TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC TRIỆU THU HÀ TÌM HIỂU THỰC TRẠNG SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP TRÒ CHƠI HỌC TẬP TRONG DẠY HỌC MÔN TỰ NHIÊN VÀ XÃ HỘI LỚP 2 Ở MỘT SỐ TRƯỜNG TIỂU HỌC KHU VỰC THÀNH PHỐ VĨNH YÊN KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Tâm lý giáo dục HÀ NỘI, 2011 LỜI CẢM ƠN Em xin chân thành cảm ơn thầy giáo Th.S Đỗ Xuân Đức - giảng viên tổ Tâm lý giáo dục trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2 - người đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ em trong suốt quá trình nghiên cứu và thực hiện khóa luận này. Em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới các thầy cô giáo trong khoa giáo dục Tiểu học, các thầy cô trong tổ bộ môn Tâm lí giáo dục cùng các thầy cô trường Tiểu học Liên Minh, trường Tiểu học Ngô Quyền, trường Tiểu học Đống Đa đã tạo mọi điêu kiện giúp đỡ em hoàn thành khóa luận này. Với điều kiện thời gian nghiên cứu và vốn kiến thức còn hạn chế, chắc chắn đề tài của em không tránh khỏi những thiếu sót. Em kính mong nhận được sự đóng góp ý kiến của quý thầy cô và các bạn đồng nghiệp để đề tài của em thực sự có chất lượng và hữu ích. Em xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày 8 tháng 5 năm 2011 Sinh viên Triệu Thu Hà LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi. Khóa luận được hoàn thành tại bộ môn Tâm lí giáo dục, dưới sự hướng dẫn của thầy giáo - Th.s Đỗ Xuân Đức. Những kết quả và các số liệu trong khóa luận là trung thực. Khóa luận này chưa từng được công bố trong bất kì công trình khoa học nào khác. Tác giả Triệu Thu Hà Mục lục Phần mở đầu 1. Lý do chọn đề tài 2. Lịch sử nghiên cứu của đề tài 3. Mục đích nghiên cứu của đề tài 4. Khách thể nghiên cứu 5. Đối tượng nghiên cứu 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu 7. Giả thuyết khoa học 8. Nhiệm vụ nghiên cứu 9. Phương pháp nghiên cứu 10. Kế hoạch nghiên cứu 11. Cấu trúc khóa luận A. Phần nội dung Chương 1: Một số vấn đề về phương pháp dạy học 1.1. Khái niệm phương pháp dạy học 1.2. Một số đặc điểm của phương pháp dạy học Tiểu học 1.3. Phương pháp trò chơi học tập với việc dạy học môn Tự nhiên và xã hội 1.4. Môn Tự nhiên và xã hội lớp 2 và việc sử dụng phương pháp trò chơi học tập Chương 2: Thực trạng việc sử dụng phương pháp trò chơi học tập trong dạy học môn Tự nhiên và xã hội lớp 2 ở một số trường Tiểu học khu vực thành phố Vĩnh Yên 2.1. Thực trạng về đội ngũ giáo viên 2.2. Thực trạng nhận thức của giáo viên về việc sử dụng phương pháp trò chơi học tập 1 1 2 3 4 4 4 4 4 4 5 5 7 7 7 7 12 19 24 24 25 2.3. Thực trạng sử dụng phương pháp trò chơi học tập trong dạy học môn Tự nhiên và xã hội lớp 2 2.4. Thực trạng về hiệu quả sử dụng phương pháp trò chơi học tập trong giờ học môn Tự nhiên và xã hội lớp 2 Chương 3: Nguyên nhân và một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả dạy học môn Tự nhiên và xã hội lớp 2 nói riêng và ở Tiểu học nói chung 3.1. Nguyên nhân 3.2. Giải pháp cần thiết B. Phần kết luận Phụ lục Tài liệu tham khảo 26 34 37 37 40 44 46 55 1 A - PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Nước