ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC VŨ THỊ NGÀ SỬ DỤNG GRAPH ĐỂ DẠY HỌC ÔN TẬP TÁC PHẨM VĂN XUÔI LỚP 12 CHO HỌC VIÊN BỔ TÚC VĂN HÓA - TRUNG TÂM GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN TỈNH LẠNG SƠN LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM NGỮ VĂN Chuyên ngành: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC (BỘ MÔN NGỮ VĂN) Mã số: 60 14 10 Người hướng dẫn khoa học: TS NGUYỄN THỊ BAN HÀ NỘI - 2011 MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU Lý chọn đề tài Lịch sử nghiên cứu Mục đích nhiệm vụ nghiên cứu Đối tƣợng phạm vi nghiên cứu Phƣơng pháp nghiên cứu Giả thuyết khoa học Cấu trúc luận văn Chƣơng 1: CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VIỆC SỬ DỤNG GRAPH ĐỂ DẠY HỌC ÔN TẬP TÁC PHẨM VĂN XUÔI LỚP 12 1.1 Cơ sở lí luận 1.1.1 Khái quát lí thuyết graph 1.1.2 Bài ôn tập 1.2 Cơ sở thực tiễn 1.2.1 Nội dung ôn tập tác phẩm văn xuôi chƣơng trình Ngữ văn lớp 12 1.2.2 Thực trạng dạy học ôn tập tác phẩm văn xuôi chƣơng trình ngữ văn lớp 12 Trung tâm GDTX Tỉnh Lang Sơn Chƣơng 2: CÁCH THỨC SỬ DỤNG GRAPH ĐỂ DẠY HỌC ÔN TẬP TÁC PHẨM VĂN XUÔI CHO HỌC VIÊN LỚP 12 BỔ TƯC VĂN HĨA - TRUNG TÂM GIÁO DỤC THƢỜNG XUN TỈNH LẠNG SƠN 2.1 Lí chọn PP graph để chuyển hóa thành phƣơng pháp dạy học 2.1.1 Về mặt nhận thức luận 2.1.2 Về mặt tâm lí học 2.1.3 Về mặt lí luận dạy học 2.2 Lí sử dụng graph để dạy học ôn tập tác phẩm văn xuôi lớp 12 2.2.1 Xét dƣới góc độ dạy học giáo viên 2.2.2 Xét dƣới góc độ học tập học sinh 2.2.3 Nguyên tắc sử dụng graph để dạy học 9 10 11 11 12 12 12 27 29 29 39 43 43 43 43 43 44 45 46 47 2.3 Lựa chọn cách thức sử dụng graph 2.3.1 Sử dụng graph nhƣ phƣơng tiện dạy học 2.3.2 Sử dụng graph nhƣ phƣơng pháp dạy học 2.4 Tác dụng việc sử dụng graph để dạy học ôn tập tác phẩm văn xuôi lớp 12 2.4.1 Trong tóm tắt nội dung tác phẩm 2.4.2 Trong việc hệ thống hóa nội dung kiến thức tác phẩm 2.5 Quy trình lập graph nội dung ơn tập 2.6 Quy trình sử dụng graph nội dung ôn tập để dạy học 2.6.1 Giáo viên triển khai graph ôn tập lớp 2.6.2 Sử dụng graph để tổ chức luyện tập thực hành ôn tập 2.7 Một số lƣu ý sử dụng graph để dạy học ôn tập tác phẩm văn xuôi lớp 12 cho học viên bổ túc văn hóa 2.7.1 Lƣu ý soạn giáo án 2.7.2 Lƣu ý cách sử dụng graph để tổ chức dạy học ôn tập Chƣơng 3: THỂ NGHIỆM SƢ PHẠM 3.1 Mục đích thể nghiệm 3.2 Đối tƣợng địa bàn thể nghiệm 3.3 Nội dung cách thức tiến hành thể nghiệm 3.3.1 Nội dung 3.3.2 Cách thức tiến hành 3.4 Tiêu chí đánh giá kết thể nghiệm 3.4.1 Tiêu chí đánh giá 3.4.2 Kết thể nghiệm KẾT LUẬN TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC 48 48 50 52 52 54 55 62 63 66 70 70 71 73 73 73 73 73 74 74 74 75 79 81 MỞ ĐẦU Lý chọn đề tài Nội dung dạy học trƣờng phổ thông hệ thống kiến thức phổ thơng, bản, đại, tồn diện tự nhiên, xã hội nhân văn, công nghệ nghệ thuật…, với hệ thống kĩ tƣơng ứng, đƣợc giảng