BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN GIÁO TRÌNH MÔ ĐUN CHUẨN BỊ AO NUÔI CÁ CHIM VÂY VÀNG MÃ SỐ: MĐ 02 NGHỀ: NUÔI CÁ CHIM VÂY VÀNG TRONG AO Trình độ: Sơ cấp nghề 1 TUYÊN BỐ BẢN QUYỀN Tài liệu này thuộc loại sách giáo trình nên các nguồn thông tin có thể được phép dùng nguyên bản hoặc trích dùng cho các mục đích về đào tạo và tham khảo. Mọi mục đích khác mang tính lệch lạc hoặc sử dụng với mục đích kinh doanh thiếu lành mạnh sẽ bị nghiêm cấm. MÃ TÀI LIỆU: MĐ02 2 LỜI GIỚI THIỆU Cá chim vây vàng là loài cá nước ấm sống ở tầng giữa và tầng trên. Ở giai đoạn cá giống, hàng năm, sau mùa đông cá thường sống theo đàn ở vùng vịnh cửa sông. Cá trưởng thành bơi ra vùng biển sâu. Cá chim vây vàng thuộc loài cá rộng muối, phạm vi thích hợp từ 3 - 33‰. Tuy nhiên, dưới 20‰ cá sinh trưởng nhanh, trong điều kiện độ mặn cao tốc độ sinh trưởng của cá chậm. Nhiệt độ thích hợp của cá 16 - 36 0 C, sinh trưởng tốt nhất 22 - 28 0 C. Thức ăn chính của cá trưởng thành là các loại tôm cá nhỏ.Trong điều kiện ương nuôi thức ăn là cá tạp xay nhỏ, tôm tép băm nhỏ, thức ăn tổng hợp. Cá trưởng thành ăn tôm nhỏ và thức ăn công nghiệp hoặc hoàn toàn thức ăn công nghiệp trong nuôi thương phẩm. Tuy nhiên, nhiều bà con chưa được tiếp nhận đầy đủ, có hệ thống các hiểu biết và cách thực hiện thao tác của nghề nên hiệu quả nuôi không cao. Xây dựng chương trình, biên soạn giáo trình dạy nghề Nuôi cá chim vây vàng trong ao được xây dựng trên cơ sở phân tích nghề. Phần kỹ thuật nghề được kết cấu theo các mô đun. Tạo điều kiện thuận lợi cho các cơ sở dạy nghề trong quá trình thực hiện, việc xây dựng chương trình, biên soạn giáo trình đào tạo nghề Nuôi cá cá chim vây vàng trong ao là cấp thiết hiện nay để đào tạo cho người làm nghề nuôi cá cá chim vây vàng và bà con lao động nông thôn, giảm bớt rủi ro, hướng tới hoạt động nuôi cá chim vây vàng phát triển bền vững. Chương trình, giáo trình dạy nghề Nuôi cá chim vây vàng trong ao trình độ sơ cấp nghề do trường Cao đẳng Thủy sản chủ trì xây dựng và biên soạn theo hướng dẫn tại Thông tư số 31/2010/TT-BLĐTBXH ngày 08/10/2010 của Bộ trưởng Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội. Chương trình dạy nghề Nuôi cá chim vây vàng trong ao trình độ sơ cấp gồm 06 mô đun: 1) Mô đun 01. Xây dựng hệ thống nuôi cá chim vây vàng 2) Mô đun 02. Chuẩn bị ao nuôi cá chim vây vàng 3) Mô đun 03. Chọn và thả cá giống cá chim vây vàng 4) Mô đun 04. Chăm sóc, quản lý ao nuôi cá chim vây vàng 5) Mô đun 05. Phòng và trị bệnh cá chim vây vàng 6) Mô đun 