ta đang tiến hành sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Do đó ở tất cả các ngành nghề hiện nay đều có sự đổi mới để phù hợp với yêu cầu của sự phát triển xã hội. Trong đó nghành giáo dục với sản phẩm đặc biệt là con người thì càng phải đổi mới để tạo ra những con người lao động có trình độ, năng lực cao, để đáp ứng mọi yêu cầu của cuộc sống hiện đại. Đổi mới trong giáo dục là đổi mới toàn diện, đổi mới từ mục tiêu, nội dung đến phương pháp và hình thức tổ chức. Trong xu thế đó, sự đổi mới về phương pháp dạy học đang được coi là vấn đề nóng bỏng, mang tính thời đại, thu hút sự quan tâm của các nhà nghiên cứu, các nhà quản lí giáo dục cũng như giáo viên trực tiếp giảng dạy. Đổi mới phương pháp dạy học phải khắc phục được cách thức truyền thụ“thầy giảng - trò ghi”, phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của người học. Môn Tự nhiên và xã hội ở trường Tiểu học là môn học tích hợp các kiến thức của khoa học tự nhiên và khoa học xã hội. Môn học này đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành những phẩm chất, năng lực đạo đức của con người và trong nhiệm vụ cụ thể của hệ thống giáo dục. Để đáp ứng mục tiêu hệ thống giáo dục của giáo dục tiểu học, chương trình môn Tự nhiên và xã hội đề ra mục tiêu môn học là phải khơi dậy tính tích cực trong hoạt động của học sinh. Trên cơ sở những mục tiêu này đòi hỏi hoạt động tổ chức hướng dẫn của giáo viên phải hướng tới hoạt động tự chiếm lĩnh kiến thức và hình thành, rèn luyện kĩ năng học tập của học sinh. Học sinh phải được hoạt động, được bộc lộ mình và phát triển tối đa khả năng của mình thông qua các hoạt động học tập. Mục tiêu này đòi hỏi người giáo viên khi tổ chức cho học sinh học tập phải phối hợp linh động các phương pháp dạy học các tác dụng phát huy 2 tính tích cực chủ động của người học như: phương pháp trò chơi, phương pháp thảo luận nhóm, phương pháp nêu vấn đề. Trong đó phương pháp trò chơi học tập được coi là một trong những phương pháp học tập tích cực, phương pháp này được sử dụng khá phổ biến để tổ chức cho học sinh học tập hiệu quả ở nhiều môn học của bậc Tiểu học. Sử dụng phương pháp trò chơi trong học tập không phải là một vấn đề hoàn toàn mới, đã có nhiều bài viết, nhiều công trình nghiên cứu về vấn đề này. Trong thực tế nhiều giáo viên cũng có nhiều kinh nghiệm quý báu về việc sử dụng phương pháp trò chơi học tập nhằm đem lại những giờ học hấp dẫn, vui vẻ, lí thú và đạt hiệu quả cao. Cơ sở lí luận về phương pháp này được nhiều chuyên gia nghiên cứu và không ai có thể phủ nhận được những mặt tích cực mà việc tổ chức trò chơi học tập mang lại. Tuy nhiên, thực trạng việc sử dụng phương pháp này như thế nào và nguyên nhân nào dẫn đến thực trạng đó vẫn là một vấn đề chưa có nhiều công trình quan tâm, tìm hiểu và nghiên cứu. Kế thừa những thành tựu của các công trình nghiên cứu đi trước và xuất phát từ nhu cầu thực tiễn trong dạy học môn Tự nhiên và xã hội ở Tiểu học, tôi chọn đề tài “Tìm hiểu thực trạng việc sử dụng phương pháp trò chơi học tập trong dạy học môn Tự nhiên và xã hội lớp 2 ở một số trường Tiểu học khu