BỘ NƠNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NƠNG THƠN GIÁO TRÌNH MÔ ĐUN THIẾT KẾ VƯỜN ƯƠM MĐ 01 NGHỀ: SẢN XUẤT KINH DOANH CÂY GIỐNG LÂM NGHIỆP Trình độ: Sơ cấp nghề TUYÊN BỐ BẢN QUYỀN Giáo trình biên soạn phục vụ mục đích đào tạo nghề cho nơng dân nên thơng tin giáo trình phép dùng nguyên trích dùng cho mục đích đào tạo tham khảo Mọi đục đích khác mang tính lệch lạc sử dụng với mục đích kinh doanh thiếu lành mạnh bị nghiêm cấm MÃ TÀI LIỆU: MĐ 01 LỜI GIỚI THIỆU Trong năm gần đây, hoạt động sản xuất giống lâm nghiệp giúp cho nhiều bà nơng dân miền núi xóa đói, giảm nghèo Tuy nhiên việc sản xuất giống bà cịn nhỏ, sử dụng giống khơng rõ xuất xứ, khơng đăng ký sản xuất kinh doanh, thiết kế vườn ươm chưa đáp ứng yêu cầu sản xuất, sản xuất chủ yếu dựa vào kinh nghiệm, kỹ thuật nhân giống tiến tiến chưa áp dụng dẫn đến chât lượng, xuất giống thấp Từ nhu cầu thực tiễn trên, việc biên soạn Giáo trình hướng dẫn bà sản xuất kinh doanh giống lâm nghiệp cần thiết Được hỗ trợ Vụ Tổ chức Cán - Bộ Nông nghiệp Phát triển Nông thôn, Trường Cao đẳng nghề Công nghệ Nông lâm Phú Thọ tiến hành biên soạn Giáo trình “Sản xuất kinh doanh giống lâm nghiệp” phục vụ cho khố đào tạo nghề trình độ sơ cấp dạy nghề tháng, trước hết khoá đào tạo phục vụ cho Đề án đào tạo nghề cho lao động nông thôn đến năm 2020 Giáo trình mơ đun “Thiết kế vườn ươm” giáo trình mơ đun thứ sáu giáo trình mơ đun nghề Sản xuất kinh doanh giống lâm nghiệp Giáo trình có 02 bài, học chia làm 04 phần, cụ thể là: mục tiêu học, nội dung học, câu hỏi tập thực hành, ghi nhớ Các dạy biên soạn cách ngắn gọn, kết cấu hợp lý lý thuyết thực hành nhằm cung cấp kiến thức, kỹ thiết kế vườn ươm cho người học Giáo trình biên soạn nhóm giáo viên có kiến thức, kinh nghiệm lĩnh vực sản xuất giống lâm nghiệp nhận nhiều ý kiến đóng góp nhà chun mơn đến từ ba miền đất nước.Trong trình biên soạn nhóm tác giả tiến hành biên soạn nội dung học theo trình tự bước thực cơng việc nghề lồng ghép kiến thức cần thiết theo logíc hành nghề Trong q trình biên soạn nhận nhiều giúp đỡ cán khuyến nông tỉnh Tuyên Quang, Hà Giang, Lào Cai, Yên Bái, Phú Thọ Mặc dù cố gắng, nguyên nhân chủ quan khách quan nên việc biên soạn cịn nhiều thiếu sót, mong nhận ý kiến đóng góp đồng nghiệp, bạn đọc để Giáo trình hồn thiện Tham gia biên soạn Kỹ sư: Lê Thị Tình (chủ biên ) Thạc sỹ: Dương Danh Công Kỹ sư: Phạm Hữu Hân MỤC LỤC ĐỀ MỤC TRANG LỜI GIỚI THIỆU MỤC LỤC MÔ ĐUN: THIẾT KẾ VƯỜN ƯƠM GIỚI THIỆU MÔ ĐUN: BÀI 1: GIỚI THIỆU CHUNG VỀ VƯỜN ƯƠM Mục tiêu: A Nội dung B Câu hỏi tập thực hành C Ghi nhớ BÀI 2: THIẾT KẾ VƯỜN ƯƠM Mục tiêu: A Nội dung: B Câu