06. Thu hoạch, bảo quản và tiêu thụ cá chim vây vàng Giáo trình Chuẩn bị ao nuôi cá chim vây vàng được biên soạn theo chương trình đã được thẩm định là một mô đun chuyên môn nghề, có thể dùng để dạy độc lập hoặc cùng một số mô đun khác cho các khóa tập huấn hoặc dạy nghề dưới 3 tháng (dạy nghề thường xuyên). Sau khi học mô đun này học viên có thể hành nghề chuẩn bị ao nuôi cá. Mô đun này học sau mô đun Xây dựng hệ thống nuôi cá chim vây vàng và trước mô đun Chọn và thả cá giống cá chim vây vàng. Giáo trình Chuẩn bị ao nuôi cá chim vây vàng giới thiệu về biện pháp xử lý đáy, tu sửa ao, cấp nước và kiểm tra môi trường ao nuôi cá chim vây vàng; nội dung được phân bổ giảng dạy trong thời gian 72 giờ và bao gồm 5 bài: 3 Nội dung giảng dạy gồm các bài sau: Bài 1. Làm cạn ao nuôi Bài 2. Tu sửa bờ và cống ao Bài 3. Xử lý đáy ao Bài 4. Kiểm tra chất lượng nước và cấp nước Bài 5. Kiểm tra, xử lý ao trước khi thả giống Trong quá trình biên soạn, chúng tôi có sử dụng, tham khảo nhiều tư liệu, hình ảnh của các tác giả trong và ngoài nước, cập nhật những tiến bộ khoa học kỹ thuật, sự góp ý của các chuyên gia, đồng nghiệp, đặc biệt là mô hình nuôi thực tế tại các địa phương …. Chúng tôi xin chân thành cảm ơn. Nhóm biên soạn xin được cảm ơn Vụ Tổ chức cán bộ - Bộ NN&PTNT, lãnh đạo và giảng viên trường Cao đẳng Thủy sản, các chuyên gia và các nhà quản lý tại địa phương đã đóng góp nhiều ý kiến quý báu và tạo điều kiện thuận lợi để chúng tôi hoàn thành cuốn giáo trình này. Mặc dù đã có nhiều cố gắng nhưng không thể tránh khỏi thiếu sót, rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của đọc giả để giáo trình được hoàn thiện hơn. Tham gia biên soạn: ThS. Nguyễn Mạnh Hà 4 MỤC LỤC ĐỀ MỤC Trang TUYÊN BỐ BẢN QUYỀN 1 LỜI GIỚI THIỆU 2 MỤC LỤC 4 CÁC THUẬT NGỮ CHUYÊN MÔN, CHỮ VIẾT TẮT 7 MÔ ĐUN: CHUẨN BỊ AO NUÔI CÁ CHIM VÂY VÀNG 8 Bài 1: Làm cạn ao nuôi 9 Mục tiêu: 9 A. Nội dung: 9 1. Xác định thời gian chuẩn bị ao 9 2. Chuẩn bị 9 2.1. Chuẩn bị dụng cụ, thiết bị 9 2.2. Chuẩn bị nhiên liệu 11 3. Tháo nước qua cống 11 3.1. Đối với ao có cống thoát dạng cánh phai: 11 3.2. Đối với ao có cống thoát dạng bậc thang: 12 4. Bơm cạn nước 12 B. Câu hỏi và bài tập thực hành: 13 C. Ghi nhớ: 14 Bài 2: Tu sửa bờ và cống ao 15 Mục tiêu: 15 A. Nội dung: 15 1. Sửa chữa bờ ao 15 1.1. Xác định vị trí hư hỏng cần sửa chữa 15 1.2. Xác định khối lượng hư hỏng cần sửa chữa 15 1.3. Chuẩn bị dụng cụ, vật tư, lao động 16 1.4. Sửa bờ ao 18 2. Sửa chữa cống ao 18 2.1. Xác định vị trí hư hỏng cần sửa chữa 18 