vực thành phố Vĩnh Yên” làm đề tài khóa luận của mình. 2. Lịch sử nghiên cứu của đề tài Việc sử dụng phương pháp trò chơi trong dạy học không phải là vấn đề mới được đặt ra. Ngay từ đầu thế kỉ XX nhà tâm lý học Thụy Sĩ J.Piaget đã rất quan tâm tới phương pháp này“Thông qua hoạt động vui chơi để tiến hành học tập”. Năm 1974 trên tạp trí văn học trường học Matxcova, số 2 (trang 53) B.C.Grrenhikaia đã cho rằng: “Chúng ta không những phải tạo cho trẻ có thì 3 giờ để chơi mà còn phải làm toàn bộ cuộc sống của trẻ được nuôi dưỡng bằng trò chơi”. Ở Việt Nam ngoài những công trình nghiên cứu có tính chất lý luận về phương pháp trò chơi học tập nói chung, nhiều tác giả đã quan tâm đến việc sử dụng phương pháp này trong từng môn học cụ thể. Đặc biệt là tác giả Nguyễn Thị Hòa giáo viên sinh học trường Cao đẳng Sư phạm Tây Bắc đã đề cập đến một cách khá chi tiết từ nguồn gốc sưu tầm, sự phân loại, hướng dẫn sử dụng câu đố như là một phương tiện đặc biệt để tổ chức trò chơi học tập cho học sinh nhằm nâng cao hiệu quả dạy và học, tạo bài giảng có tính hấp dẫn, lôi cuốn, làm học sinh say mê, phấn khởi học tập qua bài viết “Sử dụng câu đố trong giảng dạy môn Tự nhiên và xã hội” Hay nhóm tác giả Đỗ Tiến Đạt, Trần Ngọc Lan, Phạm Thanh Tâm đã đề cập đến các loại trò chơi theo từng nội dung bài học trong chương trình Toán 1 qua cuốn sách 100 trò chơi Toán lớp 1 Tác giả Ngô Thúc Lanh đã cho xuất bản cuốn Giúp em vui học toán 1. Cuốn sách đã đưa ra những câu đố và rất nhiều trò chơi toán giúp các em củng cố nội dung bài học, rèn trí thông minh và khả năng sáng tạo mà vẫn đảm bảo vui mà học, học mà vui. Như vậy, mặc dù đã có nhiều công trình nghiên cứu về việc sử dụng phương pháp trò chơi học tập trong dạy học Tiểu học nhưng thực trạng sử dụng phương pháp này trong dạy học môn Tự nhiên và xã hội thì vẫn còn ít được quan tâm. 3. Mục đích nghiên cứu của đề tài Phát hiện ra thực trạng việc sử dụng phương pháp trò chơi học tập trong dạy học môn Tự nhiên và xã hội lớp 2 ở các trường Tiểu học khu vực thành phố Vĩnh Yên và nguyên nhân dẫn đến thực trạng. Trên cơ sở đó đề xuất 4 những biện pháp nhằm nâng cao chất lượng sử dụng phương pháp trò chơi trong dạy học môn Tự nhiên và xã hội ở Tiểu học. 4. Khách thể nghiên cứu Phương pháp dạy học môn Tự nhiên và xã hội. 5. Đối tượng nghiên cứu Thực trạng sử dụng phương pháp trò chơi học tập. 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu Do thời gian có hạn nên phạm vi nghiên cứu của đề tài chỉ dừng lại ở việc tìm hiểu thực trạng sử dụng phương pháp trò chơi học tập trong dạy học môn Tự nhiên và xã hội lớp 2 ở một số trường Tiểu học khu vực thành phố Vĩnh Yên. 7. Giả thuyết khoa học Việc sử dụng phương pháp trò chơi học tập trong dạy học môn Tự nhiên và xã hội lớp 2 tại một số trường Tiểu học khu vực thành phố Vĩnh Yên còn nhiều hạn chế. Một trong những nguyên nhân cơ bản dẫn đến thực trạng là do điều kiện không gian và cơ sở vật chất của nhà trường chưa đầy đủ. 8. Nhiệm vụ nghiên cứu - Tìm hiểu cơ sở lý luận về phương pháp dạy học, phương pháp trò chơi học tập trong dạy học nói chung và trong dạy học môn Tự nhiên và xã hội ở Tiểu học nói riêng. - Tìm hiểu thực trạng việc sử dụng phương pháp trò chơi trong dạy học môn Tự nhiên và xã hội lớp 2 ở một số trường Tiểu học khu vực thành phố Vinh Yên. - Chỉ ra nguyên nhân của thực trạng và đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả dạy học môn Tự nhiên và xã hội lớp 2 nói riêng và ở Tiểu học nói chung. 