốc gia đối với dịch vụ và các nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài. Trong “Biểu cam kết cụ thể về thƣơng mại dịch vụ” của mỗi nƣớc, GATS yêu cầu tất cả các Thành viên bắt buộc phải đƣa ra một biểu cam kết trong một ngành cụ thể. Tuy nhiên, các Thành viên có thể lựa chọn lĩnh vực dịch vụ mà họ muốn đƣa ra cam kết. Do đó, các Thành viên WTO có nhiều linh hoạt để điều chỉnh các cam kết của mình theo lợi ích, điều kiện và hạn chế cụ thể của mình. Các nƣớc đang phát triển và kém phát triển nhất đƣợc hƣởng linh hoạt đặc biệt trong lĩnh vực này. 2.1 Cam kết chung của Việt Nam trong GATS Dựa trên Hiệp định GATS, Việt Nam cũng đƣa ra cam kết chung áp dụng chung cho tất cả các ngành dịch vụ xuất hiện trong biểu cam kết dịch vụ (gồm 11 ngành và 110 phân ngành). Phần này chủ yếu đề cập tới các chính sách kinh tế - thƣơng mại tổng quát nhƣ các quy định về chế độ đầu tƣ, hình thức thành lập doanh nghiệp, chính sách đất đai, các biện pháp về thuế, trợ cấp… Việt Nam là nƣớc đang phát triển nên đƣợc ƣu tiên áp dụng phƣơng pháp chọn - cho. Phần cam kết nền của Việt Nam có nội dung nhƣ sau: 2.1.1 Hạn chế về tiếp cận thị tường Việt Nam chƣa đƣa ra quy định đối với phƣơng thức cung cấp dịch vụ qua biên giới và phƣơng thức tiêu dùng ngoài lãnh thổ. Điều này có nghĩa Việt Nam không duy trì các quy định và các biện pháp hạn chế áp dụng cho hai phƣơng thức này. Các biện pháp hạn chế, nếu có, sẽ đƣợc nêu tại cam kết của từng ngành, phân ngành dịch vụ cụ thể. Ví dụ phƣơng thức cung cấp dịch vụ qua biên giới trong lĩnh vực dịch vụ giáo dục trong biểu cam kết chung ghi là “chƣa cam kết” nhƣng Việt Nam vẫn có quyền hạn chế đối với việc cung cấp dịch vụ giáo dục qua biên giới (giáo dục từ xa). Nếu dịch vụ đƣợc cung ứng theo phƣơng thức hiện diện thƣơng mại, Việt Nam không hạn chế, nếu không có quy định nào khác trong Biểu cam kết cụ thể. Các doanh nghiệp đƣợc phép thành lập hiện diện thƣơng mại ở Việt Nam dƣới các hình thức hợp đồng hợp tác kinh doanh, doanh nghiệp liên doanh, doanh nghiệp 100% vốn nƣớc ngoài nếu không có cam kết gì khác. Các văn phòng đại diện không đƣợc tham gia GVHD: Dương Văn Học 31 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam hoặc tiến hành các hoạt động sinh lợi trực tiếp. Các nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài là cá nhân không đƣợc phép thành lập văn phòng đại diện vì theo quy định của Hiệp định chung về Thƣơng mại dịch vụ (GATS), nhà cung cấp dịch vụ là cá nhân không đƣợc cung cấp dịch vụ qua hình thức hiện diện thƣơng mại. Chỉ có các nhà cung cấp dịch vụ là pháp nhân mới đƣợc hƣởng quyền này.39 Việt Nam chƣa cam kết việc thành lập chi nhánh trừ khi việc cho phép đó đƣợc quy định trong Biểu cam kết cụ thể. Chi nhánh đề cập ở đây là chi nhánh của doanh nghiệp bên ngoài, không phải của hiện diện thƣơng mại đã xuất hiện ở Việt Nam. Trong khi về việc cho thuê đất đối với doanh nghiệp có vốn đầu tƣ nƣớc ngoài còn khá chung chung thì vấn đề góp vốn đƣợc quy định khá chi tiết. Đây là cam kết khá phức tạp. Trừ khi có quy định khác, việc góp vốn cổ phần của các nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài tại Việt Nam không đƣợc vƣợt quá 30% tổng số vốn điều lệ của doanh nghiệp đó. Sau 1 năm gia nhập tỷ lệ góp vốn sẽ bị bãi bỏ và Việt Nam phải đƣa ra tỷ lệ mới, trừ việc góp vốn mua cổ phần của các ngân hàng thƣơng mại cổ phần và những ngành Việt Nam không đƣa vào biểu cam kết này nhƣ in ấn, xuất bản… Và Việt Nam có quyền quy định tỷ lệ tham gia cổ phần của nhà đầu tƣ nƣớc ngoài ở bất kỳ mức nào, thậm chí là 0%, và tỷ lệ mới sẽ tùy theo mức độ và thời gian mở cửa của ngành đó. Trong phƣơng thức hiện diện thể nhân, Việt Nam chƣa cam kết, ngoại trừ, các biện pháp liên quan đến nhập cảnh và lƣu trú tạm thời của các thể nhân là ngƣời di chuyển trong nội bộ doanh nghiệp, nhân sự khác, ngƣời chào bán dịch vụ và ngƣời chịu trách nhiệm thành lập hiện diện thƣơng mại và ngƣời cung cấp dịch vụ theo hợp đồng.40 Trong đó chỉ những cá nhân là ngƣời di chuyển trong nội bộ doanh nghiệp và các nhân sự khác (thông thƣờng là nhân sự đƣợc thuê để làm chức vụ quản lý trong công ty) đƣợc lƣu trú tối đa 3 năm tại Việt Nam và có thể đƣợc gia hạn thêm thời gian lƣu trú. Các đối tƣợng còn lại (ngƣời chào bán dịch vụ, ngƣời chịu trách nhiệm thành lập hiện diện thƣơng mại, nhà cung cấp dịch vụ theo hợp đồng) chỉ đƣợc lƣu trú tối đa 90 ngày tại Việt Nam và không đƣợc gia hạn thêm thời gian lƣu trú.41 Theo cam kết, các doanh nghiệp nƣớc ngoài đã thiết lập hiện diện thƣơng mại tại Việt Nam (nhƣ văn phòng đại diện, chi nhánh, công ty có vốn đầu tƣ nƣớc ngoài) đƣợc phép luân chuyển 39 Bộ Công Thƣơng, Cam kết về dịch vụ khi gia nhập WTO - Bình luận của người trong cuộc, NXB Thống kê, năm 2009, Tr.15. 40 Báo cáo của Ban công tác về việc Việt Nam gia nhập WTO (WT/ACC/VNM/48) ngày 27/10/2006, tr 4. 41 Biểu cam kết cụ thể về dịch vụ và Danh mục miễn trừ đối xử tối huệ quốc theo điều II (WT/ACC/VNM/48/ Add.2) ngày 27/10/2006 của Ban công tác về việc gia nhập WTO của Việt Nam, tr 7. GVHD: Dương Văn Học 32 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam các nhà quản lý, giám đốc điều hành hoặc chuyên gia từ nơi khác sang Việt Nam làm việc trong hiện diện thƣơng mại mà họ đã thành lập tại Việt Nam. Những ngƣời này phải đã đƣợc doanh nghiệp nƣớc ngoài tuyển dụng 1 năm trƣớc khi sang Việt Nam. Yêu cầu "ít nhất 20% tổng số các nhà quản lý, giám đốc điều hành hoặc chuyên gia phải là công dân Việt Nam"42 đƣợc đƣa ra để khuyến khích nƣớc ngoài chuyển giao công nghệ quản lý cho ngƣời Việt Nam. Tuy nhiên, trong mọi trƣờng hợp, mỗi hiện diện thƣơng mại của nƣớc ngoài đều đƣợc quyền có tối thiểu là 3 nhà quản lý, giám đốc điều hành hoặc chuyên gia không phải là ngƣời Việt Nam. Nói chung, các thành viên WTO không hạn chế việc di chuyển nhân sự cấp cao trong nội bộ công ty. Họ chỉ đƣa ra định nghĩa thế nào thì đƣợc coi là nhân sự cấp cao (nhà quản lý, giám đốc điều hành, chuyên gia) nhằm hạn chế các trƣờng hợp lợi dụng cam kết để di chuyển lao động có tay nghề thấp. 2.1.2 Hạn chế đối xử quốc gia Việt Nam chƣa có quy định gì đối với phƣơng thức cung cấp dịch vụ qua biên giới và tiêu dùng ngoài lãnh thổ, không hạn chế đối với phƣơng thức hiện diện thƣơng mại, ngoại trừ các khoảng trợ cấp có thể chỉ dành cho các nhà cung cấp dịch vụ Việt Nam là “pháp nhân đƣợc thành lập trên lãnh thổ Việt Nam hoặc một vùng của Việt Nam”. Việc dành cho trợ cấp một lần để thúc đẩy và tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình cổ phần hóa không bị coi là vi phạm cam kết này. Tuy nhiên, đối với các khoảng trợ cấp dành cho nghiên cứu và phát triển, y tế, giáo dục và nghe nhìn, các hoạt động nâng cao phúc lợi và tạo công ăn việc làm cho đồng bào thiểu số thì Việt Nam vẫn chƣa cam kết. Phƣơng thức (4) chúng ta vẫn chƣa có cam kết trừ các biện pháp đã nêu tại cột tiếp cận thị trƣờng. 2.2 Cam kết cụ thể của Việt Nam trong GATS 2.2.1 Dịch vụ kinh doanh 2.2.1.1 Dịch vụ chuyên môn a) Dịch vụ pháp lý (CPC861) Phạm vi cam kết, khi gia nhập WTO, Việt Nam cho phép các công ty con của tổ chức luật sƣ nƣớc ngoài, công ty luật nƣớc ngoài,43 công ty luật hợp danh có vốn đầu tƣ nƣớc ngoài tại Việt Nam đƣợc quyền đƣợc phép cung cấp tất cả các loại hình dịch vụ pháp lý, trừ hai loại hình: Tham gia tố tụng với tƣ cách ngƣời bào chữa hay đại diện 42 Biểu cam kết cụ thể về dịch vụ và Danh mục miễn trừ đối xử tối huệ quốc theo điều II (WT/ACC/VNM/48/ Add.2) ngày 27/10/2006 của Ban công tác về việc gia nhập WTO của Việt Nam, tr 2. 43 Công ty luật nƣớc ngoài là tổ chức do một hoặc nhiều tổ chức luật sƣ nƣớc ngoài thành lập tại Việt Nam với mục đích hành nghề luật ở Việt Nam. GVHD: Dương Văn Học 33 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam cho khách hàng của mình trƣớc tòa án Việt Nam và dịch vụ giấy tờ pháp lý và công chứng liên quan đến pháp luật Việt Nam. Các tổ chức này đƣợc phép tƣ vấn luật Việt Nam nếu luật sƣ tƣ vấn của tổ chức đã tốt nghiệp đại học luật của Việt Nam và đáp ứng đƣợc các yêu cầu áp dụng cho luật sƣ hành nghề tƣơng tự của Việt Nam. Tổ chức luật sƣ nƣớc ngoài không có hiện diện tại Việt Nam chỉ đƣợc quyền cung cấp dịch vụ tƣ vấn liên quan tới luật nƣớc ngoài (luật của một nƣớc khác) và luật quốc tế (luật thƣơng mại quốc tế, luật kinh tế…). Các tổ chức luật sƣ nƣớc ngoài có hiện diện tại Việt Nam đƣợc phép thuê luật sƣ Việt Nam và luật sƣ nƣớc ngoài để cung cấp dịch vụ miễn là các luật sƣ này phải đáp ứng đƣợc các điều kiện về chuyên môn theo quy định của pháp luật Việt Nam. Đối với trƣờng hợp này, các công ty luật Việt Nam và các hình thức hiện diện thƣơng mại của tổ chức luật sƣ nƣớc ngoài đƣợc đối xử nhƣ nhau. Theo Biểu cam kết cụm từ “tổ chức luật sƣ nƣớc ngoài”, đƣợc hiểu là tổ chức của các luật sƣ hành nghề do một hoặc nhiều luật sƣ hoặc công ty luật nƣớc ngoài thành lập ở nƣớc ngoài dƣới bất kỳ hình thức công ty thƣơng mại nào kể cả hảng luật, công ty luật trách nhiệm hữu hạn, công ty luật cổ phần v.v…44 Phương thức cung cấp, theo cam kết gia nhập WTO của Việt Nam, các tổ chức luật sƣ nƣớc ngoài có thể hoạt động tại Việt Nam dƣới các hình thức hiện diện sau kể từ ngày 11/01/2007: Lập chi nhánh tại Việt Nam, thành lập doanh nghiệp 100% vốn nƣớc ngoài tại Việt Nam, thành lập công ty hợp danh giữa tổ chức luật sƣ nƣớc ngoài và công ty luật hợp danh Việt Nam. b) Dịch vụ kế toán, kiểm toán và ghi sổ kế toán (CPC 862) Phạm vi cam kết, các công ty kế toán, kiểm toán ở nƣớc ngoài có thể cung cấp dịch vụ qua biên giới cho các doanh nghiệp Việt Nam. Các doanh nghiệp ở Việt Nam có thể gửi tài liệu gồm giấy tờ và sổ sách kế toán của mình ra nƣớc ngoài để công ty kế toán, kiểm toán nƣớc ngoài xem xét và kiểm toán cho mình. Kết quả kiểm toán của các công ty kế toán, kiểm toán nƣớc ngoài sẽ đƣợc các cơ quan có thẩm quyền của Việt Nam công nhận nếu đáp ứng đƣợc các yêu cầu về mặt kỹ thuật theo quy định của pháp luật Việt Nam. Phương thức cung cấp, các công ty kế toán, kiểm toán nƣớc ngoài đƣợc thành lập tất cả các hình thức hiện diện thƣơng mại tại Việt Nam, trừ hình thức chi nhánh. 44 Báo cáo của Ban công tác về việc Việt Nam gia nhập WTO (WT/ACC/VNM/48) ngày 27/10/2006, tr 10. GVHD: Dương Văn Học 34 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam Ngoài ra, họ không phải chịu bất kỳ hạn chế nào và đƣợc đối xử nhƣ các công ty kế toán, kiểm toán của Việt Nam. c) Dịch vụ tƣ vấn thuế (CPC 863) phương thức cung cấp, các công ty tƣ vấn thuế nƣớc ngoài đƣợc thành lập tất cả các hình thức hiện diện thƣơng mại tại Việt Nam để cung cấp dịch vụ, trừ hình thức chi nhánh. Hạn chế, trong vòng một năm kể từ khi Việt Nam gia nhập WTO, Bộ Tài chính Việt Nam có quyền hạn chế số lƣợng của các công ty tƣ vấn thuế nƣớc ngoài tại Việt Nam. Bộ Tài chính cũng có quyền chấp nhận hoặc từ chối cấp phép trên cơ sở đánh giá nhu cầu và tình hình phát triển tại thị trƣờng Việt Nam. Tiêu chí đánh giá bao gồm: Số lƣợng doanh nghiệp đã có, tình hình hoạt động của các doanh nghiệp trên thị trƣờng và tác động của giấy phép dự kiến cấp thêm đối với sự ổn định của thị trƣờng và nền kinh tế. Trong một năm sau khi Việt Nam gia nhập WTO, việc cấp phép cho các công ty tƣ vấn thuế nƣớc ngoài sẽ đƣợc xem xét trong từng trƣờng hợp cụ thể. Ngay cả trong trƣờng hợp đƣợc Bộ Tài chính cấp phép thì công ty tƣ vấn thuế nƣớc ngoài cũng chỉ đƣợc cung cấp dịch vụ cho các doanh nghiệp có vốn đầu tƣ nƣớc ngoài và các dự án có sự tài trợ của nƣớc ngoài tại Việt Nam. Hạn chế này chỉ đƣợc bãi bỏ sau một năm kể từ khi Việt Nam gia nhập WTO. Nhƣ vậy, đến hết năm 2008, các công ty tƣ vấn thuế nƣớc ngoài không phải chịu bất kỳ hạn chế nào, ngoại trừ các điều kiện mang tính chất kỹ thuật (nếu có) theo quy định của pháp luật Việt Nam. Ngoài ra hiện diện thƣơng mại của các công ty tƣ vấn thuế nƣớc ngoài sẽ đƣợc đối xử nhƣ các công ty Việt Nam hoạt động trong cùng lĩnh vực. d) Dịch vụ kiến trúc (CPC 8671),dịch vụ tƣ vấn kỹ thuật (CPC8672), dịch vụ tƣ vấn kỹ thuật đồng bộ (CPC 8673) phạm vi cam kết, để cung cấp các dịch vụ kiến trúc, dịch vụ tƣ vấn kỹ thuật, dịch vụ tƣ vấn đồng bộ tại Việt Nam theo cam kết các nhà đầu tƣ nƣớc ngoài cần đáp ứng các điều kiện sau: Phải là pháp nhân của một nƣớc thành viên WTO và cung cấp dịch vụ tại Việt Nam dƣới một trong các hình thức hiện diện là lập văn phòng đại diện, liên doanh với đối tác Việt Nam, lập doanh nghiệp 100% vốn nƣớc ngoài tại Việt Nam. Hạn chế, với các dịch vụ này, Việt Nam gặp những hạn chế sau: Trong vòng hai năm kể từ khi Việt Nam gia nhập WTO, các doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài chỉ đƣợc phép cung cấp dịch vụ cho các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài tại Việt Nam. Tức là đến năm 2009 các công ty 100% vốn nƣớc ngoài mới đƣợc cung cấp dịch GVHD: Dương Văn Học 35 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam vụ cho tất cả các khách hàng tại Việt Nam và trong dịch vụ tƣ vấn kỹ thuật và tƣ vấn kỹ thuật đồng bộ nếu việc cung cấp dịch vụ của các hiện diện thƣơng mại của nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài liên quan đến khảo sát địa hình, địa chất công trình, địa chất thủy văn…thì hoạt động đó phải đƣợc Chính phủ Việt Nam cho phép. Quy định này thực chất là một bảo lƣu về an ninh quốc gia và trật tự công cộng đƣợc GATS cho phép. e) Dịch vụ quy hoạch đô thị và kiến trúc cảnh quan đô thị (CPC 8674) Phạm vi cam kết, các công ty cung cấp dịch vụ quy hoạch đô thị và kiến trúc cảnh quan đô thị ở nƣớc ngoài (không có hiện diện thƣơng mại tại Việt Nam) đƣợc cung cấp dịch vụ cho khách hàng tại Việt Nam (cung cấp qua biên giới). Tuy nhiên, nội dung dịch vụ mà bên nƣớc ngoài cung cấp phải tuân thủ luật pháp và các quy định có liên quan của Việt Nam; Và phải đƣợc kiến trúc sƣ có chứng chỉ hành nghề phù hợp làm việc trong một tổ chức kiến trúc có tƣ cách pháp nhân của Việt Nam xác nhận. Phương thức cung cấp, Đối với hình thức hiện diện thƣơng mại, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc lập văn phòng đại diện, thành lập công ty liên doanh trong đó không hạn chế tỷ lệ góp vốn của nƣớc ngoài ngay từ khi gia nhập. Đến năm 2009, họ đƣợc thành lập công ty 100% vốn nƣớc ngoài. Việc hiện diện dƣới hình thức chi nhánh chƣa đƣợc cam kết. Hạn chế, việc cung cấp dịch vụ của các nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài chịu một số hạn chế nhƣ sau: - Trong vòng hai năm kể từ khi Việt Nam gia nhập WTO, các công ty 100% vốn nƣớc ngoài tại Việt Nam chỉ đƣợc phép cung cấp dịch vụ cho các doanh nghiệp có vốn đầu tƣ nƣớc ngoài tại Việt Nam. Hạn chế này đƣa ra để áp dụng cho một số công ty 100% vốn nƣớc ngoài đã có mặt ở Việt Nam trƣớc khi Việt Nam gia nhập WTO. Với các công ty này, hạn chế về đối tƣợng cung cấp dịch vụ sẽ tiếp tục đƣợc áp dụng cho tới năm 2009. - Kiến trúc sƣ nƣớc ngoài chịu trách nhiệm trong các doanh nghiệp có vốn đầu tƣ nƣớc ngoài phải có chứng chỉ hành nghề do Chính phủ Việt Nam cấp hoặc công nhận. - Theo quy định của Chính phủ Việt Nam, các nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài có thể không đƣợc phép cung cấp dịch vụ tại một số địa bàn trên lãnh thổ Việt Nam. Hạn chế này đƣợc đƣa ra để phục vụ các mục tiêu an ninh quốc gia và trật tự an toàn xã hội. GVHD: Dương Văn Học 36 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam f) Dịch vụ thú y (CPC 932) phạm vi cam kết không bao gồm việc lƣu trữ giống vi sinh vật dùng trong thú y. Đây là dịch vụ duy nhất trong biểu cam kết mà tại phƣơng thức (3) thay vì nói về 45 hiện diện thƣơng mại lại nói về hiện diện thể nhân. Cụ thể, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài chỉ có thể vào Việt Nam để cung cấp dịch vụ với tƣ cách cá nhân sau khi đƣợc cơ quan có thẩm quyền cho phép. Việc thành lập công ty liên doanh hay công ty 100% vốn nƣớc ngoài là chƣa đƣợc cam kết. 2.2.1.2 Dịch vụ máy tính và các dịch vụ liên quan (CPC 841-845, CPC 849) Cam kết về dịch vụ máy tính là khá đơn giản và dễ hiểu. Việt Nam không duy trì nhiều hạn chế đối với dịch vụ này. Tuy nhiên, với sự phát triển nhanh chóng của công nghệ thông tin và từ đó là các hình thức kinh doanh mới dựa trên nền tảng mạng. Ngày càng có ít công ty chỉ kinh doanh dịch vụ máy tính đơn thuần. Dƣới mác “công nghệ thông tin”, họ đã và đang phát triển sang cả viễn thông, báo chí, quảng cáo, truyền hình và thậm trí là cả phân phối (thƣơng mại điện tử).46 Phạm vi cam kết, đối với dịch vụ máy tính, trong cam kết gia nhập WTO, Việt Nam chấp nhận mở cửa thị trƣờng nội địa cho sự tham gia của các nhà đầu tƣ nƣớc ngoài vào việc cung cấp các dịch vụ sau tại Việt Nam: Dịch vụ tƣ vấn liên quan đến lắp đặt phần cứng máy tính, phần mềm, xử lý số liệu, cơ sở dữ liệu và các dịch vụ máy tính liên quan khác. Hiện nay, việc một công ty lập trang web, sau đó cho các công ty khác thuê không gian trên trang web của mình và không tiến hành bất kỳ hoạt động bảo dƣỡng, bảo trì website đó cho các đối tƣợng khác không thuộc phạm vi điều chỉnh của dịch vụ máy tính theo định nghĩa của hệ thống phân loại sản phẩm trung tâm tạm thời (PCPC). Dịch vụ này là một dịch vụ mới, chƣa đƣợc phân loại vào bất kỳ ngành dịch vụ nào. Nhƣ vậy, có thể coi là Việt Nam chƣa đƣa ra cam kết gì cho dịch vụ này khi gia nhập WTO. Do vậy, việc xem xét cấp phép là hoàn toàn dựa trên quy định hiện hành của Việt Nam. Hay nói cách khác, Việt Nam có toàn quyền đƣa ra các quy định về quản lý và cấp phép cho dịch vụ này. Phương thức cung cấp, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc thành lập văn phòng đại diện, công ty liên doanh (không hạn chế tỷ lệ góp vốn của nƣớc ngoài) và công ty 100% vốn nƣớc ngoài để cung cấp dịch vụ máy tính tại Việt Nam ngay từ khi Việt Nam gia nhập WTO. Tuy nhiên, trong vòng hai năm đầu kể từ khi Việt Nam gia 45 Biểu cam kết cụ thể về dịch vụ - Danh mục miễn trừ đối xử tối huệ quốc theo điều II (WT/ACC/VNM/48/ Add.2) ngày 27/10/2006 của Ban công tác về việc gia nhập WTO của Việt Nam, tr 15. 46 Bộ Công thƣơng, Bình luận về dịch vụ khi gia nhập WTO – bình luận của người trong cuộc, NXB Thông kê năm 2009, tr 31. GVHD: Dương Văn Học 37 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam nhập WTO, các công ty 100% vốn nƣớc ngoài chỉ đƣợc cung cấp dịch vụ cho các doanh nghiệp có vốn đầu tƣ nƣớc ngoài tại Việt Nam. Ngoài ra, trong năm 2010 các nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc phép hiện diện dƣới hình thức chi nhánh với điều kiện trƣởng chi nhánh phải là ngƣời thƣờng trú tại Việt Nam. 2.2.1.3 Dịch vụ nghiên cứu và phát triển (CPC 851) Phạm vi cam kết, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc phép cung cấp dịch vụ nghiên cứu và phát triển trong lĩnh vực khoa hoc tự nhiên. Phương thức cung cấp, họ đƣợc phép thành lập tất cả các hình thức hiện diện thƣơng mại, trừ hình thức chi nhánh, để cung cấp dịch vụ. Ngoài ra, Việt Nam cam kết sẽ đối xử với hiện diện thƣơng mại của nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài nhƣ với các doanh nghiệp Việt Nam, không có bất kỳ sự phân biệt nào ngoài những bảo lƣu về đối xử quốc gia đã nêu tại phần cam kết chung. 2.2.1.4 Dịch vụ cho thuê không kèm người điều khiển a) Dịch vụ cho thuê máy bay (CPC 83104) Phạm vi cam kết, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc phép cung cấp dịch vụ cho thuê máy bay qua biên giới cho các tổ chức và cá nhân Việt Nam có nhu cầu. Phương thức cung cấp, ngoài ra, họ đƣợc phép thành lập tất cả các hình thức hiện diện thƣơng mại tại Việt Nam, trừ hình thức chi nhánh, để cung cấp dịch vụ. Các hình thức hiện diện này không phải chịu hạn chế gì khác và đƣợc đối xử nhƣ các doanh nghiệp Việt Nam hoạt động trong cùng lĩnh vực. b) Dịch vụ cho thuê máy móc và thiết bị khác (CPC 83109) Phạm vi cam kết, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc phép cung cấp dịch vụ cho thuê máy móc và thiết bị công nghiệp qua biên giới cho các tổ chức, cá nhân Việt Nam có nhu cầu. Phương thức cung cấp, Việt Nam chƣa cam kết gì đối với việc cho thuê các loại thiết bị khác (không phải thiết bị công nghiệp) qua biên giới. Việt Nam cũng chƣa cam kết gì về hiện diện thƣơng mại đối với cam kết này. Nội dung cam kết nhƣ vậy rất chặt, đảm bảo sự linh hoạt cho Chính phủ trong việc đƣa ra các quy định nhằm quản lý hoạt động cho thuê máy móc, thiết bị. Tuy nhiên, cho đến nay, dƣờng nhƣ Việt Nam cũng có rất ít hạn chế trong lĩnh vực này. 2.2.1.5 Dịch vụ liên quan đến kinh doanh khác a) Dịch vụ quảng cáo (CPC 871) Phạm vi cam kết, các nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc phép cung cấp dịch vụ quảng cáo cho tất cả các loại sản phẩm, trừ thuốc lá. Việc cung cấp dịch vụ quảng GVHD: Dương Văn Học 38 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam cáo cho mặt hàng rƣợu là đƣợc phép, nhƣng phải đảm bảo tuân thủ các quy định của nhà nƣớc, đƣợc áp dụng cho cả doanh nghiệp có vốn đầu tƣ nƣớc ngoài và doanh nghiệp có 100% vốn Việt Nam. Phương thức cung cấp, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc phép cung cấp dịch vụ quảng cáo qua biên giới cho các tổ chức, cá nhân Việt Nam có nhu cầu. Bên cạnh đó, ngay khi Việt Nam gia nhập WTO, họ sẽ đƣợc phép thành lập công ty liên doanh trong đó phần vốn góp nƣớc ngoài không vƣợt quá 51% để cung cấp dịch vụ. Đến ngày 01/01/2009, hạn chế về tỷ lệ góp vốn của nƣớc ngoài trong liên doanh đã đƣợc dỡ bỏ. Khi đó, nƣớc ngoài có thể góp vốn vào liên doanh ở bất kỳ tỷ lệ nào nhỏ hơn 100%. Hạn chế, dịch vụ quảng cáo có hai bảo lƣu quan trọng đó là Việt Nam không cam kết hình thức công ty 100% vốn và hình thức chi nhánh cho các nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài và mặc dù Việt Nam cho phép liên doanh nhƣng đối tác Việt nam trong liên doanh phải là thƣơng nhân đã đƣợc phép kinh doanh dịch vụ quảng cáo, trừ khi pháp luật Việt Nam có quy định khác. Các liên doanh quảng cáo sẽ đƣợc hƣởng sự đối xử nhƣ các doanh nghiệp quảng cáo của Việt Nam. b) Dịch vụ nghiên cứu thị trƣờng (CPC 864) Phạm vi cam kết, các nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc cung cấp các dịch vụ nghiên cứu thị trƣờng, cụ thể là các dịch vụ liên quan đến việc cung cấp thông tin về triển vọng, tiềm năng, hiện trạng của sản phẩm trên thị trƣờng, phân tích thị trƣờng, thu thập các thông tin kinh tế, xã hội. Tuy nhiên, họ không đƣợc cung cấp dịch vụ thăm dò ý kiến công chúng về các vấn đề xã hội, kinh tế, chính trị v.v… Phương thức cung cấp, để cung cấp dịch vụ nghiên cứu thị trƣờng, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài có thể thành lập liên doanh với đối tác Việt Nam, trong đó phần vốn góp của phía nƣớc ngoài không đƣợc vƣợt quá 51%. Từ ngày 01/01/2009 các nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc quyền thiết lập doanh nghiệp 100% vốn nƣớc ngoài tại Việt Nam để cung cấp dịch vụ nghiên cứu thị trƣờng. Hiện diện thƣơng mại của nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc đối xử bình đẳng nhƣ các công ty Việt Nam hoạt động trong cùng lĩnh vực. c) Dịch vụ tƣ vấn quản lý (CPC 865) phương thức cung cấp, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc phép hiện diện tại Việt Nam dƣới tất cả các hình thức, bao gồm cả hình thức 100% vốn nƣớc ngoài. Riêng chi nhánh, phải đến năm 2010 mới đƣợc thành lập, với điều kiện trƣởng chi nhánh phải là ngƣời thƣờng trú tại Việt Nam. Hiện diện thƣơng mại của nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc đối xử bình đẳng nhƣ các công ty Việt Nam hoạt động trong GVHD: Dương Văn Học 39 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam cùng lĩnh vực. Đây cũng là một trong những dịch vụ có mức độ cam kết thông thoáng nhất trong biểu cam kết dịch vụ của Việt Nam.47 d) Dịch vụ liên quan đến tƣ vấn quản lý (CPC 866) Phạm vi cam kết, Việt Nam không cam kết toàn bộ dịch vụ trọng tài và hòa giải. Việt Nam chỉ cam kết dịch vụ trọng tài và hòa giải đối với tranh chấp thƣơng mại giữa các thƣơng nhân. Các tranh chấp khác nhƣ tranh chấp lao động không thuộc phạm vi điều chỉnh của cam kết đƣa ra trong phần dịch vụ trọng tài và hòa giải. Phương thức cung cấp, Ngay cả tranh chấp thƣơng mại nếu luật pháp Việt Nam không có quy định khác, các nhà cung cấp dịch vụ trọng tài và hòa giải của nƣớc ngoài cũng không đƣợc phép cung cấp dịch vụ ngay từ khi Việt Nam gia nhập WTO mà phải chờ đến năm 2010. Khi đó, họ sẽ đƣợc thành lập tất cả các hình thức hiện diện bao gồm cả chi nhánh. Tuy nhiên, trƣởng chi nhánh phải là ngƣời thƣờng trú tại Việt Nam. Các dịch vụ liên quan đến tƣ vấn quản lý ngoại trừ dịch vụ trọng tài và hòa giải (CPC 86601 và 86609). Đối với dịch vụ này trong vòng một năm kể từ khi Việt Nam gia nhập WTO. Nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc phép hiện diện dƣới hình thức hợp đồng hợp tác kinh doanh hoặc liên doanh trong đó không hạn chế tỷ lệ góp vốn của phía nƣớc ngoài. Đến năm 2008, họ đƣợc phép thành lập công ty 100% vốn nƣớc ngoài và sau đó hai năm đƣợc pháp hiện diện dƣới hình thức chi nhánh để cung cấp dịch vụ với điều kiện trƣởng chi nhánh là ngƣời thƣờng trú tại Việt Nam. Ngoài hạn chế này, hiện diện thƣơng mại của nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài không phải chịu bất kỳ hạn chế nào khác và đƣợc đối xử bình đẳng nhƣ các công ty Việt Nam hoạt động trong cùng lĩnh vực. e) Dịch vụ phân tích và kiểm định kỹ thuật (CPC 8676) phạm vi cam kết, dịch vụ kiểm định hàng hóa và dịch vụ phân tích và kiểm định kỹ thuật, xét về mặt kỹ thuật hai dịch vụ này giống nhau ở chổ cùng thực hiện công việc kiểm tra các tính năng của sản phẩm để trên cơ sở đó cấp giấy chứng nhận đạt chuẩn, giấy xác nhận tính năng hoặc chứng từ khác có liên quan. Tuy nhiên, mục đích sử dụng kết quả của hai dịch vụ này khác nhau. Kết quả của dịch vụ giám định hàng hóa đƣợc sử dụng trong nghiệp vụ xuất nhập khẩu và thƣờng đi liền với dịch vụ vận tải và hỗ trợ vận tải. Do đó dịch vụ giám định hàng hóa đƣợc phân loại trong dịch vụ hỗ trợ các phƣơng thức vận tải (CPC 749). Trong khi đó kết quả của dịch vụ phân tích và kiểm định kỹ thuật đƣợc sử dụng cho nhiều mục đích khác nhƣ đăng kiểm xe cộ, xác nhận hợp chuẩn… 47 Bộ Công Thƣơng, Cam kết về dịch vụ khi gia nhập WTO - Bình luận của người trong cuộc, NXB Thống kê, năm 2009 GVHD: Dương Văn Học 40 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam Đăng kiểm phƣơng tiện vận tải và dịch vụ công, Việt Nam chƣa đƣa ra cam kết gì về dịch vụ kiểm định và cấp giấy chứng nhận cho phƣơng tiện vận tải (đăng kiểm). Với dịch vụ này, kể cả khi Việt Nam cho phép "xã hội hóa", Việt Nam cũng không có nghĩa vụ phải mở cửa thị trƣờng cho doanh nghiệp có vốn đầu tƣ nƣớc ngoài. Phương thức cung cấp, với các dịch vụ phân tích và kiểm định kỹ thuật khác, nếu đã từng là dịch vụ "thực thi thẩm quyền của Chính phủ" (dịch vụ công) nhƣng Việt Nam đã cho