2.2. Xác định khối lượng hư hỏng cần sửa chữa 18 2.3. Chuẩn bị dụng cụ, vật tư, lao động 19 2.4. Sửa cống ao 19 5 B. Câu hỏi và bài tập thực hành: 19 1. Câu hỏi: 19 2. Bài thực hành: 19 C. Ghi nhớ: 21 Bài 3: Xử lý đáy ao 22 Mục tiêu: 22 A. Nội dung: 22 1. Xác định phương pháp xử lý đáy ao 22 1.1. Xác định phương pháp xử lý đáy ao mới 22 1.2. Xác định phương pháp xử lý đáy ao đã sử dụng 22 2. Chuẩn bị dụng cụ, vật liệu 24 2.1. Chuẩn bị dụng cụ 24 2.2. Chuẩn bị nguyên vật liệu 25 3. Vét bùn đáy ao 27 3.1. Ao mới đào 27 3.2. Ao đã nuôi 27 4. Bón vôi tẩy trùng diệt tạp ao nuôi 30 4.1. Xác định lượng vôi cần bón 30 4.2. Bón vôi 38 5. Phơi đáy ao 39 B. Câu hỏi và bài tập thực hành: 39 1. Câu hỏi 39 2. Bài thực hành 39 3. Kiểm tra 40 C. Ghi nhớ: 41 Bài 4: Kiểm tra chất lượng nước và cấp nước 42 Mục tiêu: 42 A. Nội dung: 42 1. Kiểm tra nguồn nước trước khi cấp 42 Yêu cầu nguồn nước: 42 1.1. Chuẩn bị dụng cụ 42 1.2. Kiểm tra mẫu nước 42 1.3. Đánh giá chất lượng nước 53 2. Cấp nước qua cống cấp 53 6 2.1. Xác định mức nước cần cấp 53 2.2. Cấp nước qua cống 53 3. Bơm nước vào ao 54 3.1. Chuẩn bị máy bơm 54 3.2. Chuẩn bị lưới lọc 55 3.3. Bơm nước vào ao 55 B. Câu hỏi và bài tập thực hành: 56 1. Câu hỏi 56 2. Bài thực hành 56 3. Kiểm tra 57 C. Ghi nhớ: 57 Bài 5: Kiểm tra, xử lý ao trước khi thả giống 58 Mục tiêu: 58 A. Nội dung 58 1. Kiểm tra, xử lý môi trường nước 58 1.1. Kiểm tra độ mặn 62 1.2. Kiểm tra độ pH 62 1.3. Kiểm tra hàm lượng ôxy hòa tan 62 1.4. Kiểm tra NH 3 62 1.5. Kiểm tra NH 4 63 1.6. Kiểm tra H 2 S 66 2. Kiểm tra, xử lý bờ ao 70 3. Kiểm tra, xử lý cống ao 70 B. Câu hỏi và bài tập thực hành: 70 1. Câu hỏi 70 2. Bài thực hành 70 C. Ghi nhớ: 71 HƯỚNG DẪN GIẢNG DẠY MÔ ĐUN 72 I. Vị trí, tính chất của mô đun: 72 II. Mục tiêu: 72 III. Nội dung chính của mô đun 72 IV. Hướng dẫn thực hiện bài tập, bài thực hành 74 V. Yêu cầu về đánh giá kết quả học tập 734 VI. Tài liệu tham khảo 78 7 CÁC THUẬT NGỮ CHUYÊN MÔN, CHỮ VIẾT TẮT DO: Oxy hòa tan còn là oxy hòa tan trong nước rất cần thiết cho sự hô hấp của sinh vật dưới nước(Cá,tôm,động vật lưỡng cư, côn trùng v.v ). Khi nồng độ DO trở nên quá thấp sẽ dẫn đến hiện tượng khó hô hấp,giảm hoạt động ở các loài động thực vật dưới nước và có thể gây chết. Nồng độ DO trong tự nhiên khoảng từ 8 - 10ppm. NTTS: Nuôi trồng thủy sản O 2 : Khí ôxy thường được gọi là dưỡng khí, vì nó duy trì sự sống pH: Độ chua, độ kiềm của đất (nước) được đo bằng độ pH. Đất thường có trị số pH từ 3 đến 9. Căn cứ vào trị số pH người ta chia đất thành : - Đất