ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT …… NGUYỄN XUÂN VINH BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƯỜI LAO ĐỘNG TRONG VÀ SAU QUÁ TRÌNH CỔ PHẦN HOÁ DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC: LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học : PGS.TS NGUYỄN NIÊN Hà Nội, 2009 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT …… NGUYỄN XUÂN VINH BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƯỜI LAO ĐỘNG TRONG VÀ SAU QUÁ TRÌNH CỔ PHẦN HOÁ DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC: PHÁP LUẬT VÀ THỰC TIỄN LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Chuyên ngành: Luật kinh tế Mã số: 60 38 50 Người hướng dẫn khoa học : PGS.TS NGUYỄN NIÊN Hà Nội, 2009 1 MỤC LỤC TRANG Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Bảng chữ viết tắt MỞ ĐẦU 1 CHƢƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CỔ PHẦN HOÁ DOANH NGHIỆP NHÀ NƢỚC VÀ BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƢỜI LAO ĐỘNG TRONG VÀ SAU QUÁ TRÌNH CỔ PHẦN HOÁ DOANH NGHIỆP NHÀ NƢỚC 6 1.1. Cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước 6 1.1.1. Khái niệm cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước 6 1.1.2. Phương thức tiến hành cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước 10 1.2. Vai trò cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước đối với vấn đề quyền lợi người lao động 17 1.3. Kinh nghiệm của một số nước về cổ phần hoá, bảo vệ quyền lợi của người lao động và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam 19 1.3.1. Cổ phần hoá ở Nga 19 1.3.2. Cổ phần hoá ở Trung Quốc 20 1.3.3. Cổ phần hoá ở Hàn Quốc 22 1.3.4. Bµi häc kinh nghiÖm cho ViÖt Nam: 24 CHƢƠNG 2: BẢO VỆ QUYỀN LỢI CỦA NGƢỜI LAO ĐỘNG TRONG VÀ SAU QUÁ TRÌNH CỔ PHẦN HOÁ DOANH NGHIỆP NHÀ NƢỚC – PHÁP LUẬT, THỰC TRẠNG VÀ NGUYÊN NHÂN 28 2.1. Lịch sử phát triển pháp luật về quyền lợi của người lao động khi cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước 28 2 2.1.1. Giai đoạn thí điểm (từ 1990 đến tháng 5/1996) 28 2.1.2. Giai đoạn mở rộng thí điểm - từ tháng 5/1996 đến tháng 6/1998 30 2.1.3 Giai đoạn triển khai (từ tháng 7/1998 đến nay) 32 2.2. Quyền lợi người lao động và nội dung bảo vệ quyền lợi người lao động trong và sau quá trình cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước theo pháp luật hiện hành 41 2.2.1 Quyền lợi người lao động và nội dung bảo vệ quyền lợi người lao động trong quá trình cổ phần hoá theo pháp luật hiện hành 41 2.2.1.1 Quyền lợi của người lao động tiếp tục làm việc tại c«ng ty cæ phÇn 42 2.2.1.2. Quyền lợi của người lao động đủ điều kiện nghỉ hưu 46 2.2.1.3. Quyền lợi của người lao động khi chấm dứt hợp đồng lao động 48 2.2.1.4 Quyền lợi của người lao động bị dôi dư khi cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước 49 2.2.2. Quyền lợi người lao động và nội dung bảo vệ quyền lợi người lao động sau cổ phần hoá theo ph¸p luËt hiÖn hµnh 56 2.3. Thực trạng bảo vệ quyền lợi của người lao động trong và sau quá trình cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước 59 2.3.1. Ưu điểm 59 