ĐA ̣ I HO ̣ C QUÔ ́ C GIA HA ̀ NÔ ̣ I TRƯƠ ̀ NG ĐA ̣ I HO ̣ C KHOA HO ̣ C TƯ ̣ NHIÊN Thiều Quang Phi Hùng ĐÁNH GIÁ MỨC ĐỘ BỀN VỮNG CỦA MỘT SỐ ĐIỂM TÁI ĐỊNH CƯ THỦY ĐIỆN SƠN LA TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN THUẬN CHÂU LUÂ ̣ N VĂN THA ̣ C SI ̃ KHOA HO ̣ C H Ni – 2011 ĐA ̣ I HO ̣ C QUÔ ́ C GIA HA ̀ NÔ ̣ I TRƯƠ ̀ NG ĐA ̣ I HO ̣ C KHOA HO ̣ C TƯ ̣ NHIÊN Thiều Quang Phi Hùng ĐÁNH GIÁ MỨC ĐỘ BỀN VỮNG CỦA MỘT SỐ ĐIỂM TÁI ĐỊNH CƯ THỦY ĐIỆN SƠN LA TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN THUẬN CHÂU Chuyên nga ̀ nh: Khoa học môi trường M s: 60 85 02 LUÂ ̣ N VĂN THA ̣ C SI ̃ KHOA HO ̣ C NGƯƠ ̀ I HƯƠ ́ NG DÂ ̃ N KHOA HO ̣ C: PGS.TS Vũ Quyết Thắng H Ni – 2011 ii MỤC LỤC Đề mục LỜI CẢM ƠN DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG DANH MỤC CÁC HÌNH ẢNH Trang i iv v vii MỞ ĐẦU 1 CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU 3 1.1. Tình hình chung về hoạt động di dân, tái định cƣ ở Việt Nam 1.1.1. Khái niệm chung 1.1.2. Các hoạt động di dân, tái định cư 1.1.3. Các văn bản pháp luật của Nhà nước về chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi nhà nước thu hồi đất 1.1.4. Công tác di dân tái định cư một số thủy điện ở Việt Nam 1.1.5 Vài nét về hoạt động Di dân tái định cư thủy điện Sơn La 1.2. Tổng quan về PTBV và các phƣơng pháp đánh giá mức độ bền vững các cộng đồng dân cƣ 1.2.1. Tổng quan về phát triển bền vững 1.2.2. Các phương pháp đánh giá mức độ bền vững các cộng đồng dân cư 1.3. Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của huyện Thuận Châu 1.3.1. Điều kiện tự nhiên 1.3.2. Điều kiện kinh tế - xã hội 1.3.3. Khái quát thực trạng phát triển cơ sở hạ tầng 3 4 4 7 8 10 13 13 23 28 28 32 34 CHƢƠNG 2. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 2.1. Đối tƣợng nghiên cứu 2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu 38 38 38 iii 2.2.1. Phương pháp đánh giá nhanh môi trường 2.2.2. Các phương pháp đánh giá mức bền vững cộng đồng 38 39 CHƢƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN 3.1. Thực trạng các điểm TĐC nghiên cứu 3.1.1. Điểm TĐC Nong Bóng 3.1.2. Điểm TĐC Pá Chập 3.1.3. Điểm TĐC Tiên Hưng 3.2. Đánh giá mức độ bền vững 03 điểm TĐC nghiên cứu 3.2.1. Mức độ bền vững của cộng đồng theo phương pháp BS 3.2.2. Bền vững của cộng đồng TĐC theo chỉ số bền vững địa phương LSI 3.2.3 So sánh đánh giá mức độ bền vững theo hai phương pháp BS và LSI 3.3. Giải pháp nâng cao tính bền vững cho các điểm TĐC nghiên cứu 3.3.1. Nguyên nhân dẫn đến tính bền vững các điểm TĐC chưa cao 3.3.2. Những giải pháp nhằm nâng cao độ bền vững cho các điểm TĐC 43 43 43 47 51 58 58 64 68 69 69 69 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 72 TÀI LIỆU THAM KHẢO 74 PHỤ LỤC 1. Mẫu bảng hỏi – trả lời 2. Danh sách các tổ chức, hộ gia đình, cá nhân phát phiếu điều tra 3. Danh sách các cán bộ, công chức phỏng vấn 76 76 85 88 iv DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BS: Baronmeter Sustainability – thƣớc đo sự bền vững CSA: Community Sustainability Assessment – Đánh giá sự bền vững của cộng đồng. GDP: Gross Development Production – tổng sản phẩm quốc nội GNP: Gross Nation Production – tổng thu nhập quốc dân NCKH: nghiên cứu khoa học LSI: Local Sustainability Index – Chỉ số bền vững địa phƣơng PTBV: Phát triển bền vững TĐC: Tái định cƣ UBND: Ủy ban nhân dân v DANH MỤC BẢNG Bảng Trang Bảng 1.1. Quy trình di dân, TĐC 5 Bảng 1.2. Các yếu tố để đánh giá độ bền vững theo phƣơng pháp BS 24 Bảng 1.3. Các chỉ thị đơn và tỷ trọng theo LSI 25 Bảng 1.4. Chỉ số LSI cho vùng sinh thái miền núi 26 Bảng 1.5. Bộ chỉ thị đánh giá mức độ bền vững của cộng đồng theo CSA 27 Bảng 1.6. Tổng hợp loại và diện tích đất trên địa bàn huyện Thuận Châu 30 Bảng 2.1 Các chỉ thị đơn của BS cho các cộng đồng dân cƣ tại 03 điểm TĐC nghiên cứu 40 Bảng 2.2 Các chỉ thị đơn và tỷ trọng của LSI các cộng đồng tại 03 điểm TĐC nghiên cứu 42 Bảng 3.1. Tổng hợp kinh phí đầu tƣ điểm TĐC Nong Bóng 44 Bảng 3.2. Tình hình sản xuất và diện tích các loại cây trồng tại điểm TĐC Nong Bóng 46 Bảng 3.3. Hiện trạng sử dụng đất điểm TĐC Pá Chập 48 Bảng 3.4. Tổng hợp vốn đầu tƣ điểm TĐC Pá Chập 50 Bảng 3.5. Các chính sách hộ TĐC đƣợc hƣởng 56 Bảng 3.6. Thống kê điều kiện cơ sở vật chất, đồ dùng sinh hoạt tại 03 điểm TĐC nghiên cứu 57 Bảng 3.7. 58 Bảng 3.8. 58 Bảng 3.9. 59 Bảng 3.10. 59 Bảng 3.11. 60 Bảng 3.12. 61 vi Bảng 3.13. 61 Bảng 3.14. Tỷ lệ trẻ em dƣới 5 tuổi đƣợc đi học 62 Bảng 3.15. 62 Bảng 3.16. 63 Bảng 3.17. Kết quả tổng hợp điểm số theo đánh giá bằng phƣơng pháp BS 63 Bảng 3.18. Tỷ lệ công dân trên 18 tuổi không vi phạm pháp luật 65 Bảng 3.19. Tỷ lệ trẻ sơ sinh không bị tử vong 65 Bảng 3.20. 65 Bảng 3.21. 66 Bảng 3.22. xói mòn 66 Bảng 3.23. 67 Bảng 3.24. So sánh đặc trƣng của hai phƣơng pháp đánh giá mức bền vững BS và LSI. 68 vii DANH MỤC HÌNH ẢNH Hình ảnh Trang Hình 1.1. Mô hình quả trứng của hệ thống môi trƣờng 14 Hình 1.2. Phát triển bền vững là một quá trình dàn xếp thoả hiệp giữa các hệ thống kinh tế, tự nhiên và xã hội (IIED, 1995) 15 Hình 1.3. Mô hình kế hoạch quốc gia về môi trƣờng và phát triển bền vững, 1991-2000 20 Hình 1.4. Mức đánh giá độ bền vững của phƣơng pháp BS 24 Hình 3.1. Nhà văn hóa bản Quỳnh Thuận-Điểm TĐC Pá Chập 48 Hình 3.2. Rãnh thoát nƣớc dọc đƣờng đi quanh bản 49 Hình 3.3. 52 Hình 3.4. Đồi chè của các hộ bản Bó Nhai điểm TĐC Tiên Hƣng 53 Hình 3.5. Nhà sàn và công trình vệ sinh, bể chứa nƣớc hộ TĐC Tiên Hƣng 53 Hình 3.6. Bể chứa nƣớc chung của bản TĐC Tiên Hƣng 55 Hình 3.7. Mức bền vững các điểm TĐC nghiên cứu 64 1 MỞ ĐẦU Trong bối cảnh nƣớc ta đang trong giai đoạn Công nghiệp hóa – Hiện đại hóa, nhu cầu năng lƣợng ngày càng tăng cao, bình quân mức sử dụng điện ở nƣớc ta mới đạt 340kwh/ngƣời/năm, theo nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội, nƣớc ta thiếu 9 tỷ kwh mỗi năm, đến năm 2015 phải mua tới 6 -7 tỷ kwh. Với kiến tạo tự nhiên Việt Nam có nhiều sông, suối có lợi thế lớn về nguồn thủy năng, nhiều dự án thủy điện đã đƣợc khởi công. Thủy điện Sơn La là một trong số thủy điện đã đƣợc khởi công với công suất 2400MW, sẽ là thủy điện lớn nhất Đông Nam Á, với dung tích chứa của hồ là 9,26 tỷ m 3 và diện tích lƣu vực 43.760km 2 kéo theo đó là gần 2 vạn gia đình phải di dời để nhƣờng đất xây dựng thủy