dạy trƣờng phổ thơng, nhằm giúp học sinh nắm vững, để hình thành lực sáng tạo tiếp tục học bậc cao bƣớc vào sống lao động Nội dung dạy học thành tố quan trọng trình dạy học, song để đảm bảo chất lƣợng giáo dục trƣờng phổ thông quan trọng với tham gia thành tố phƣơng pháp dạy học trƣờng phổ thông Vì, phƣơng pháp dạy học tổng hợp cách thức hoạt động phối hợp, tƣơng tác giáo viên học sinh, nhằm giúp học sinh chiếm lĩnh hệ thống kiến thức khoa học, hình thành hệ thống kĩ năng, kĩ xảo, thực hành sáng tạo thái đội chuẩn mực theo mục tiêu trình dạy học Làm để ngƣời dạy học đáp ứng đƣợc nguồn nhân lực, yêu cầu phát triển kinh tế, văn hóa Nhất giai đoạn này, hệ thống giáo dục quốc dân Việt Nam phong phú, hệ thống cần đƣợc trọng có lẽ hệ thống giáo dục thƣờng xuyên 1.1 Đặc thù loại hình khối bổ túc văn hóa trung học phổ thơng-trung tâm giáo dục thường xuyên yêu cầu nâng cao chất lượng dạy học ôn tập tác phẩm văn xuôi cho học viên chương trình lớp 12 Đặc thù hệ thống khối Bổ túc văn hóa trung học phổ thông -Trung tâm GDTX đầu vào thấp, học sinh từ cấp học trung học sở không thi vào đƣợc cấp trung học phổ thơng quy, em phải xin xét tuyển để đƣợc học tập trung tâm giáo dục thƣờng xuyên yêu cầu gia đình đáp ứng yều xã hội, với mục đích để cải thiện chất lƣợng sống, có khả tìm đƣợc việc làm, tự tạo việc làm thích nghi với đời sống xã hội đại Với lực tiếp thu học viên cịn nhiều hạn chế mà chƣơng trình học tập lớp 12 nặng, cộng với việc phải qua kì thi tốt nghiệp để đƣợc cơng nhận nhiệm vụ cao cả, khiến tâm lí học viên lo ngại Việc tiếp thu kiến thức khó mà để ơn tập để phục vụ cho kì thi tốt nghiệp, thâu tóm kiến thức có hệ thống cịn khó Vì thế, việc quan tâm rèn cho em có ý thức phƣơng pháp tiếp nhận-có kiến thức vấn đề thiết yếu Vậy, giáo viên học viên phải làm để nâng cao chất lƣợng ơn tập kiến thức tác phẩm văn xuôi lớp 12? 1.2 Tầm quan trọng việc ôn tập tác phẩm văn xuôi lớp 12 cho học viên Bổ túc trung học phổ thông-Trung tâm giáo dục thường xuyên Tuy giáo viên có cách truyền đạt kiến thức riêng cho học viên, nhƣng có điểm chung giáo viên mong muốn cung cấp khối lƣợng kiến thức đầy đủ với cách thức dễ tiếp thu đến học viên Nhất ôn thi tốt nghiệp, học viên cần nắm kiến thức cách tổng quát đầy đủ mà thời gian ôn tập Làm để giải mâu bên khối lƣợng kiến thức lớn với yêu cầu ngày cao chất lƣợng, bên thời gian học ít, ngƣời học có khó khăn tâm lí, lực nhận thức ảnh hƣởng xã hội khác Chính mâu thuẫn ngun nhân quan trọng làm cho kết học tập thi tốt nghiệp học viên bổ túc văn hóa năm gần Trƣớc tình hình đó, Bộ GD, Sở GD&ĐT tỉnh Lạng Sơn không ngừng đạo chƣơng trình nhƣ phƣơng pháp giảng dạy khối Bổ túc trung học phổ thông, bƣớc áp dụng biện pháp tiên tiến phƣơng tiện đại vào trình dạy học, nhằm phát huy tính tích cực chủ động, tƣ duy, sáng tạo, bồi dƣỡng lực tự học, lòng say mê sáng tạo ý chí vƣơn lên học sinh nói