ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN - TRẦN THỊ HẰNG NGHIÊN CỨU KHẢ NĂNG KHÁNG HĨA CHẤT DIỆT CƠN TRÙNG CỦA MUỖI AEDES, MỐI TƢƠNG QUAN GIỮA MỘT SỐ YẾU TỐ SINH THÁI VỚI CÁC CHỈ SỐ MUỖI VÀ BỌ GẬY AEDES AEGYPTI (LINNAEUS) Ở HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC Hà Nội – Năm 2014 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN - TRẦN THỊ HẰNG NGHIÊN CỨU KHẢ NĂNG KHÁNG HÓA CHẤT DIỆT CÔN TRÙNG CỦA MUỖI AEDES, MỐI TƢƠNG QUAN GIỮA MỘT SỐ YẾU TỐ SINH THÁI VỚI CÁC CHỈ SỐ MUỖI VÀ BỌ GẬY AEDES AEGYPTI (LINNAEUS) Ở HÀ NỘI Chuyên ngành: Động vật học Mã số: 60420103 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS Vũ Đức Chính PGS.TS Nguyễn Văn Quảng Hà Nội – Năm 2014 Luận văn thạc sỹ Trần Thị Hằng LỜI CẢM ƠN Trong suố t quá trình học tập và hoàn thành luận văn này , đã nhận được sự hướng dẫn , giúp đỡ quý báu của cá c thầ y cô , các anh chị , đồng nghiệp và các bạn Với lòng kính trọng và biế t ơn sâu sắ c xin được bày tỏ lời cảm ơn chân thành tới: Ban Giám hiệu, Khoa Sinh học , Phòng đào tạo sau đại học , Bộ môn Động vật Không xương sống - Đại Học Khoa học tự nhiên ; Khoa Côn trùng - Viện Sốt rét – KST côn trùng TW; Khoa Sốt rét – Trung tâm Y tế dự phòng Hà Nội đã tạo điều kiện thuận lợi giúp đỡ quá trình học tập và hoàn thành luận văn TS Vũ Đức Chính, Trưởng khoa Cơn trùng - Viện Sốt rét – KST côn trùng TW; PGS.TS Nguyễn Văn Quảng – Trường Đại học Khoa học tự nhiên, người thầ y kính mế n đã hế t lòng giúp đỡ , dạy bảo, động viên và tạo điề u kiê ̣n thuận lợi cho suố t quá trình học tập và hoàn thành luận văn tốt nghiệp Các cô , chú, anh, chị Khoa Côn trùng - Viện Sốt rét – KST côn trùng TW; Khoa Sốt rét – Trung tâm Y tế dự phòng Hà Nội; Trung tâm y tế quận/huyện đã nhiệt tình giúp đỡ quá trình học tập và thực điều tra cồng đồng quá trình thử nghiệm phòng thí nghiệm Xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè và các anh chị em lớp cao học K21 Sinh học đã động viên và giúp đỡ những lúc gặp khó khăn Xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, tháng 12 năm 2014 Học viên Trần Thị Hằng i Luận văn thạc sỹ Trần Thị Hằng MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN i MỤC LỤC ii DANH MỤC BẢNG iv DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT vi MỞ ĐẦU .1 CHƢƠNG I TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1 Bệnh SXHD nghiên cứu muỗi truyền SXHD giới 1.1.1 Tình hình sốt xuất huyết Dengue giới 1.1.2.Các nghiên cứu về muỗi truyền SXHD giới 1.1.3 Các nghiên cứu về tình hình sử dụng hóa chất, tính kháng của muỗi với hóa chất diệt trùng giới 11 1.1.4.Các nghiên cứu về ảnh hưởng của các yếu tố tự nhiên và yếu tố kinh tế xã hội đến lưu hành SXHD giới 14 1.2 Bệnh SXHD nghiên cứu muỗi truyền SXHD Việt Nam .15 1.2.1 Tình hình sốt xuất huyết Dengue Việt Nam 15 1.2.2 Các nghiên cứu về muỗi truyền SXHD Việt Nam 17 1.2.3 Các nghiên cứu về tính kháng hoá chất diệt côn trùng của muỗi Việt Nam 23 1.2.4 Các nghiên cứu về ảnh hưởng của các yếu tố tự nhiên và yếu tố kinh tế xã hội đến lưu hành SXHD Việt Nam 24 CHƢƠNG ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 26 2.1 Đối tƣợng nghiên cứu .26 2.2 Thời gian nghiên cứu 26 2.3 Địa điểm nghiên cứu 26 2.4 Phƣơng pháp nghiên cứu 28 2.4.1.Phương pháp nghiên cứu khả kháng với hóa chất của muỗi Aedes 28 ii Luận văn thạc sỹ Trần Thị Hằng 2.4.2 Phương pháp phân tích mối tương quan số yếu tố sinh thái với các số muỗi và bọ gậy Ae aegypti 31 CHƢƠNG KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN 35 3.1 Khả kháng với hóa chất diệt trùng muỗi Aedes điểm nghiên