BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦY LỢI NGUYỄN HƯNG NAM KHÔI PHỤC SINH KẾ BỀN VỮNG CHO NGƯỜI DÂN TÁI ĐỊNH CƯ CỦA DỰ ÁN THỦY ĐIỆN HỊA BÌNH LUẬN VĂN THẠC SĨ Hà Nội – 2013 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦY LỢI Nguyễn Hưng Nam KHÔI PHỤC SINH KẾ BỀN VỮNG CHO NGƯỜI DÂN TÁI ĐỊNH CƯ CỦA DỰ ÁN THỦY ĐIỆN HỊA BÌNH Chun ngành Mã số : Kinh tế Tài nguyên Thiên nhiên Môi trường : 60.31.16 LUẬN VĂN THẠC SĨ Người hướng dẫn khoa học 1: PGS TSKH Nguyễn Trung Dũng Người hướng dẫn khoa học 2: PGS TS Đặng Tùng Hoa Hà Nội – 2013 LỜI CẢM ƠN Được quan tâm giúp đỡ bảo tận tình tập thể giáo sư, phó giáo sư, tiến sỹ, giảng viên trường Đại học Thuỷ Lợi, tham gia góp ý nhà khoa học, nhà quản lý, bạn bè, đồng nghiệp nỗ lực thân tác giả, luận văn hoàn thành vào tháng 08 năm 2013 khoa Sau đại học trường Đại học Thuỷ Lợi Hà Nội Tự đáy lịng tác giả xin bày tỏ lịng kính trọng lịng biết ơn sâu sắc tới nhà giáo PGS.TSKH Nguyễn Trung Dũng PGS.TS Đặng Tùng Hoa, thầy cô hướng dẫn khoa học trực tiếp tận tình bảo hướng cung cấp thông tin khoa học cần thiết cho luận văn Xin chân thành cảm ơn ban lãnh đạo, tập thể giảng viên trường Đại học Thuỷ Lợi, gia đình bạn bè, đồng nghiệp tạo điều kiện thuận lợi cho tác giả học tập hoàn thành luận văn Cuối xin chân thành cảm ơn Hội đồng chấm luận văn tốt nghiệp tạo điều kiện thuận lợi để tác giả trình bày luận văn Hà nội, tháng 08 năm 2013 Tác giả Nguyễn Hưng Nam LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đề tài nghiên cứu thực Các số liệu kết luận nghiên cứu trình bày luận văn chưa công bố nghiên cứu khác Tôi xin chịu trách nhiệm nghiên cứu Học viên Nguyễn Hưng Nam DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1.1 Ảnh hưởng cơng trình thuỷ điện sơng Đà Bảng 2.1 Bảng thống kê kết qua năm DANH MỤC HÌNH VẼ Hình 2.1 Biểu đồ phân bố dân cư vùng dự án Hình 2.2 Biểu đồ so sánh tiêu qua năm DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ADB: Ngân hàng Phát triển châu Á BTC: Bộ tài CP: Chính phủ DATĐ: Dự án thủy điện NĐ: Nghị định PTNT: Phát triển Nông thôn SKBV: Sinh kế bền vững TĐC: Tái định cư TT: Thông tư TĐHB: Thuỷ điện Hịa Bình UBND: Uỷ ban nhân dân WB: Ngân hàng Thế giới MỤC LỤC MỞ ĐẦU………………………………………………………………………….1 CHƯƠNG CƠ SỞ LÝ LUẬN, THỰC TIỄN VÀ PHÁP LÝ VỀ SINH KẾ VÀ KHÔI PHỤC SINH KẾ BỀN VỮNG CHO NGƯỜI DÂN TÁI ĐỊNH CƯ CỦA CÁC DỰ ÁN THUỶ ĐIỆN……………………………………………………….6 1.1 VẤN ĐỀ DI DÂN TÁI ĐỊNH CƯ PHỤC VỤ XÂY DỰNG CÁC DỰ ÁN THUỶ ĐIỆN .6 1.1.1 Khái niệm di dân 1.1.2 Tái định cư 1.1.3 Tái định cư tự nguyện không tự nguyện 1.1.4 Di dân tái định cư Dự án Thuỷ điện 1.1.5 Đặc điểm di dân tái định cư Dự án Thuỷ điện 10 1.2 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ SINH KẾ VÀ KHÔI PHỤC SINH KẾ BỀN VỮNG CHO NGƯỜI DÂN TÁI ĐỊNH CƯ CỦA CÁC DỰ ÁN THUỶ ĐIỆN 11 1.2.1 Khái niệm sinh kế khôi phục sinh kế bền vững 11 1.2.2 Các điều kiện sinh kế bền vững trường hợp phải khôi phục sinh kế bền vững 17 1.2.3 Sự cần thiết khôi phục sinh kế bền vững hộ di dân tái định cư Dự án Thuỷ điện 18 1.2.4 Những nội dung chủ yếu khôi phục sinh kế bền vững Dự án Thủy điện 19 1.2.5 Các điều kiện cần thiết khôi phục sinh kế bền vững cho người tái định cư cơng trình thuỷ điện 22 1.3 CƠ SỞ THỰC TIỄN VÀ PHÁP LÝ VỀ SINH KẾ VÀ KHÔI PHỤC SINH KẾ BỀN VỮNG CHO NGƯỜI DÂN TÁI ĐỊNH CƯ CỦA CÁC DỰ ÁN THỦY ĐIỆN 23 1.3.1 Những sách quốc tế tái định cư bắt buộc 23 1.3.2 Những kinh nghiệm tái định cư khôi phục sinh kế bền vững tái định cư số nước khu vực .26 1.3.3 Những sách tái định cư khôi phục sinh kế cho người dân tái định cư Việt Nam 28 1.3.4 Kinh nghiệm tái định cư khôi phục sinh kế cơng trình thuỷ điện Hồ Bình 29 CHƯƠNG THỰC TRẠNG KHÔI PHỤC SINH KẾ CHO NGƯỜI DÂN TÁI ĐỊNH CƯ CỦA DỰ ÁN THUỶ ĐIỆN HỊA BÌNH………………………………………………….34 2.1 VẤN ĐỀ DI DÂN TÁI ĐỊNH CƯ CỦA DỰ ÁN THỦY ĐIỆN HỊA BÌNH 34 2.1.1 Đặc điểm chung dự án thuỷ điện Hòa Bình 34 2.1.2 Đặc điểm chung vùng chịu ảnh hưởng dự án Thủy điện Hịa Bình 35 2.2 THỰC TRẠNG KHÔI PHỤC SINH KẾ CHO NGƯỜI DÂN TÁI ĐỊNH CƯ CỦA DỰ ÁN THỦY ĐIỆN HỊA BÌNH 37 2.2.1 Thực trạng khôi phục sinh kế dự án di dân tái định cư 37 2.2.2 Kết sinh kế qua triển khai dự án di dân tái định cư dự án Thủy điện Hịa Bình .38 2.3 NHỮNG KẾT QUẢ VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA ĐỐI VỚI KHÔI PHỤC SINH KẾ BỀN VỮNG CHO NGƯỜI DÂN TÁI ĐỊNH CƯ CỦA DỰ ÁN THỦY ĐIỆN HỊA BÌNH 43 2.3.1 Những kết đạt .43 2.3.2 Những hạn chế vấn đề đặt cần giải để khôi phục sinh kế bền vững cho người tái định cư 47 2.3.3 Những nguyên nhân .48 CHƯƠNG CÁC GIẢI PHÁP CHỦ YẾU KHÔI PHỤC SINH KẾ BỀN VỮNG CHO NGƯỜI DÂN TÁI ĐỊNH CƯ CỦA DỰ ÁN THỦY ĐIỆN HỊA BÌNH .50 3.1.CÁC QUAN ĐIỂM KHÔI PHỤC SINH KẾ BỀN VỮNG CHO NGƯỜI DÂN TÁI ĐỊNH CƯ CỦA DỰ ÁN THUỶ ĐIỆN HÒA BÌNH .50 3.1.1 Quan điểm khôi phục sinh kế cho người dân tái định cư 50 3.1.2 Mục tiêu dự án khôi phục sinh kế cho người dân tái định cư dự án Thủy điện Hịa Bình 51 3.2 CÁC GIẢI PHÁP CHỦ YẾU KHÔI PHỤC SINH KẾ BỀN VỮNG CHO NGƯỜI DÂN TÁI ĐỊNH CƯ DỰ ÁN THỦY ĐIỆN HỊA BÌNH .54 3.2.1 Giải pháp sách .54 3.2.2 Giải pháp quy hoạch 57 3.2.3 Giải pháp cho chương trình tái định cư 61 3.2.4 Giải pháp hỗ trợ thiệt hại .63 3.2.5 Giải pháp đất đai 64 3.2.6 Giải pháp việc làm .65 3.2.7 Giải pháp thị trường 65 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ…………………………………………………………… 67 NHỮNG ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN VĂN .68 TÀI LIỆU THAM KHẢO…………………………………………………………………69 