chung học viên Bổ túc trung học phổ thơng nói riêng hệ giáo viên tham gia giảng dậy trung tâm cố gắng vận dụng nhiều phƣơng pháp dạy học nhằm giúp học viên tiếp thu kiến thức nhƣng phần sức ỳ em lớn nên kết học tập em chƣa đƣợc cao 1.3 Thực tế dạy học khối Bổ túc văn hóa trung học phổ thông- Trung tâm giáo dục thường xuyên Tỉnh Lạng Sơn Trung tâm giáo dục thƣờng xuyên với nhiệm vụ giúp cho tất ngƣời có điều kiện học tập, hệ thống giáo dục thƣờng xuyên có mặt khắp tỉnh thành nƣớc Song, Thành phố Lạng Sơn thành phố miền núi phía bắc, dân cƣ cịn thƣa thớt Học viên vào học Trung tâm GDTX đa số đối tƣợng vùng sâu, vùng xa tiếp xúc rộng rãi với môi trƣờng xã hội nên tiếp nhận kiến thức giao tiếp nhiều hạn chế Có học viên đọc cịn chƣa thơng thạo u cầu cảm nhận phân tích tác phẩm văn học tốt việc khó khăn Hầu hết học viên với tâm lí chung ngại học, số học cha mẹ ép buộc Vì vậy, đến lớp hay nhà tập trung, đầu tƣ cho việc học Chính lẽ mà làm để giúp học viên hiểu, nắm bắt đƣợc nội dung tƣ tƣởng tác phẩm niềm vui giáo viên dạy Ngữ Văn nơi đậy Vì vậy, giáo viên giảng dạy bên khối TTGDTX Tỉnh Lạng Sơn tạo dựng cho cơng trình nghiên cứu nhìn từ góc độ khác nhau, khai thác yếu tố khác để giải vấn đề, có phƣơng pháp ơn tập, tất hƣớng vào làm để học viên biết nắm bắt, khái quát kiến thức cách khoa học có chọn lọc, dễ hiểu dễ nhớ Là giáo viên giảng dạy Trung tâm GDTX miền núi, băn khoăn trăn trở trƣớc tình trạng ngày giảm sút mặt tiếp nhận kiến thức số đơng học viên Đó lí chọn đề tài cho luận văn với mong muốn thực nghiêm mong đóng góp tiếng nói nhỏ bé vào nhiệm vụ chung đầy khó khăn, cao việc giáo dục rèn luyện kiến thức cho học viên trung tâm GDTX Tỉnh Lạng sơn Trong đặc biệt quan tâm vấn đề hƣớng dẫn học viên ơn tập để có đƣợc vốn kiến thức định phục vụ cho kì thi tốt nghiệp lớp 12, kì thi ln tạo nhiều áp lực cho phụ huynh học viên Lịch sử nghiên cứu 2.1 Các cơng trình nghiên cứu nước ngồi ứng dụng lý thuyết graph vào dạy học Xét mặt lịch sử, lý thuyết graph đời cách khoảng 250 năm trình nhà khoa học tìm lời giải cho toán đố Nguồn gốc lý thuyết đƣợc hình thành từ lý thuyết đồ thị mà ngƣời phát minh ơle, nhà toán học Thụy Sĩ tiếng từ kỷ XVII Lúc đầu lý thuyết graph phận nhỏ toán học chủ yếu nghiên cứu giải tốn có tính chất giải trí Đến năm 30 kỷ XX với phát triển tốn học, lý thuyết graph có bƣớc phát triển nhảy vọt đƣợc xem nhƣ ngành toán học riêng biệt đƣợc trình bày Lý thuyết các đồ thị định hướng vơ hướng Kơníc - nhà toán học Hunggari - xuất năm 1936 Lép Zích Năm 1965, Liên Xơ (cũ) A.M.Xokhor ngƣời vận dụng số quan điểm lý thuyết graph để mơ hình hố nội dung tài liệu giáo khoa ( khái niệm, định luật…) hay nói cụ thể tác giả xây dựng đƣợc graph kết luận hay lời giải thích cho đề tài dạy học mà ông gọi "Cấu trúc lôgic kết luận hay lời giải thích" Để đƣa đƣợc cấu trúc A.M Xokhor xuất phát từ ba quan điểm cho rằng: a)Trong dạy học, khái niệm phần tử hợp thành tài liệu giáo khoa; b) Những mối liên hệ bên khái niệm chứa đoạn tài liệu giáo khoa tạo thành chỉnh thể cấu trúc đoạn tài liệu giáo khoa đó; c) Cấu trúc tài liệu giáo khoa diễn tả cách trực quan graph gọi "cấu trúc lôgic tài liệu" Để làm rõ quan điểm này, A.M Xokhor diễn tả khái niệm hình chữ nhật có ghi ký hiệu khái niệm mối quan hệ khái niệm đƣợc thể mũi tên có chiều từ khái niệm trƣớc đến khái niệm sau Với cách diễn tả nhƣ A.M Xokhor lập đƣợc graph mà đỉnh khái niệm dẫn đến kết luận, cung graph mối liên hệ dẫn từ khái niệm tới khái niệm dẫn tới kết luận A.M Xokhor gọi diễn tả là" Cơng thức cấu tạo kết luận." Ƣu điểm bật cách mơ hình hoá nội dung tài liệu giáo khoa graph A.M.Xokhor đƣa trực quan hoá mối liên hệ, quan hệ chất tiềm ẩn khái niệm tạo nên tài liệu giáo khoa Nhờ đó, giúp học sinh cấu trúc hố đƣợc cách dễ dàng nội dung tài liệu giáo khoa hiểu chất, nhớ lâu hơn, vận dụng hiệu nội dung tài liệu Đến năm 1972, cơng trình Dạy học nêu vấn đề phương tiện đẩy mạnh hoạt động nhận thức học sinh q trình giảng dạy hố học V.P.Garkumơp tiếp tục dùng graph để mơ hình hố tình dạy học nêu vấn đề sở tiến hành phân loại tình Theo V.P.Garkumơp "Trong việc tạo mẫu tình nêu vấn đề giải vấn đề, việc sử dụng lý thuyết graph giúp ích nhiều cho nhà lý luận dạy học Lý thuyết graph cho phép xác định trình tự hành động tiến trình giải thích tình có vấn đề đặt chọn kiểu định nó"[11] Sau nhà nghiên cứu giáo viên kinh nghiệm lâu năm nghề đƣa graph vào kiểm nghiệm thực tiễn giảng dạy Qua thực tiễn chứng minh đƣợc ƣu graph ứng dụng lý thuyết graph vào trình dạy học hồn tồn hợp lý Lý thuyết graph ứng dụng đƣợc tất môn học, cấp học Ta kể đến cơng trình khác nhƣ: Graph mạng lưới hữu hạn R.Baxep, T.Xachi; Lý thuyết graph V.V.Belop, E.M.Vôpôbôep, V.E.Xatlôp; Sự ứng dụng graph việc nghiên cứu kế hoạch dạy học kế hoạch hố q trình dạy học I.B.Mơrgunơp phần nêu đƣợc định hƣớng cho việc ứng dụng graph vào nghiên cứu giảng dạy môn học nhà trƣờng nhƣ: Văn học, Vật lý, Sinh học, Giáo dục học… 2.2 Các cơng trình nghiên cứu ứng dụng graph vào dạy học Việt Nam Ở Việt Nam, trình dạy học có nhiều nhà giáo dục kinh nghiệm dùng sơ đồ, bảng biểu giảng coi phƣơng tiện trực quan giảng dạy nhằm nâng cao chất lƣợng dạy học Nhƣng nhà sƣ phạm nghiên cứu vận dụng phƣơng pháp graph khoa học thành phƣơng pháp dạy học mở hƣớng cho nhà nghiên cứu lý luận dạy học giáo sƣ Nguyễn Ngọc Quang Giáo sƣ với cộng tác viên tiến hành thể nghiệm đƣa lý thuyết graph vào dạy học số môn nhà trƣờng phổ thơng đại học nhƣ: Địa lý, Hố học, Vật lý… Kết thể nghiệm cho thấy ƣu trội graph dạy học so với phƣơng pháp khác Năm 1979, ông gửi đến bạn đọc sách Lý luận dạy học - khoa học trí dục dạy học nhƣ lời tun ngơn cho việc "tìm cách vận dụng phƣơng pháp thâm nhập khoa học (nhƣ thể nghiệm, dự đốn, mơ hình, algorit, sơ đồ mạng… ) vào