phép khu vực tƣ nhân tham gia kinh doanh (xã hội hóa) thì nƣớc ngoài sẽ có cơ hội hiện diện tại Việt Nam để cung cấp dịch vụ. Cụ thể, sau ba năm kể từ khi khu vực tƣ nhân đƣợc tham gia kinh doanh các dịch vụ đã từng là dịch vụ công, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài sẽ đƣợc phép thành lập liên doanh trong đó không hạn chế tỷ lệ góp vốn của phía nƣớc ngoài. Hai năm tiếp theo đó, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài sẽ đƣợc hiện diện dƣới tất cả các hình thức, trừ hình thức chi nhánh. Hiện diện thƣơng mại của nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc đối xử bình đẳng nhƣ các công ty Việt Nam hoạt động trong cùng lĩnh vực. Hạn chế tiếp cận vì lý do an ninh quốc gia. Dịch vụ phân tích và kiểm định kỹ thuật đôi khi đòi hỏi công ty cung cấp dịch vụ phải xuất hiện tại hiện trƣờng để thu thập dữ kiện. Một bảo lƣu về hạn chế tiếp cận một số khu vực địa lý, vì vậy, đã đƣợc đƣa ra để phục vụ các mục tiêu an ninh quốc gia. f) Dịch vụ liên quan đến nông nghiệp, săn bắn và lâm nghiệp (CPC 881) Phạm vi cam kết, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài không đƣợc phép cung cấp các dịch vụ điều tra, đánh giá và khai thác rừng tự nhiên bao gồm: Khai thác gỗ và săn bắn, đánh bẫy động vật hoang dã quý hiếm, dịch vụ chụp ảnh hàng không và phun thuốc hoá chất bằng máy bay, quản lý quỹ gen cây trồng, vật nuôi và vi sinh vật sử dụng trong nông nghiệp. Đối với các dịch vụ còn lại thuộc phạm vi của CPC 881, bao gồm cả chăn nuôi và phát triển giống, Phương pháp cung cấp, nếu luật pháp Việt Nam không có quy định gì khác, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài chỉ đƣợc phép thành lập liên doanh để cung cấp dịch vụ, trong đó tỷ lệ góp vốn của phía nƣớc ngoài không đƣợc vƣợt quá 51%. Hạn chế, hạn chế tiếp cận một số khu vực địa lý nhằm phục vụ các mục tiêu an ninh quốc gia và bảo đảm trật tự, an toàn xã hội. g) Dịch vụ liên quan đến khai thác mỏ (CPC 883) Phạm vi cam kết, theo tài liệu Hệ thống phân loại sản phẩm trung tâm tạm thời, dịch vụ có mã (CPC 883) hoàn toàn là dịch vụ phục vụ cho khai thác dầu khí, không liên quan đến hoạt động thăm dò và khai thác các loại khoáng sản khác nhƣ sắt, đồng, GVHD: Dương Văn Học 41 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam mangan... Các hoạt động thăm dò và khai thác khoáng sản khác đƣợc phân loại tại dịch vụ liên quan đến tƣ vấn khoa học kỹ thuật (CPC 8675). Do đó, có thể gọi dịch vụ liên quan đến khai thác mỏ (CPC 883) là dịch vụ hỗ trợ khai thác dầu khí. Về phạm vi kinh doanh, theo cam kết, các nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài có thể không đƣợc phép cung cấp các dịch vụ bao gồm: Cung ứng vật tƣ, thiết bị và hoá phẩm, dịch vụ căn cứ, dịch vụ tàu thuyền, dịch vụ sinh hoạt, đời sống và dịch vụ bay. Cơ quan quản lý Việt Nam có toàn quyền dành các dịch vụ này cho các công ty dịch vụ dầu khí của Việt Nam. Các nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài chƣa có hiện diện thƣơng mại tại Việt Nam đƣợc phép cung cấp dịch vụ cho khách hàng tại Việt Nam (cung cấp qua biên giới) nhƣng họ có thể sẽ phải đăng ký với cơ quan có thẩm quyền của Việt Nam nếu Chính phủ Việt Nam quy định nhƣ vậy. Phương thức cung cấp, các nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc phép thành lập liên doanh với tỷ lệ góp vốn của phía nƣớc ngoài không vƣợt quá 49% kể từ thời điểm Việt Nam gia nhập WTO. Đến năm 2010, tỷ lệ góp vốn của nƣớc ngoài trong liên doanh lên tới 51%. Đến năm 2012, công ty 100% vốn nƣớc ngoài sẽ đƣợc phép thành lập. Hiện diện thƣơng mại của nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc đối xử bình đẳng nhƣ các công ty Việt Nam hoạt động trong cùng lĩnh vực. h) Dịch vụ liên quan đến sản xuất (CPC 884 và 885) Phạm vi cam kết, Theo tài liệu Hệ thống phân loại sản phẩm trung tâm tạm thời, dịch vụ liên quan đến sản xuất đƣợc hiểu là các dịch vụ sản xuất có thu phí hoặc theo hợp đồng. Trong quá trình sản xuất, nguyên liệu thô đƣợc chế biến, xử lý hoặc hoàn thiện nhƣng không thuộc sở hữu của nhà sản xuất và có thể coi gia công là dịch vụ liên quan đến sản xuất. Phương thức cung cấp, trong vòng 3 năm kể từ khi gia nhập WTO, Việt Nam không có nghĩa vụ phải mở cửa thị trƣờng cho nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài. Ba năm sau khi gia nhập WTO, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc hiện diện dƣới hình thức liên doanh, trong đó tỷ lệ góp vốn của phía nƣớc ngoài không đƣợc vƣợt quá 50%. Tám năm sau khi gia nhập WTO, tức là đến 2015, công ty 100% vốn nƣớc ngoài mới đƣợc phép thành lập. Đến năm 2015, dù công ty 100% vốn nƣớc ngoài đã đƣợc phép thành lập nhƣng nếu bên nƣớc ngoài lựa chọn hình thức liên doanh thì tỷ lệ góp vốn của nƣớc ngoài trong liên doanh vẫn không đƣợc vƣợt quá 50%. Và trong dịch vụ này, Việt Nam không cam kết đối xử bình đẳng với hiện diện thƣơng mại của các nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài. GVHD: Dương Văn Học 42 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam i) Dịch vụ liên quan đến tƣ vấn khoa học kỹ thuật (CPC 8675) Phạm vi cam kết, dịch vụ này bao gồm các dịch vụ thăm dò và nghiên cứu địa chất, dịch vụ khảo sát bề mặt, dịch vụ làm bản đồ. Các dịch vụ liên quan đến khai thác khoáng sản (ngoại trừ dầu và khí đốt) đƣợc phân loại trong dịch vụ này. Các nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài chƣa có hiện diện thƣơng mại tại Việt Nam đƣợc phép cung cấp dịch vụ cho khách hàng tại Việt Nam (cung cấp qua biên giới) nhƣng họ có thể sẽ phải đăng ký với cơ quan có thẩm quyền của Việt Nam nếu Chính phủ Việt Nam quy định. Phương thức cung cấp, kể từ thời điểm Việt Nam gia nhập WTO, các nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc phép thành lập liên doanh để cung cấp dịch vụ với tỷ lệ góp vốn của nƣớc ngoài không vƣợt quá 49%. Đến năm 2009, tỷ lệ góp vốn của nƣớc ngoài trong liên doanh có thể lên tới 51%. Đến năm 2011, công ty 100% vốn nƣớc ngoài sẽ đƣợc phép thành lập. Hiện diện thƣơng mại của nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc đối xử bình đẳng nhƣ các công ty Việt Nam hoạt động trong cùng lĩnh vực. j) Dịch vụ sửa chữa, bảo dƣỡng máy móc, thiết bị (CPC 633) Phạm vi cam kết, dịch vụ sửa chữa, bảo dƣỡng máy móc và thiết bị chỉ bao gồm dịch vụ sửa chữa và bảo dƣỡng đồ dùng cá nhân và gia đình. Việc bảo dƣỡng và sửa chữa các sản phẩm khác đƣợc phân loại tại các hạng mục dịch vụ khác. Chẳng hạn, dịch vụ sửa chữa ôtô đƣợc phân loại trong dịch vụ bán ôtô dƣới mã CPC 61120; Dịch vụ sửa chữa máy tính và thiết bị văn phòng đƣợc phân loại trong dịch vụ máy tính dƣới mã CPC 84500; Dịch vụ bảo dƣỡng, sửa chữa tàu biển, máy bay và các phƣơng tiện vận tải khác đƣợc phân loại trong dịch vụ vận tải. Phương thức cung cấp, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc phép thành lập liên doanh với tỷ lệ góp vốn của phía nƣớc ngoài không vƣợt quá 49% ngay từ khi Việt Nam gia nhập WTO. Đến năm 2010, tỷ lệ góp vốn của nƣớc ngoài trong liên doanh có thể lên tới 51%. Đến năm 2012, công ty 100% vốn nƣớc ngoài sẽ đƣợc phép thành lập. Hiện diện thƣơng mại của nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc đối xử bình đẳng nhƣ các công ty Việt Nam hoạt động trong cùng lĩnh vực. 2.2.2 Dịch vụ thông tin 2.2.2.1 Dịch vụ chuyển phát Các dịch vụ chuyển phát nhanh có thể bao gồm, ngoài tốc độ xử lý nhanh hơn và độ tin cậy cao hơn, các yếu tố gia tăng giá trị nhƣ thu gom tận tay ngƣời gửi, phát tận GVHD: Dương Văn Học 43 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam tay ngƣời nhận, truy tìm và định vị, khả năng thay đổi nơi nhận và địa chỉ nhận trong khi đang vận chuyển phát hành.48 Phạm vi cam kết, dịch vụ chuyển phát nhanh là dịch vụ mới nhƣng phát triển rất nhanh tại Việt Nam. Việt Nam đã cho phép nhiều công ty chuyển phát hàng đầu thế giới nhƣ DHL, UPS, TNT, Fedex … tham gia cung cấp dịch vụ trên thị trƣờng Việt Nam 49. Có công ty đã đƣợc phép thành lập liên doanh với đa số vốn và nắm quyền kiểm soát. Phương thức cung cấp, sau khi Việt Nam gia nhập WTO, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài sẽ đƣợc phép hiện diện dƣới hình thức liên doanh, trong đó tỷ lệ góp vốn của phía nƣớc ngoài không đƣợc vƣợt quá 51% vốn pháp định. Hạn chế này đƣợc duy trì trong vòng 5 năm kể từ khi gia nhập. Đến năm 2012, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài sẽ đƣợc góp vốn với tỷ lệ không hạn chế trong liên doanh. Cũng vào năm 2012, họ sẽ đƣợc thành lập công ty 100% vốn nƣớc ngoài để cung cấp dịch vụ chuyển phát nhanh. Việt Nam cam kết không phân biệt đối xử giữa các dịch vụ chuyển phát nhanh và các nhà cung cấp dịch vụ chuyển phát nhanh đối với các loại hình dịch vụ chuyển phát nhanh đã cho phép cạnh tranh. 2.2.2.2 Dịch vụ viễn thông Phạm vi cam kết, dịch vụ viễn thông là một trong những dịch vụ có cam kết phức tạp nhất trong Biểu cam kết dịch vụ của Việt Nam. Dịch vụ viễn thông đƣợc chia thành: Dịch vụ viễn thông cơ bản và dịch vụ viễn thông giá trị gia tăng. Dịch vụ viễn thông cơ bản chia thành 2 nhóm: Nhóm dịch vụ mạng riêng ảo (cho phép thiết lập một mạng dàng riêng để kết nối các máy tính lại với nhau thông qua mạng internet công cộng)50 và nhóm bao gồm tất cả các dịch vụ đƣợc liệt kê từ điểm (a) đến (o).51 Dịch vụ giá trị gia tăng chia thành 2 nhóm: Nhóm dịch vụ truy nhập internet (IAS) và nhóm bao gồm các dịch vụ đƣợc liệt kê từ điểm (h) đến (n).52 48 Biểu cam kết cụ thể về dịch vụ - Danh mục miễn trừ đối xử tối huệ quốc theo điều II (WT/ACC/VNM/48/ Add.2) ngày 27/10/2006 của Ban công tác về việc gia nhập WTO của Việt Nam, tr 25. 49 Bộ Thông tin và Truyền thông, Số liệu thống kê mạng lưới bưu chính, http://mic.gov.vn/solieubaocao/solieuthongke/buuchinh/Trang/Sốliệuthốngkêmạnglƣớibƣuchính.aspx [ngày 1412-2013]. 50 Hải Nhân, Hệ thống mạng riêng ảo (VPN), Báo vtn, Http://vtn.com.vn/chuyen-muc/dich-vu-truyen-so-lieu-p21297c27975.html [ngày truy cập 15-11-2014). 51 Biểu cam kết cụ thể về dịch vụ - Danh mục miễn trừ đối xử tối huệ quốc theo điều II (WT/ACC/VNM/48/ Add.2) ngày 27/10/2006 của Ban công tác về việc gia nhập WTO của Việt Nam, tr 26. 52 Biểu cam kết cụ thể về dịch vụ - Danh mục miễn trừ đối xử tối huệ quốc theo điều II (WT/ACC/VNM/48/ Add.2) ngày 27/10/2006 của Ban công tác về việc gia nhập WTO của Việt Nam. tr.30. GVHD: Dương Văn Học 44 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam Tổng cộng có 4 nhóm. Mỗi nhóm đều có cam kết riêng cho cả 4 phƣơng thức cung cấp dịch vụ. Trong phƣơng thức cung cấp dịch vụ qua biên giới đƣợc tách thành dịch vụ hữu tuyến và di động mặt đất; và dịch vụ viễn thông vệ tinh. Trong phƣơng thức hiện diện thƣơng mại đƣợc tách thành dịch vụ không có hạ tầng mạng; và dịch vụ có hạ tầng mạng. Phương thức cung cấp  Phƣơng thức (1) - Cung cấp dịch vụ qua biên giới Cam kết đƣa ra tại phƣơng thức cung cấp dịch vụ qua biên giới là nhƣ nhau cho cả 4 nhóm dịch vụ viễn thông. Có hai hạn chế đƣợc áp dụng tại phƣơng thức này là: Dịch vụ phải đƣợc cung ứng thông qua thoả thuận thƣơng mại với pháp nhân đƣợc thành lập tại Việt Nam và pháp nhân Việt Nam trong thỏa thuận đó phải là đơn vị đã đƣợc cấp phép cung cấp dịch vụ viễn thông quốc tế. Hai hạn chế này đƣợc nới lỏng cho dịch vụ viễn thông vệ tinh. Cụ thể, ngay sau khi Việt Nam gia nhập WTO, nhà cung cấp dịch vụ viễn thông vệ tinh nƣớc ngoài có thể tiếp cận trực tiếp một số đối tƣợng khách hàng nhƣ cơ quan ngoại giao, các tổ chức quốc tế v..v. Ba năm sau đó, họ đƣợc tiếp cận thêm các công ty xuyên quốc gia (TNC) với điều kiện các TNC này phải đáp ứng đƣợc các tiêu chí nêu tại ghi chú số 19 Biểu cam kết. Để tiếp cận trực tiếp nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài, các đối tƣợng nêu trên đều phải đƣợc cơ quan có thẩm quyền của Việt Nam cấp phép sử dụng dịch vụ viễn thông vệ tinh. Dịch vụ viễn thông vệ tinh vẫn phải chịu 2 hạn chế nhƣ đã nêu. Việt Nam cam kết cho phép bên nƣớc ngoài đƣợc kết nối dung lƣợng cáp quang biển (dung lƣợng toàn chủ) của các tuyến cáp quang biển mà Việt Nam là thành viên với các trạm cập bờ của Việt Nam và bán dung lƣợng truyền dẫn này cho các nhà cung cấp dịch vụ viễn thông quốc tế có hạ tầng mạng đƣợc cấp phép tại Việt Nam (nhƣ VNPT, Viettel, VP Telecom). Bốn năm sau khi gia nhập, bên nƣớc ngoài đƣợc phép bán dung lƣợng nêu trên cho các nhà cung cấp dịch vụ mạng riêng ảo và dịch vụ kết nối Internet (IXP) quốc tế đƣợc cấp phép (nhƣ FPT, VNPT, Viettel, VP Telecom).  