ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN  NGUYỄN THU HIỀN VAI TRÕ CỦA DÕNG HỌ ĐỐI VỚI VIỆC THỰC HIỆN NHÓM TIÊU CHÍ “VĂN HÓA – XÃ HỘI – MÔI TRƢỜNG” TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI Ở XÃ THIÊN LỘC, HUYỆN CAN LỘC, TỈNH HÀ TĨNH HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ XÃ HỘI HỌC Hà Nội – 2014 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN  NGUYỄN THU HIỀN VAI TRÕ CỦA DÕNG HỌ ĐỐI VỚI VIỆC THỰC HIỆN NHÓM TIÊU CHÍ “VĂN HÓA – XÃ HỘI – MÔI TRƢỜNG” TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI Ở XÃ THIÊN LỘC, HUYỆN CAN LỘC, TỈNH HÀ TĨNH HIỆN NAY Chuyên ngành: Xã hội học Mã số: 60 31 03 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ XÃ HỘI HỌC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Trần Xuân Bình Hà Nội – 2014 LỜI CẢM ƠN Sau quá trình học tập và nghiên cứu hết sức nghiêm túc, tôi đã hoàn thành báo cáo với chuyên đề: “Vai trò của dòng họ đối với việc thực hiện nhóm tiêu chí “văn hóa - xã hội- môi trường” trong xây dựng nông thôn mới ở xã Thiên Lộc, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh hiện nay”. Trong suốt quá trình thực hiện luận văn tốt nghiệp ngoài sự nỗ lực của bản thân, tôi đã nhận được sự giúp đỡ tận tình của các thầy cô giáo trong khoa Xã hội học, cũng như các cán bộ xã Thiên Lộc, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh. Tôi xin được gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất. Đặc biệt, tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ của thầy giáo – PGS.TS. Trần Xuân Bình, người đã tận tình chỉ bảo và chia sẻ cho tôi những kinh nghiệm trong suốt quá trình học tập, cũng như trực tiếp hướng dẫn tôi hoàn thành luận văn. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, bạn bè đã động viên quan tâm khích lệ tôi giúp tôi hoàn thành tốt luận văn này. Trong quá trình thực hiện luận văn, mặc dù đã rất cố gắng nhưng luận văn này không thể tránh khỏi thiếu sót. Vì thế tôi rất mong nhận được ý kiến đánh giá của các thầy cô giáo cũng như các học viên quan tâm. Đó sẽ là những ý kiến quý báu giúp tôi học hỏi những kinh nghiệm và hoàn thiện hơn nữa trong những nghiên cứu sau. Tôi xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, tháng 9 năm 2014 Học viên thực hiện Nguyễn Thu Hiền LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS.TS. Trần Xuân Bình. Các số liệu, kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực, đảm bảo tính khách quan, khoa học, dựa vào kết quả khảo sát thực tế. Các tài liệu tham khảo đều có xuất xứ rõ ràng. Học viên thực hiện Nguyễn Thu Hiền MỤC LỤC Trang PHẦN MỞ ĐẦU 01 1. Lý do chọn đề tài 01 2. Tổng quan nghiên cứu liên quan đến đề tài 03 2.1. Nghiên cứu ngoài nước về vai trò của dòng họ 03 2.2. Nghiên cứu trong nước về vai trò của dòng họ 04 2.3. Nghiên cứu về vai trò của dòng họ xây dựng nông thôn mới ở xã Thiên Lộc – Can Lộc – Hà Tĩnh 07 3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn 08 4. Đối tƣợng, khách thể, phạm vi nghiên cứu 08 5. Mục tiêu nghiên cứu 09 6. Nhiệm vụ nghiên cứu 09 7. Câu hỏi nghiên cứu 09 8. Giả thuyết nghiên cứu 09 9. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu 10 9.1. Phương pháp luận 10 9.2. Phương pháp nghiên cứu 10 10. Khung lý thuyết 13 11. Kết cấu luận văn 13 PHẦN NỘI DUNG 14 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 14 1.1. Cơ sở lý luận 14 1.1.1. Một số khái niệm liên quan đến đề tài 14 1.1.2. Những quan điểm lý thuyết được vận dụng trong đề tài 18 1.2. Cơ sở thực tiễn 22 1.2.1. Tổng quan về địa bàn nghiên cứu 22 1.2.2. Một số văn bản quy định của Đảng và Nhà nước xây dựng nông thôn mới 23 CHƢƠNG 2. HOẠT ĐỘNG CỦA DÕNG HỌ THỰC HIỆN VĂN HÓA, XÃ HỘI, MÔI TRƢỜNG TẠI XÃ THIÊN LỘC HIỆN NAY 25 2.1. Các hoạt động của dòng họ trong lĩnh vực giáo dục 26 2.1.1. Nâng cao công tác khuyến học, khuyến tài 26 2.1.2. Nâng cao ý thức về truyền thống, lịch sử của dòng họ 30 2.1.3. Nâng cao ý thức tự quản của dòng họ 38 2.2. Các hoạt động của dòng họ trong lĩnh vực y tế 45 2.2.1. Khuyến khích người dân tham gia các loại Bảo hiểm y tế 45 2.2.2. Chia sẻ tri thức địa phương trong chăm sóc sức khỏe của gia đình 47 2.3. Các hoạt động của dòng họ trong lĩnh vực văn hóa 50 2.3.1. Tham gia các phong trào thi đua của dòng họ 50 2.3.2. Dòng họ giúp nhau phát triển kinh tế 56 2.3.3. Xây dựng nếp sống văn minh, môi trường văn hóa nông thôn 59 2.3.4. Quan hệ dòng họ với việc tổ chức quyền lực địa phương 63 2.4. Các hoạt động của dòng họ trong lĩnh vực môi trƣờng 66 2.4.1. Tham gia công tác phát triển vệ sinh môi trường của thôn 66 2.4.2. Nghĩa trang dòng họ được xây dựng theo quy hoạch 69 2.5. Thuận lợi và khó khăn của dòng họ trong thực hiện các tiêu chí xây dựng nông thôn mới tại xã Thiên Lộc 71 2.5.1. Thuận lợi 71 2.5.2. Khó khăn 73 2.6. Tiểu kết chƣơng 2 75 CHƢƠNG 3. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƢỞNG VÀ HỆ GIẢI PHÁP NÂNG CAO VAI TRÕ CỦA DÕNG HỌ TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI TẠI XÃ THIÊN LỘC HIỆN NAY 77 3.1. Các yếu tố ảnh hƣởng đến vai trò của dòng họ trong xây dựng nông thôn mới tại xã Thiên Lộc 77 3.1.1. Sự quan tâm của Đảng, Nhà nước, chính quyền các cấp và các bên liên quan tại địa bàn nông thôn mới Thiên Lộc 77 3.1.2. Tác động của môi trường văn hóa địa phương 81 3.1.3. Nội lực của dòng họ 82 3.2. Hệ giải pháp nâng cao vai trò của dòng họ trong xây dựng nông thôn mới tại xã Thiên Lộc 93 3.2.1. Cơ sở đưa ra hệ giải pháp 93 3.2.2. Các giải pháp cụ thể 94 3.3. Tiểu kết chƣơng 3 96 PHẦN KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 98 1. Kết luận 98 2. Kiến nghị 100 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT DH: Dòng họ GĐ: Gia đình GD: Giáo dục MT: Môi trường NT: Nông thôn NTM: Nông thôn mới PVS: Phỏng vấn sâu TLNTT: Thảo luận nhóm tập trung VH: Văn hóa XH: Xã hội YT: Y tế DANH MỤC BẢNG Bảng 1. Dung lượng mẫu nghiên cứu từng thôn ở xã Thiên Lộc 12 Bảng 1.1: Các nhóm tiêu chí văn hóa – xã hội – môi trường . 18 Bảng 2.1: Hiệu quả hoạt động khen thưởng cá nhân và dòng họ xét theo nhóm tuổi 43 Bảng 2.2: Đối tượng hợp tác khi có cơ hội nâng cao cuộc sống của người dân xét theo độ tuổi. 58 Bảng 2.3: Mong muốn của người dân về đối tượng giúp đỡ khi có các công việc quan trọng. 