hỏi tập thực hành 24 C Ghi nhớ 24 HƯỚNG DẪN GIẢNG DẠY MÔ ĐUN/MÔN HỌC .26 I Vị trí, ý nghĩa, vai trị mơ đun 26 II Mục tiêu mô đun 26 III Nội dung mơ đun 26 IV Hướng dẫn thực tập, thực hành 26 V Yêu cầu đánh giá kết học tập 28 VI Tài liệu tham khảo 28 MÔ ĐUN: THIẾT KẾ VƯỜN ƯƠM Mã mơ đun: MĐ 01 GIỚI THIỆU MƠ ĐUN: Mơ đun cung cấp cho người học có kiến thức, kỹ lựa chọn địa điểm đặt vườn ươm thiết kế cơng trình vườn ươm Để việc học tập có kết q trình giảng dạy nên kết hợp thăm quan học tập Việc đánh giá kết học tập học viên nên dựa vào trình lựa chọn địa điểm đặt vườn ươm thiết kế cơng trình vườn ươm, kết hợp với việc đánh giá sơ đồ thiết kế vườn ươm học viên BÀI 1: GIỚI THIỆU CHUNG VỀ VƯỜN ƯƠM Mã bài: M1-01 Mục tiêu: Học xong học học viên khả - Trình khái niệm vườn ươm - Trình bày tiêu chuẩn phân loại loại vườn ươm thực tế sản xuất - Nhận diện loại vườn ươm thực tế sản xuất A Nội dung Khái niệm vườn ươm Hiện có nhiều cách hiểu khác vườn ươm, hiểu vườn ươm nơi trực tiếp diễn hoạt động sản xuất bồi dưỡng giống lâm nghiệp (gồm khâu chủ yếu: làm đất, tạo bầu, gieo hạt tạo mạ, cấy cây, đảo bầu, chăm sóc v.v…) đảm bảo chất lượng phục vụ kế hoạch trồng rừng dịch vụ Phân loại vườn ươm Thông thường, dựa vào đặc điểm yêu cầu sản xuất chủ yếu, vườn ươm phân thành hai loại sau: (theo sơ đồ ) - Theo tính chất sản xuất: + Thời gian +Lồi + Quy mô - Theo cách thức sản xuất (kỹ thuật): SƠ ĐỒ CÁC LOẠI VƯỜN ƯƠM Tạm thời Thời gian Theo tính chất sản xuất Di chuyển hàng năm Lâu dài Cố định nhiều năm Chuyên nghiệp Cho vài loài Loài CÁC LOẠI VƯỜN ƯƠM Tổng hợp Cho nhiều loài Lớn vừa Lớn 0,5 – Quy mô Nhỏ Theo cách thức sản xuất Kỹ thuật Nhỏ 0,5 Nền thấm nước Nền đất (luống mềm) Nền không thấm nước Nền xây nilon (Luống cứng) Nền giàn, giá (luống treo) Nền treo 2.1 Theo nguồn giống chia ra; Theo nguồn vật liệu giống chia ra: a) Vườn ươm hữu tính: loại vườn ươm tạo từ hạt giống b) Vườn ươm vơ tính: loại vườn ươm tạo biện pháp giâm hom, nuôi cấy mô, chiết ghép… từ vật liệu giống vơ tính 2.2 Theo kỹ thuật chia ra: a) Vườn ươm tạo rễ trần đất thấm nước: loại vườn ươm tạo ươm trực tiếp luống đất b) Vườn ươm tạo có bầu đất thấm nước: loại vườn ươm tạo gieo ươm bầu đất dinh dưỡng xếp trực tiếp luống đất c) Vườn ươm tạo có bầu cứng khơng thấm nước: loại vườn ươm tạo cấy bầu đất xếp bể xây khơng thấm nước, chủ động điều chỉnh lượng nước dinh dưỡng bể d) Vườn ươm tạo giá khay bầu cứng: loại vườn ươm tạo khơng có vỏ bầu mềm, thay vào vỏ bầu nhựa cứng dùng nhiều lần Thành phần ruột bầu khơng phải đất, thay vào chất hữu (cành lá, rơm rạ, vỏ cây…) xử lý khử độc lên men Không sử dụng luống đất bể