Phƣơng thức (3) - Hiện diện thƣơng mại Có hai hạn chế đƣợc sử dụng tại phƣơng thức này là: hạn chế về lựa chọn đối tác và hạn chế về tỷ lệ tham gia vốn trong liên doanh (trong dịch vụ viễn thông, Việt Nam không cam kết hình thức công ty 100% vốn nƣớc ngoài và hình thức chi nhánh). Cung cấp dịch vụ viễn thông có hạ tầng mạng Dịch vụ viễn thông cơ bản, kể cả dịch vụ VPN, nếu có hạ tầng mạng, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài phải thành lập liên doanh với nhà cung cấp dịch vụ viễn thông GVHD: Dương Văn Học 45 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam đã đƣợc cấp phép tại Việt Nam. Tỷ lệ vốn góp của phía nƣớc ngoài trong liên doanh không đƣợc vƣợt quá 49% Dịch vụ viễn thông giá trị gia tăng, kể cả dịch vụ IAS, nếu có hạ tầng mạng, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài cũng phải thành lập liên doanh với nhà cung cấp dịch vụ viễn thông đã đƣợc cấp phép tại Việt Nam. Tuy nhiên, tỷ lệ góp vốn của phía nƣớc ngoài trong liên doanh có thể lên tới 50%. Cung cấp dịch vụ viễn thông không có hạ tầng mạng53 Dịch vụ viễn thông cơ bản (trừ dịch vụ VPN) và dịch vụ IAS, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài phải thành lập liên doanh với nhà cung cấp dịch vụ viễn thông đã đƣợc cấp phép tại Việt Nam. Tỷ lệ vốn góp của phía nƣớc ngoài trong liên doanh không đƣợc vƣợt quá 51%. Đến năm 2010, hạn chế về lựa chọn đối tác đƣợc bãi bỏ. Tỷ lệ tham gia vốn của nƣớc ngoài trong liên doanh cũng đƣợc nâng lên thành 65% (tối đa). Dịch vụ mạng riêng ảo (VPN), nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc tự do chọn đối tác để thành lập liên doanh nhƣng tỷ lệ góp vốn của phía nƣớc ngoài trong liên doanh cũng không đƣợc vƣợt quá 70%. Dịch vụ viễn thông giá trị gia tăng (trừ dịch vụ IAS), nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc tự do lựa chọn đối tác để thành lập liên doanh. Tuy nhiên, tỷ lệ góp vốn của phía nƣớc ngoài trong liên doanh không đƣợc vƣợt quá 51%. Đến năm 2010, tỷ lệ góp vốn của phía nƣớc ngoài trong liên doanh đƣợc nâng lên thành 65% (tối đa). Chuyển từ hợp đồng hợp tác liên doanh (BCC) sang hình thức khác Với dịch vụ viễn thông cơ bản (ngoại trừ dịch vụ mạng riêng ảo) và dịch vụ viễn thông giá trị gia tăng (ngoại trừ dịch vụ truy nhập Internet IAS), Việt Nam cho phép các nhà đầu tƣ nƣớc ngoài tham gia các hợp đồng hợp tác kinh doanh (BCC) đƣợc ký mới thoả thuận hiện tại hoặc chuyển sang hình thức hiện diện khác với những điều kiện không kém thuận lợi hơn so với những điều kiện mà họ đang đƣợc hƣởng. Những điều kiện này có thể đƣợc giữ nguyên, tùy theo thỏa thuận với đối tác Việt Nam. Việc cung cấp dịch vụ có hạ tầng mạng chịu nhiều hạn chế hơn là cung cấp dịch vụ không có hạ tầng mạng. 2.2.2.3 Dịch vụ nghe nhìn Phạm vi cam kết, Việc sản xuất và phân phối băng hình Việt Nam chƣa đƣa ra cam kết gì. Việc sản xuất và phân phối phim, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc 53 Nhà cung cấp dịch vụ không có hạ tầng mạng là nhà cung cấp không sở hữu dung lƣợng truyền dẫn nhƣng hợp đồng thuê dung lƣợng từ nhà khai thác, sở hữu dung lƣợng đó, bao gồm cả dung lƣợng cáp quang biển, kể cả trên cơ sở dài hạn. Một nhà cung cấp không có hạ tầng mạng đƣợc phép sở hữu các trang thiết bị viễn thông trong phạm vi trụ sở hoạt động của mình và tại các điểm cung cấp dịch vụ công cộng đƣợc cho phép. GVHD: Dương Văn Học 46 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam phép hiện diện dƣới hình thức hợp đồng hợp tác kinh doanh hoặc liên doanh với đối tác Việt Nam đã đƣợc phép cung cấp các dịch vụ này tại Việt Nam trong đó phần vốn góp của phía nƣớc ngoài không đƣợc vƣợt quá 51%. Với dịch vụ chiếu phim, ngoài hợp đồng hợp tác kinh doanh (BCC), nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc hiện diện tại Việt Nam dƣới hình thức liên doanh với đối tác Việt Nam đã đƣợc phép cung cấp dịch vụ chiếu phim. Phần vốn góp của phía nƣớc ngoài không đƣợc vƣợt quá 51% vốn điều lệ của liên doanh. Một số chủ thể không đƣợc phép tham gia hợp đồng hợp tác liên doanh (BCC) hay thiết lập liên doanh với các nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đó là các nhà văn hoá, các tụ điểm chiếu phim, các câu lạc bộ và hiệp hội chiếu phim công cộng và các đội chiếu bóng lƣu động. Đối với dịch vụ sản xuất phim, phát hành và chiếu phim phải đƣợc cơ quan có thẩm quyền của Việt Nam kiểm duyệt nội dung. Phương thức, với dịch vụ ghi âm, Việt Nam chỉ cam kết phƣơng thức sử dụng dịch vụ tại nƣớc ngoài. Với phƣơng thức cung cấp qua biên giới và phƣơng thức hiện diện thƣơng mại Việt Nam chƣa đƣa ra cam kết. 2.2.3 Dịch vụ xây dựng Nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc hiện diện dƣới hình thức liên doanh (không hạn chế tỷ lệ vốn góp của phía nƣớc ngoài) và công ty 100% vốn nƣớc ngoài tại Việt Nam ngay sau khi Việt Nam gia nhập WTO. Tuy nhiên, trong 2 năm đầu kể từ khi Việt Nam gia nhập WTO, các công ty 100% vốn nƣớc ngoài chỉ đƣợc cung cấp dịch vụ cho các doanh nghiệp có vốn đầu tƣ nƣớc ngoài và các dự án có sự tài trợ của nƣớc ngoài tại Việt Nam. Năm 2010, các nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài sẽ đƣợc phép hiện diện dƣới hình thức chi nhánh với điều kiện trƣởng chi nhánh phải là ngƣời thƣờng trú tại Việt Nam. 2.2.4 Dịch vụ phân phối Gia nhập WTO, Việt Nam cam kết mở cửa tất cả các phân ngành dịch vụ phân phối theo phân loại của WTO, bao gồm: Dịch vụ đại lý hoa hồng, buôn bán, bán lẻ (gồm cả hoạt động bán hàng đa cấp), nhƣợng quyền thƣơng mại. 2.2.4.1 Các mặt hàng nước ngoài được phép phân phối tại Việt Nam Danh mục các mặt hàng hạn chế lâu dài: Việt Nam cam kết mở cửa các dịch vụ phân phối đối với tất cả các sản phẩm sản xuất tại Việt Nam và các sản phẩm nhập khẩu hợp pháp vào Việt Nam kể từ ngày 11/01/2007, trừ một số mặt hàng thuộc các nhóm sau: Thuốc lá và xì gà, sách, báo và tạp chí, vật phẩm đã ghi hình, kim loại quý và đá quý, dƣợc phẩm, thuốc nổ và dầu đã qua chế biến, gạo, đƣờng mía và đƣờng củ GVHD: Dương Văn Học 47 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam cải. Đây là các mặt hàng nhạy cảm mà Chính phủ Việt Nam chƣa có ý định cho nƣớc ngoài tham gia phân phối tại Việt Nam. Việc hạn chế phân phối những loại mặt hàng này đƣợc dở bỏ dần theo lộ trình. Tuy nhiên, hạn chế về loại mặt hàng đƣợc phép phân phối này không áp dụng đối vơi các nhà phân phối có vốn đầu tƣ nƣớc ngoài đã đƣợc thành lập tại Việt Nam trƣớc ngày 11/01/2007 nếu giấy phép đầu tƣ cho phép họ phân phối các mặt hàng này. Danh mục chính xác các loại mặt hàng không mở cửa cho dịch vụ phân phối nƣớc ngoài đƣợc quy định tại Quyết định số 10/2007/QĐ-BTM ngày 21/5/2007 của Bộ Thƣơng mại54 (nay là Bộ công thƣơng). Danh mục các mặt hàng hạn chế có lộ trình: Theo cam kết của Việt Nam, nhà phân phối có vốn đầu tƣ nƣớc ngoài đƣợc phép phân phối các sản phẩm theo lộ trình thời gian sau đây: Từ ngày 11/01/2007: Đƣợc quyền phân phối tất cả các sản phẩm sản xuất tại Việt Nam và các sản phẩm nhập khẩu hợp pháp vào Việt Nam ngoại trừ: Xi măng và clinke, lốp (trừ lốp máy bay), giấy, máy kéo, phƣơng tiện cơ giới, ôtô con và xe máy, sắt thép, thiết bị nghe nhìn, rƣợu và phân bón. Từ ngày 01/01/2009: Bổ sung thêm quyền phân phối thông qua dịch vụ đại lý hoa hồng, buôn bán và bán lẻ đối với các sản phẩm máy kéo, phƣơng tiện cơ giới, ô tô con và xe máy. Từ ngày 11/01/2010: Không có bất kỳ hạn chế nào về sản phẩm đƣợc phép phân phối (miễn là các sản phẩm đó đƣợc sản xuất tại Việt Nam hoặc đƣợc nhập khẩu hợp pháp vào Việt Nam). Danh mục này không áp dụng đối với dịch vụ nhƣợng quyền thƣơng mại. Điều này có nghĩa là nhà phân phối nƣớc ngoài đƣợc phép cung cấp dịch vụ nhƣợng quyền cho tất cả các mặt hàng thuộc danh mục hạn chế có lộ trình. 2.2.4.2 Phân phối qua mạng hoặc dưới các hình thức thương mại điện tử khác Phân phối qua mạng hoặc các hình thức thƣơng mại điện tử khác đƣợc coi là cung cấp dịch vụ qua biên giới nếu nhà phân phối nƣớc ngoài không có hiện diện thƣơng mại tại Việt Nam chỉ cho phép họ phân phối qua biên giới các sản phẩm phục 54 Xem phụ luc số 04 danh mục hang hóa và lộ trình thực hiện quyền phân phối (Ban hành kèm theo Quyết định số 10 /2007/QĐ-BTM ngày 21 tháng 5 năm 2007 của Bộ Thương mại về việc công bố lộ trình thực hiện hoạt động mua bán hàng hóa và các hoạt động liên quan trực tiếp đến mua bán hàng hóa). GVHD: Dương Văn Học 48 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam vụ nhu cầu cá nhân và bán các chƣơng trình phần mềm máy tính hợp pháp phục vụ nhu cầu cá nhân hoặc vì mục đích thƣơng mại. Quy định này áp dụng với trƣờng hợp bán hàng trực tiếp cũng nhƣ bán hàng qua mạng hoặc đặt hàng qua thƣ. 2.2.4.3 Góp vốn trong liên doanh và thành lập doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài Theo nội dung cam kết, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc thành lập liên doanh với tỷ lệ góp vốn của phía nƣớc ngoài không vƣợt quá 49% ngay sau khi Việt Nam gia nhập WTO. Đến 01/01/2008, họ đƣợc quyền tham gia vốn trong liên doanh ở bất kỳ tỷ lệ nào nhỏ hơn 100%. Đến 01/01/2009, doanh nghiệp 100% vốn nƣớc ngoài đƣợc phép thành lập. 2.2.4.4 Kiểm tra nhu cầu kinh tế (ENT) Theo cam kết, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài sẽ đƣợc thành lập một cơ sở bán lẻ tại Việt Nam. Để thành lập cơ sở bán lẻ từ thứ hai trở đi (ngoài cơ sở thứ nhất), họ phải xin phép cơ quan có thẩm quyền. Trong trƣờng hợp này, cơ quan có thẩm quyền sẽ căn cứ vào một số tiêu chí nhƣ: Số lƣợng các cơ sở bán lẻ; Sự ổn định của thị trƣờng; Mật độ dân cƣ trên địa bàn tỉnh, thành phố nơi đặt cơ sở bán lẻ; Sự phù hợp của dự án đầu tƣ với quy hoạch của tỉnh, thành phố đó.55 Nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài bao gồm doanh nghiệp 100% vốn nƣớc ngoài, công ty liên doanh giữa Việt Nam với nƣớc ngoài và công ty có vốn góp của nƣớc ngoài dƣới hình thức mua cổ phần. Do vậy, nếu doanh nghiệp 100% vốn Việt Nam hoạt động trong lĩnh vực phân phối bán cổ phần cho nhà đầu tƣ nƣớc ngoài, họ có thể bị coi là nhà cung cấp dịch vụ có yếu tố nƣớc ngoài và phải chịu hạn chế về kiểm tra nhu cầu kinh tế (ENT)56 dù trƣớc khi bán cổ phần cho nhà đầu tƣ nƣớc ngoài, doanh nghiệp không bị ràng buộc bởi hạn chế này. 2.2.4.5 Dịch vụ nhượng quyền thương mại Ngay sau khi Việt Nam gia nhập WTO, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài sẽ đƣợc phép thành lập liên doanh với tỷ lệ góp vốn của nƣớc ngoài không vƣợt quá 49%. Đến 01/01/2008, họ đƣợc phép góp vốn vào công ty liên doanh với tỷ lệ bất kỳ và tới 01/01/2009 thù đƣợc quyền thành lập doanh nghiệp 100% vốn nƣớc ngoài để hoạt động trong lĩnh vực nhƣợng quyền thƣơng mại. 55 Thông tƣ số 09/2007/TT-BTM Hƣớng dẫn thi hành Nghị định số 23/2007/NĐ-CP ngày 12 tháng 02 năm 2007 quy định chi tiết Luật Thƣơng mại về hoạt động mua bán hàng hóa và các hoạt động liên quan trực tiếp đến mua bán hàng hóa của doanh nghiệp có vốn đầu tƣ nƣớc ngoài tại Việt Nam, Mục I, khoảng 4, mục 4.3, điểm a. 56 UNIEC Ủy ban Quốc gia về hợp tác kinh tế quốc tế, Dịch vụ phân phối của Việt Nam trong WTO, NXB Hà Nội, 2010, tr 67. GVHD: Dương Văn Học 49 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam Các nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài còn đƣợc phép thành lập chi nhánh để cung cấp dịch vụ nhƣợng quyền thƣơng mại từ ngày 01/01/2010 với điều kiện trƣởng chi nhánh phải là ngƣời thƣờng trú tại Việt Nam. Danh mục các mặt hàng hạn chế tạm thời không áp dụng đối với lĩnh vực nhƣợng quyền thƣơng mại. Danh mục các mặt hàng hạn chế lâu dài vẫn đƣợc áp dụng. 2.2.5 Dịch vụ giáo dục Phạm vi dịch vụ giáo dục được phép cung cấp, Việt Nam cam kết, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài chỉ đƣợc phép cung cấp dịch vụ giáo dục trong các lĩnh vực sau: Kỹ thuật, khoa học tự nhiên và công nghệ, quản trị kinh doanh và khoa học kinh doanh, kinh tế học, kế toán, luật quốc tế và Đào tạo ngôn ngữ. Đa số các ngành khoa học xã hội, Việt Nam chƣa cam kết mở cửa thị trƣờng cho các nhà cung cấp dịch vụ giáo dục nƣớc ngoài.57 Giáo dục cho học sinh Việt Nam, theo cam kết, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài chỉ đƣợc cung cấp dịch vụ giáo dục đối với các bậc giáo dục từ đại học trở lên, bao gồm giáo dục nâng cao, giáo dục cho ngƣời lớn và giáo dục khác. Đối với các bậc giáo dục từ trung học cơ sở trở xuống, Việt Nam chƣa cam kết mở cửa thị trƣờng cho các nhà cung cấp dịch vụ giáo dục nƣớc ngoài. Phương thức cung cấp, đối với dịch vụ giáo dục phổ thông, Việt Nam chƣa cam kết mở cửa thị trƣờng cho các nhà cung cấp dịch vụ giáo dục nƣớc ngoài. Đối với dịch vụ giáo dục nâng cao, bao gồm giáo dục đại học, giáo dục cho ngƣời lớn và giáo dục khác, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc thành lập liên doanh (không hạn chế tỷ lệ góp vốn của phía nƣớc ngoài) ngay từ khi gia nhập. Kể từ ngày 01/01/2009, họ đƣợc thành lập các cơ sở đào tạo 100% vốn nƣớc ngoài. Các cơ sở đào tạo có vốn đầu tƣ nƣớc ngoài đƣợc thuê giáo viên nƣớc ngoài giảng dạy nhƣng các giáo viên này phải có tối thiểu 5 năm kinh nghiệm giảng dạy và phải đƣợc Bộ Giáo dục và Đào tạo của Việt Nam công nhận về mặt chuyên môn. 2.2.6 Dịch vụ môi trường Phạm vi cam kết trong dịch vụ môi trường, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc cung cấp các dịch vụ xử lý nƣớc thải, xử lý rác thải, làm sạch khí thải, xử lý tiếng ồn và đánh giá tác động môi trƣờng. Tuy nhiên, với một số dịch vụ thực thi quyền hạn của Chính phủ (hay còn gọi là dịch vụ công), Việt Nam bảo lƣu quyền dành độc quyền hoặc đặc quyền cho các nhà khai thác tƣ nhân. Nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài có thể sẽ không đƣợc phép tham gia cung cấp các dịch vụ nhƣ vậy. 57 Bộ Công Thƣơng, Cam kết về dịch vụ khi gia nhập WTO - Bình luận của người trong cuộc, NXB Thống kê, năm 2009 GVHD: Dương Văn Học 50 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam Phương thức cung cấp, Việt Nam cam kết, trong vòng 4 năm kể từ khi gia nhập WTO, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc phép thành lập liên doanh trong đó vốn góp của phía nƣớc ngoài không vƣợt quá 51% để cung cấp các dịch vụ xử lý nƣớc thải, rác thải, làm sạch khí thải, xử lý tiếng ồn và đánh giá tác động môi trƣờng. Với dịch vụ xử lý rác thải, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài không đƣợc thiết lập hệ thống thu gom rác thải trực tiếp từ các hộ gia đình. Họ chỉ đƣợc cung cấp dịch vụ xử lý rác thải tại các điểm thu gom rác thải do chính quyền địa phƣơng chỉ định. 2.2.7 Dịch vụ tài chính 2.2.7.1 Dịch vụ bảo hiểm Phạm vi cam kết, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc cung cấp qua biên giới một số loại hình dịch vụ đƣợc liệt kê trong Biểu cam kết bao gồm: Dịch vụ bảo hiểm cung cấp cho doanh nghiệp có vốn đầu tƣ nƣớc ngoài, ngƣời nƣớc ngoài làm việc tại Việt Nam; Dịch vụ tái bảo hiểm; bảo hiểm vận tải quốc tế; Môi giới bảo hiểm và môi giới tái bảo hiểm; Dịch vụ tƣ vấn, tính toán và đánh giá rủi ro. Phương thức cung cấp, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc phép thành lập các hình thức hiện diện thƣơng mại nhƣ công ty liên doanh trong đó không hạn chế vốn góp của phía nƣớc ngoài, công ty 100% vốn nƣớc ngoài ngay từ khi Việt Nam gia nhập WTO. Đáng lƣu ý là họ đƣợc phép cung cấp các dịch vụ bảo hiểm bắt buộc từ 01/01/2008 và đƣợc thành lập chi nhánh để cung cấp dịch vụ bảo hiểm phi nhân thọ sau 5 năm kể từ ngày Việt Nam gia nhập WTO. 2.2.7.2 Dịch vụ ngân hàng Phạm vi cam kết, trong WTO Việt Nam đƣa ra cam kết mở cửa các ngành sau: Dịch vụ nhận tiền gửi; Cho vay; Thuê mua tài chính, dịch vụ thanh toán; Bảo lãnh và cam kết; Kinh doanh; Môi giới tiền tệ; Quản lý tài sản; Các dịch vụ thanh toán và bù trừ tài sản tài chính; Cung cấp và chuyển thông tin tài chính và xử lý dữ liệu tài chính cũng nhƣ các phần mềm liên quan của các nhà cung cấp dịch vụ tài chính khác. Phương thức cung cấp dịch vụ: Phương thức hiện diện thương mại, theo nội dung cam kết, các ngân hàng thƣơng mại nƣớc ngoài đƣợc phép thành lập chi nhánh tại Việt Nam để cung cấp dịch vụ ngay từ khi Việt Nam gia nhập WTO. Tuy nhiên, để đƣợc cấp giấy phép hoạt động, ngân hàng thƣơng mại nƣớc ngoài phải đáp ứng điều kiện là có tổng tài sản có trên 20 tỷ đô la Mỹ vào cuối năm trƣớc thời điểm nộp đơn. Ngoài ra, khi đã đƣợc cấp phép, hoạt động thì chi nhánh ngân hàng thƣơng mại nƣớc ngoài bị hạn chế ở một số nội dung sau: GVHD: Dương Văn Học 51 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam - Trong vòng 5 năm kể từ ngày Việt Nam gia nhập WTO, phải chịu hạn chế về tỷ lệ huy động tiền gửi bằng đồng Việt Nam từ thể nhân Việt Nam mà ngân hàng không có quan hệ tín dụng. Cụ thể, tỷ lệ huy động tiền gửi đối với các chi nhánh ngân hàng thƣơng mại nƣớc ngoài vào thời điểm gia nhập WTO là 65% vốn pháp định đƣợc cấp. Tỷ lệ này đƣợc bãi bỏ vào năm 2011. Khi đó, chi nhánh các ngân hàng thƣơng mại nƣớc ngoài sẽ đƣợc huy động tiền gửi bằng đồng Việt Nam nhƣ các ngân hàng Việt Nam. - Không đƣợc phép mở các điểm giao dịch khác ngoài trụ sở chi nhánh của mình.  Điều kiện thành lập ngân hàng liên doanh, ngân hàng 100% vốn nƣớc ngoài tại Việt Nam Ngân hàng liên doanh, theo cam kết, ngân hàng thƣơng mại nƣớc ngoài đƣợc phép thành lập ngân hàng liên doanh tại Việt Nam, trong đó phần vốn góp của bên nƣớc ngoài không vƣợt quá 50% vốn điều lệ của ngân hàng liên doanh và phía nƣớc ngoài tham gia liên doanh phải là ngân hàng thƣơng mại nƣớc ngoài phải có tổng tài sản có trên 10 tỷ đô la Mỹ vào cuối năm trƣớc thời điểm nộp đơn. Ngân hàng 100% vốn nước ngoài, kể từ ngày 01/4/2007, Việt Nam cho phép ngân hàng 100% vốn nƣớc ngoài đƣợc thành lập và hoạt động tại Việt Nam với điều kiện ngân hàng nƣớc ngoài là chủ đầu tƣ phải là ngân hàng thƣơng mại nƣớc ngoài phải có tổng tài sản có trên 10 tỷ đô la Mỹ vào cuối năm trƣớc thời điểm nộp đơn. Ngoài ra, việc thành lập ngân hàng tại Việt Nam phải tuân thủ các điều kiện kỹ thuật áp dụng chung theo quy định của pháp luật Việt Nam. Khi đã đƣợc cấp giấy phép, các ngân hàng liên doanh và ngân hàng 100% vốn nƣớc ngoài sẽ đƣợc đối xử nhƣ các ngân hàng Việt Nam trong mọi loại hình dịch vụ ngân hàng đã đƣợc Ngân hàng Nhà nƣớc cho phép thực hiện. Các ngân hàng này đƣợc phép huy động tiền gửi từ thể nhân và pháp nhân Việt Nam nhƣ các ngân hàng Việt Nam, đƣợc phát hành thẻ tín dụng và đặc biệt, đƣợc thiết lập hệ thống chi nhánh trên toàn quốc nhƣ các ngân hàng Việt Nam. Phương thức cung cấp dịch vụ qua biên giới, Việt Nam cho phép các ngân hàng thƣơng mại và các tổ chức tín dụng ở nƣớc ngoài đƣợc cung cấp qua biên giới một số loại hình dịch vụ ngân hàng và tài chính khác cho khách hàng tại Việt Nam. Các dịch vụ này bao gồm: Cung cấp và chuyển giao thông tin tài chính và xử lý dữ liệu tài chính cũng nhƣ các phần mềm liên quan của các nhà cung cấp các dịch vụ tài chính khác; Các dịch vụ tƣ vấn, trung gian môi giới và các dịch vụ tài chính phụ trợ khác đối với tất cả các dịch vụ ngân hàng chủ yếu, kể cả tham chiếu và phân tích tín dụng, nghiên GVHD: Dương Văn Học 52 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam cứu và tƣ vấn đầu tƣ và danh mục đầu tƣ, tƣ vấn về mua lại và về tái cơ cấu và chiến lƣợc doanh nghiệp Đây là 2 loại hình dịch vụ đƣợc phép cung cấp qua biên giới. Các loại hình dịch vụ khác nhƣ nhận tiền gửi, cho vay, thanh toán và chuyển tiền... không đƣợc thực hiện theo hình thức này. Ngoài ra, nội dung cam kết chỉ điều chỉnh việc cung cấp dịch vụ từ nƣớc ngoài vào Việt Nam, không điều chỉnh chiều ngƣợc lại. Do đó, hoạt động cung cấp dịch vụ từ Việt Nam ra nƣớc ngoài của các tổ chức tín dụng nƣớc ngoài tại Việt Nam không chịu sự điều chỉnh của Biểu cam kết. 2.2.7.3 Dịch vụ chứng khoáng Phạm vi cam kết, theo nội dung cam kết, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc phép cung cấp qua biên giới các dịch vụ liên quan đến chứng khoán nhƣ thông tin tài chính, tƣ vấn tài chính, dịch vụ trung gian và hỗ trợ kinh doanh chứng khoán. Phương thức cung cấp, họ cũng đƣợc phép thành lập công ty liên doanh trong đó vốn góp của phía nƣớc ngoài không vƣợt quá 49% kể từ khi Việt Nam gia nhập WTO. Hạn chế về tỷ lệ vốn góp này đƣợc duy trì vĩnh viễn. Tuy nhiên, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc phép thành lập công ty chứng khoán 100% vốn nƣớc ngoài sau 5 năm kể từ ngày Việt Nam gia nhập WTO. Thêm vào đó, cũng sau 5 năm kể từ ngày gia nhập, họ đƣợc phép thành lập chi nhánh để cung cấp các dịch vụ gồm: Quản lý tài sản, thanh toán và thanh toán bù trừ chứng khoán, cung cấp và chuyển giao thông tin tài chính, các phần mềm liên quan. 2.2.8 Dịch vụ y tế và xã hội Việt Nam cam kết, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc phép cung cấp dịch vụ thông qua thành lập bệnh viện 100% vốn nƣớc ngoài, liên doanh với đối tác Việt Nam trong đó không hạn chế tỷ lệ góp vốn của phía nƣớc ngoài hoặc hợp đồng hợp tác kinh doanh. Tuy nhiên, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài phải đáp ứng yêu cầu về tỷ lệ vốn đầu tƣ tối thiểu. Theo đó, đối với bệnh viện là 20 triệu USD, bệnh xá đa khoa là 2 triệu USD và cơ sở điều trị chuyên khoa là 200 nghìn USD. Sau khi đã đƣợc thành lập, hiện diện thƣơng mại của nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc đối xử bình đẳng nhƣ các cơ sở y tế của Việt Nam, trừ các lĩnh vực đã đƣợc bảo lƣu tại phần cam kết chung. 2.2.9 Dịch vụ du lịch và dịch vụ liên quan Phạm vi cam kết dịch vụ du lịch và dịch vụ liên quan, đối với dịch vụ du lịch và dịch vụ liên quan khi gia nhập WTO Việt Nam cam kết cung cấp các dịch vụ ăn uống, GVHD: Dương Văn Học 53 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam nhà hàng gắn với đầu tƣ, nâng cấp, cải tạo và mua lại khách sạn, cung cấp dịch vụ đại lý lữ hành và điều hành tour du lịch, tổ chức tour cho khách du lịch nƣớc ngoài vào Việt Nam (inbound) và cho khách du lịch Việt Nam ra nƣớc ngoài (outbound). Phương thức cung cấp dịch vụ Dịch vụ ăn uống, nhà hàng gắn với đầu tư, nâng cấp, cải tạo và mua lại khách sạn, các nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc phép thành lập liên doanh trong đó vốn góp nƣớc ngoài chiếm đa số và công ty 100% vốn nƣớc ngoài để cung cấp dịch vụ khách sạn và nhà hàng tại Việt Nam. Tuy nhiên, để đƣợc phép cung cấp dịch vụ, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài phải đầu tƣ, nâng cấp, cải tạo hoặc mua lại khách sạn tại Việt Nam. Điều này có nghĩa là, nếu pháp luật Việt Nam không quy định khác đi thì nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài không đƣợc cung cấp các loại dịch vụ khách sạn và nhà hàng nếu không gắn với việc đầu tƣ xây dựng mới, nâng cấp, cải tạo hoặc mua lại khách sạn ở Việt Nam. Hạn chế này đƣợc duy trì đến năm 2015. Cung cấp dịch vụ đại lý lữ hành và điều hành tour du lịch, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc phép cung cấp dịch vụ đại lý lữ hành và điều hành tour du lịch dƣới hình thức liên doanh trong đó không hạn chế phần vốn góp của bên nƣớc ngoài. Với các dịch vụ này, Việt Nam chƣa cam kết hình thức công ty 100% vốn nƣớc ngoài. Tổ chức tour cho khách du lịch nước ngoài vào Việt Nam (inbound) và cho khách du lịch Việt Nam ra nước ngoài (outbound), các doanh nghiệp lữ hành có vốn đầu tƣ nƣớc ngoài đƣợc phép tổ chức đƣa khách du lịch nƣớc ngoài vào Việt Nam. Họ cũng đƣợc cung cấp dịch vụ lữ hành nội địa nhƣng dịch vụ này phải là một phần của dịch vụ đƣa khách du lịch vào Việt Nam. Các doanh nghiệp lữ hành có vốn đầu tƣ nƣớc ngoài không đƣợc tổ chức tour tham quan nƣớc ngoài cho khách du lịch Việt Nam (outbound). Bên cạnh đó, Việt Nam còn cam kết các doanh nghiệp có vốn đầu tƣ nƣớc ngoài không đƣợc sử dụng ngƣời nƣớc ngoài làm hƣớng dẫn viên mà phải sử dụng công dân Việt Nam. 2.2.10 Dịch vụ giải trí, văn hóa và thể thao Cam kết duy nhất của Việt Nam là sau 5 năm kể từ ngày Việt Nam gia nhập WTO, sẽ cho phép nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc thành lập liên doanh trong đó vốn góp của phía nƣớc ngoài không vƣợt quá 49% để cung cấp các dịch vụ giải trí bao gồm nhà hát, nhạc sống và xiếc. Ngoài ra chƣa có bất kỳ cam kết nào khác. Đối với các dịch vụ giải trí, văn hoá và thể thao khác, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài chỉ đƣợc phép cung cấp duy nhất dịch vụ trò chơi điện tử dƣới hình thức hợp GVHD: Dương Văn Học 54 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam đồng hợp tác kinh doanh hoặc liên doanh, trong đó vốn góp của phía nƣớc ngoài trong liên doanh không vƣợt quá 49%. Đối tác Việt Nam của nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài phải là đơn vị đã đƣợc cấp phép hoạt động trong lĩnh vực trò chơi điện tử. 2.2.11 Dịch vụ vận tải 2.2.11.1 Dịch vụ vận tải biển Phạm vi cam kết dịch vụ vận tải biển, công ty vận tải biển nƣớc ngoài đƣợc phép cung cấp dịch vụ vận tải hàng hoá quốc tế (hàng hoá xuất, nhập khẩu) mà không phải chịu bất kỳ hạn chế nào và đƣợc đối xử công bằng nhƣ các công ty vận tải biển Việt Nam khi vận tải hàng hoá quốc tế. Cam kết này phù hợp với tập quán mua bán hàng hóa của các chủ hàng xuất, nhập khẩu Việt Nam. Hiện tại, gần 80% lƣợng hàng hóa xuất, nhập khẩu của Việt Nam do các công ty vận tải biển nƣớc ngoài vận chuyển58. Tuy nhiên, công ty vận tải biển nƣớc ngoài không đƣợc phép cung cấp dịch vụ vận tải ven bờ - tức là vận tải hàng hóa giữa các cảng biển của Việt Nam. Cam kết bổ sung về dịch vụ vận tải biển cho phép các nhà cung cấp dịch vụ vận tải biển quốc tế đƣợc sử dụng các dịch vụ tại cảng biển Việt Nam (nhƣ hoa tiêu, lai dắt; cung ứng lƣơng thực, thực phẩm, nhiên liệu; thu gom rác thải, nƣớc dằn...) dựa trên các điều kiện hợp lý và không phân biệt đối xử. Cam kết bổ sung này nhằm bảo đảm cho tàu nƣớc ngoài khi vào cảng biển Việt Nam đƣợc đối xử công bằng theo nguyên tắc "đến trƣớc đƣợc phục vụ trƣớc". Các công ty vận tải biển nƣớc ngoài không đƣợc phép cung cấp dịch vụ vận tải hành khách quốc tế. Thực chất, họ không đƣợc phép tổ chức các tuyến vận chuyển hành khách thƣờng xuyên giữa nƣớc ngoài và Việt Nam. Tuy nhiên, họ có thể vận chuyển hành khách với điều kiện vận chuyển nhƣ là một phần của dịch vụ khác, ví dụ dịch vụ đƣa khách tham quan du lịch. Phương thức cung cấp, thành lập công ty vận hành đội tàu treo cờ Việt Nam, theo nội dung cam kết, kể từ năm 2009 nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc phép thành lập liên doanh với phần vốn góp của phía nƣớc ngoài không vƣợt quá 49% vốn điều lệ của liên doanh để vận hành đội tàu treo cờ Việt Nam để vận chuyển hàng hoá và hành khách quốc tế. Các công ty liên doanh này không đƣợc phép vận chuyển hàng hoá và hành khách trên các tuyến ven bờ (vận chuyển giữa các cảng biển của Việt Nam). Các công ty liên doanh đƣợc phép thuê thuyền viên nƣớc ngoài làm việc trên các tàu treo cờ Việt Nam của liên doanh nhƣng tổng số thuyền viên nƣớc ngoài không 58 Báo cáo tổng kết công tác năm 2012 triển khai nhiệm vụ kế hoạch năm 2013 của Bộ giao thông vận tải ngày 07/01/2013. GVHD: Dương Văn Học 55 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam đƣợc vƣợt quá 1/3 tổng số nhân viên của tàu. Ngoài ra, thuyền trƣởng hoặc thuyền phó thứ nhất phải là công dân Việt Nam. Hạn chế, theo nội dung cam kết, hình thức thành lập này phải chịu các hạn chế về vốn góp và phạm vi hoạt động. Cụ thể là: Hạn chế về vốn góp: Từ ngày 11/01/2007, công ty vận tải biển nƣớc ngoài chỉ đƣợc phép thành lập liên doanh với tỷ lệ góp vốn của bên nƣớc ngoài không quá 51%. Từ ngày 11/01/2012, công ty vận tải biển nƣớc ngoài đƣợc phép thành lập doanh nghiệp 100% vốn nƣớc ngoài. Hạn chế về phạm vi hoạt động: Từ ngày 11/01/2007, công ty liên doanh chỉ đƣợc thực hiện các hoạt động sau: - Tiếp thị và bán dịch vụ vận tải biển thông qua giao dịch trực tiếp với khách hàng, từ việc niêm yết giá đến việc lập chứng từ vận tải; - Đại diện cho chủ hàng; - Cung cấp các thông tin kinh doanh theo yêu cầu; - Chuẩn bị tài liệu liên quan đến chứng từ vận tải bao gồm cả chứng từ hải quan hoặc các chứng từ khác liên quan đến xuất xứ và đặc tính của hàng hóa đƣợc vận chuyển; - Cung cấp dịch vụ vận tải biển bao gồm cả dịch vụ vận tải nội địa bằng tàu mang cờ quốc tịch Việt Nam để cung cấp dịch vụ vận tải đa phƣơng thức. Từ ngày 11/01/2012, các công ty liên doanh và công ty 100% vốn nƣớc ngoài đƣợc thực hiện thêm 2 hoạt động sau: Thay mặt công ty vận tải biển nƣớc ngoài tổ chức cho tàu vào cảng hoặc tiếp nhận hàng khi có yêu cầu; Đàm phán và ký kết hợp đồng vận tải đƣờng bộ, đƣờng sắt, đƣờng thủy nội địa liên quan đến hàng hóa do công ty vận tải biển nƣớc ngoài vận chuyển. Trƣớc khi gia nhập WTO, Việt Nam không cho phép nƣớc ngoài đầu tƣ vào lĩnh vực đại lý tàu biển và chỉ cho phép liên doanh với tỷ lệ vốn góp của nƣớc ngoài không quá 49% đối với dịch vụ đại lý vận tải hàng hóa bằng đƣờng biển.59 Tuy nhiên, trƣớc xu hƣớng phát triển của vận tải đa phƣơng thức quốc tế và yêu cầu của các nhà cung cấp dịch vụ vận tải biển nƣớc ngoài, Chính phủ Việt Nam đã đƣa ra cam kết tƣơng đối mở để các công ty vận tải biển nƣớc ngoài có thể cung cấp dịch vụ trọn gói cho khách hàng. Và đặc biệt là theo Nghị định số 30/2014/NĐ-CP ngày 14/4/2014 về điều kiện kinh doanh vận tải biển và dịch vụ hổ trợ vận tải biển thì việc mở cửa thị trƣờng hàng 59 Nghị định số 10/2001/NĐ-CP ngày 19/3/2001 của chính phủ về điều kiện kinh doanh dịch vụ hàng hải, Điều 2 GVHD: Dương Văn Học 56 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam hải mà Việt Nam cam kết trong WTO cho các nhà đầu tƣ nƣớc ngoài sẽ thực hiện theo đúng cam kết đó.  