5 9. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp đọc sách - Phương pháp trò chuyện - Phương pháp điều tra - Phương pháp quan sát - Phương pháp thống kê toán học 10. Kế hoạch triển khai Tháng 11-12/2010: Nhận đề tài và hoàn thành đề cương Tháng 12-2/2011: Tìm hiểu cơ sở lý luận Tháng 2-4/2011: Tìm hiểu thực trạng Tháng 5/2011: Hoàn thành đề tài nghiên cứu và bảo vệ đề tài 11. Nội dung khóa luận Ngoài phần mở đầu, phần kết luận và tài liệu tham khảo, nội dung chính của khóa luận bao gồm: Chương 1: Một số vấn đề về phương pháp dạy học 1. Khái phương pháp dạy học 2. Một số đặc điểm của phương pháp dạy học Tiểu học 3. Phương pháp trò chơi học tập với việc dạy học môn Tự nhiên và xã hội 4. Môn Tự nhiên và xã hội lớp 2 và việc sử dụng dụng phương pháp trò chơi học tập Chương 2: Thực trạng việc sử dụng phương pháp trò chơi học tập trong dạy học môn Tự nhiên và xã hội lớp 2 ở một số trường Tiểu học khu vực thành phố Vĩnh Yên 1. Thực trạng về đội ngũ giáo viên 2. Thực trạng nhận thức của giáo viên về việc sử dụng phương pháp trò chơi học tập [...]...3 Thực trạng sử dụng phương pháp trò chơi học tập trong dạy học môn Tự nhiên và xã hội lớp 2 4 Thực trạng về hiệu quả sử dụng phương pháp trò chơi học tập trong giờ học môn Tự nhiên và xã hội lớp 2 nói riêng và ở Tiểu học nói chung Chương 3: Nguyên nhân và một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả dạy học môn Tự nhiên và xã hội lớp 2 nói riêng và ở Tiểu học nói chung 1 Nguyên nhân 2 Giải pháp cần... viên Tự nhiên và xã hội lớp 2 càng chứng tỏ vai trò quan trọng của phương pháp này trong dạy học môn Tự nhiên và xã hội lớp 2 ở Tiểu học Đó là một trong những phương pháp dạy học đem lại hiệu quả cao và phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động của học sinh trong học tập CHƯƠNG 2: 24 THỰC TRẠNG VIỆC SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP TRÒ CHƠI HỌC TẬP TRONG DẠY HỌC MÔN TỰ NHIÊN VÀ XÃ HỘI LỚP 2 Ở MỘT SỐ TRƯỜNG TIỂU HỌC... HỌC KHU VỰC THÀNH PHỐ VĨNH YÊN Để tìm hiểu thực trạng việc sử dụng phương pháp trò chơi học tập trong dạy học môn Tự nhiên và xã hội lớp 2 ở một số trường Tiểu học khu vực thành phố Vĩnh Yên, tôi đã sử dụng phương pháp điều tra bằng anket, có kết hợp với phương pháp trò chuyện, phương pháp quan sát việc tổ chức trò chơi học tập trong các tiết học Tự nhiên và xã hội của giáo viên chủ nhiệm lớp và quan... trường Tiểu học khu vực Thành phố Vĩnh Yên sẽ có nhận thức đúng đắn về đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực cũng như vận dụng tốt các phương pháp đó vào quá trình dạy học môn Tự nhiên và xã hội trong đó có phương pháp trò chơi 2 Thực trạng nhận thức của giáo viên về việc sử dụng phương pháp trò chơi học tập trong dạy học môn Tự nhiên và xã hội