cứu 35 3.1.1 Khả kháng với hóa chất diệt côn trùng của muỗi Ae aegypti các điểm nghiên cứu Hà Nội giai đoạn 2011-1014 35 3.1.2.Khả kháng với chất diệt côn trùng của muỗi Ae albopictus các điểm nghiên cứu Hà Nội giai đoạn 2011-2012 45 3.2 Mối tƣơng quan số yếu tố sinh thái với số MĐM BI muỗi Ae aegypti Hà Nội 54 3.2.1 Diễn biến nhiệt độ, lượng mưa và độ ẩm theo tháng Hà Nội giai đoạn 2012 – 2013 54 3.2.2 Kết quả điều tra các số muỗi và bọ gậy Ae aegypti các xã (phường) trọng điểm SXHD của Hà Nội giai đoạn 2012 -2013 56 3.2.3 Mối tương quan các yếu tố nhiệt độ, độ ẩm và lượng mưa với số MĐM và BI của muỗi Ae aegypti 57 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 66 TÀI LIỆU THAM KHẢO 67 iii Luận văn thạc sỹ Trần Thị Hằng DANH MỤC BẢNG Bảng Các loại hoá chất nồng độ thử nghiệm 29 Bảng 2 Giá trị hệ số tƣơng quan ý nghĩa 34 Bảng Kết thử nhạy cảm với hóa chất diệt trùng muỗi Ae aegypti Hà Nội năm 2011 36 Bảng Kết thử nhạy cảm với hóa chất diệt trùng muỗi Ae aegypti Hà Nội năm 2012 37 Bảng 3 Kết thử nhạy cảm với hóa chất diệt côn trùng muỗi Ae aegypti Hà Nội năm 2013 38 Bảng Kết thử nhạy cảm với hóa chất diệt trùng muỗi Ae aegypti Hà Nội năm 2014 39 Bảng Tổng hợp kết thử nhạy cảm với hóa chất diệt trùng muỗi Ae aegypti Hà Nội giai đoạn 2011-2014 .39 Bảng Kết thử nhạy cảm với hóa chất diệt trùng muỗi Ae albopictus Hà Nội năm 2011 46 Bảng Kết thử nhạy cảm với hóa chất diệt côn trùng muỗi Ae albopictus Hà Nội năm 2012 47 Bảng Tổng hợp kết thử nhạy cảm với hóa chất diệt trùng muỗi Ae albopictus Hà Nội giai đoạn 2011-2012 48 Bảng Nhiệt độ trung bình (0C) theo tháng năm 2012 - 2013 Hà Nội 54 Bảng 10 Diễn biến lƣợng mƣa (cm) theo tháng năm 2012 - 2013 Hà Nội .55 Bảng 3.11 Độ ẩm trung bình (%) theo tháng năm 2012 - 2013 Hà Nội .55 Bảng 12 Chỉ số MĐM BI Ae aegypti xã (phƣờng) trọng điểm SXHD Hà Nội năm 2012 -2013 56 Bảng 13 Tổng hợp kết tính tốn hệ số tƣơng quan nhiệt độ với số MĐM BI Ae aegypti Hà Nội năm 2012-2013 .59 Bảng 14 Tổng hợp kết tính tốn hệ số tƣơng quan lƣợng mƣa với số MĐM BI Ae aegypti Hà Nội năm 2012-2013 61 Bảng 15 Tổng hợp kết tính tốn hệ số tƣơng quan độ ẩm với số MĐM BI Ae aegypti Hà Nội năm 2012-2013 .64 iv Luận văn thạc sỹ Trần Thị Hằng DANH MỤC HÌNH Hình 1 Vịng đời muỗi Aedes 18 Hình Muỗi Ae aegypti Ae albopictus trƣởng thành 20 Hình Địa điểm nghiên cứu muỗi Aedes khu vực Hà Nội .27 Hình Tổng hợp kết thử nhạy cảm với hóa chất diệt côn trùng muỗi Ae aegypti Hà Nội giai đoạn 2011-2014 .40 Hình Bản đồ nhạy cảm muỗi Ae aegypti với Deltamethrin Hà Nội giai đoạn 2011-2014 41 Hình 3 Bản đồ nhạy cảm muỗi Ae aegypti với Permethrin Hà Nội giai đoạn 2011-2014 42 Hình Bản đồ nhạy cảm muỗi Ae aegypti với Malathion Hà Nội giai đoạn 2011-2014 43 Hình Tổng hợp kết thử nhạy cảm với hóa chất diệt trùng muỗi Ae albopictus Hà Nội giai đoạn 2011-2012 48 Hình Bản đồ nhạy cảm Ae albopictus với Deltamethrin Hà Nội giai đoạn 2011-2012 50 Hình Bản đồ nhạy cảm Ae albopictus với Permethrin Hà Nội giai đoạn 2011-2012 51 Hình Bản đồ nhạy cảm Ae albopictus với Malathion Hà Nội giai đoạn 2011-2012 52 Hình Diễn biến nhiệt độ, độ ẩm lƣợng mƣa Hà Nội năm 2012-2013 .55 Hình 10 Chỉ số MĐM BI Ae aegypti xã (phƣờng) trọng điểm SXHD Hà Nội năm 2012 -2013 57 Hình 11 Diễn biến nhiệt độ số MĐM, BI muỗi Ae aegypti Hà Nội năm 2012 (a) – 2013 (b) 58 Hình 3.12 Diễn biến lƣợng mƣa số muỗi, bọ gậy Ae aegypti Hà Nội năm 2012 (a) – 2013 (b) 60 Hình 3.13 Diễn biến độ ẩm số MĐM, BI muỗi Ae aegypti Hà Nội năm 2012 (a) - 2013 (b) .63 v Luận văn thạc sỹ Trần Thị Hằng DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT BI Breteau Index DCCN Dụng cụ chứa nƣớc Viện Sốt rét – KST CT TƢ Viện Sốt rét – Ký sinh trùng Côn trùng Trung ƣơng MĐM Mật độ muỗi NXB Nhà xuất SXHD Sốt xuất huyết Dengue TSCĐ Tăng sức chịu đựng WHO Tổ chức Y tế giới vi Luận văn thạc sỹ Trần Thị Hằng MỞ ĐẦU Sốt xuất huyết Dengue (SXHD) bệnh nhiễm vi rút cấp tính muỗi vằn truyền Bệnh thƣờng gặp nƣớc nhiệt đới cận nhiệt đới, nhiều khu vực đô thị bán đô thị Muỗi Aedes aegypti véc tơ chính, Aedes albopictus véc tơ phụ truyền bệnh sốt xuất huyết Dengue cho ngƣời [4, 38, 56] Năm 2012 sốt xuất huyết Dengue đƣợc Tổ chức Y tế giới (WHO) coi bệnh nhiễm vi rút quan trọng muỗi truyền giới Tỷ lệ mắc SXHD tăng 30 lần 50 năm qua với gia tăng, mở rộng phạm vi lƣu hành địa lý tới quốc gia nhƣ mở rộng từ thành thị đến vùng nông thôn Hiện nay, SXHD bệnh truyền nhiễm có tốc độ gia tăng nhanh giới Trên 40% dân số giới có nguy mắc sốt xuất huyết, 75% dân số khu vực châu Á – Thái Bình Dƣơng phơi nhiễm với SXHD, ƣớc tính năm có tới 50-100 triệu ngƣời bị mắc 100 quốc gia, khoảng 250.000 trƣờng hợp có biểu thể bệnh nặng khoảng 20.000 trƣờng hợp tử vong Chi phí trung bình cho ca điều trị SXHD bệnh viện từ 514 USD – 1.394 USD Tại Việt Nam SXHD đƣợc coi nhƣ bệnh xã hội, lƣu hành địa phƣơng, tỉnh đồng sông Cửu Long, đồng Bắc Bộ vùng ven biển miền Trung Hàng năm nƣớc có hàng trăm nghìn trƣờng hợp mắc SXHD, SXHD 10 bệnh truyền nhiễm có số mắc số chết cao 26 bệnh truyền nhiễm gây dịch [4, 23, 54, 56] Đến nay, có nhiều nghiên cứu bệnh SXHD nhƣng chƣa tìm đƣợc thuốc điều trị đặc hiệu, nghiên cứu để tìm vắc xin phòng bệnh giai đoạn thử nghiệm Do đó, biện pháp chủ yếu đƣợc khuyến cáo để phòng chống bệnh ngăn cản tiếp xúc muỗi với ngƣời biện pháp nhƣ: làm giảm nguồn sinh sản véc tơ cách sử dụng tác nhân sinh học nhƣ cá, mesocyclop ăn bọ gậy; phòng vệ cá nhân tránh muỗi đốt nhƣ mặc áo dài tay, dùng lƣới mắt nhỏ ngăn muỗi vào nhà Song có dịch phun khơng gian hố chất diệt trùng biện pháp nhanh hiệu để dập dịch [54] Tuy nhiên, việc sử dụng hố chất diệt trùng thiếu kiểm soát dẫn đến muỗi truyền Luận văn thạc sỹ Trần Thị Hằng bệnh kháng hoá chất diệt mức độ rộng khắp với chiều hƣớng ngày gia tăng Theo WHO (2006), có 500 lồi chân đốt có vai trị y học kháng với hố chất diệt, có tới gần 50% số loài véc tơ truyền bệnh sốt rét, SXHD, giun chỉ, nhƣ muỗi Anopheles gambiae châu Phi, Ae aegypti châu Mỹ, Thái Lan, Malaysia Ở Việt Nam từ năm 1975 ngƣời ta phát kháng hoá chất diệt loài muỗi truyền giun Culex quinquefasciatus, muỗi Ae aegypti loài muỗi truyền sốt rét nhƣ An epiroticus, An sinensis, An vagus [34, 55] Những năm gần đây, Việt Nam bệnh SXHD diễn biến phức tạp Hà Nội trọng điểm SXHD khu vực miền Bắc, năm có hàng nghìn đến hàng chục nghìn trƣờng hợp mắc bệnh, gây ảnh hƣởng lớn tới sức khỏe cộng đồng an sinh xã hội thành phố Vì để phịng chống bệnh SXHD, ngành y tế Hà Nội tiến hành nhiều biện pháp, có chiến dịch vệ sinh môi trƣờng diệt bọ gậy kết hợp với chiến dịch phun hóa chất chủ động diệt đàn muỗi trƣởng thành khu vực có nguy cao ổ dịch SXHD Do đó, thơng tin tính nhạy cảm lồi véc tơ truyền bệnh SXHD Ae aegypti Ae albopictus hóa chất diệt trùng; thơng tin tác động yếu tố sinh thái đến phát triển quần thể muỗi truyền bệnh cần thiết Đó để xây dựng kế hoạch đánh giá hiệu hoạt động phòng chống véc tơ, đảm bảo đƣa chiến lƣợc phòng chống phù hợp với thực tế địa phƣơng [11, 13] Xuất phát từ thực tiễn chúng tơi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Nghiên cứu khả kháng hóa chất diệt côn trùng muỗi Aedes, mối tƣơng quan số yếu tố sinh thái