Các dịch vụ hỗ trợ vận tải biển Dịch vụ xếp dỡ container, Việt Nam cam kết, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc thành lập liên doanh để cung cấp dịch vụ xếp dỡ container tại cảng biển với tỷ lệ vốn góp không quá 50%. Ngoài ra, họ không phải chịu bất kỳ hạn chế nào khác. Dịch vụ xếp dỡ container trong cam kết này không cần phải gắn với việc đầu tƣ xây dựng cảng biển. Dịch vụ thông quan, theo cam kết, từ ngày 11/01/2007 nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc phép góp vốn đến 51% trong công ty liên doanh để cung cấp dịch vụ thông quan. Hạn chế về tỷ lệ vốn góp trong liên doanh sẽ đƣợc xóa bỏ sau ngày 11/01/2012. Với dịch vụ này, Việt Nam chƣa cam kết hình thức công ty 100% vốn nƣớc ngoài. Ngoài hạn chế về tỷ lệ vốn góp nói trên, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài không phải chịu bất kỳ hạn chế nào khác và đƣợc đối xử công bằng nhƣ các doanh nghiệp Việt Nam cung cấp dịch vụ thông quan. Dịch vụ bãi container, cam kết cho phép nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc góp vốn đến 51% trong công ty liên doanh để cung cấp dịch vụ bãi container từ ngày 11/01/2007. Sau ngày 11/01/2014, sẽ không duy trì bất kỳ hạn chế nào. Ngoài ra, tƣơng tự nhƣ dịch vụ thông quan, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc đối xử công bằng nhƣ các doanh nghiệp Việt Nam hoạt động trong cùng lĩnh vực 2.2.11.2 Dịch vụ vận tải đường thủy nội địa Nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc đầu tƣ thành lập công ty liên doanh để cung cấp dịch vụ vận tải hàng hoá, vận tải hành khách đƣờng thuỷ nội địa nhƣng bị hạn chế về tỷ lệ vốn góp không vƣợt quá 49%. 2.2.11.3 Dịch vụ vận tải hàng không a) Dịch vụ tiếp thị và bán sản phẩm hàng không Theo nội dung cam kết, các hãng hàng không nƣớc ngoài đƣợc phép cung cấp dịch vụ tại Việt Nam thông qua văn phòng bán vé của hãng hoặc các đại lý tại Việt Nam. b) Dịch vụ đặt giữ chỗ bằng máy tính Nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài có thể cung cấp dịch vụ đặt giữ chỗ cho khách hàng Việt Nam thông qua các phƣơng tiện thông tin liên lạc hoặc thành lập doanh nghiệp tại Việt Nam để cung cấp dịch vụ. Hạn chế duy nhất đối với việc cung cấp dịch GVHD: Dương Văn Học 57 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam vụ đặt giữ chỗ bằng máy tính là phải sử dụng mạng viễn thông công cộng dƣới sự quản lý của cơ quan viễn thông Việt Nam. c) Dịch vụ bảo dƣỡng và sửa chữa máy bay Từ ngày 11/01/2007, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc phép thành lập liên doanh để bảo dƣỡng và sửa chữa máy bay tại Việt Nam nhƣng bị hạn chế về tỷ lệ vốn góp không vƣợt quá 51%. Sau ngày 11/01/2012, nhà đầu tƣ nƣớc ngoài có thể thành lập doanh nghiệp 100% vốn nƣớc ngoài để cung cấp dịch vụ bảo dƣỡng và sửa chữa máy bay. 2.2.11.4 Dịch vụ vận tải đường sắt Phạm vi cam kết, Việt Nam chƣa đƣa ra cam kết đối với hiện diện thƣơng mại để cung cấp dịch vụ vận tải hành khách bằng đƣờng sắt và Việt Nam chƣa đƣa ra cam kết đối với dịch vụ vận tải đƣờng sắt qua biên giới. Phương thức hiện diện, theo nội dung cam kết, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài chỉ đƣợc đầu tƣ thành lập công ty liên doanh để cung cấp dịch vụ vận tải hàng hoá bằng đƣờng sắt và bị hạn chế về tỷ lệ vốn góp không vƣợt quá 49%. 2.2.11.5 Dịch vụ vận tải đường bộ Phạm vi cam kết, cam kết không áp dụng cho vận tải hành khách bằng đƣờng bộ. Phương thức hiện diện, theo cam kết, từ ngày 11/01/2007, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài đƣợc phép thành lập công ty liên doanh hoặc ký kết hợp đồng hợp tác kinh doanh để cung cấp dịch vụ vận tải hàng hoá, vận tải hành khách bằng đƣờng bộ. Hạn chế, về tỷ lệ vốn góp không vƣợt quá 49%. Sau ngày 11/01/2010, tuỳ theo nhu cầu thị trƣờng, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài có thể đƣợc xem xét để cho phép đầu tƣ thành lập liên doanh với tỷ lệ vốn góp không quá 51% để cung cấp dịch vụ vận tải hàng hoá. Các công ty liên doanh đƣợc thành lập để cung cấp dịch vụ vận tải đƣờng bộ phải sử dụng 100% lái xe là công dân Việt Nam. Cam kết về vận tải đƣờng bộ có đặc điểm là Việt Nam chƣa đƣa ra cam kết đối với dịch vụ vận tải đƣờng bộ qua biên giới và Việt Nam có thể cho phép liên doanh để vận tải hàng hóa trong đó nƣớc ngoài chiếm đến 51% vốn sau khi đã "kiểm tra nhu cầu kinh tế". 2.2.12 Danh mục miễn trừ đối xử tối huệ quốc Danh mục miễn trừ tối huệ quốc giống nhƣ hầu hết các nƣớc khác, Việt Nam đã liệt kê một danh mục các miễn trừ tối huệ quốc (MFN)60 Trong các ngành liên quan, 60 Danh mục miễn trừ Tối huệ quốc, Biểu cam kết GATS của Việt Nam trong WTO, Phụ lục 2 GVHD: Dương Văn Học 58 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam Việt Nam đã bảo lƣu quyền dành một số ƣu đãi thƣơng mại cụ thể cho một số nƣớc mà không dành cho các Thành viên WTO khác. Các miễn trừ MFN này liên quan tới: Thứ nhất, các hiệp định đầu tƣ song phƣơng; Thứ hai, các hiệp định song phƣơng hoặc khu vực về hợp tác văn hóa và hợp tác sản xuất trong lĩnh vực dịch vụ nghe nhìn; Thứ ba, các hiệp định vận tải biển song phƣơng. Miễn trừ tối huệ quốc đối với các hiệp định vận tải biển song phƣơng chỉ có thời hạn 5 năm kể từ ngày Việt Nam gia nhập WTO. Bên cạnh đó, Việt Nam cũng bảo lƣu một số ƣu đãi dành cho Singapore trong Hiệp định song phƣơng về Vận tải biển với nƣớc này. Tuy nhiên, thời hạn bảo lƣu là không quá 10 năm kể từ ngày gia nhập WTO. 2.3 Tình hình hoạt động thƣơng mại dịch vụ ở Việt Nam sau WTO Mở cửa thị trƣờng dịch vụ là một trong những yêu cầu bắt buộc khi gia nhập WTO. Quá trình mở cửa thị trƣờng dịch vụ đƣợc đẩy mạnh hơn khi Việt Nam thực hiện các cam kết trong WTO khi trở thành thành viên chính thức vào đầu năm 2007 và thực thi các Hiệp định thƣơng mại song phƣơng và khu vực. Theo đánh giá, việc mở cửa thị trƣờng dịch vụ một mặt tạo ra thách thức rất lớn đối với nhiều lĩnh vực. Nhƣng mặc khác, sẽ buộc các ngành dịch vụ trong nƣớc nâng cao chất lƣợng phục vụ với chi phí hợp lý hơn. Điều đó mang lại lợi ích cho ngƣời tiêu dùng Việt Nam cũng nhƣ toàn bộ nền kinh tế. Khả năng cạnh tranh của hàng hóa xuất khẩu cũng đƣợc tăng lên, các loại hình dịch vụ hỗ trợ cho xuất khẩu nhƣ vận tải, chuyển phát nhanh, bảo hiểm… sẽ phát triển. Bên cạnh đó, việc mở cửa thị trƣờng dịch vụ sẽ thu hút đầu tƣ nƣớc ngoài, thúc đẩy chuyển giao công nghệ, nâng cao nguồn lực và tạo ra những nhân tố thuận lợi cho tăng trƣởng kinh tế. Khi Việt Nam chính thức gia nhập WTO, quá trình tự do hóa thị trƣờng dịch vụ cũng giúp các nhà cung cấp dịch vụ Việt Nam tiếp cận tốt hơn với thị trƣờng của các nƣớc thành viên. Đây là cơ hội rất lớn để Việt Nam tăng xuất khẩu dịch vụ ở những lĩnh vực có tính cạnh tranh.61 2.3.1 Tình hình tăng trưởng thương mại dịch vụ Trong điều kiện môi trƣờng kinh tế đổi mới, chính trị và xã hội ổn định, lại đƣợc Nhà nƣớc Việt Nam chú trọng khuyến khích, dịch vụ và xuất khẩu dịch vụ đã có sự khởi sắc. Từ chỗ hoạt động dịch vụ còn rất ít ỏi và do một số doanh nghiệp nhà nƣớc độc quyền cung cấp, nhƣng chỉ sau một thời gian ngắn đã có ngày càng nhiều doanh 61 Hà Văn Hội, hoàn thiện chính sách xuất khẩu dịch vụ trong điều kiện Việt Nam gia nhập WTO, Báo điện tử, Viện nghiên cứu phát triển thành phố Hồ Chí Minh, http://www.hids.hochiminhcity.gov.vn/c/document_library/get_file?uuid=6f6094d4-0903-4291-96d4 502fb356 fb5b&groupId=13025 [ngày truy cập 15/11/2014]. GVHD: Dương Văn Học 59 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam nghiệp thuộc các thành phần kinh tế tham gia, trong đó có các doanh nghiệp có vốn đầu tƣ trực tiếp nƣớc ngoài, đã tạo nên diện mạo mới cho dịch vụ và xuất khẩu dịch vụ. Một số ngành dịch vụ nhƣ: Bƣu chính Viễn thông, công nghiệp phần mềm, tƣ vấn xây dựng, ngân hàng tài chính… đã đƣợc coi là hoạt động khá thành công. Hiện có tới khoảng 70 loại hình dịch vụ của Việt Nam đã đƣợc xuất khẩu, mỗi loại hình lại gồm nhiều hoạt động cụ thể. Ví dụ nhƣ: “dịch vụ tƣ vấn” gồm tƣ vấn về quản lý, tƣ vấn về xây dựng, tƣ vấn về thƣơng mại quốc tế.... Các cơ sở dịch vụ đƣợc nâng cấp, xây mới khang trang, trang bị kỹ thuật tiên tiến, hƣớng dần tới trình độ khu vực, quốc tế. Thị trƣờng xuất khẩu dịch vụ ngày càng mở rộng, các sản phẩm đã có vị thế nhất định trên trƣờng quốc tế. Du lịch Việt Nam cũng đang trên đƣờng phát triển vì “Việt Nam là điểm đến của thiên niên kỷ mới”.62 Với đội ngũ quản lý điều hành, chuyên gia kỹ thuật, nhân viên tác nghiệp của ngành ngày càng đông đảo, bƣớc đầu đã tiếp thu đƣợc khoa học và kỹ năng nghề nghiệp. Những thành phố lớn, các trung tâm kinh tế hàng đầu là những trọng điểm về phát triển dịch vụ nói chung và xuất khẩu dịch vụ nói riêng. Khách hàng của xuất khẩu dịch vụ nhiều, trong đó không ít là các khách hàng cao cấp đến từ các nền kinh tế phát triển. Đây là kết quả của cả quá trình đổi mới phát triển kinh tế thị trƣờng, đƣa Việt Nam hội nhập ngày càng sâu rộng vào kinh tế toàn cầu. Bên cạnh đó, Nhà nƣớc cũng đã có chiến lƣợc phát triển dịch vụ và xuất khẩu dịch vụ. Đặc biệt, với các cam kết khi Việt Nam gia nhập WTO nhƣ: Mở cửa 11/12 ngành và 110 phân ngành, trong đó những ngành nghề nhạy cảm nhƣ viễn thông, tài chính, hệ thống phân phối bán lẻ… ở nhiều nƣớc đều tự do hoá hoàn toàn, trong khi đó chúng ta còn giữ đƣợc theo lộ trình. Cam kết này vừa giúp Chính phủ linh hoạt trong việc điều hành cải cách hoàn thiện chính sách, đồng thời còn tạo điều kiện cho doanh nghiệp có thời gian hợp lý để đầu tƣ phát triển, tham gia thị trƣờng. Gia nhập WTO, thị trƣờng dịch vụ của các nƣớc cũng mở ra cho các doanh nghiệp Việt Nam có nhiều cơ hội để xuất khẩu các sản phẩm dịch vụ ra nƣớc ngoài. Nền kinh tế Việt Nam nói chung và hoạt động xuất khẩu nói riêng tăng trƣởng với tốc độ khá nhanh. Năm 2011 xuất khẩu dịch vụ đạt 96,3 tỷ USD. 2.3.2 Tồn tại và yếu kém trong phát triển thương mại dịch vụ Hoạt động xuất khẩu dịch vụ của Việt Nam trong thời gian qua còn nhiều bất cập: Về quy mô, quy mô xuất khẩu dịch vụ còn rất nhỏ. Tỷ trọng kim ngạch xuất khẩu 62 Tiến Đức, Xuất khẩu dịch vụ sau gia nhập WTO, Báo Ngƣời Đại biểu Nhân dân, ngày 02-06-2007. GVHD: Dương Văn Học 60 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam dịch vụ trong tổng kim ngạch xuất khẩu (gồm cả kim ngạch xuất khẩu hàng hóa và kim ngạch xuất khẩu dịch vụ) vừa nhỏ và lại có xu hƣớng giảm đi năm 2005 chiếm 11,6%, năm 2010 chiếm 9,4%, năm 2011 chiếm 8,2%, năm 2012 còn 7,7%, năm 2013 còn 7,2%.63 Tỷ trọng trong lĩnh vực dịch vụ của Việt Nam cũng mới chỉ chiếm 38,14% GDP. Từ đó cho thấy ở Việt Nam, dịch vụ vẫn còn đang trong giai đoạn đầu của quá trình hội nhập. Về cơ cấu xuất khẩu dịch vụ, cơ cấu xuất khẩu dịch vụ còn một số bất hợp lý và chuyển dịch chậm. Dịch vụ (logistics) đƣợc coi là tâm điểm của sự phát triển kinh tế, thƣơng mại tại nhiều nƣớc hiện đại trên thế giới, là lĩnh vực “hái ra tiền” mà nhiều doanh nghiệp, tập đoàn nhắm tới, song ở Việt Nam, chƣa có cơ sở nào đủ tầm cỡ kinh doanh logistics theo đúng nghĩa, mà chỉ mới tham gia đƣợc một vài công đoạn của chuỗi dịch vụ này. Ví nhƣ trong vận tải ngoại thƣơng, lực lƣợng vận tải quốc tế của Việt Nam, khi xuất khẩu hàng hóa, đối tác nƣớc ngoài thƣờng mang tàu đến Việt Nam chở hàng; còn khi nhập hàng, đối tác cũng chở hàng giao tận cảng Việt Nam. Ngoài ra, Việt Nam có nhiều địa điểm du lịch sinh thái với cảnh trí thiên nhiên trời phú, nhƣng do không tôn tạo cảnh quan, bảo vệ môi trƣờng nên chƣa thu hút đƣợc nhiều du khách... Dịch vụ du lịch trong nƣớc chiếm tỷ trọng cao nhất (chiếm 55,2% tổng kim ngạch xuất