62 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1: Thứ tự ưu tiên các hoạt động của dòng họ trong nông thôn mới 25 Biểu đồ 2.2: Đánh giá các hoạt động khuyến học theo giới tính người được hỏi 29 Biểu đồ 2.3. Đánh giá hiệu quả hoạt động viết lịch sử dòng họ 34 Biểu đồ 2.4: Hoạt động dòng họ khuyến khích người dân tham gia bảo hiểm y tế. 46 Biểu đồ 2.5: Các đối tượng người dân mong muốn nhận giúp đỡ khi đau ốm 47 Biểu đồ 2.6: Các gia đình đăng ký phấn đấu “gia đình hiếu học” 51 Biểu đồ 2.7: Các hoạt động xây dựng văn hóa nông thôn mới của dòng họ 54 Biểu đồ 2.8: Đối tượng người dân hợp tác khi có cơ hội nâng cao đời sống 57 Biểu đồ 2.9: Ứng xử của người dân khi trong dòng họ có người kết hôn bị phản đối .60 Biểu đồ 2.10: Ứng xử của cá nhân khi trong dòng họ có các công việc chung 62 Biểu đồ 2.11: Thái độ khi trong dòng họ có người lãnh đạo chính quyền 64 Biểu đồ 2.12: Tiêu chí bầu cử tổ chức chính quyền địa phương của người dân 65 Biểu đồ 2.13: Tầm quan trọng các hoạt động bảo vệ môi trường của dòng họ 68 Biểu đồ 2.14: Đánh giá về hoạt động xây dựng nghĩa trang theo quy hoạch 70 Biểu đồ 2.15: Khó khăn của dòng họ trong xây dựng nông thôn mới 74 Biểu đồ 2.16: Sắp xếp thứ tự ưu tiên các nguồn lực trong nông thôn mới Thiên Lộc 78 Biểu đồ 2.17: Đánh giá hiệu quả sự quan tâm của chính quyền đối với các dòng họ 80 Biểu đồ 2.18: Mục đích hoạt động giáo dục truyền thống cho con cháu của dòng họ .84 Biểu đồ 2.19: Đánh giá ảnh hưởng của yếu tố ý thức của thành viên, ý kiến người cao tuổi và nhân lực trong dòng họ 84 Biểu đồ 2.20: Cơ cấu kinh tế của người dân Thiên Lộc 91 Trang DANH MỤC HỘP Hộp 2.1: Xây dựng tủ sách dòng họ 29 Hộp 2.2: Quy định riêng của dòng họ về cúng giỗ 32 Hộp 2.3: Nguồn gốc nhà thờ họ Võ Nhân 36 Hộp 2.4: Cơ cấu và công việc của hội đồng gia tộc 39 Hộp 2.5: Phong trào thi đua giữa các dòng họ tại Thiên Lộc 50 Hộp 2.6: Các dòng họ giao lưu văn nghệ, thể thao 55 Hộp 2.7: Ý thức bảo vệ môi trường của người dân 69 Hộp 2.8: Nền nếp sinh hoạt của các dòng họ 73 Hộp 2.9: Khó khăn về kinh tế của người dân các dòng họ 75 Hộp 2.10: Ý nghĩa phong trào liên kết các dòng họ ở Thiên Lộc 79 Hộp 2.11: Truyền thống, lịch sử dòng họ định hướng cho con cháu phấn đấu 83 Hộp 2.12: Trình độ học vấn của con cháu trong dòng họ 87 Hộp 2.13: Lợi thế của tộc trưởng khi nắm giữ các chức vụ xã hội khác 90 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Xây dựng nông thôn mới (NTM) là sự nghiệp cách mạng của toàn Đảng, toàn dân, của cả hệ thống chính trị. Nghị quyết số 26-NQ/TW ngày 05/8/2008 của Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa X về nông nghiệp, nông dân, nông thôn (NT) đã khẳng định:“Hiện nay và trong nhiều năm tới, vấn đề nông nghiệp, nông dân và NT vẫn có tầm chiến lược đặc biệt quan trọng. Phải luôn luôn coi trọng đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, NT Xây dựng NTM kết cấu hạ tầng kinh tế- xã hội (XH) hiện đại; cơ cấu kinh tế và các hình thức tổ chức sản xuất hợp lý, gắn nông nghiệp với phát triển nhanh công nghiệp, dịch vụ, đô thị theo quy hoạch; XH NT ổn định, giàu bản sắc văn hóa (VH) dân tộc; dân trí được nâng cao, môi trường (MT) sinh thái được bảo vệ; hệ thống chính trị ở NT dưới sự lãnh đạo của Đảng được tăng cường”. Để cụ thể hóa mục tiêu này, ngày 16/4/2009 Thủ tướng Chính phủ đã có Quyết định số 491/QĐ-TTg về việc Ban hành Bộ tiêu chí quốc gia về NTM. Trong