chua (pH < 6,5) - Đất trung tính (pH = 6,6 - 7,5) - Đất kiềm (pH > 7,5). Người ta xác định đất chua, đất kiềm và đất trung tính để có kế hoạch cải tạo và sử dụng. 8 MÔ ĐUN: CHUẨN BỊ AO NUÔI CÁ CHIM VÂY VÀNG Mã mô đun: MĐ 02 Giới thiệu mô đun Mô đun Chuẩn bị ao nuôi cá có thời gian học tập là 72 giờ, trong đó có 12 giờ lý thuyết, 52 giờ thực hành và 8 giờ kiểm tra. Mô đun này trang bị cho người học các kiến thức và kỹ năng nghề để thực hiện các công việc: - Làm cạn được nước ao, tu sửa được bờ ao và cống, xử lý được đáy ao, cấp được nước vào ao nuôi; - Kiểm tra được một số yếu tố môi trường: Độ mặn, pH, ôxy hòa tan, NH 3 , H 2 S. Nội dung mô đun gồm: - Làm cạn nước ao - Tu sửa bờ và cống ao - Xử lý đáy ao - Kiểm tra chất lượng nước và cấp nước - Kiểm tra, xử lý ao trước khi thả giống Để hoàn thành mô đun này, người học phải đảm bảo một số yêu cầu sau: - Học lý thuyết trên lớp và ngoài thực địa; - Tự đọc tài liệu ở nhà; - Thực hành kỹ năng cơ bản: tất cả các bài tập thực hành được thực hiện ở ao nuôi cá chim vây vàng của các hộ gia đình, trại sản xuất giống… tại địa phương mở lớp. Trong quá trình thực hiện mô đun: giáo viên (hoặc chuyên gia) kiểm tra, đánh giá mức độ thành thạo các thao tác của người học. Kết thúc mô đun: giáo viên kiểm tra mức độ hiểu biết kiến thức và khả năng thực hiện các kỹ năng của người học. Để được cấp chứng chỉ cuối mô đun, người học phải: - Có mặt ít nhất 80% số giờ học lý thuyết và tham gia 100% các giờ thực hành. - Hoàn thành tất cả các bài kiểm tra định kỳ và bài kiểm tra kết thúc các mô đun. - Trung bình điểm kiểm tra định kỳ và điểm kiểm tra kết thúc mô đun phải đạt ≥ 5 điểm. 9 Bài 1: Làm cạn ao nuôi Mã bài: MĐ 02-01 Mục tiêu - Nêu được yêu cầu kỹ thuật làm cạn nước ao; - Làm cạn được nước ao; - Có ý thức chấp hành nghiêm túc vấn đề an toàn trong lao động. A. Nội dung 1. Xác định thời gian chuẩn bị ao Ao là môi trường sống không thể thiếu của động vật thủy sản nói chung và của cá nói riêng. Để cho cá lớn nhanh đạt năng suất cao, tránh bệnh tật, thì chúng ta cần phải làm tốt công việc chuẩn bị ao nuôi. Thời gian chuẩn bị ao nuôi phụ thuộc vào thời gian bắt đầu vụ nuôi mới. Các tỉnh nam Trung bộ và Nam bộ có thể nuôi cá chim vây vàng quanh năm, vì vậy có thể tiến hành chuẩn bị ao ngay sau khi thu hoạch cá của vụ nuôi trước. Tuy nhiên, thời gian để chuẩn bị ao thường tập trung vào 2 thời vụ chính: tháng 2 - 3 và tháng 6 - 7 dương lịch hàng năm. Đối với các tỉnh bắc Trung bộ và Bắc bộ, do phải chịu ảnh hưởng của mùa đông rất lớn vì vậy thông thường chỉ nuôi được 1 vụ trong năm. Cho nên thời điểm chuẩn bị ao được tiến hành vào tháng 3 - 4 dương lịch. Có thể tiến hành cải tạo ao kết hợp với thời điểm thu hoạch tổng thể của vụ nuôi trước. 