với số muỗi bọ gậy Aedes aegypti Linnaeus Hà Nội” với mục tiêu: Đánh giá độ nhạy cảm xây dựng đồ nhạy cảm muỗi Aedes với số hóa chất diệt trùng sử dụng cơng tác phịng chống véc tơ truyền bệnh sốt xuất huyết Dengue Hà Nội Xác định mối tƣơng quan số yếu tố sinh thái nhƣ nhiệt độ, độ ẩm, lƣợng mƣa với số muỗi bọ gậy Ae aegypti Linnaeus, 1762 Hà Nội Luận văn thạc sỹ Trần Thị Hằng 20 Vũ Đức Hƣơng (1984), Muỗi Aedes Meigen (Culicidae, Diptera) miền Bắc Việt Nam (Thành phần loài, phân bố, sinh học, sinh thái học và vai trò truyền bệnh sốt xuất huyết), Luận án phó tiến sỹ Sinh học, Đại học Tổng hợp Hà Nội, Hà Nội 21 Vũ Đức Hƣơng Nguyễn Thị Bạch Ngọc (2006), Độ nhạy cảm với số hóa chất diệt côn trùng của muỗi Aedes aegypti Việt Nam, Báo cáo hội nghị khoa học toàn quốc chuyên ngành Sốt rét - Ký sinh trùng - Côn trùng, Hà Nội 22 Vũ Đức Hƣơng Nguyễn Thị Bạch Ngọc (2006), Kết quả điều tra bổ sung các số muỗi, bọ gậy và thành phần ổ bọ gậy Aedes aegypti Việt Nam, Báo cáo Hội nghị khoa học toàn quốc chuyên ngành Sốt rét – Ký sinh trùng – Côn trùng, Hà Nội 23 Takeshi Kasai (2013), Bài phát biểu nhân ngày ASEAN phòng chống sốt xuất huyết năm 2013, http://www.wpro.who.int/ 24 Phạm Thị Khoa (2007), "Tính kháng hóa chất diệt trùng lồi muỗi truyền bệnh SXH Aedes aegypti Linnaeus, 1762 phƣờng Thanh Xuân Bắc, Quận Thanh Xuân, Hà Nội", Tạp chí phòng chống các bệnh sốt rét và các bệnh ký sinh trùng, Viện Sốt rét – KST và CT TƯ (3), tr 42-48 25 Phạm Văn Minh (2011), Xây dựng bản đồ phân bố muỗi Aedes aegypti có vai trò truyền bệnh sốt xuất huyết Dengue và khủng bố sinh học, Luận án tiến sỹ Y học, Học viện Quân y, Hà Nội 26 Phạm Văn Minh, Hà Tấn Dũng Trần Lê Anh (2013), "Kết điều tra muỗi Aedes aegypti Aedes albopictus Hà Nội 2012", Tạp chí phòng chống bệnh sốt rét và các bệnh ký sinh trùng, Viện Sốt rét – KST và CT TƯ, (1), tr 68-75 27 Vũ Sinh Nam (2012), Tác nhân sinh học Mesocyclops và ứng dụng phòng chống sốt xuất huyết Dengue Việt Nam, NXB Y học, Hà Nội 28 Vũ Sinh Nam (1995), Một số đặc điểm sinh học, sinh thái và biện pháp phòng chống véc tơ truyền bệnh sốt xuất huyết Dengue số địa phương miền Bắc Việt Nam, Luận án phó tiến sĩ Y dƣợc, Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ƣơng, Hà Nội 69 Luận văn thạc sỹ Trần Thị Hằng 29 Trần Vũ Phong (2013), Giám sát và phòng chống véc – tơ truyền bệnh, Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ƣơng, Hà Nội 30 Trần Đắc Phu (2001), Đặc điểm chủ yếu của bệnh sốt Dengue/SXHD lưu hành Hà Nam và nghiên cứu sử dụng Mesocyclops việc phòng trừ véc tơ thực địa nhỏ, Luận án tiến sỹ Y học, Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ƣơng, Hà Nội 31 Nguyễn Xuân Quang, Đỗ Văn Nguyên Huỳnh Hồng Quang (2014), Cập nhật về thơng tin nhậy kháng hóa chất diệt côn trùng giới, http://www.impe-qn.org.vn 32 Nguyễn Xuân Quang, Đỗ Văn Nguyên Huỳnh Hồng Quang (2014), Lịch sử phát triển ứng dụng hóa chất nhóm Pyrethroid, http://www.impeqn.org.vn 33 Jan A Rozendall (2000), Phòng chống vật truyền bệnh – phương pháp phòng chống cho cá nhân và cộng đồng, NXB Y học, Hà Nội 34 Pradya Somboon (Bản dịch Nguyễn Văn Tuấn) (2013), "Đánh giá nhạy, kháng Anophele minimus, Aedes aegypti, Aedes albopictus Culex quinquefasciatus với hóa chất diệt trùng miền Bắc Thái Lan", Tạp chí phòng chống bệnh sốt rét và các bệnh ký sinh trùng, Viện SR - KST và CT TƯ (2), tr 75-82 35 Lƣơng Trƣờng Sơn (2013), "Đánh giá nhạy, kháng Aedes aegypti số tỉnh thuộc khu vực Nam Bộ - Lâm Đồng", Tạp chí phòng chống bệnh sốt rét và các bệnh ký sinh trùng, Viện SR - KST và CT TƯ, (2), tr 67-75 