những năm đầu thực hiện, bức tranh NT đã có nhiều sự thay đổi từ cơ sở hạ tầng đến điều kiện dân trí, VH, MT nhưng vẫn còn gặp rất nhiều bất cập như: về cơ chế, chính sách phát triển nông nghiệp, nông dân, NT; vấn đề ứng dụng khoa học kỹ thuật trong quá trình sản xuất; vai trò của cấp ủy Đảng trong lãnh đạo, chỉ đạo; sự tham gia của nông dân Đặc biệt, xây dựng NTM đã phần nào phá vỡ các quan hệ làng xã NT truyền thống, trong đó có vai trò của các dòng họ (DH) NT. Trong bộ tiêu chí Quốc gia xây dựng NTM không hề có tiêu chí nào liên quan đến DH, vai trò của DH đã bị lu mờ và đây chính là một “lỗ hổng” cần được quan tâm. Nước ta có 54 dân tộc anh em với 209 DH. Mỗi dòng họ lại có hàng trăm chi, phái, sống xen kẽ rải rác trên khắp miền đất nước, một số ở nước ngoài [1, tr.30]. Hơn nữa, DH là một hiện tượng lịch sử XH mang tính phổ quát toàn nhân loại và liên thời đại. Đối với đời sống cộng đồng NT, vai trò của gia đình (GĐ) không lớn bằng vai trò của DH. Sự phát triển của mỗi DH và mối quan hệ đồng tâm, đồng chí, đồng hành giữa các DH lại có một ý nghĩa quan trọng nhất trong mọi diễn biến lịch sử. Không chỉ vậy, cách thức đồng quản lý ở làng xã với cấp độ khác nhau của các thiết chế XH gồm có: Hệ thống chính quyền các cấp; hệ thống quản lý có tính chất kinh tế và hệ thống DH với hội đồng tộc làng. Từ vị trí đồng quản lý đó có thể nói [...]... 4 Đối tƣợng, khách thể, phạm vi nghiên cứu 4.1 Đối tƣợng Vai trò của DH đối với việc thực hiện nhóm tiêu chí “VH – XH – MT” trong xây dựng NTM ở xã Thiên Lộc, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh hiện nay 4.2 Khách thể Người dân trong các dòng họ ở xã Thiên Lộc, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh 4.3 Phạm vi Giới hạn về không gian: xã Thiên Lộc, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh Giới hạn về thời gian khảo sát: Từ tháng 12... trò của DH trong quá trình xây dựng NTM hiê ̣n nay 6 Nhiệm vụ nghiên cứu Phân tích những hoạt động của DH thực hiện giúp địa phương hoàn thiện “VH-XH-MT” trong xây dựng NTM tại xã Thiên Lộc, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh Chỉ ra các yếu tố ảnh hưởng đến việc thực hiện vai trò của DH trong xây dựng NTM ở xã Thiên Lộc, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh Dự báo xu hướng thực hiện vai trò và đề xuất một số giải... nghiên cứu vai trò của DH đối với việc thực hiện nhóm tiêu chí “VH – XH – MT” trong xây dựng NTM ở xã Thiên Lộc, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh từ năm 2009 đến 2013 5 Mục tiêu nghiên cứu Làm rõ hoạt động của DH thực hiện các tiêu chí “VH – XH – MT” trong xây dựng NTM Xác định các yếu tố tác động đến vai trò của DH trong xây dựng NTM Dự báo xu hướng biến đổi và đề xuất giải pháp nâng cao vai trò của DH trong. .. cao vai trò của DH xây dựng “VH - XH - MT” trong NTM ở xã Thiên Lộc, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh 7 Câu hỏi nghiên cứu Các hoạt động của DH thực hiện “VH – XH – MT” trong xây dựng NTM hiện nay là gì? Những yếu tố nào ảnh hưởng đến vai trò DH với các hoạt động “VH – XH MT” trong xây dựng NTM? Vai trò của DH sẽ thay đổi ra sao trong quá trình tiếp tục thực hiện xây dựng NTM? 8 Giả thuyết nghiên cứu Xây