khẩu dịch vụ) nhƣng tốc độ tăng còn thấp và “mật độ” khách du lịch quốc tế đến Việt Nam còn thấp so với của các nƣớc trong khu vực, ở châu Á và trên thế giới (bình quân lƣợt khách tính trên 100 dân của Việt Nam mới đạt khoảng 5 ngƣời, trong khi của Campuchia là 8,1, của Lào là 15,4, của Thái Lan là 18,4, của Singapore là 199,4, của khu vực Đông Nam Á là 10,6, của Hồng Kông là 320,8, của châu Âu là 10,9, của châu Mỹ 14,8, của châu Đại Dƣơng là 14,8, của toàn thế giới là 10,9,...). Ngoài du lịch, một số loại dịch vụ khác còn chiếm tỷ trọng rất nhỏ, nhƣ dịch vụ bảo hiểm chỉ chiếm 1,1%, dịch vụ bƣu chính viễn thông chiếm tỷ trọng 1,7%, dịch vụ tài chính chỉ chiếm 5,5%... Ngay dịch vụ hàng hải của một nƣớc có vùng biển rộng hàng triệu km có bờ biển dài trên 3.000 km, nhƣng chỉ chiếm 13,4%.64 63 64 Tiến Đức, Xuất khẩu dịch vụ sau gia nhập WTO, Báo Ngƣời Đại biểu Nhân dân, ngày 02-06-2007. Tiến Đức, Xuất khẩu dịch vụ sau gia nhập WTO, Báo Ngƣời Đại biểu Nhân dân, ngày 02-06-2007. GVHD: Dương Văn Học 61 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam Biểu đồ 2: Xuất - nhập khẩu dịch vụ qua các năm65 Về kim ngạch xuất - nhập khẩu dịch vụ, Việt Nam vẫn nhập siêu: năm 2010 nhập siêu 2461 triệu USD, năm 2011 nhập siêu 3168 triệu USD, năm 2012 nhập siêu 2900 triệu USD. Điều đó chứng tỏ sự vƣơn lên và sức cạnh tranh trong lĩnh vực dịch vụ của doanh nghiệp Việt Nam còn yếu, nhiều loại và thị phần đã rơi vào tay những doanh nghiệp, tổ chức ngoài nƣớc. Về hoạt động cung cấp dịch vụ, hoạt động cung cấp dịch vụ của Việt Nam còn yếu cả chất lƣợng của nguồn nhân lực và chất lƣợng giao dịch. Chất lƣợng của khá nhiều sản phẩm dịch vụ còn thấp so với mặt bằng quốc tế và còn thiếu tính chuyên nghiệp, tác phong công nghiệp trong thực hiện các dịch vụ, giá dịch vụ chƣa có khả năng cạnh tranh cao, chƣa đáp ứng đƣợc nhu cầu của các đối tƣợng. Để nâng cao chất lƣợng dịch vụ, trƣớc hết, bản thân doanh nghiệp phải nhận thức tầm quan trọng đặc biệt của nhân tố con ngƣời (nhất là nhân tố trí thức, kiến thức 65 Minh Ngọc, Dịch vụ góp phần vào tăng trưởng kinh tế và những vấn đề đặt ra, Báo điện tử Chính phủ, 2013 Http://baodientu.chinhphu.vn/Home/Dich-vu-gop-phan-vao-tang-truong-va-nhung-van-de-dat-ra/20131/159228. vgp [ngày truy cập 13-8-2014] GVHD: Dương Văn Học 62 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam và ngoại ngữ). Bên cạnh đó, nhà nƣớc phải nhanh chóng cải cách hệ thống giáo dục đào tạo cả chƣơng trình dài hạn và ngắn hạn để nâng cao trình độ cho ngƣời lao động cũng nhƣ ngƣời quản lý… có nhƣ vậy mới nâng cao dần khả năng cạnh tranh về dịch vụ của Việt Nam. Nhìn chung, xuất khẩu dịch vụ tuy tăng trƣởng nhƣng vẫn thấp hơn tốc độ tăng của xuất khẩu hàng hoá và đặc biệt là tỷ trọng của xuất khẩu dịch vụ trong GDP của Việt Nam còn nhỏ, trong khi tỷ trọng trung bình của các nƣớc phát triển, thƣờng là trên dƣới 40%, xuất khẩu dịch vụ của Việt Nam mới ở giai đoạn đầu của quá trình phát triển. 2.3.3 Nguyên nhân Do nƣớc ta đang trong thời kỳ quá độ: cơ chế cũ bị xoá bỏ, nhƣng còn tàng dƣ, cơ chế mới đƣợc xác lập, nhƣng chƣa thật hoàn thiện. Chính sách về dịch vụ còn rất ít, do không có quy hoạch tổng thể để phát triển kết cấu hạ tầng đồng bộ nên có một số cơ sở dịch vụ chậm đƣợc đƣa vào khai thác hoặc khai thác cầm chừng. Ngoài ra, còn lý do về nhận thức cho rằng lĩnh vực này không tạo ra của cải, chỉ để vui chơi giải trí, nên công tác điều hành, quản lý chƣa chặt chẽ và gây phiền hà trong việc cấp phép hoạt động, hành nghề cho các cơ sở, cấp thẻ nghiệp vụ cho cá nhân làm dịch vụ,... Xuất khẩu dịch vụ của Việt Nam còn thiếu tính chiến lƣợc, thách thức và khó khăn đối với việc phát triển và xuất khẩu dịch vụ còn rất lớn. Ở Việt Nam hiện nay chƣa định nghĩa rõ ràng về dịch vụ. Chính vì thế, các chiến lƣợc về phát triển dịch vụ còn chung chung không định hƣớng rõ ràng, thiếu chiều sâu, chƣa có các chƣơng trình cụ thể cho từng ngành dịch vụ, dẫn tới việc khai thác những cơ hội mà nó đem lại còn ít hiệu quả. Nhiều ngành dịch vụ còn yếu về năng lực nội tại, uy tín trên thị trƣờng chƣa cao, khả năng xuất khẩu hạn chế, phần lớn dịch vụ mà các doanh nghiệp Việt Nam đang làm có giá trị gia tăng thấp. Tính liên kết trong từng ngành dịch vụ, giữa các ngành dịch vụ liên quan với nhau, giữa dịch vụ với công nghiệp, nông nghiệp, giữa các doanh nghiệp Việt Nam với nhau và với các doanh nghiệp có vốn đầu tƣ nƣớc ngoài còn yếu. Có nhiều loại hình dịch vụ, song khi thống kê chủ yếu gom vào nhóm “các dịch vụ khác”, nên gây ra những khó khăn khi phân tích, xây dựng quy hoạch, hoạch định chính sách, biện pháp điều hành. Khó khăn nhất trong xuất khẩu dịch vụ của Việt Nam là khi bƣớc vào thị trƣờng dịch vụ quốc tế thì thị trƣờng này hầu nhƣ đã đƣợc phân chia địa bàn giữa những tập đoàn xuất khẩu dịch vụ có tên tuổi, với tiềm lực tài chính mạnh, “phủ sóng” khu vực hoặc toàn cầu. Do đó, có không ít trƣờng hợp các tập đoàn GVHD: Dương Văn Học 63 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam dịch vụ nƣớc ngoài đón trƣớc các đơn hàng, các hợp đồng gốc, các gói thầu chính, rồi thuê lại các doanh nghiệp dịch vụ Việt Nam hoặc cho làm nhà thầu phụ với giá rẻ. Đa số các doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ là vừa và nhỏ, chƣa hình thành các tập đoàn xuyên quốc gia, có tầm với ra khu vực và quốc tế. Trong các doanh nghiệp thế hệ mới tuyển dụng đƣợc đào tạo cơ bản, nhƣng chế độ đãi ngộ chƣa thỏa đáng, nên chƣa phát huy hết năng lực, trong khi đó dịch vụ nƣớc ngoài mời chào. Và tình trạng thiếu nhân sự giữ các chức vụ chủ chốt, thiếu chuyên gia có trình độ nghiên cứu đề xuất chính sách, quy hoạch phát triển; thiếu đội ngũ nhân viên có năng lực nghiệp vụ và ngoại ngữ nên dẫn đến việc phải mời ngƣời nƣớc ngoài điều hành doanh nghiệp. 2.4 Những giải pháp thúc đẩy phát triển thƣơng mại dịch vụ ở Việt Nam Có rất nhiều giải pháp để Việt Nam phát triển lĩnh vực thƣơng mại dịch vụ trong quá trình hội nhập. Theo đó, cần ƣu tiên phát triển các ngành dịch vụ chiến lƣợc: dịch vụ, bảo hiểm, vận tải hàng không, vận tải biển, hậu cần, tài chính, ngân hàng, kiểm toán, bƣu chính viễn thông, xây dựng. Đồng thời nâng cao khả năng cạnh tranh bằng cách tăng cƣờng đầu tƣ vào các nguồn lực để phát triển, tăng cƣờng liên kết trong kinh doanh…. Để nhanh chóng hội nhập với sân chơi WTO, Việt Nam cần tích cực tham gia các hoạt động và diễn đàn WTO về thƣơng mại dịch vụ. Bên cạnh đó, cần thiết lập hệ thống báo cáo thống kê và phân loại đối với các lĩnh vực dịch vụ then chốt theo tiêu chuẩn quốc tế, để hổ trợ tốt hơn cho công tác hoạch định chính sách của các cơ quan quản lý và định hƣớng chiến lƣợc kinh doanh của các doanh nghiệp trong lĩnh vực này. Việt Nam đang có nhiều tiềm năng để phát triển dịch vụ nhƣ: Bờ biển dài, nhiều vịnh kín, mức nƣớc sâu rất thuận lợi để phát triển hoạt động giao nhận, vận tải ngoại thƣơng, dịch vụ hậu cần cảng biển; nguồn lao động dồi dào; làn sóng đầu tƣ nƣớc ngoài tăng mạnh từ khi Việt Nam gia nhập WTO; với vị thế “top” 20 trong số các nƣớc hấp dẫn về dịch vụ này... Song, cũng theo lộ trình cam kết khi gia nhập WTO của Việt Nam, sẽ có nhiều tập đoàn dịch vụ lớn nƣớc ngoài tràn vào, đặt ra những thách thức lớn đối với các sản phẩm, doanh nghiệp và từng ngành dịch vụ. Nếu các ngành dịch vụ của Việt Nam không kịp hoàn chỉnh trong phạm vi toàn quốc, từng địa phƣơng thì rất dễ mất thị trƣờng trong nƣớc. Trong sự đan xen giữa thuận lợi và khó khăn đó, điều cần thiết hiện nay là phải tiến hành các giải pháp cơ bản và trƣớc mắt để ƣu tiên áp dụng. Cụ thể: Thứ nhất, nâng cao nhận thức và hiểu biết về xuất khẩu dịch vụ. Đây đƣợc coi là yếu tố đầu tiên trong việc đẩy mạnh xuất khẩu dịch vụ ở Việt Nam hiện nay. Doanh GVHD: Dương Văn Học 64 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam nghiệp phải đảm bảo đƣợc một số tiêu chí nhƣ: xây dựng đƣợc lòng tin ở khách hàng, phải tự làm công tác Marketing, liên tục đổi mới, sáng tạo để giữ thị phần, phải luôn tìm hiểu nhu cầu mới, thiết kế dịch vụ mới… Nhiều ngành dịch vụ của Việt Nam còn non trẻ, khả năng vƣơn ra thị trƣờng nƣớc ngoài còn hạn chế, vì thế phƣơng thức xuất khẩu dịch vụ hiệu quả nhất trƣớc mắt và lâu dài chính là xuất khẩu dịch vụ cho các nhà đầu tƣ nƣớc ngoài, các tổ chức nƣớc ngoài và khách nƣớc ngoài đến du lịch ở Việt Nam. Thứ hai, về phƣơng diện quản lý. Phải xây dựng một chiến lƣợc phát triển tổng thể về dịch vụ nói chung và xuất nhập khẩu dịch vụ nói riêng để nâng cao tầm nhận thức của dịch vụ và vai trò của nó trong chiến lƣợc của Đảng và Nhà nƣớc ta về phát triển kinh tế - xã hội và hợp tác quốc tế. Đẩy mạnh xuất khẩu dịch vụ nhằm giảm dần nhập siêu và tiến tới cải thiện cán cân dịch vụ. Tiến hành rà soát, sửa đổi bổ sung cơ chế, chính sách thuế, đầu tƣ, thế chấp, tín dụng…khuyến khích việc tập trung mọi nguồn lực xã hội đầu tƣ cho dịch vụ, vừa phù hợp với các chế định quốc tế vừa thích hợp với thực trạng của Việt Nam. Xúc tiến xây dựng thƣơng hiệu dịch vụ quốc gia, chấn chỉnh công tác hạch toán - thống kê dịch vụ theo chuẩn quốc tế. Tiếp tục cải cách hành chính trong quản lý, thủ tục kiểm tra trên đƣờng vận hành, quá cảnh tại cửa khẩu, nơi lƣu trú. Trong định hƣớng chiến lƣợc phát triển xuất khẩu xác định rõ vị trí và vai trò của cả xuất khẩu hàng hoá và xuất khẩu dịch vụ, trong đó tốc độ tăng trƣởng của xuất khẩu dịch vụ phải cao hơn xuất khẩu hàng hóa Thứ ba, về cơ sở vật chất. Khẩn trƣơng xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật cho dịch vụ, trƣớc hết là đƣờng sá, điện lực, viễn thông. Cơ sở xây mới phải đạt trình độ khu vực và quốc tế từ quy mô đến trang bị kỹ thuật, bộ máy vận hành, để các tổ chức và cá nhân nƣớc ngoài đến Việt Nam dùng dịch vụ của Việt Nam và ngƣợc lại ngƣời Việt Nam không cần sử dụng dịch vụ của nƣớc ngoài. Thứ tư, phát huy sức mạnh tổng hợp cả tiềm năng, lợi thế, cùng sức sáng tạo của cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam. Tăng cƣờng đầu tƣ chiều sâu, tạo ra sản phẩm của mình có chất lƣợng tốt, phong cách điều hành chuyên nghiệp, tay nghề thành thạo, thái độ phục vụ văn minh. Khuyến khích sự liên kết giữa các doanh nghiệp Việt Nam để hình thành các tập đoàn doanh nghiệp Việt Nam có quy mô lớn kéo dịch vụ Việt Nam vƣợt qua những thách thức mới. Thứ năm, đi đôi với quá trình cải cách doanh nghiệp nhà nƣớc cần xây dựng và phát triển các tập đoàn kinh doanh thƣơng mại hoặc tập đoàn kinh tế - tài chính đủ sức chi phối và dẫn dắt các doanh nghiệp khác GVHD: Dương Văn Học 65 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam Thứ sáu, kết hợp việc xúc tiến các ngành dịch vụ với xúc tiến thƣơng mại và đầu tƣ, để nâng cao năng lực và hiệu quả tiếp thị những nhu cầu dịch vụ từ nƣớc ngoài. Xây dựng mạng lƣới thu thập thông tin về nhu cầu dịch vụ của nƣớc ngoài thông qua các cơ quan đại diện của Việt Nam ở các nƣớc, cùng kiều bào ta để nhận đƣợc những gói thầu chính, hợp đồng gốc. Thứ bảy, đầu tƣ tốt vào công tác đào tạo và tuyển dụng nguồn lực cho xuất khẩu lao động, đáp ứng đƣợc yêu cầu nhân lực chất lƣợng cao của những nền kinh tế phát triển. Tổ chức và khai thác tốt thị trƣờng khách du lịch quốc tế, chú trọng các nguồn khách du lịch có thu nhập cao đến từ các nền kinh tế phát triển và thu hút cả nguồn khách có thu nhập bình dân. Đảm bảo cung cấp toàn bộ các nhu cầu vận tải hàng hoá (xuất khẩu và nhập khẩu )của Việt Nam. Đầu tƣ phát triển công nghệ thông tin để duy trì vị thế cao về lĩnh vực này trên thị trƣờng quốc tế. Bên cạnh mỗi dịch vụ chính cần tổ chức nhiều dịch vụ kèm theo để tận dụng nguồn thu từ mọi nhu cầu tiêu dùng của khách. Thứ tám, thực hiện phƣơng châm quốc tế hoá và xã hội hoá đào tạo nguồn lực. Muốn thế, cần tranh thủ hợp tác quốc tế để tiếp thu khoa học và kinh nghiệm, đào tạo những chuyên gia về soạn thảo chiến lƣợc, hoạch định cơ chế chính sách, làm giám đốc điều hành đơn vị. Thiết kế các “mẫu sản phẩm” dịch vụ cao cấp đồng thời, nhà nƣớc phối hợp với các Hiệp hội ngành nghề dịch vụ, huy động năng lực của cộng động doanh nghiệp để “bán” các sản phẩm dịch vụ cao cấp đó. Thứ chín, để đạt đƣợc mục tiêu tốc độ xuất khẩu dịch vụ cao hơn xuất khẩu hàng hóa, cần mở rộng thị trƣờng mới đồng thời, vẫn duy trì và nâng cao thị phần trên các thị trƣờng quen thuộc. Tránh việc tập trung quá lớn vào một thị trƣờng làm suy giảm khả năng thực hiện mục tiêu mở rộng thị trƣờng mới và khó có thể phát triển bền vững khi tập trung vào một thị trƣờng. Để xuất khẩu dịch vụ tăng nhanh và thu ngoại tệ, các doanh nghiệp, các ngành tăng cƣờng năng lực, khả năng cạnh tranh của sản xuất sản phẩm dịch vụ xuất khẩu, thông qua đầu tƣ cơ sở vật chất kỹ thuật, phƣơng tiện hoạt động và công nghệ, tiền vốn để nâng cao chất lƣợng dịch vụ, giảm giá thành sản phẩm. Về cơ chế tạo nguồn vốn đầu tƣ phải huy động bằng nhiều nguồn, nhƣng trong đó phải kể đến nguồn vốn từ ngân sách ƣu đãi đầu tƣ của nhà nƣớc và các nguồn vốn vay từ các ngân hàng thƣơng mại, vốn đầu tƣ nƣớc ngoài. Thực hiện giảm chi ngoại tệ nhập khẩu, đối với một số ngành dịch vụ có nhập khẩu trang thiết bị chuyên dụng, vật liệu thì phải tạo điều kiện sản xuất để thay thế hàng nhập khẩu để giảm nhập khẩu (hàng không, tàu biển). GVHD: Dương Văn Học 66 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam Kết luận chƣơng II Ngày 11/01/2007, Việt Nam chính thức trở thành thành viên thứ 150 của Tổ chức