36 Nguyễn Văn Thắng (2011), Biến đổi khí hậu và tác động Việt Nam, NXB Khoa học kỹ thuật, Hà Nội 37 Trần Văn Tiến (2003), Giám sát và kiểm soát bệnh truyền nhiễm người, NXB Khoa học Kỹ thuật, Hà Nội 38 Tổ chức y tế giới (WHO) (2001), Tài liệu hướng dẫn phòng chống sốt Dengue và sốt xuất huyết Dengue, NXB Y học, Hà Nội 70 Luận văn thạc sỹ Trần Thị Hằng 39 Tổ chức y tế giới (2004), Hướng dẫn đánh giá hiệu lực phun khơng gian hóa chất phòng chống véc tơ sốt xuất huyết Aedes aegypti, NXB Y học, Hà Nội 40 Triệu Nguyên Trung Phùng Thị Kim Huệ (2014), Những vấn đề phòng chống sốt xuất huyết giới và Việt Nam, http://www.impe-qn.org.vn 41 Viện Sốt rét - KST côn trùng Trung ƣơng (2009), Tài liệu chƣơng trình học kỹ thuật thử nghiệm sinh học xác định mức độ nhạy cảm hiệu lực diệt tồn lƣu hóa chất tƣờng, Hà Nội 42 Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ƣơng (2012), Tài liệu tập huấn nâng cao kỹ giám sát phòng chống véc tơ truyền bệnh SXHD, Hà Nội Tiếng Anh: 43 CDC (2012), Dengue and Aedes albopictus mosquito, http://www.cdc.gov/dengue/resources/30jan2012/albopictusfactsheet.pdf 44 S.R Christophers (1960), Aedes aegyti - the yellow fever mosquito, Its life history, bionomics and structure, Cambridge University 45 Laurent Guillaumot (2012), Distribution of Aedes albopictus (Diptera, Culicidae) in southwestern Pacific countries, with a first report from the Kingdom of Tonga, http://www.parasitesandvectors.com/content/5/1/247 46 Janet Hemingway and Hilary Ranson (2000), "Insecticide resistant in Insect Vectors of Human Disease", Annual Review of Entomology (45), pp 371-391 47 Jorge R Jey and C Roxanne Connelly (2013), Floria container mosquitoes, http://edis.ifas.ufl.edu/pdffiles/IN/IN85100.pdf 48 Hitoshi Kawada (2013), Study on the Distribution of pyrethroid resistance in Mosquitos in Viet Nam, National Institute of Hygiene and Epidemiology, Ha Noi 49 Chusak Prasittusuk, A.G Andjapazidze and Vijay Kumar (1998), "Current status of Dengue/dengue haemorrhagic fever In WHO South East Pacific Region", Dengue bulletin, WHO (22) 50 Glenn Sia Su (2009), "Correlation of Climatic Factors and Dengue Incidence in Metro Manila, Philippines", Ambio, 37(4), pp 292 - 294 71 Luận văn thạc sỹ Trần Thị Hằng 51 Glenn Sia Su, Abigail Beronillaan and Kathleen Beatrice Yao (2012), "Water quality and Aedes larval mosquito abundance in Caloocan city Philippines", Dengue bulletin, WHO (36) 52 Frederic Tripet, Jennifer Wright and Greg Lanzaro (2006), " A new highpeformance PCR diagnostic for the ditection of pyrethroid knockdown resistance kdr in Anopheles gambiae", The American Journal of Tropical Medicine and Hygiene, 74(4), pp 658-662 53 WHO (1998), Test procedure for insecticide resistance monitoring in malaria Vectors, bio-efficacy and persistence of insecticides on treated surfaces, Document WHO/CDS/CPC/MAL/98.12, Geneva, Switzerland 54 WHO (1999), Prevention and Control of Dengue and Dengue Haemorrhagic Fever 55 WHO (2006), Pesticides and their applications for the control of vector and pests of public health importances 56 WHO (2012), Global strategy for Dengue prevention and control 2012-2020 57 WHO (2014), "Chikungunya" 58 WHO (2014), "Dengue and servere Dengue" 59 Catherine Zettel and Phillip Kaufman (2013),Yellow fever mosquito Aedes aegypti (Linnaeus) (Insecta: Diptera: Culicidae), Entomology and Nematology Department, University of Florida, http://edis.ifas.ufl.edu 72 PHỤ LỤC Phụ lục PHIẾU ĐIỀU TRA VECTƠ TRUYỀN BỆNH SỐT XUẤT HUYẾT DENGUE Điểm điều tra: Tỉnh ………………Quận/Huyện …………… Phƣờng/Xã ……….