xây, khay bầu xếp giá cách khỏi mặt đất 2.3 Theo quy mô chia thành loại: a) Vườn ươm nhỏ: diện tích 0,5 và/hoặc cơng suất 500.000 cây/năm b) Vườn ươm trung bình: diện tích từ 0,5-1,0 và/hoặc công suất từ 500.000 – 1.000.000 cây/năm c) Vườn ươm lớn: diện tích 1,0 và/hoặc cơng suất lớn 1.000.000 cây/năm Diện tích, cơng suất loại vườn ươm quy định ghi bảng Bảng Quy mô vườn ươm Vườn ươm từ hạt Vườn ươm từ hom TT Quy mô Diện tích vườn (ha) Cơng suất (triệu tiêu chuẩn/năm) Diện tích vườn (ha) Cơng suất (triệu tiêu chuẩn/năm) Nhỏ Dưới 0,5 Dưới 0,5 Dưới 0,70 0,1 đến 0,5 Trung bình 0,5 đến 1,0 0,5 đến 1,0 0,7 - 1,5 0,5 đến 1,0 Lớn Trên Trên 1,0 Trên 1,5 Trên 1,0 Diện tích quy định bảng 1, tính cho vườn ươm từ hạt để tạo tiêu chuẩn năm tuổi liên canh (khơng ln canh) Cách tính diện tích vườn ươm khu đất sản xuất theo yêu cầu kỹ thuật cụ thể cho vườn ươm từ hạt năm tuổi, luân canh vườn ươm từ hom tháng tuổi, không luân canh, theo phụ lục kèm theo tiêu chuẩn 2.4 Theo thời gian sử dụng chia loại: a) Vườn ươm tạm thời: b) Vườn ươm bán lâu dài: c) Vườn ươm lâu dài: thời Thời gian sử dụng loại vườn ươm quy định ghi bảng Bảng 2: Thời gian sử dụng vườn ươm Loại vườn ươm Thời gian sử dụng Tạm thời Dưới năm Bán lâu dài Từ đến 10 năm Lâu dài Trên 10 năm Tiêu chuẩn phân loại vườn ươm quy định nguyên tắc yêu cầu kỹ thuật áp dụng cho loại vườn ươm tạo từ hạt giống từ hom đến đủ tiêu chuẩn đem trồng B Câu hỏi tập thực hành Bài tập thực hành số 1: Hãy xác định loại vườn ươm vài sở sản xuất theo tiêu chí phân loại học? C Ghi nhớ - Vườn ươm nơi diễn hoạt động sản xuất bồi dưỡng giống lâm nghiệp đảm bảo chất lượng phục vụ kế hoạch trồng rừng dịch vụ - Phân loại vườn ươm + Theo nguồn giống chia ra; Vườn ươm tạo từ hạt Vườn ươm tạo từ hom + Theo kỹ thuật chia ra: Vườn ươm tạo rễ trần đất thấm nước Vườn ươm tạo có bầu đất thấm nước Vườn ươm tạo có bầu cứng khơng thấm nước Vườn ươm tạo giá khay bầu cứng: + Theo quy mô chia thành loại: Vườn ươm nhỏ Vườn ươm trung bình Vườn ươm lớn + Theo thời gian sử dụng chia loại: Vườn ươm tạm thời Vườn ươm bán lâu dài Vườn ươm lâu dài BÀI 2: THIẾT KẾ VƯỜN ƯƠM Mã bài: M1- 02 Mục tiêu: Học xong học học viên khả - Trình bày khái niệm vườn ươm - Trình bày tiêu chuẩn loại vườn ươm thực tế sản xuất - Thiết kế loại vườn ươm phù hợp với thực tế sản xuất A Nội dung: Lựa chọn địa điểm đặt vườn ươm Để sản xuất có hiệu quả, vườn ươm cần phải đảm bảo yêu cầu sau: 1.1.Vị trí đặt vườn ươm + Vườn ươm phải có vị trí đặt thuận lợi giao thông, phẳng không bị úng nước, cách nơi tiêu thụ giống phạm vi bán kính 100km tốt vườn ươm cố định, < 50km vườn ươm tạm thời ( vườn