2.3.1.1. Ưu điểm về mặt xây dựng pháp luật 59 2.3.1.2. Ưu điểm về mặt thực hiện pháp luật 60 2.3.2. Khuyết điểm 66 2.3.2.1. Khuyết điểm về mặt xây dựng pháp luật 66 3 2.3.2.2. Khuyt im v mt thc hin phỏp lut 68 2.4. Nguyờn nhõn 75 2.4.1. Nguyờn nhõn ca u im 75 2.4.2. Nguyờn nhõn ca khuyt im 77 CHNG 3: MT S GII PHP TNG CNG BO V QUYN LI CA NGI LAO NG TRONG V SAU QU TRèNH C PHN HO DOANH NGHIP NH NC 80 3.1. Tng cng cụng tỏc ph bin, tuyờn truyn ch trng, chớnh sỏch phỏp lut v c phn hoỏ doanh nghip nh nc và pháp luật về bảo vệ quyền lợi ng-ời lao động 80 3.2. Hon thin h thng vn bn phỏp lut v bo v quyn li ngi lao ng trong c phn húa 82 3.3. Nõng cao cht lng, hiu qu kim tra, giỏm sỏt vic tuõn th phỏp lut bo v quyn li ca ngi lao ng trong v sau quỏ trỡnh c phn húa 84 3.4. Bi dng, nõng cao ý thc chp hnh phỏp lut v bo v quyn li ngi lao ng ca cỏn b lm cụng tỏc c phn hoỏ doanh nghip nh nc v cỏn b qun lý ti cỏc cụng ty c phn cú vn Nh nc sau c phn hoỏ 88 3.5. Phỏt huy vai trũ ca t chc cụng on trong vic bo v quyn li ngi lao ng trong v sau c phn hoỏ doanh nghip nh nc. 91 3.6. Nõng cao hiu qu qun tr doanh nghip sau c phn húa gn vi bo v quyn li ngi lao ng 96 KT LUN 99 Danh mc ti liu tham kho 101 4 BẢNG CHỮ VIẾT TẮT BHXH: Bảo hiểm xã hội CPH: Cổ phần hoá CPH DNNN: Cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước CTCP: Công ty cổ phần DNNN: Doanh nghiệp nhà nước HĐLĐ: Hợp đồng lao động NLĐ: Người lao động TTCK: Thị trường chứng khoán 5 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Xuất phát từ tầm quan trọng của việc bảo vệ quyền lợi của người lao động (NLĐ) trong và sau quá trình cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước (CPH DNNN): - Những quyền lợi của NLĐ là những quyền cơ bản, chính đáng của NLĐ được pháp luật quy định. Bảo đảm quyền được lao động, xác lập quyền làm chủ thực sự của người lao động. Quyền được lao động là một quyền hiến định được quy định trong hiến pháp năm 1992 (sửa đổi bổ sung năm 2001): ng l quyn v ngha v ca cng dn. Nh nc v x hi c k hoch to ngy cng nhiu vic lm cho ngi lao [1]. Cổ phần hóa (CPH) còn tạo điều kiện để NLĐ góp vốn, có cổ phần trong doanh nghiệp, thông qua đó tăng cường vai trò làm chủ thực sự của NLĐ và hiện thực hóa quyền tự do kinh doanh của NLĐ. - Việc bảo vệ quyền lợi của NLĐ cũng chính là giúp giải quyết thoả đáng chế độ chính sách cho NLĐ. NLĐ trong doanh nghiệp là người công nhân trực tiếp sản xuất ra của cải vật chất nuôi sống xã hội. Do vậy họ có tầm quan trọng đặc biệt đối với sự phát triển của xã hội. 1.2. Xuất phát từ thực trạng bảo vệ quyền lợi người lao động trong và sau quá trình cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước. CPH DNNN là một chủ trương đúng đã được khẳng định trong thực tế. Đó là “phác đồ điều trị” hữu hiệu để vực dậy những doanh nghiệp nhà nước (DNNN) đang tồn tại ngắc ngoải trong nhiều năm; là biện pháp tích cực để thu hút vốn của mọi tầng lớp nhân dân đầu tư vào sản xuất, kinh doanh của các doanh nghiệp. Đó là điều kiện quan trọng nhất để xoá bỏ cơ chế chủ quản – cái nôi của cơ chế “xin – cho”. CPH là biện pháp có hiệu