…………… Thôn/Tổ… ……………… Ngày điều tra: …………/………/………… Ngƣời điều tra: ……………………………………………………………… Dụng cụ chứa Các loài muỗi bắt đƣợc TT Tên chủ hộ (Địa chỉ) Aedes aegypti Aedes albopictus Culex quinquefasciatus nƣớc Số có bọ gậy/lăng quăng Khác Anopheles (Số Tên Số Aedes Aedes spp lƣợng, DCCN lƣợng aegypti albopictus 10 11 tên loài) Tác nhân sinh học Khác (ghi Cá tên) 12 13 Khác (Ghi tên loài) 14 Phụ lục Danh sách địa điểm thực nghiên cứu Xã (phƣờng) Quận (huyện) Ô Chợ Dừa Đống Đa Nam Đồng Đống Đa Thịnh Quang Đống Đa Phƣơng Liệt Thanh Xuân Khƣơng Trung Thanh Xuân Khƣơng Đình Thanh Xuân Thanh Nhàn Hai Bà Trƣng Đồng Tâm Hai Bà Trƣng Trƣơng Định Hai Bà Trƣng 10 Thịnh Liệt Hoàng Mai 11 Hoàng V Thụ Hoàng Mai 12 Vĩnh Hƣng Hoàng Mai 13 Trung Văn Từ Liêm 14 Tân Triều Thanh Trì 15 Trúc Bạch Ba Đình 16 Mộ Lao Hà Đông 17 Quang Trung Hà Đông 18 Vạn Phúc Hà Đơng 19 Lý Thái Tổ Hồn Kiếm 20 Trung Hịa Cầu Giấy 21 Hàng Bồ Hồn Kiếm 22 Cửa Đơng Hồn Kiếm 23 Tả Thanh Oai Thanh Trì 24 Tiền Phong Thƣờng Tín 25 Kiến Hƣng Hà Đơng 26 Văn Qn Hà Đơng 27 Mễ Trì Từ Liêm 28 Vĩnh Tuy Hai Bà Trƣng 29 Nhân Chính Thanh Xuân TT Phụ lục Hình ảnh trình thu thập bọ gậy, định loại nhân nuôi phục vụ nghiên cứu thử nhạy cảm muỗi Aedes với hóa chất diệt trùng Các dụng cụ chứa nƣớc có bọ gậy (Nguồn: Trần Thị Hằng) Thu thập bọ gậy thực địa Nhân nuôi bọ gậy từ thực địa để thu muỗi trƣởng thành (Nguồn: Trần Thị Hằng) Thu trứng muỗi Aedes Nhân nuôi bọ bậy để phục vụ thử nhạy cảm muỗi Aedes với hóa chất diệt côn trùng (Nguồn: Trần Thị Hằng) Thu muỗi F1 để phục vụ thử nhạy cảm (Nguồn: Trần Thị Hằng) Bố trí thử nhạy cảm muỗi Aedes với hóa chất diệt trùng (Nguồn: Trần Thị Hằng) Phụ lục Chỉ số mật độ muỗi Ae aegypti xã (phƣờng) trọng điểm SXHD Hà Nội năm 2012 Tháng TT Xã/ phƣờng Ô Chợ Dừa 0,10 Nam Đồng Thịnh Quang Phƣơng Liệt 6 10 11 12 0,10 0,10 0,13 0,10 0,20 0,17 0,13 0,07 0,10 0,07 0,67 0,06 0,10 0,10 0,20 0,23 0,20 0 0,03 0,10 0,10 0,10 0,20 0,13 0,03 0,03 0,03 0,03 0,03 0,67 0,10 0,10 0,23 0,10 0,20 0,03 0 0,03 0,03 0,07 0,10 0,10 0,07 0,20 0,10 0,10 0,07 0,07 Khƣơng Trung Khƣơng Đình 0,03 0,06 0,10 0,07 0,07 0,13 0,03 0,13 0,07 0,07 0 0,10 0,07 0,20 0,07 0,03 0,10 0,23 0,10 0,13 0,27 0,07 0,03 0,20 0,10 0,16 0,30 0,30 0,17 0,20 0,10 0,06 0,20 0,07 0,03 0,06 0,07 0,20 0 Thanh Nhàn Đồng Tâm Trƣơng Định 0,20 0,05 0,16 10 Thịnh Liệt 0,03 0,10 0,13 0,33 0,10 0,10 0,20 0,20 0,20 0,20 0,03 0,03 11 Hoàng Thụ 0,20 0,10 0,07 0,06 0,20 0,03 0,07 0,27 0,23 0,27 0,10 0,06 12 Vĩnh Hƣng 0 0,10 0,07 0,10 0,10 0,07 0,03 13 Trung Văn 0,07 0,10 0,10 0,03 0,10 0,67 0,20 0,20 0,10 0,07 0,03 14 Tân Triều 0,03 0,10 0,10 0,03 0,07 0,20 0,20 0,13 0,13 0,03 0,10 15 Trúc Bạch 0,10 0,03 0,07 0,03 0,07 0,10 0,10 0,20 0,07 0,10 0,03 16 Mộ Lao 0,03 0,03 0,07 0,07 0,13 0,03 0,27 0,10 0,20 0,00 0,03 17 Quang Trung 0,67 0,07 0,10 0,20 0,17 0,10 0,13 0,03 0,03 18 Vạn Phúc 0,10 0,07 0,07 0,10 0,06 0,10 0,04 0,20 0,20 0,10 0,06 0,03 19 Lý Thái Tổ 0,10 0,03 0,07 0,03 0,20 0,23 0,13 0,03 0,03 20 Trung Hòa 0,03 0,03 0,07 0,03 0,10 0,07 0,20 0,20 0,03 0,20 0,04 0,05 0,07 0,13 0,10 0,09 0,14 0,18 0,16 0,13 0,06 0,04 17 15 V Trung bình Số điểm thu đƣợc muỗi 0,03 0,10 0,03 0 0,10 15 0,03 0,07 17 18 18 19 20 20 20 20 Phụ lục Chỉ số mật độ muỗi Ae aegypti xã (phƣờng) trọng điểm SXHD Hà Nội năm 2013 Tháng TT Xã / phƣờng 10 11 12 Ô Chợ Dừa 0,03 0,03 0,10 0,30 0,07 0,06 0,06 0,17 0,20 0,06 0,03 Nam Đồng 0,03 0,03 0,10 0,13 0,20 0,03 0,17 0,23 0,17 0,10 0,10 Thịnh Quang 0,03 0,03 0,13 0,10 0,10 0,17 0,26 0,20 0,10 0,06 0,03 Phƣơng Liệt 0,06 0,06 0 0,06 0,20 