2. Chuẩn bị 2.1. Chuẩn bị dụng cụ, thiết bị - Chuẩn bị máy bơm nước (máy bơm chạy bằng xăng, dầu hoặc máy bơm điện); Hình 2.1.1. Máy bơm nước [...]... trước và sau cống bị xói lở do áp lực nước B Câu hỏi và bài tập thực hành 1 Câu hỏi Câu 1: Hãy nêu yêu cầu kỹ thuật của bờ và cống của ao nuôi cá chim vây vàng? Câu 2: Hãy mô tả kỹ thuật tu sửa bờ, cống của ao nuôi cá? 2 Bài thực hành 2.1 Bài thực hành số 2.2.1: tu sửa hệ thống bờ của ao nuôi cá chim vây vàng? - Mục tiêu: + Củng cố kiến thức kỹ thuật tu sửa bờ của ao nuôi cá chim vây vàng; + Rèn luyện... thoát nước của ao nuôi cá chim vây vàng? - Mục tiêu: + Củng cố kiến thức kỹ thuật tu sửa cống cấp và cống thoát nước của ao nuôi; + Rèn luyện kỹ năng nghề để thực hiện bước tu sửa cống cấp và cống thoát nước của ao nuôi cá chim vây vàng - Nguồn lực: + Cơ sở nuôi thủy sản có cống cấp, cống thoát: 1 cơ sở + Ủng, găng tay: 12 bộ + Xi măng: 30 kg + Cát: 100 kg + Xô: 6 chiếc + Gạch đỏ: 150 viên + Dao xây, bàn... làm cạn nước ao nuôi cá chim vây vàng - Nguồn lực: + Máy bơm nước: 02 chiếc + Ao nuôi cá: 01 ao + Quần lội nước, găng tay, mũ: 05 bộ + Xăng hoặc dầu: 50 lít - Cách thức thực hiện: chia lớp thành 2 nhóm, 15 người học/ nhóm - Nhiệm vụ của nhóm khi thực hiện bài tập: + Chuẩn bị dụng cụ, vật tư + Tháo nước qua cống + Bơm cạn được nước ra khỏi ao - Thời gian hoàn thành: 5 giờ - Kết quả và tiêu chuẩn sản phẩm... cụ: + Cuốc, xẻng, bay, dao xây, bàn xoa + Xô, chậu + Dụng cụ bảo hộ lao động - Chuẩn bị vật tư: Vật liệu làm cống: vật liệu xây dựng (gạch, xi măng, cát ) hoặc ống nhựa - Chuẩn bị lao động: đủ nhân lực để hoàn thành công việc 2.4 Sửa cống ao - Đắp lại khe phai bị vỡ - Gia cố những điểm bị rò rỉ của thân cống - Sửa chữa thay thế các ván phai bị mục, gãy và bổ sung ván phai bị mất - Bổ sung đất, đầm... cụ, vật tư và nhân lực lao động; - Tiến hành sửa chữa những vị trí bị hỏng; - Sau khi sửa chữa 2 - 3 ngày mới được cấp nước vào ao 22 Bài 3: Xử lý đáy ao Mã bài: MĐ 02-03 Mục tiêu - Trình bày được kỹ thuật xử lý đáy ao nuôi cá chim vây vàng; - Đo được pH đất đáy, tính được lượng vôi để khử trùng đáy ao; - Thực hiện được việc bón vôi và phơi được đáy ao; - Tuân thủ đúng quy trình kỹ thuật A Nội dung... của ao nuôi cá chim vây vàng - Nguồn lực: + Cơ sở nuôi thủy sản: 1 cơ sở + Ủng, găng tay: 12 bộ + Xi măng: 60 