điện [1]. Việc triển khai xây dựng thủy điện đã và đang làm nảy sinh một số vấn đề bất cập về môi trƣờng, văn hoá và đặc biệt là đời sống của ngƣời dân. Công tác đền bù và tái định cƣ bắt buộc tuy đƣợc chính phủ quan tâm đầu tƣ nhƣng vẫn còn tồn tại nhiều vấn đề cần giải quyết nhƣ thiếu đất sản xuất và đất sản xuất đã đƣợc giao chất lƣợng xấu, các phƣơng án phát triển sản xuất chƣa rõ. Nhiều khu, điểm TĐC đã đón dân, nhƣng công trình công cộng chậm đƣợc xây dựng nhƣ trƣờng học, trạm xá, nhà văn hoá, nƣớc sinh hoạt, điện, đƣờng giao thông. Việc qui định về định mức xây dựng các điểm TĐC theo tiêu chuẩn nông thôn về đất ở, về xây dựng cơ sở hạ tầng tập trung, chƣa phù hợp với đặc điểm tập quán sinh sống của ngƣời dân. Tuy chính sách hỗ trợ đời sống thực hiện tốt nhƣng chƣa đáp ứng cho ngƣời dân ổn định cuộc sống. Huyện Thuận Châu là một trong 9 vùng TĐC của tỉnh Sơn La, huyện Thuận Châu có cả di dân đi và đến, là một trong ba huyện có số hộ TĐC lớn nhất tỉnh Sơn La với 14 khu, 37 điểm, 1640 hộ TĐC [1]. Do vậy, việc đánh giá mức độ bền vững tại một số khu, điểm TĐC tìm ra những bài học kinh nghiệm và các giải pháp nhằm ổn định cho các khu, điểm TĐC 2 là rất cần thiết, tiến tới xây dựng các khu, điểm TĐC có tính bền vững cao ở tỉnh Sơn La và trong cả nƣớc nói chung và ở huyện Thuận Châu nói riêng. Từ những vấn đề nêu trên, tôi chọn đề tài "Đánh giá mức độ bền vững một số điểm tái định cư thủy điện Sơn La trên địa bàn huyện Thuận Châu" làm đề tài luận văn thạc sỹ. [...]... về hoạt động Di dân tái định cư thủy điện Sơn La a Các hình thức di dân, tái định cư áp dụng cho dự án Thủy điện Sơn La 10 Theo chính sách tái định cƣ thủy điện Sơn La có 3 hình thức di dân, tái định cƣ: - Di dân, Tái định cư tập trung: là hình thức di chuyển, tái định cƣ tập trung theo quy mô bản, theo quy hoạch chi tiết đƣợc duyệt, hình thành một bản dân cƣ mới - Hình thức di dân, tái định cư xen... hộ - Vùng tái định cƣ huyện Mƣờng La: 8 khu, 39 điểm, bố trí 2278 hộ - Vùng tái định cƣ huyện Thuận Châu: 14 khu, 37 điểm, bố trí 1640 hộ - Vùng Tái định cƣ huyện Mọc Châu: gồm 7 khu, 15 điểm, bố trí 840 hộ - Vùng tái định cƣ huyện Mai Sơn: gồm 12 khu, 31 điểm, bố trí 1381 hộ - Vùng tái định cƣ huyện Yên Châu: gồm 7 khu, 17 điểm, bố trí 825 hộ - Vùng tái định cƣ huyện Sông mã: gồm 4 khu, 14 điểm, bố... pháp đánh giá mức độ bền vững các cộng đồng dân cư a Thước đo độ bền vững BS (Barometer of Sustainability) do IUCN đề xuất năm 1994 23 Bao gồm phúc lợi sinh thái và phúc lợi xã hội nhân văn Sử dụng thƣớc đo độ bền vững có thể đánh giá mức sung mãn về sinh thái và nhân văn, là một công cụ để tổng hợp và mô tả sinh động các ảnh hƣởng của các phƣơng án phát triển: Bảng 1.2 Các yếu tố để đánh giá độ bền vững. .. nhất, mức đạt đƣợc của mỗi yếu tố là 20 Tác động môi trƣờng xấu sẽ làm giảm tỷ trọng các tham số môi trƣờng cho đến 0 Tổng tỷ trọng thực tế cho phép sự bền vững của mỗi phƣơng án phát triển đƣợc đánh giá dựa trên 5 hạng nhƣ hình 1.4 [10] Phúc lợi sinh thái Hình 1.4 Mức đánh giá độ bền vững của phương pháp BS 24 b Đánh giá phát triển cộng đồng bằng chỉ số bền vững địa phương LSI