MỞ ĐẦU Sự cần thiết đề tài nghiên cứu Cho đến nay, Việt Nam nước nghèo tốc độ tăng trưởng kinh tế phát triển xã hội đạt nhiều tiến đáng kể Việc đầu tư dự án sở hạ tầng quy mô lớn dự án thuỷ điện phần quan trọng cho phát triển kinh tế-xã hội đất nước thời gian dài Các cơng trình thuỷ điện có vai trị vơ quan trọng nghiệp phát triển kinh tế đất nước, góp phần đảm bảo nhu cầu lượng đời sống sản xuất nhân dân Để xây dựng Dự án Thuỷ điện, cơng tác giải phóng mặt tái định cư phải thực giai đoạn Mặc dù Dự án Thủy điện thường triển khai xây dựng miền núi, nơi có dân cư sinh sống, nhiên khơng tránh khỏi phải di chuyển cộng đồng dân cư sinh sống phạm vi lòng hồ thuỷ điện Những cộng đồng dân cư chủ yếu người dân tộc thiểu số với tập quán sản xuất, sinh hoạt văn hố lâu đời Vì vậy, việc di dời tái định cư người dân Dự án Thủy điện miền núi có nhiều khác biệt với Dự án giải phóng mặt miền xi Việc di dời khiến cho đời sống người dân vùng tái định cư gặp phải nhiều biến động Do cần có sách biện pháp đặc biệt công tác di dân, tái định cư nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực đến tài nguyên, người, “bảo đảm cho người dân có sống, nơi tốt nơi cũ” chủ trương, sách Đảng, Nhà nước ta xác định Tuy nhiên, việc triển khai xây dựng Dự án xây dựng làm nảy sinh số vấn đề bất cập mơi trường, văn hố đặc biệt đời sống người dân sinh sống vùng lòng hồ Thuỷ điện Công tác đền bù tái định cư bắt buộc phủ quan tâm đầu tư tồn nhiều vấn đề cần giải quyết, vấn đề khơi phục sinh kế cho người dân phải tái định cư đến nơi thật chưa quan tâm mức chưa thực cách hoàn chỉnh bền vững Việc khơi phục sinh kế đóng vai trị quan trọng việc giảm thiểu nguy rủi ro cho người phải tái định cư bắt buộc Bởi vì, người bị tước tài sản, lối sống, tập quán sản xuất vốn có để chuyển đến mơi trường với điều kiện sản xuất mới, văn hoá mới, cộng đồng Họ dễ bị cô lập bị nghèo so với thời điểm trước phải tái định cư Việc xây dựng Dự án Thuỷ điện Dự án quốc gia lớn khác khơng tránh khỏi tiến trình phát triển kinh tế Việt Nam Điều có nghĩa cộng đồng dân cư buộc phải di dời để dành mặt cho dự án Từ đó, vấn đề cần đặt làm để giảm thiểu tối đa tác động không mong muốn người dân phải tái định cư thông qua việc tạo lập sinh kế bền vững cho người dân tái định cư Dự án Thuỷ điện Hịa Bình Dự án có quy mơ lớn Việt Nam Đây cơng trình Dự án có quy mơ di chuyển dân để giải phóng mặt lớn, với 17 nghìn hộ, gần 70 nghìn nhân khẩu, thuộc 26 xã, phường 10 điểm dân cư tập trung vùng dự án thuộc huyện thành phố: Đà Bắc, Tân Lạc, Mai Châu, Cao Phong thành phố Hịa Bình Mặc dù Dự án Thủy điện Hịa Bình triển khai xây dựng từ năm 1979 song đời sống người dân tái định cư chưa thực vào ổn định