0,03 0,06 0,20 0,10 0,03 Khƣơng Trung 0,03 0,03 0,06 0,16 0,03 0,20 0,16 0,20 0,01 0,03 0,03 Khƣơng Đình 0,03 0,03 0,16 0,13 0,10 0,20 0,06 0,06 0,03 0,03 Thanh Nhàn 0,03 0,03 0,06 0,07 0,20 0,17 0,10 0,13 0,03 0,10 0,03 Đồng Tâm 0,06 0,03 0,23 0,13 0,20 0,17 0,10 0,17 0,03 0,10 0,03 Trƣơng Định 0,03 0,03 0,06 0,13 0,13 0,10 0,23 0,20 0,23 0,10 0,07 10 Thịnh Liệt 0,03 0,03 0,07 0,10 0,03 0,20 0,10 0,17 0,20 0,10 0,03 11 Hoàng V Thụ 0,03 0,03 0,13 0,10 0,20 0,10 0,20 0,27 0,30 0,23 0,07 0,17 12 Vĩnh Hƣng 0,03 0 0,16 0,10 0,10 0,16 0,07 0,13 0,03 0,03 13 Trung Văn 0,07 0,03 0,07 0,10 0,07 0,20 0,17 0,23 0,17 0,10 0,10 14 Tân Triều 0,03 0,03 0,06 0,03 0,06 0,30 0,17 0,20 0,20 0,17 0,10 15 Trúc Bạch 0,10 0 0,07 0,03 0,10 0,10 0,07 0,17 0,03 0,03 0,03 16 Mộ Lao 0,07 0,13 0,03 0,70 0,10 0,10 0,23 0,13 0,06 0,03 0,10 17 Quang Trung 0,03 0,03 0,10 0,26 0,10 0,20 0,10 0,13 0,27 0,10 0,20 0,06 18 Vạn Phúc 0,03 0,07 0,03 0,53 0,06 0,17 0,07 0,33 0,30 0,13 0,06 0,10 19 Lý Thái Tổ 0,07 0,03 0,07 0,23 0,10 0,07 0,13 0,10 0,26 0,33 0,03 0,03 20 Trung Hòa 0,07 0,03 0,07 0,06 0,20 0,13 0,13 0,10 0,13 0,07 0,03 Trung bình 0,03 0,03 0,04 0,12 0,13 0,14 0,13 0,17 0,18 0,13 0,07 0,05 Số điểm thu đƣợc muỗi 15 15 15 18 19 19 20 20 20 20 20 17 Phụ lục Chỉ số BI muỗi Ae aegypti xã (phƣờng) trọng điểm SXHD Hà Nội năm 2012 Tháng TT Xã /phƣờng 10 11 12 10,0 13,2 6,6 20,0 13,0 13,3 17,0 20,0 10,0 9,9 13,3 23,3 10,0 13,3 6,7 3,3 6,6 Ô Chợ Dừa 20,0 Nam Đồng 10,0 10,0 Thịnh Quang 10,0 20,0 30,0 16,0 26,0 23,0 16,6 23,3 6,6 6,6 3,3 Phƣơng Liệt 10,0 5,0 10,0 3,3 13,3 30,0 13,0 36,6 26,7 10,0 10,0 3,3 Khƣơng Trung 13,3 10,0 6,7 3,3 13,3 10,0 23,0 16,6 20,0 13,3 6,6 6,6 Khƣơng Đình 10,0 10,0 6,6 30,0 6,6 27,0 16,7 3,3 16,6 6,6 Thanh Nhàn 10,0 10,0 15,0 6,6 10,0 6,6 20,0 13,3 23,3 23,3 3,3 3,3 Đồng Tâm Trƣơng Định 10 6,7 10,0 5,0 6,7 10,0 10,0 16,6 20,0 16,6 23,3 16,7 10,0 3,3 6,6 5,0 10,0 10,0 10,0 6,6 20,0 20,0 10,0 26,7 3,3 13,3 3,3 Thịnh Liệt 20,0 15,0 20,0 13,0 26,0 20,0 27,0 40,0 30,0 6,6 16,6 33,0 11 Hoàng V Thụ 15,0 25,0 30,0 22,1 23,0 10,0 13,0 16,6 10,0 26,4 25,0 16,6 12 Vĩnh Hƣng 10,0 10,0 16,7 14,0 23,0 26,0 50,0 25,0 10,0 6,7 6,7 6,6 13 Trung Văn 5,0 15,0 10,0 3,3 6,6 13,2 13,3 13,3 6,7 6,6 23,3 10,0 14 Tân Triều 5,0 10,0 15,0 13,3 10,0 23,0 6,6 17,0 26,7 10,0 6,6 23,0 15 Trúc Bạch 10,0 10,0 13,3 6,6 10,0 23,0 6,6 23,3 20,0 10,0 6,7 10,0 16 Mộ Lao 25,0 20,0 25,0 23,0 10,0 16,7 16,0 26,7 20,0 13,3 10,0 6,7 17 Quang Trung 5,0 3,3 13,3 26,6 23,0 6,7 13,3 10,0 17,0 3,3 18 Vạn Phúc 5,0 20,0 20,0 27,0 26,6 43,3 30,0 13,3 10,0 6,6 6,6 19 Lý Thái Tổ 3,3 6,7 15,0 15,0 10,0 23,0 21,0 20,0 6,7 10,0 6,6 3,3 20 Trung Hòa 20,0 3,3 0 29,7 23,0 16,7 23,3 20,0 10,0 6,0 3,3 11,8 14,9 20,2 19,4 20,6 18,2 11,2 13,7 8,6 Trung bình 15,0 15,0 11,3 10,4 14,6 Phụ lục Chỉ số BI muỗi Ae aegypti xã (phƣờng) trọng điểm SXHD Hà Nội năm 2013 Tháng Xã/ TT phƣờng 10 11 12 Ô Chợ Dừa 3,3 3,3 Nam Đồng 3,3 6,7 6,7 16,7 13,3 Thịnh Quang 13,3 13,3 6,7 6,7 3,3 Phƣơng Liệt 13,3 13,3 10,0 13,3 20,0 16,7 26,7 36,7 16,7 13,3 0,0 10,0 Khƣơng Trung 3,3 10,0 10,0 10,0 20,0 13,3 26,7 16,7 30,0 3,3 Khƣơng Đình Thanh Nhàn Đồng Tâm Trƣơng Định 10 Thịnh Liệt 3,3 13,3 13,3 13,3 16,7 10,0 10,0 23,0 23,0 11 Hoàng Văn Thụ 6,7 6,7 23,0 13,3 26,7 30,0 23,3 12 Vĩnh Hƣng 6,7 6,7 10,0 13,3 20,0 10,0 10,0 23,3 13,3 16,7 20,0 13 Trung Văn 6,7 6,7 14 Tân Triều 6,7 6,7 10,0 15 Trúc Bạch 6,7 6,7 16 Mộ Lao 17 Quang Trung 18 Vạn Phúc 19 Lý Thái Tổ 6,7 13,3 10,0 13,3 10,0 20 Trung Hòa 3,3 3,3 6,7 13,3 10,0 23,3 20,0 23,0 16,7 26,7 20,0 13,3 7,1 8,6 9,8 16,1 