ươm tạm thời gần nơi trồng rừng tốt) + Vườn ươm phải đặt nơi có điều kiện khí hậu phù hợp với yêu cầu sinh thái chủng loại giống, tránh yếu tố thời tiết bất thuận như: Giá rét sương muối nhiệt độ cao 1.2.Yếu tố đất đai Khu đất xây dựng vườn ươm phải phẳng, có độ dốc nhỏ 50 tiêu thoát nước tốt Phải thuận lợi lấy đất làm bầu, đất làm bầu đất thịt nhẹ thịt trung bình có kết cấu tốt, tầng canh tác dày, mầu mỡ, có khả giữ nước thoát nước tốt 1.3 Yếu tố nguồn nước Có nguồn cung cấp đủ nước tưới cho tháng năm, đảm bảo yêu cầu chất lượng Nước tưới không nhiễm phèn, mặn, chất thải cơng nghiệp hóa chất bảo vệ thực vật ngưỡng cho phép 1.4 Nguồn cung cấp điện Trong trình sản xuất giống cần dùng đến điện để chạy số loại máy móc máy bơm, điện thắp sáng địa điểm đặt vườn ươm phải có nguồn cung cấp điện 15 Giàn che nắng * Khung * Mái che Đối tượng áp dụng Sắt hàn, cột Tre, gỗ nhỏ, sắt, cao - 2,5m, cao 1,8 - 2,2m chân cột đổ bê tông Sắt hàn, cột sắt cao - 2,5m, chân cột đổ bê tông Phên tre nứa đan, che 50 70% ánh sáng Mái bằng, đan sắt f6 - phủ ni lông, che 50 - 70% ánh sáng Sắt f6 - f8, phủ lưới ni lông che 50 - 70% ánh sáng Vườn ươm nhỏ, tạm thời Vườn ươm trung bình lớn, bán lâu dài Vườn ươm lớn, trung bình, lâu dài Tiêu chuẩn loại luống gieo quy định bảng áp dụng cho trường hợp luống Ở nơi có điều kiện khơ hạn đặc biệt khác phải làm luống chìm luống tham khảo vận dụng cho phù hợp 2.3 Đường lại vườn ươm - Đường lại vườn ươm thiết thuận tiện cho hoạt động sản xuất vườn - Hệ thống đường vườn ươm gồm: + Đường trục đường vận để sử dụng cho phương tiện giới vận chuyển vật tư, công cụ dụng cụ, máy móc thiết bị phục vụ cho q trình sản xuất + Đường nhánh (đường phân khu) đường phục vụ cho công tác vận chuyển vật tư, thiết bị, công cụ dụng cụ phương tiện vận chuyển thơ sơ Hình 5: Hệ thống đường vườn ươm 16 Tiêu chuẩn kỹ thuật hệ thống đường vườn ươm thực theo quy định bảng Bảng 6: Tiêu chuẩn kỹ thuật đường vườn ươm Hạng mục Hệ thống đường Không lâu bền Yêu cầu kỹ thuật Đối tượng áp dụng Đường đất cho tất loại đường vườn ươm: Vườn ươm nhỏ tạm thời Đường rộng - 2,5m xe cải tiến lại Đường phân khu rộng 0,5 - 1m cho người Hệ thống đường Lâu bền Đường rải đá cấp phối rộng - 4m xe tải - lại Đường phân khu rải đá dăm rộng - 2,5m người, xe cải tiến lại Đường chính: bê tơng, đá, nhựa rộng 4m xe tải - lại Đường phân khu xây gạch chỉ, gạch đá vụn vữa xi măng rộng - 2,5m xe cải tiến lại Vườn ươm trung bình, lớn, bán lâu dài Vườn ươm trung bình, lớn, bán lâu dài 2.4 Hệ thống tưới tiêu a Hế thống tưới - Hệ thống tưới phải đảm bảo nước dẫn đến khắp nơi vườn ươm Cần phải xây dựng hệ thống cung