bền vững Bên cạnh cơng tác di dân tái định cư q trình thực bộc lộ nhiều khó khăn, vướng mắc Từ vấn đề nêu trên, tác giả chọn: "Khôi phục sinh kế bền vững cho người dân tái định cư Dự án Thuỷ điện Hịa Bình" làm đề tài luận văn thạc sỹ kinh tế Mục đích nghiên cứu đề tài Nghiên cứu đưa biện pháp khôi phục sinh kế bền vững cho người dân tái định cư Dự án Thuỷ điện Hịa Bình 56 việc làm, phát triển sản xuất, giao thông, tránh rủi ro di dân, tái định cư gây nên Trong hệ thống đồng trên, cần đặc biệt trọng việc giải vấn đề nước sinh hoạt, sản xuất đất canh tác, hai yếu tố mang tính định đến việc ổn định sống thời gian trước mắt lâu dài hộ dân Cần có quy định hình thành quỹ phục hồi thu nhập sau tái định cư để hỗ trợ lâu dài cho người dân khoảng từ 10 - 20 năm Nguồn vốn tính tốn vào dự án chủ đầu tư cơng trình xây dựng nhà máy trích lợi nhuận thuế tài nguyên sau đưa công trình vào hoạt động - Tăng cường cơng tác dân vận nhằm tạo đồng thuận đồng bào dân tộc chủ trương, sách tái định cư Mỗi cộng đồng dân tộc có thói quen, lối sống, tập tục canh tác khác nhau, chí cộng đồng, khả nhận thức tác động việc tái định cư khác tầng lớp, hệ người Bởi vậy, sách tái định cư khơng thể đồng tổng thể mà phải có sách cụ thể cho đối tượng Đối với dự án thủy lợi, thủy điện lớn, tiến hành nghiên cứu xã hội học kỹ lưỡng, nắm vững nhu cầu, tâm tư, nguyện vọng, phong tục, lối sống, thực trạng đất đai sinh kế dân tộc, hộ gia đình bị ảnh hưởng, nhằm tránh đưa sách di dân, tái định cư ý chí, vội vàng, thiếu khoa học 3.2.1.2 Đối với cấp xã Nhìn chung tái định cư địa bàn xã nhiệm vụ phải thực cho cộng đồng, việc quản lý xã hội phức tạp vấn đề giải hài hòa dân tái định cư dân sở việc chia quyền lợi kinh tế, xã hội Đầu tư cho xã nói chung cịn hạn chế loại trừ xã bị ngập phải tái xây dựng lại Tuy nhiên hệ thống đường giao thông liên vùng liên xã hệ thống lưới điện cải thiện đáng kể đặc biệt có vùng lần có đường có điện đến thôn 57 Đa số xã muốn dự án tái định cư quan tâm đến đầu tư mở rộng quy mô trường học, trạm xá cũ xã để tăng lực phục vụ dân dân tái định cư Các xã mong muốn có ý kiến tham thức trình hoạch định xây dựng phương án tái định cư cụ thể địa bàn xã, đặc biệt chọn lựa để xây dựng giám sát q trình thi cơng cơng trình đầu tư sở hạ tầng (sẽ bàn giao cho xã vận hành quản lý lâu dài) 3.2.1.3 Đối với hộ dân tái định cư + Về xây dựng sở hạ tầng thiết yếu thực đáp ứng cho nhu cầu sử dụng cho người dân khu điểm tái định cư, đường giao thông nội bộ, đường liên vùng nối với tuyến đường trục chính, hệ thống điện đầu tư hoàn chỉnh từ lưới điện quốc gia trạm biến áp điểm tái định cư, trường học, trạm xá, nhà văn hóa thơn Tất hạng mục cơng trình có tính đến nhu cầu phát