15,4 14,5 17,4 20,9 18,7 14,3 19,3 Trung bình 3,3 3,3 20,0 16,7 13,3 6,7 20,0 20,0 16,7 30,0 10,0 3,3 10,0 16,7 20,0 16,7 23,3 6,7 20,0 10,0 10,0 20,0 43,0 6,7 3,3 10,0 10,0 20,0 36,0 16,7 20,0 40,0 23,3 16,7 16,7 6,7 6,7 13,3 6,7 3,3 6,6 6,7 30,0 16,7 6,7 6,7 13,3 10,0 3,3 16,7 23,3 33,3 16,7 10,0 10,0 6,7 6,7 13,3 16,7 20,0 26,7 6,6 16,7 6,7 3,3 13,3 20,0 10,0 13,3 20,0 13,3 16,7 6,7 6,7 16,7 13,3 13,3 20,0 20,0 3,3 3,3 6,7 23,3 26,7 23,3 30,0 6,7 30,0 16,7 13,3 13,3 16,7 13,3 6,7 3,3 6,7 10,0 3,3 16,7 33,0 13,3 10,0 26,7 16,7 23,3 20,0 10,0 10,0 26,7 10,0 16,7 10,0 6,7 16,7 16,7 20,0 10,0 26,7 3,3 10,0 10,0 23,3 10,0 23,3 20,0 13,3 16,7 23,3 6,7 6,7 13,3 23,0 13,3 23,3 10,0 10,0 6,7 6,7 33,0 16,7 10,0 25,0 10,0 16,7 10,0 26,7 6,7 6,7 23,0 10,0 13,3 0,0 10,0 10,0 9,0 Phụ luc 8: Kết phân tích mối tƣơng quan nhiệt độ với số MĐM BI xã (phƣờng) trọng điểm SXHD Hà Nội 2012-2013 a) Spearman's rho MĐM 2012 Nhiệt độ 2012 Hệ số tƣơng quan p N Hệ số tƣơng quan p N b) Spearman's rho MĐM 2013 Nhiệt độ 2013 Hệ số tƣơng quan p N Hệ số tƣơng quan p N MĐM 2012 1.000 12 0.761 0.004 12 MĐM 2013 1.000 12 0.869 0.000 12 BI 2012 Nhiệt độ 2012 BI 2013 Nhiệt độ 2013 Nhiệt độ 2013 0.869 0.000 12 1.000 12 BI 2012 Hệ số tƣơng quan 1.000 p N 12 Hệ số tƣơng quan 0.853 p 0.000 N 12 BI 2013 1.000 12 0.607 0.036 12 Nhiệt độ 2013 0.607 0.036 12 1.000 12 d) Spearman's rho 12 Nhiệt độ 2012 0.853 0.000 12 1.000 12 c) Spearman's rho Nhiệt độ 2012 0.761 0.004 12 1.000 Hệ số tƣơng quan p N Hệ số tƣơng quan p N Phụ luc 9: Kết phân tích mối tƣơng quan lƣợng mƣa với số MĐM BI xã (phƣờng) trọng điểm SXHD Hà Nội 2012-2013 Lƣợng mƣa a) MĐM 2012 2012 MĐM 2012 Hệ số tƣơng quan 1.000 0.744 Spearman's rho p 0.006 N 12 12 Lƣợng mƣa Hệ số tƣơng quan 0.744 1.000 2012 p 0.006 N 12 12 b) Spearman's rho Lƣợng mƣa Hệ số tƣơng quan 2013 p N MĐM 2013 Hệ số tƣơng quan p N MĐM 2013 1.000 12 0.900 0.000 12 c) BI 2012 Spearman's rho BI 2012 Hệ số tƣơng quan Lƣợng mƣa 2013 0.900 0.000 12 1.000 12 Lƣợng mƣa 2012 1.000 0.741 p 0.006 N 12 12 0.741 1.000 -0.006 Lƣợng mƣa Hệ số tƣơng quan 2012 p N Spearman's rho BI 2013 Hệ số tƣơng quan 12 BI 2013 d) 12 Lƣợng mƣa 2013 1.000 0.669 p 0.017 N 12 12 0.669 1.000 0.017 12 12 Lƣợng mƣa Hệ số tƣơng quan 2013 p N Phụ luc 10: Kết phân tích mối tƣơng quan độ ẩm với số MĐM BI xã (phƣờng) trọng điểm SXHD Hà Nội 2012-2013 a) MĐM 2012 Độ ẩm 2012 Spearman's MĐM 2012 Hệ số tƣơng quan 1.000 -0.462 rho p 0.131 N 12 12 Độ ẩm 2012 Hệ số tƣơng quan -0.462 1.000 p 0.131 N 12 12 MĐM 2013 b) Spearman's rho Độ ẩm 2013 Hệ số tƣơng quan Độ ẩm 2013 0.791 N 12 12 1.000 -0.086 p 0.791 N c) Spearman's rho 1.000 p MĐM 2013 -0.086 12 12 Hệ số tƣơng quan Độ ẩm 2012 BI 2012 Độ ẩm 2012 Hệ số tƣơng quan 12 12 1.000 -0.402 0.195 N 12 12 BI 2013 1.000 Độ ẩm 2013 -0.166 p 0.605 N Độ ẩm 2013 p BI 2013 0.195 N d) Spearman's rho 1.000 p BI 2012 -0.402 12 12 -0.166 1.000 p 0.605 N 12 12 Hệ số tƣơng quan Hệ số tƣơng quan Hệ số tƣơng quan ... chúng tơi tiến hành nghiên cứu đề tài: ? ?Nghiên cứu khả kháng hóa chất diệt trùng muỗi Aedes, mối tƣơng quan số yếu tố sinh thái với số muỗi bọ gậy Aedes aegypti Linnaeus Hà Nội? ?? với mục tiêu:... Hằng Nghiên cứu mối tƣơng quan yếu tố sinh thái với số MĐM, BI Chú thích: Nghiên cứu mối tƣơng quan yếu tố sinh thái với số MĐM, BI; đồng thời nghiên cứu tính nhạy cảm muỗi với hóa chất diệt trùng. .. GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN - TRẦN THỊ HẰNG NGHIÊN CỨU KHẢ NĂNG KHÁNG HĨA CHẤT DIỆT CƠN TRÙNG CỦA MUỖI AEDES, MỐI TƢƠNG QUAN GIỮA MỘT SỐ YẾU TỐ SINH THÁI VỚI CÁC CHỈ SỐ