lớp 2 Để tìm hiểu vấn đề này chúng tôi sử dụng. .. độ sử dụng phương pháp trò chơi học tập trong dạy học môn Tự nhiên và xã hội 2 Các mức độ sử dụng Số lượng Tỉ lệ % Thường xuyên 11 60 Không thường xuyên 9 40 Ít khi 0 0 Nhìn vào bảng trên, ta thấy 60% giáo viên thường xuyên sử dụng phương pháp trò chơi trong quá trình dạy học môn Tự nhiên và xã hội, 40% giáo viên không thường xuyên sử dụng phương pháp này trong dạy học môn Tự nhiên và xã hội Như vậy,... việc sử dụng phương pháp trò chơi giúp học sinh vận dụng được kinh nghiệm vốn có của bản thân, hiểu bài nhanh và gây hứng thú cho học sinh Như vậy, tất cả các giáo viên được tiến hành điều tra đều nhận thức đúng về sự cần thiết sử dụng phương pháp trò chơi trong quá trình dạy học môn Tự nhiên và xã hội 2 3 Thực trạng sử dụng phương pháp trò chơi trong dạy học môn Tự nhiên và xã hội lớp 2 3.1 Thực trạng. .. độ sử dụng phương pháp trò chơi trong dạy học môn Tự nhiên và xã hội lớp 2 Để tìm hiểu thực trạng này chúng tôi sử dụng phiếu thăm dò ý kiến của giáo viên kết hợp trò chuyện với giáo viên(câu 2 - phụ lục 2) 27 Về thực trạng mức độ sử dụng phương pháp trò chơi, tôi đưa ra các mức độ: Thường xuyên, không thường xuyên, ít khi Sau khi điều tra thu được kết quả như sau: Bảng 2: Thực trạng về mức độ sử dụng. .. tập là phù hợp với nhà trường Tiểu học 2. 3 Phương pháp dạy học Tiểu học phụ thuộc vào điều kiện cơ sở vật chất trường học 8 Các phương tiện dạy học hỗ trợ không nhỏ đến việc sử dụng các phương pháp dạy học ở Tiểu học Điều này phụ thuộc nhiều vào điều kiện cơ sở vật chất và đồ dùng dạy học ở mỗi nhà trường Giáo viên cần chú ý sử dụng tối đa các phương tiện, đồ dùng dạy học gắn liền với các phương pháp. .. kết Như vậy, học sinh sẽ có cơ hội học bằng cách tự hoạt động, tự củng cố kiến thức, tự hoàn thiện kĩ năng 4 .2. 3 Sách giáo viên Tự nhiện và xã hội lớp 2 với việc sử dụng phương pháp trò chơi học tập Cùng với sự gợi ý giáo viên về việc lựa chọn phương pháp và hình thức tổ chức dạy học của sách giáo khoa Tự nhiên và xã hội lớp 2 thông qua các lệnh, sách giáo viên Tự nhiện và xã hội lớp 2 hướng dẫn rất... độ học tập của học sinh lớp 2 ở ba trường Tiểu học khu vực thành phố Vĩnh Yên: Trường Tiểu học Liên Minh, trường Tiểu học Ngô Quyền, trường Tiểu học Đống Đa Đối tượng điều tra: Giáo viên chủ nhiệm khối lớp 2 Thời gian tiến hành: Từ 14/ 02/ 2011 đến 26 /03 /20 11 Tổng số phiếu trưng cầu ý kiến phát ra là: 20 phiếu Trong đó: Trường Tiểu học Liên Minh: 10 phiếu, trường Tiểu học Ngô Quyền: 3 phiếu, trường Tiểu . sử dụng phương pháp trò chơi học tập Chương 2: Thực trạng việc sử dụng phương pháp trò chơi học tập trong dạy học môn Tự nhiên và xã hội lớp 2 ở một số trường Tiểu học khu vực thành phố Vĩnh. học môn Tự nhiên và xã hội ở Tiểu học nói riêng. - Tìm hiểu thực trạng việc sử dụng phương pháp trò chơi trong dạy học môn Tự nhiên và xã hội lớp 2 ở một số trường Tiểu học khu vực thành phố. pháp dạy học Tiểu học 3. Phương pháp trò chơi học tập với việc dạy học môn Tự nhiên và xã hội 4. Môn Tự nhiên và xã hội lớp 2 và việc sử dụng dụng phương pháp trò chơi học tập Chương 2: Thực