Thƣơng mại Thế giới (WTO), bắt đầu quá trình thực thi các nghĩa vụ và quyền lợi với tƣ cách một thành viên của Tổ chức Thƣơng mại quy mô toàn cầu này. Đây là sự kiện có ý nghĩa quan trọng đối với Việt Nam, là cột mốc đánh dấu sự hội nhập sâu rộng của đất nƣớc vào nền kinh tế toàn cầu. Đồng thời, việc gia nhập WTO cũng thể hiện sự tín nhiệm và đánh giá cao của cộng đồng quốc tế đối với những thành quả của công cuộc đổi mới, phát triển kinh tế- xã hội trong nƣớc và mở cửa, hội nhập với bên ngoài của Việt Nam. Ngay từ khi bắt đầu thực hiện chính sách mở cửa, hội nhập quốc tế. Nhà nƣớc Việt Nam đã có nhiều chủ trƣơng, chính sách tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động dịch vụ phát triển, nhờ vậy khu vực dịch vụ đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu sản xuất, tiêu dùng và đời sống dân cƣ, góp phần đẩy nhanh tăng trƣởng kinh tế… Thực hiện các cam kết của Việt Nam với WTO là chúng ta thực hiện các quyền và nghĩa vụ của mình. Tận tâm thực hiện các nghĩa vụ đã cam kết sẽ là động lực để chúng ta phát triển, hội nhập với kinh tế thế giới. Việt Nam đã nhận thức rõ những thách thức và thuận lợi khi trở thành thành viên WTO. Một trong những thách thức lớn nhất là các doanh nghiệp Việt Nam sẽ phải chịu áp lực cạnh tranh quốc tế, nhất là sau khi hạ thấp hàng rào thuế quan, loại bỏ trợ cấp trái với quy định WTO. Tuy vậy, cơ hội sẽ nhiều hơn nhất là cạnh tranh sẽ sàng lọc doanh nghiệp làm ăn hiệu quả, tạo cơ hội cho doanh nghiệp và ngƣời tiêu dùng sử dụng hàng hóa và dịch vụ với giá rẻ hơn, qua đó kích thích nhu cầu tiêu thụ trong nƣớc, góp phần làm cho nền kinh tế phát triển mạnh mẽ hơn. Nhìn chung, các tác động của việc gia nhập WTO đối với Việt Nam là tích cực. GVHD: Dương Văn Học 67 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam KẾT LUẬN Thông qua đề tài nghiên cứu “Hiệp định chung về thƣơng mại dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam” chúng ta có thể có đƣợc cái nhìn tổng quan hơn cũng nhƣ những nội dung quan trọng đƣợc quy định trong Hiệp định và trong Biểu cam kết cụ thể của Việt Nam về lĩnh vực thƣơng mại dịch vụ. Mặc dù GATS chỉ quy định những nghĩa vụ đối với chính phủ các nƣớc thành viên chứ không quy định gì về quyền lợi hay nghĩa vụ của các doanh nghiệp nhƣng không phải vì thế mà doanh nghiệp không quan tâm tới GATS. Viêc nghiên cứu GATS và Biểu cam kết cụ thể của Việt Nam là hết sức quan trọng đối với các doanh nghiệp dịch vụ Việt Nam vì các doanh nghiệp này sẽ đƣợc lợi hoặc chịu tác động của hiệp định thông qua việc Chính phủ các nƣớc thành viên thực hiện nghĩa vụ trong GATS khi ban hành chính sách, quy định về thƣơng mại dịch vụ ở nƣớc mình. Từ việc nghiên cứu GATS và Biểu cam kết về dịch vụ ở Việt Nam, chúng ta cần hiểu rõ các quy định trong hiệp định và mức độ cam kết mở cửa thị trƣờng thƣơng mại dịch vụ của Việt Nam từ đó thấy đƣợc việc gia nhập WTO đã đem lại nhiều cơ hội cho chúng ta mở rộng thị trƣờng cùng với việc giảm dần các rào cản gia nhập thị trƣờng sẽ tạo ra môi trƣờng đầu tƣ và kinh doanh thông thoáng, tự do hóa thƣơng mại sẽ giúp thu hút đầu tƣ nƣớc ngoài, tăng cƣờng tính cạnh tranh, tính lành mạnh của thị trƣờng dịch vụ, đẩy mạnh công cuộc phát triển kinh tế đất nƣớc. Nhƣng bên cạnh đó, các doanh nghiệp trong nƣớc với vốn mỏng, nhân lực yếu, có thể sẽ không đứng vững đƣợc trong môi trƣờng cạnh tranh khắc nghiệt . Đứng trƣớc thực tế này, nhà nƣớc và doanh nghiệp cần phải phối hợp tốt với nhau trong quá trình mở cửa thị trƣờng, tự do hóa thƣơng mại và để có thể sánh đƣợc với các cƣờng quốc trên thế giới thì chúng ta cần phải cố gắng hơn rất nhiều và đây là sự cố gắng của cả đất nƣớc từ các cơ quan đến các doanh nghiệp. Có nhƣ vậy chúng ta mới có thể tận dụng triệt để những cái lợi mà Hiệp định GATS mang lại. Hy vọng đề tài sẽ góp phần vào việc giúp các nhà quản lý và các doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ Việt Nam có đƣợc cái nhìn tổng quan hơn về Hiệp định chung về thƣơng mại dịch vụ và cam kết cụ thể của Việt Nam trong lĩnh vực dịch vụ. Từ đó, có thể xây dựng, hoạch định chiến lƣợc để có thể tồn tại và phát triển trong điều kiện chúng ta từng bƣớc hội nhập kinh tế thế giới. GVHD: Dương Văn Học 68 SVTH: Mai Anh Thư DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO  Danh mục điều ƣớc quốc tế 1. Hiệp định Marrakesh 1994 về thành lập Tổ chức Thƣơng mại Thế giới 2. Hiệp định chung về Thƣơng mại Dịch vụ - GATS 3. Biểu cam kết cụ thể về dịch vụ và Danh mục miễn trừ đối xử tối huệ quốc theo điều II (WT/ACC/VNM/48/ Add.2) ngày 27/10/2006 của Ban công tác về việc gia nhập WTO của Việt Nam  Danh mục các văn bản pháp luật 1. Nghị định 23/2007/NĐ-CP ngày 12 tháng 02 năm 2007 Quy định chi tiết luật thƣơng mại về hoạt động mua bán hàng hóa và các hoạt động có liên quan trực tiếp đến mua bán hàng hóa của các doanh nghiệp có vốn đầu tƣ nƣớc ngoài tại Việt Nam 2. Nghị định 30/2014/NĐ-CP ngày 14 tháng 4 năm 2014 quy định về điều kiện kinh doanh vận tải biển và dịch vụ hỗ trợ vận tải biển 3. Thông tƣ 09/2007/TT-BTM ngày 17 tháng 7 năm 2007 hƣớng dẫn thi hành nghị định 23/2007/NĐ-CP ngày 12 tháng 02 năm 2007 Quy định chi tiết luật thƣơng mại về hoạt động mua bán hàng hóa và các hoạt động có liên quan trực tiếp đến mua bán hàng hóa của các doanh nghiệp có vốn đầu tƣ nƣớc ngoài tại Việt Nam 4. Quyết định 10/2007/QĐ-BTM công bố lộ trình thực hiện hoạt động mua bán hàng hóa và các hoạt động liên quan trực tiếp đến mua bán hàng hóa  Danh mục Sách, báo, tạp chí 1. Báo cáo của Ban công tác về việc Việt Nam gia nhập WTO (WT/ACC/VNM/48) ngày 27/10/2006 2. Báo cáo tổng kết công tác năm 2012 triển khai nhiệm vụ kế hoạch năm 2013 của Bộ giao thông vận tải ngày 07/01/2013 3. Bộ Công Thƣơng, Cam kết về dịch vụ khi gia nhập WTO - Bình luận của người trong cuộc, NXB Thống kê, năm 2009 4. Bộ Công Thƣơng và Ủy ban châu Âu, Dự án hỗ trợ thƣơng mại đa biên II (MUTRAP II), Vị trí, vai trò và cơ chế hoạt động của Tổ chức thương mại thế giới trong hệ thống thương mại đa phương, NXB lao động – Xã hội, Hà Nội, 2007 5. Đảng Cộng Sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ 11, NXB Chính trị quốc gia, năm 2011 6. Đặng Minh Phƣơng, kinh tế thị trường ở Việt Nam dưới góc nhìn của triết học, tạp chí nghiên cứu văn hóa, số 03, tháng 5/2012 7. Hồ Văn Vĩnh, Thương mại dịch vụ: Một số lý luận và thực tiễn, Tạp chí cộng sản điện tử, 2006, số 108 8. Nguyễn Duy Quý, công cuộc đổi mới: những thành tựu và bài học kinh nghiệm, Báo điện tử Đảng cộng sản Việt Nam, ngày 13-3-2009 9. Nguyễn Thị Thu Trang, Cẩm nang doanh nghiệp về WTO và cam kết WTO của Việt Nam, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2009 10. Nguyễn Thu Hằng, “Xu hướng phát triển của khu vực dịch vụ trên thế giới”, Tạp chí nghiên cứu kinh tế, 2004, số 9 11. Norio Komuro, The WTO How are you?,Worldbank seminar Russian Academi of State Services, Moscow March/April 2005 12. Phan Thị Mơ, Lựa chọn bước đi và giải pháp để Việt Nam mở cửa về dịch vụ thương mại, NXB Lý luận Chính trị, 2005 13. Thu Hƣờng, Khi thị trường dịch vụ mở cửa, Báo Nhịp cầu đầu tƣ, ngày 16-072007 14. Tiến Đức, Xuất khẩu dịch vụ sau gia nhập WTO, Báo Ngƣời Đại biểu Nhân dân, ngày 02-06-2007 15. Trần Việt Tiến, Chính sách việc làm ở Việt Nam: Thực trạng và định hướng hoàn thiện, Tạp chí kinh tế và phát triển, số 181, năm 2012 16. UNIEC Ủy ban Quốc gia về hợp tác kinh tế quốc tế, Dịch vụ phân phối của Việt Nam trong WTO, NXB Hà Nội, 2010 17. Ủy ban quốc gia về hợp tác kinh tế quốc tế, Tìm hiểu tổ chức thương mại thế giới (WTO), NXB Hà Nội, 2006 18. Viện kinh tế và chính trị thế giới, Một số lựa chọn và kiến nghị cho chiến lượt tổng thể phát triển khu vực dịch vụ của Việt Nam trong bối cảnh hội nhập quốc tế, báo cáo sơ bộ 19. Viện nghiên cứu quản lý kinh tế trung ƣơng ciem, Tác động của hội nhập kinh tế quốc tế đối với nền kinh tế sau ba năm Việt Nam gia nhập WTO, NXB Thống kê, Hà Nội, 2010 20. World Trade Organization. Annual Report, WTO Secretariat, Geneva, 2002 21. World Trade Organization, Press300 on Services Negotiations for benefits of developing countries in WTO, Geneva, 2002  Danh mục trang thông tin điện tử 1. Hà Văn Hội, Hoàn thiện chính sách xuất khẩu dịch vụ trong điều kiện Việt Nam gia nhập WTO, Báo điện tử, Viện nghiên cứu phát triển thành phố Hồ Chí Minh Http://www.hids.hochiminhcity.gov.vn/c/document_library/get_file?uuid=6f6094 d4-0903-4291-96d4-502fb356fb5b&groupId=13025 [ngày truy cập 15-11-2014] 2. Hải Nhân, Hệ thống mạng riêng ảo (VPN), Báo vtn, Http://vtn.com.vn/chuyen-muc/dich-vu-truyen-so-lieu-p21297c27975.html [ngày truy cập 15-11-2014) 3. Minh Ngọc, Dịch vụ góp phần vào tăng trưởng kinh tế và những vấn đề đặt ra, Báo điện tử Chính phủ, 2013 Http://baodientu.chinhphu.vn/Home/Dich-vu-gop-phan-vao-tang-truong-vanhung-van-de-dat-ra/20131/159228.vgp [ngày truy cập 13-8-2014] 4. Phạm Đình Ngọc, “Định hướng về kinh tế học của Ađam Smith trong triết học”, Học viện - Trung tâm học vấn Đa Minh Http://catechesis.net/news/Tu-Tuong-Triet-Hoc/Dinh-huong-ve-Kinh-te-hoc-cuaAdam-Smith-trong-Triet-hoc-1166/ [ngày truy cập 21/11/2014] 5. Trần Minh Tâm, Nguyên tắc gats, Truyện cộng đồng Http://www.wattpad.com/5970040-ngtac-gats/page/4 [ngày truy cập 22-5-2014] 6. Trung tâm thông tin và dự báo Kinh tế - Xã hội Quốc gia, Dự báo kinh tế thế giới, Http://www.ncseif.gov.vn/sites/en/Pages/dubaokinhtethegioi-nd-8698.html [ngày truy cập 19-7-2014] [...]... từng bước thương mại dịch vụ3 1 Việc thừa nhận nguyên tắc tự do hóa từng bƣớc trong GATS là kết quả đấu tranh 30 31 Hiệp định chung về Thƣơng mại Dịch vụ - GATS, Điều VII Hiệp định chung về Thƣơng mại Dịch vụ - GATS, Điều V GVHD: Dương Văn Học 22 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam của các nƣớc đang phát triển trong đàm phán về thƣơng mại dịch vụ tại.. .Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam CHƢƠNG 1 HIỆP ĐỊNH CHUNG VỀ THƢƠNG MẠI DỊCH VỤ CỦA WTO Hiệp định Chung về Thƣơng mại Dịch vụ (GATS) thiết lập một khuôn khổ những quy chế và nguyên tắc đa phƣơng cho thƣơng mại dịch vụ với mục đích mở rộng thƣơng mại dịch vụ trong những điều kiện minh bạch và tự do hóa từng bƣớc Do vậy, nó là... đảm bảo rằng hoạt động của ngƣời cung cấp dịch vụ độc quyền phải phù hợp với các nghĩa vụ chung và nghĩa vụ đã cam kết của nƣớc thành viên đó 33 Hiệp định chung về Thƣơng mại Dịch vụ - GATS, Điều VIII GVHD: Dương Văn Học 24 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam Về vấn đề độc quyền và đặc quyền này trong một số lĩnh vực dịch vụ tồn tại hiện tƣợng độc... Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam (không kể bảo hiểm) và các dịch vụ tài chính khác 8 Dịch vụ y tế Bao gồm dịch vụ bệnh viện, dịch vụ y tế khác, dịch vụ xã hội và các dịch vụ khác Bao gồm khách sạn và nhà hàng, đại lý lữ hành và 9 Dịch vụ du lịch 10 Dịch vụ văn hóa, giải trí và thể thao các dịch vụ hƣớng dẫn tour, hƣớng dẫn du lịch và các dịch vụ du lịch và lữ hành khác Bao gồm dịch vụ giải... cũng nhƣ các tiêu chuẩn kỹ thuật quá cao mà trong chừng mực nào đó có 29 Hiệp định chung về Thƣơng mại Dịch vụ - GATS, Điều III GVHD: Dương Văn Học 21 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam thể vô hiệu hóa về mặt pháp lý hoặc làm nguy hại đến việc thực hiện các cam kết cụ thể Về quy định trong Hiệp định, Hiệp định không yêu cầu các thành viên phải cung... lợi và đảm bảo cân bằng tổng thể giữa quyền lợi và nghĩa vụ 1.3.3.6 Nguyên tắc liên quan đến các quy tắc trong nước32 GATS công nhận chủ quyền của nƣớc thành viên trong việc đƣa ra các quy định 32 Hiệp định chung về Thƣơng mại Dịch vụ - GATS, Điều VI GVHD: Dương Văn Học 23 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam điều chỉnh các lĩnh vực dịch vụ trong. .. Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam kinh tế thúc đẩy dịch vụ phát triển mạnh mẽ Theo dự báo kim ngạch thƣơng mại dịch vụ quốc tế và tốc độ gia tăng hàng năm của thƣơng mại dịch vụ sẽ tăng mạnh trong giai đoạn năm 2011 – 2020 Thứ hai, cơ cấu thƣơng mại dịch vụ sẽ có sự thay đổi theo hƣớng tăng tỷ trọng buôn bán những dịch vụ sử dụng nhiều tri thức và giảm... bán thỏa thuận 23 Ủy ban quốc gia về hợp tác kinh tế quốc tế, Tìm hiểu tổ chức thương mại thế giới (WTO) , NXB Hà Nội, 2006, tr 41 24 Hiệp định chung về Thƣơng mại Dịch vụ - GATS, Điều I, khoản 3 GVHD: Dương Văn Học 15 SVTH: Mai Anh Thư Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam GATS không chú trọng đến việc định nghĩa về bản chất của dịch vụ mà có ý để các thành viên biết... Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ trong WTO và cam kết của Việt Nam chiếm 80% tài sản quốc gia10 Đây là yếu tố then chốt thúc đẩy kinh tế thị trƣờng phát triển Xuất khẩu thương mại dịch vụ có tốc độ tăng trưởng cao Vai trò của dịch vụ trong toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế thể hiện ở tốc độ tăng trƣởng của xuất khẩu thƣơng mại dịch vụ Dịch vụ ngày càng phát triển nhanh chóng, đóng góp vào... lai, thông qua việc ký kết hàng loạt các hiệp định tự do hoá thƣơng mại khu vực, đặc biệt là Hiệp định chung về Thƣơng mại Dịch vụ (GATS) của WTO. Quá trình này nhằm xóa bỏ những hạn chế về mở cửa thị trƣờng dịch vụ và đối xử bình đẳng giữa nhà cung cấp dịch vụ trong nƣớc, nhà cung cấp dịch vụ nƣớc ngoài Thứ tư, sự hội tụ của thƣơng mại dịch vụ và thƣơng mại hàng hoá trong hỗ trợ và phụ thuộc lẫn nhau