quả để biến những 6 NLĐ làm thuê tại các DNNN thành những người đồng sở hữu thực sự; phát huy vai trò tự chủ, năng động sáng tạo của NLĐ và doanh nghiệp trong sản xuất và kinh doạnh. Mặc dù CPH, bên cạnh những mặt tích cực nêu trên thì nó cũng bộc lộ những mặt hạn chế như: biến một bộ phận NLĐ trở thành trắng tay [2] sau khi đã “bán lúa non” [3] cổ phiếu của mình để kiếm chút tiền chênh lệch và trở thành người làm thuê; vai trò của nhà nước, pháp luật và tổ chức công đoàn trong việc bảo vệ quyền lợi NLĐ cũng chưa được phát huy có hiệu quả. 1.3. Xuất phát từ yêu cầu mới trong giai đoạn hiện nay. CPH DNNN là một chủ trương đúng đắn, tuy nhiên trong quá trình tổ chức thực hiện, đang đặt ra nhiều vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu để bảo vệ quyền lợi NLĐ, nhất là quyền có việc làm, quyền nhân thân như danh dự, nhân phẩm. CPH có nơi, có lúc bị biến thành tư nhân hoá [4], [5], là cơ hội cho nhà quản lý doanh nghiệp “chuyển tài sản công vào tay họ một cách hợp pháp và rồi đột nhiên trở thành những người sở hữu chính của doanh nghiệp” [6]. NLĐ bị đẩy ra khỏi doanh nghiệp, bị mất việc làm, một số chế độ chính sách chính đáng của LNLĐ không được giải quyết đầy đủ. Chính vì vậy, việc bảo vệ quyền lợi của NLĐ là một vấn đề bức thiết được đặt ra cả trong lý luận cũng như thực tiễn, để chính sách, pháp luật của Đảng và nhà nước ta đến được với người dân lao động, hạn chế tham nhũng và nguy cơ bất bình đẳng trong xã hội. 2. Mục đích và nhiệm vụ 2.1. Mục đích Mục đích chủ yếu của luận văn là nghiên cứu hệ thống quan điểm, chính sách, quy định pháp luật và chế độ, quyền lợi NLĐ khi CPH DNNN và thực tiễn áp dụng trong thời gian qua, trên cơ sở đó đưa ra một số giải pháp 7 nhằm hoàn thiện pháp luật về chế độ, quyền lợi NLĐ trong và sau khi CPH DNNN. Dưới góc độ so sánh, đề tài cũng đề cập đến quy định pháp luật và thực tiễn thực hiện về vấn đề này ở một số nước điển hình để so sánh và rút ra bài học cần thiết cho Việt Nam. 2.2. Nhiệm vụ Để thực hiện mục đích nghiên cứu nói trên, luận văn thực hiện một số nhiệm vụ sau: - Khái quát lý luận và thực tiễn CPH DNNN ở nước ta. - Thực trạng quy định của pháp luật và việc thực hiện bảo vệ quyền lợi của NLĐ trong và sau CPH. - Đề xuất một số giải pháp nhằm bảo vệ tốt hơn quyền lợi NLĐ trong và sau CPH. 3. Tình hình nghiên cứu Bảo vệ quyền lợi NLĐ trong quá trình CPH DNNN là một vấn đề đã có nhiều công trình nghiên cứu và bài viết về vấn đề này nhưng chủ yếu tiếp cận dưới góc độ kinh tế. Dưới góc độ pháp luật lao động, trong phạm vi nghiên cứu khoa học tác giả thấy có: - Đề tài nghiên cứu khoa học cấp trường “Chế độ, quyền lợi người lao động khi cổ phần hoá doanh nghiệp Nhà nước” năm 2007 của Trường Đại học Luật Hà Nội do Tiến sỹ Nguyễn Hữu Chí làm chủ nhiệm đề tài. Ngoài ra còn có một số bài viết trên các tạp chí nghiên cứu liên quan trực tiếp đến đề tài này như: - “Cổ phần hoá cần đảm bảo quyền lợi người lao động” đăng trên Việt Báo ngày 6/11/2006; 8 - “Lao động dôi dư sau cổ phần hoá doanh nghiệp: Chờ một hướng đi thích hợp” báo điện tử của Bộ Tài chính (http://www.mof.gov.vn) ngày 4/12/2006; -   Báo người lao động, ngày 28/3/2007. - , báo điện tử của Tổng công ty thép Việt Nam (http://www.vsc.com.vn), ngày 26/6/2007; - “  khi  của tác giả TS. Nguyễn Hữu Chí trên tạp chí nghiên cứu Lập pháp số tháng 10/2007; vvv… Và một số các bài viết khác trên các tạp chí, báo… trong các năm 2003, 2004, 2005, 2006, 2007, 2008… Nói chung, các công trình, bài viết nói trên chủ yếu tập trung vào những khía cạnh, vấn đề cụ thể của việc cổ phần hóa và tại những thời điểm nhất định với chế độ, chính sách, quy định pháp luật cho giai đoạn đó mà chưa có sự đánh giá, tổng kết toàn diện. Đặc biệt đề tài nghiên cứu khoa học cấp trường của Trường Đại học Luật Hà Nội, mặc dù đã có sự đi sâu nghiên về vấn đề quyền lợi NLĐ trong quá trình CPH của tập thể 13 tác giả, nhưng đây mới là tập hợp các chuyên đề riêng rẽ, mà chưa có sự đánh giá tổng quát và đưa ra các giải pháp toàn diện. 4. Phạm vi nghiên cứu - Về thời gian: từ khi có chủ trương CPH (năm 1990) đến nay. Trong đó đề tài tập trung nghiên cứu các vấn đề pháp luật hiện hành và thực tiễn thực hiện pháp luật về quyền lợi NLĐ trong và sau quá trình CPH DNNN. [...]... NLĐ trong và sau quá trình CPH DNNN - Chương 2: Bảo vệ quyền lợi NLĐ trong và sau quá trình CPH DNNNPháp luật, thực trạng, nguyên nhân và kinh nghiệm - Chương 3: Một số giải pháp tăng cường bảo vệ quyền lợi của NLĐ trong và sau quá trình CPH DNNN 9 CHƢƠNG 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CỔ PHẦN HOÁ DOANH NGHIỆP NHÀ NƢỚC VÀ BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƢỜI LAO ĐỘNG TRONG VÀ SAU QUÁ TRÌNH CỔ PHẦN HOÁ DOANH NGHIỆP NHÀ... giữa doanh nghiệp và CTCP 1.2 Vai trò cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước đối với vấn đề quyền lợi người lao động: Theo Chính phủ, CPH DNNN "đã đạt được các mục tiêu cổ phần hoá", cụ thể: CPH đã tạo ra loại hình doanh nghiệp có nhiều chủ sở hữu bao gồm: Nhà nước – NLĐ trong doanh nghiệp - cổ đông ngoài doanh nghiệp; là giải pháp cơ bản và quan trọng trong việc cơ cấu lại doanh nghiệp nhà nước; huy động. .. của luận văn - Góp phần khái quát quá trình CPH DNNN, hệ thống quy định của pháp luật nhằm bảo vệ quyền lợi của NLĐ trong và sau CPH - Đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm bảo vệ tốt hơn quyền lợi của NLĐ trong và sau CPH 7 Kết cấu của luận văn: Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, Luận văn được kết cầu gồm 3 chương: - Chương 1: Một số vấn đề lý luận về CPH DNNN và bảo vệ quyền lợi. .. trọng lâu dài trong quá trình cải cách kinh tế ở các nước 31 CHƢƠNG 2 BẢO VỆ QUYỀN LỢI CỦA NGƢỜI LAO ĐỘNG TRONG VÀ SAU QUÁ TRÌNH CỔ PHẦN HOÁ DOANH NGHIỆP NHÀ NƢỚC – PHÁP LUẬT, THỰC TRẠNG VÀ NGUYÊN NHÂN 2.1 Lịch sử phát triển pháp luật về quyền lợi của ngƣời lao động khi cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nƣớc 2.1.1 Giai đoạn thí điểm (từ 1990 đến tháng 5/1996) Thực hiện đường lối đổi mới của Đại hội đại biểu... xuất, lao động tiền lương, … - Phương án CPH : + Hình thức CPH và vốn điều lệ theo yêu cầu hoạt động sản xuất kinh doanh của công ty cổ phần + Dự kiến