kg + Cát: 200 kg + Xô: 6 chiếc + Gạch đỏ: 300 viên + Dao xây, bàn xoa, bay: 6 bộ 20 - Cách thức tiến hành: chia lớp thành 6 nhóm (5 người học/ nhóm) - Nhiệm vụ của nhóm khi thực hiện bài tập: + Tìm những chỗ bờ bị hư hỏng cần sửa chữa + Xác định khối lượng công việc cần sửa chữa + Chuẩn bị dụng... nước 1.3 Chuẩn bị dụng cụ, vật tư, lao động - Chuẩn bị dụng cụ: + Cuốc, xẻng, liềm, bao tải… Hình 2.2.2 Liềm cắt cỏ Hình 2.2.3 Cuốc, xẻng + Bay, dao xây, bàn xoa Hình 2.2.4 Bàn xoa Hình 2.2.5 Bay xây dựng 17 + Xô, chậu Hình 2.2.6 Chậu nhựa Hình 2.2.7 Xô nhựa + Dụng cụ bảo hộ lao động - Chuẩn bị vật tư: Vật liệu xây dựng (gạch, xi măng, cát ) Hình 2.2.8 Gạch xây dựng Hình 2.2.9 Xi măng - Chuẩn bị nguồn... lực lao động: Đủ nhân lực để hoàn thành công việc 18 1.4 Sửa bờ ao - Bước 1: Chặt cây, phát quang bờ để không còn nơi trú ẩn cho các sinh vật gây hại cho người nuôi và cá - Bước 2: Bắt rắn, chuột và các loài động vật khác làm hang sống ở bờ ao Lấp hang hốc ở cả 2 mặt trong và ngoài bờ ao - Bước 3: Đắp các đoạn bờ bị lún, sạt lở, đảm bảo nước không bị tràn bờ trong vụ nuôi mới Hình 2.2.10 Tu sửa bờ ao. .. là chất thải của cá, thức ăn thừa và phù sa ở đáy ao được tích tụ từ vụ nuôi trước Bùn đáy ao chứa nhiều khí độc, mầm bệnh sẽ gây hại cho cá nếu không được đưa khỏi ao 1 Xác định phương pháp xử lý đáy ao 1.1 Xác định phương pháp xử lý đáy ao mới Đối với ao mới được xây dựng, do nền đáy đã được làm trong quá trình xây dựng ao nên hầu như không cần phải xử lý nhiều Ao trước khi đưa vào nuôi cần được san... cống Tháo nước trong ao được tiến hành ngay sau khi kết thúc quy trình nuôi trước Tháo nước qua cống được thực hiện như sau: 3.1 Đối với ao có cống thoát dạng cánh phai: - Lấy lần lượt đất giữa 2 bên cánh phai của cống - Dùng móc để móc cánh phai trong cống lên Làm trình tự như vậy điều chỉnh cao trình cống để sao cho tháo được nhiều nước nhất qua cống thoát 12 Khi mực nước trong ao còn 30 - 40cm tiến . Chương trình dạy nghề Nuôi cá chim vây vàng trong ao trình độ sơ cấp gồm 06 mô đun: 1) Mô đun 01. Xây dựng hệ thống nuôi cá chim vây vàng 2) Mô đun 02. Chuẩn bị ao nuôi cá chim vây vàng 3). nghề nuôi cá cá chim vây vàng và bà con lao động nông thôn, giảm bớt rủi ro, hướng tới hoạt động nuôi cá chim vây vàng phát triển bền vững. Chương trình, giáo trình dạy nghề Nuôi cá chim vây vàng. hệ thống nuôi cá chim vây vàng và trước mô đun Chọn và thả cá giống cá chim vây vàng. Giáo trình Chuẩn bị ao nuôi cá chim vây vàng giới thiệu về biện pháp xử lý đáy, tu sửa ao, cấp nước và