dựng. .. DÕNG HỌ THỰC HIỆN VĂN HÓA – XÃ HỘI – MÔI TRƢỜNG TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI Nội dung tiêu chí văn hóa Nội dung tiêu chí môi trường Giải pháp nâng cao vai trò của dòng họ trong xây dựng nông thôn mới 11 Kết cấu luận văn Toàn bộ nội dung luận văn được trình bày trong 3 phần gồm: Phần mở đầu, phần nội dung, phần kết luận và khuyến nghị Trong phần nội dung có 3 chương sau: Chương 1 Cơ sở lý luận và thực. .. mă ̣t lý lu ận và thực tiễn như vậy, đề tài Vai trò của DH đối với việc thực hiện nhóm tiêu chí “VH – XH – MT” trong xây dựng NTM ở xã Thiên Lộc, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh hiện nay được thực hiện làm luận văn tốt nghiệp chuyên ngành XH học 2 Tổng quan nghiên cứu liên quan đến đề tài 2.1 Nghiên cứu ngoài nƣớc về vai trò của dòng họ Trong hơn một thập kỷ qua, giới khoa học nhân văn nước ngoài đã... thực tiễn của đề tài Chương 2 Hoạt động của dòng họ thực hiện văn hóa, xã hội và môi trường tại xã Thiên Lộc hiện nay Chương 3 Các yếu tố ảnh hưởng và hệ giải pháp nâng cao vai trò của dòng họ trong xây dựng nông thôn mới tại xã Thiên Lộc hiện nay Kết cấu luận văn được triển khai dựa trên mục tiêu và nội dung nghiên cứu theo logic từ tìm hiểu thực trạng, xác định các yếu tố ảnh hưởng đến việc đề xuất... nhóm tiêu chí “VH – XH – MT” trong xây dựng NTM ở xã Thiên Lộc, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh hiện nay sẽ tìm hiểu sâu hơn vấn đề 3 Ý nghĩa khoa học và thực tiễn 3.1 Ý nghĩa khoa học Luận văn từ việc đóng góp về mặt khái niệm vai trò của DH trong xây dựng NTM” sẽ mở ra một chuyên đề mới, bổ sung thêm nguồn tài liệu nghiên cứu về NT cho các cán bộ, sinh viên và môn XH học NT Trên cơ sở tiếp cận của XH học... phương ban hành trở thành định hướng chỉ đạo cho việc thực hiện các hoạt động cụ thể xây dựng NTM ở Thiên Lộc Đây là “kim chỉ nam” cho thành tích xây dựng NTM mà Ủy ban nhân dân xã kết hợp với các tổ chức đoàn thể địa phương, trong đó có các DH phấn đấu đạt được 24 CHƢƠNG 2 HOẠT ĐỘNG CỦA DÕNG HỌ THỰC HIỆN VĂN HÓA, XÃ HỘI, MÔI TRƢỜNG TẠI XÃ THIÊN LỘC HIỆN NAY Trong xu hướng kinh tế - XH mới với nhiều... vai trò của DH như là đối tượng nghiên cứu chính còn rất hạn chế Hầu hết, những công trình đều chỉ xem vai trò của DH như là một khía cạnh cần phải có khi tìm hiểu về làng xã Việt Nam, khi đề cập đến XH NT 2.3 Nghiên cứu về vai trò dòng họ xây dựng nông thôn mới ở Thiên Lộc – Can Lộc – Hà Tĩnh Có rất nhiều công trình nghiên cứu về vai trò DH, tuy nhiên, đề cập đến vai trò của DH trong thực hiện xây dựng . về vai trò của DH trong xây dựng NTM. Chính vì vậy, đề tài Vai trò của DH đối với việc thực hiện nhóm tiêu chí “VH – XH – MT” trong xây dựng NTM ở xã Thiên Lộc, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh hiện. chí văn hóa - xã hội- môi trường trong xây dựng nông thôn mới ở xã Thiên Lộc, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh hiện nay . Trong suốt quá trình thực hiện luận văn tốt nghiệp ngoài sự nỗ lực của. ận và thực tiê ̃ n như vậy, đề tài Vai trò của DH đối với việc thực hiện nhóm tiêu chí “VH – XH – MT” trong xây dựng NTM ở xã Thiên Lộc, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh hiện nay được thực hiện