cơ cấu vốn điều lệ: số cổ phần nhà nước nắm giữ, số cổ phần bán ưu đãi cho NLĐ (kèm theo danh sách đăng ký mua cổ phần của NLĐ), số cổ phần bán cho tổ chức công đoàn tại doanh nghiệp, số cổ phần bán cho các nhà đầu tư chiến lược (kèm theo danh sách) và. .. Nhà nước thành CTCP thuộc sở hữu của các cổ đông thuộc mọi thành phần kinh tế tham gia mua cổ phiếu - Các hình thức cổ phần hoá DNNN: + Giữ nguyên vốn Nhà nước hiện có tại doanh nghiệp, phát hành thêm cổ phiếu để tăng vốn điều lệ + Bán một phần vốn Nhà nước hiện có tại doanh nghiệp hoặc kết hợp vừa bán bớt một phần vốn Nhà nước vừa phát hành thêm cổ phiếu để tăng vốn điều lệ + Bán toàn bộ vốn Nhà nước. .. chuyển doanh nghiệp từ sở hữu nhà nước sang sở hữu nhiều thành phần Nếu như trước khi CPH, toàn bộ vốn của doanh nghiệp thuộc sở hữu nhà nước thì sau khi tiến hành CPH, vốn của doanh nghiệp không chỉ là của riêng Nhà nước mà còn là của các chủ sở hữu khác như: NLĐ trong doanh nghiệp, cổ đông ngoài doanh nghiệp Điều đặc biệt là NLĐ đã trở thành người chủ thực sự cho phần vốn góp của mình trong CTCP Ba... hành động phi pháp nhằm thu lợi bất chính Những doanh nghiệp nào CPH luôn bị động, chịu sức ép của xu hướng phân chia cổ tức mà không chủ động trong phương án kinh doanh hiệu quả thì nhất định sẽ thất bại Để bảo vệ quyền lợi của NLĐ trong và sau quá trình CPH, Trung Quốc cũng thành lập quỹ CPH để đào tạo lại số cán bộ còn trẻ và có khả năng phát 25 triển, sau khi đào tạo có thể làm việc ở doanh nghiệp. .. thẩm tra trước và tạo điều kiện trợ giúp vốn cho những người này Những người mua cổ phần nhờ sự giúp đỡ của quỹ ký thác cổ phần nhân dân phải giữ cổ phần đó ít nhất trong vòng 3 năm - Nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh ở các doanh nghiệp được CPH toàn dân vì chúng là những công ty lớn có vị trí chiến lược trong công nghiệp và trong tiêu thụ công cộng của xã hội Trong các doanh nghiệp thực hiện CPH... nhiệm về các khoản nợ và nghĩa vụ tài sản khác của doanh nghiệp trong phạm vi số vốn đóng góp vào doanh nghiệp; cổ đông có quyền tự do chuyển nhượng cổ phần của mình cho người khác, trừ một số trường hợp theo quy định của Luật Doanh nghiệp + CTCP có quyền phát hành cổ phiếu các loại để huy động vốn Từ những phân tích trên, có thể hiểu CPH dưới góc độ pháp lý như sau: CPH là quá trình thực hiện xã hội hoá . VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CỔ PHẦN HOÁ DOANH NGHIỆP NHÀ NƢỚC VÀ BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƢỜI LAO ĐỘNG TRONG VÀ SAU QUÁ TRÌNH CỔ PHẦN HOÁ DOANH NGHIỆP NHÀ NƢỚC 6 1.1. Cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước . 2.2. Quyền lợi người lao động và nội dung bảo vệ quyền lợi người lao động trong và sau quá trình cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước theo pháp luật hiện hành 41 2.2.1 Quyền lợi người lao động. cường bảo vệ quyền lợi của NLĐ trong và sau quá trình CPH DNNN. 10 CHƢƠNG 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CỔ PHẦN HOÁ DOANH NGHIỆP NHÀ NƢỚC VÀ BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƢỜI LAO ĐỘNG TRONG VÀ SAU QUÁ