Phát triển cộng đồng là một. .. qua (không tính điểm) Điểm của CSA là tổng điểm của 3 lĩnh vực sinh thái, xã hội và tinh thần 1.3 Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của huyện Thuận Châu 1.3.1 Điều kiện tự nhiên * Vị trí địa lý Huyện Thuận Châu nằm ở phía Tây Bắc của tỉnh Sơn La, theo quốc lộ 6, huyện cách thành phố Sơn La 34 km về phía Tây Bắc có toạ độ địa lý: 21012' - 21041' vĩ độ Bắc, 103020' - 103059' kinh độ Đông Tổng diện... đa giá trị, phụ thuộc rất nhiều vào phƣơng pháp đánh giá cũng nhƣ nhãn quan của ngƣời đánh giá Các chỉ số của Chƣơng trình phát triển Liên hợp quốc (UNDP) đƣa ra dùng cho đánh giá nhanh sự phát triển cộng đồng, hoặc là chỉ đánh giá mặt thành công của phát triển (nhƣ chỉ số HDI, GDI), hoặc chỉ đánh giá mặt thất bại của phát triển (ví dụ chỉ số HPI, CPM) Nhƣng dù có đánh giá kiểu gì thì những chỉ số trên. .. hộ - Vùng tái định cƣ huyện Bắc Yên: gồm 2 khu, 3 điểm, bố trí 80 hộ - Vùng tái định cƣ thành phố Sơn La: gồm 5 khu, 8 điểm, bố trí 414 hộ.[1] 1.2 Tổng quan về PTBV và các phƣơng pháp đánh giá mức độ bền vững các cộng đồng dân cƣ 1.2.1 Tổng quan về phát triển bền vững a Khái niệm phát triển bền vững Môi trƣờng có tính hệ thống Đó là một hệ thống có con ngƣời, nên về bản chất, môi trƣờng là một hệ thống... hoạt động đánh bắt thủy sản, dịch vụ du lịch, giao thông, vận chuyển hàng hóa…Hình thức di dân này có hạn chế là dân cƣ sống phân tán, đi lại khó khăn, khó khăn trong đầu tƣ xây dựng cơ sở hạ tầng [1] b Quan điểm, chủ trương của Đảng và Nhà nước về di dân, tái định cư dự án thủy điện Sơn La: - Tiếp tục hoàn chỉnh phƣơng án tái định cƣ, nhằm mục tiêu tạo điều kiện để đồng bào tái định cƣ sớm ổn định. .. Nguyễn Đình Hòe đã đƣa ra các chỉ thị LSI riêng cho khu vực miền núi, đƣợc thể hiện trong bảng 1.4 c Đánh giá mức độ bền vững cộng đồng bằng phương pháp CSA 26 Bảng 1.5 Bộ chỉ thị đánh giá mức độ bền vững của cộng đồng theo CSA Lĩnh vực sinh thái (I1) I1.1 Ý nghĩa của địa điểm (vị trí, quy mô, mức độ khôi phục và bảo tồn tự nhiên) I1.2 Nguồn lƣơng thực sản xuất và phân bố I1.3 Cơ sở hạ tầng, xây dựng... chỉ số tổng hợp duy nhất trên cơ sở tổng hợp từ các bộ chỉ thị đơn (sử dụng chỉ số đánh giá mối quan hệ giữa kinh tế, xã hội, môi trƣờng) 22 e Cách tiếp cận khi đánh giá phát triển bền vững Đánh giá về PTBV là vấn đề phức tạp và khó đạt tới hoàn thiện, vì phát triển có liên quan đến nhiều mặt, nhiều khía cạnh của tự nhiên, kinh tế và xã hội Sự phát triển bền vững của một xã hội có thể đƣợc đánh giá . chung và ở huyện Thuận Châu nói riêng. Từ những vấn đề nêu trên, tôi chọn đề tài " ;Đánh giá mức độ bền vững một số điểm tái định cư thủy điện Sơn La trên địa bàn huyện Thuận Châu& quot;. HO ̣ C TƯ ̣ NHIÊN Thiều Quang Phi Hùng ĐÁNH GIÁ MỨC ĐỘ BỀN VỮNG CỦA MỘT SỐ ĐIỂM TÁI ĐỊNH CƯ THỦY ĐIỆN SƠN LA TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN THUẬN CHÂU Chuyên nga ̀ nh: Khoa học môi trường. HO ̣ C TƯ ̣ NHIÊN Thiều Quang Phi Hùng ĐÁNH GIÁ MỨC ĐỘ BỀN VỮNG CỦA MỘT SỐ ĐIỂM TÁI ĐỊNH CƯ THỦY ĐIỆN SƠN LA TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN THUẬN CHÂU LUÂ ̣ N VĂN THA ̣ C SI ̃ KHOA