cấp nước cố định hệ thống cung cấp nước linh hoạt phục vụ tưới vườn ươm - Hệ thống tưới nước vườn ươm chia làm phận sau: + Nguồn cung cấp nước: Nguồn cung cấp nước cho vườn ươm sông, suối giếng khoan, đào + Bể chứa: Bể chứa thường bố trí vị trí cao vườn ươm để sử dụng áp lực dẫn nước đến nơi vườn ươm Quy mô bể chứa lớn hay nhỏ tùy thuộc vào quy mơ vườn ươm, lồi định sản xuất, tài 17 Hình 6: Bể chứa nước vườn ươm + Máy bơm: phận động lực đẩy nước hút, đẩy nước từ bể chứa qua hệ thống ống dẫn đến vị trí sản xuất vườn ươm Hình 7: Máy bơm nước vườn ươm + Hệ thống ống dẫn nước đến luống sản xuất con, nhà giâm hom: Hệ thống ống dẫn nước cần lắp đặt cho nước đến đầu luống sản xuất Hệ thống dẫn nước có hai loại hệ thống dẫn nước cố định làm ống thép nhựa hệ thống không cố định làm ống nhựa 18 Hình 8: Hệ thống dẫn nước cố định vườn ươm Hình 9: Hệ thống dẫn nước không cố định vườn ươm + Vòi tưới: Tùy thuộc vào yêu cầu sản xuất mà lắp đặt hệ thống vòi phun khác Vịi phun có loại sau: phun sương vịi nước bình thường Hình 10: Vịi nước bình thưịng vườn ươm 19 Hình 11: Vịi phun sương vườn ươm Tiêu chuẩn kỹ thuật hệ thống cấp nước thực theo quy định bảng Bảng 7: Tiêu chuẩn kỹ thuật hệ thống cấp nước vườn ươm Hạng mục Nguồn nước Loại tạm thời Nguồn nước mặt đạt tiêu chuẩn (sông suối, hồ ao) giếng đào Phương pháp Thủ công (ô doa, thùng cấp nước tưới, bình phun tay) máy bơm đẩy nước vào bể chứa đặt mặt đất Ống dẫn Ống dẫn cao su nhựa mềm ống nhựa cứng lắp vòi tự chảy Bể chứa Xây gạch trát vữa xi măng Loại lâu bền Nguồn nước mặt đạt tiêu chuẩn (sông suối, hồ ao) giếng khoan qua xử lý Máy bơm đẩy nước lên bể chứa cao lắp đặt hệ thống điều khiển tự động phun Ống dẫn nhựa chịu lực ống kẽm có lắp đầu pép phun thiết bị điều khiển tự động phun Xây gạch, xi măng cốt thép có hệ thống xử lý nước (nếu cần) bể inox b Hệ thống thoát nước: Hệ thống thoát nước vườn ươm thường thiết kế cạnh hàng rào, đường lại vườn ươm dạng kênh thoát nước Tiêu chuẩn kỹ thuật hệ thống thoát nước thực theo quy định bảng ... MƠ ĐUN: THIẾT KẾ VƯỜN ƯƠM Mã mơ đun: MĐ 01 GIỚI THIỆU MƠ ĐUN: Mơ đun cung cấp cho người học có kiến thức, kỹ lựa chọn địa điểm đặt vườn ươm thiết kế cơng trình vườn ươm Để việc học tập có kết... Theo quy mô chia thành loại: Vườn ươm nhỏ Vườn ươm trung bình Vườn ươm lớn + Theo thời gian sử dụng chia loại: Vườn ươm tạm thời Vườn ươm bán lâu dài Vườn ươm lâu dài BÀI 2: THIẾT KẾ VƯỜN ƯƠM Mã... lao động nơng thơn đến năm 2020 Giáo trình mơ đun ? ?Thiết kế vườn ươm? ?? giáo trình mơ đun thứ sáu giáo trình mơ đun nghề Sản xuất kinh doanh giống lâm nghiệp Giáo trình có 02 bài, học chia làm 04