thực tiễn dạy học trƣờng phổ thơng" Liên tiếp sau đó, vào năm 1981, 1983, ông công bố báo Phương pháp graph dạy học Sự chuyển hoá phương pháp khoa học thành phương pháp dạy học nhƣ minh hoạ làm sáng rõ cho việc sử dụng graph dạy học mà ông đƣa cơng trình Trên sở tiếp thu thành tựu nghiên cứu khoa học Giáo sƣ Nguyễn Ngọc Quang, năm 1984 nhà giáo Phạm Tƣ với cơng trình nghiên cứu Dùng graph nội dung lên lớp để dạy học chương “NitơPhốt pho” lớp 11 trường THPT, tác giả nghiên cứu việc dùng phƣơng pháp graph với tƣ cách phƣơng pháp dạy học (biến phƣơng pháp graph toán học thành phƣơng pháp dạy học hoá học) Đồng thời, tác giả xây dựng quy trình áp dụng phƣơng pháp cho giáo viên học sinh qua khâu: chuẩn bị bài, lên lớp, tự học nhà, kiểm tra đánh giá dạy mơn hố học Gần đây, vào năm 2003 Tiến sỹ Phạm Tƣ lại mắt bạn đọc tiếp hai báo nhằm mục đích khẳng định hiệu graph việc nâng cao chất lƣợng dạy học đổi phƣơng pháp dạy học: Dạy học phương pháp graph góp phần nâng cao chất lượng giảng [24]; Dạy học graph góp phần nâng cao chất lượng học tập, tự học [25] Bên cạnh công trình vừa kể trên, viết sử dụng graph dạy học năm gần Việt Nam có biến chuyển định Các vấn đề nghiên cứu trở nên phong phú, đa dạng đội ngũ tác giả ngày đông đảo Ngày nay, việc ứng dụng lý thuyết graph đƣợc mở rộng nhiều môn khác nhà trƣờng Có thể kể đến tác giả sau: Hà Thúc Quảng với Dùng sơ đồ việc dạy toán để phát huy tác dụng sách giáo khoa [23]; Nguyễn Chính Trung với Dùng phương pháp sơ đồ hố (graph) lập chương tình tối ưu dạy học mơn: Sử dụng thông tin chiến dịch Học viện Quân cấp cao; Phạm Thị Trinh Mai với Dùng graph dạy tổng kết hoá học theo chủ đề; Nguyễn Phúc Chỉnh với Sử dụng graph nhằm tích cực hố hoạt động nhận thức học sinh dạy học Sinh thái học [7]; Phạm Bội Chƣơng với Sử dụng graph dạy học môn kỹ thuật trường dạy nghề [8] Nhƣ vậy, qua viết trên, thấy việc vận dụng lý thuyết graph vào mơn, q trình dạy học Việt Nam đƣợc nhà giáo dục quan tâm, nghiên cứu đƣa vào ứng dụng thực tiễn giảng dạy Tuy nhiên, đến việc sử dụng graph để dạy học chƣa đƣợc ứng dụng diện rộng chƣa thực trở thành phƣơng pháp dạy học phổ biến Đặc biệt ứng dụng lý thuyết graph vào dạy học ơn tập tác phẩm văn xi cịn hạn chế Tuy số nhà nghiên cứu có bƣớc nghiên cứu việc ứng dụng graph dạy học tiếng Việt ... khai graph ôn tập lớp 2.6.2 Sử dụng graph để tổ chức luyện tập thực hành ôn tập 2.7 Một số lƣu ý sử dụng graph để dạy học ôn tập tác phẩm văn xuôi lớp 12 cho học viên bổ túc văn hóa ... CÁCH THỨC SỬ DỤNG GRAPH ĐỂ DẠY HỌC ÔN TẬP TÁC PHẨM VĂN XUÔI CHO HỌC VIÊN LỚP 12 BỔ TƯC VĂN HĨA - TRUNG TÂM GIÁO DỤC THƢỜNG XUYÊN TỈNH LẠNG SƠN 2.1 Lí chọn PP graph để chuyển hóa thành... học viên phải làm để nâng cao chất lƣợng ôn tập kiến thức tác phẩm văn xuôi lớp 12? 1.2 Tầm quan trọng việc ôn tập tác phẩm văn xuôi lớp 12 cho học viên Bổ túc trung học phổ thông -Trung tâm giáo