triển lâu dài số điểm tái định cư có tính đến nhu cầu sử dụng dân sở + Về đời sống: Xây dựng nhà cấp cho hộ tái định cư, tốn chi phí xây dựng cho hộ tự xây nhà ở, cung cấp hệ thống nước tự chảy đến hộ gia đình, hỗ trợ làm chuồng ni nhốt gia súc, nhà vệ sinh gia đình + Về sản xuất đảm bảo diện tích tối thiểu ha/hộ, điểm tái định cư nhiều hộ chưa cấp tiêu chuẩn trình thương thuyết với hộ sở để mua lại đất Phương án sản xuất quan liên quan huyện tỉnh xác định sản xuất nông lâm kết hợp chăn ni + Nhìn chung sở hạ tầng xây dựng tương đối hoàn chỉnh đáp ứng nhu cầu trước mắt lâu dài 3.2.2 Giải pháp quy hoạch - Người bị ảnh hưởng di dời tới điểm tái định cư sau kế hoạch chi tiết chấp thuận điểm Tại điểm tái định cư đô thị, dự án hợp phần bao gồm hạ tầng sở vệ sinh nước bản, đường xá, ranh giới rõ ràng kế hoạch chi tiết phát triển thị xã phải hoàn 58 thành trước người bị ảnh hưởng di chuyển tới - Tổng công ty Điện lực Việt Nam (EVN) phải liên kết việc xây dựng Dự án Thủy điện Hịa Bình với dự án tái định cư phải giải thích rõ tác động cơng trình tái định cư Hiện nay, nhiệm vụ đặt lãnh đạo địa phương cấp tỉnh nhằm giải hậu hoạt động EVN tái định cư Hơn đẩy nhanh việc xây dựng dự án, cần phải làm chậm tiến độ để giải việc tái định cư a) Bản Kế hoạch di dân tái định cư cần bao gồm - Mục tiêu tổng quan sách nước nhà tài trợ; - Mô tả dự án quy mơ di dân; - Phân tích ảnh hưởng dự án nhóm có nguy cơ; - Các thông tin tác động việc thu hồi đất mát người bị ảnh hưởng mô tả rõ ràng cân nhắc tiêu chí để xem xét hưởng lợi dự án; - Khung thể chế triển khai tái định cư/di dân; - Mơ tả ngân sách, bao gồm chi phí cấp đất tái định cư, di chuyển, nguồn kinh phí; - Hệ thống giám sát đánh giá b) Cấu trúc kế hoạch di dân Mục tiêu khung sách - Mục đích mục tiêu công tác di dân/tái định cư khuôn khổ dự án hay hoạt động dự án - Các văn pháp luật liên quan tới đất đai đền bù trung ương địa phương (Luật, Nghị định, Quyết định…) - Chính sách nhà tài trợ - Các nguyên tắc cam kết quan đầu tư c) Thiết kế dự án quy mô tái định cư - Mô tả chi tiết quy mô tái định cư quan hệ tái định cư với dự án 59 (quy mơ thu hồi đất) Trong phần cần mơ tả rõ diện tích đất bị thu hổi, phân theo loại hình sử dụng đất Cần lập thống kê chi tiết khu đất bị thu hổi, ý đến tính hợp pháp chủ sử dụng đất quyền sử dụng đất kèm - Các giải pháp thay thể để giảm thiểu tái định cư/di dân Có thể đưa giải pháp khác lý giải để lựa chọn giải pháp cuối Trong xây dựng giải pháp cần ý nhóm người dân chỗ (người dân tộc người Kinh cư trú lâu năm vùng dự án) nhóm dễ tổn thương khác - Trách nhiệm lập kế hoạch triển khai di dân/tái định cư d) Thông tin kinh tế - xã hội Các nhóm dân đưa vào kế hoạch di dân tái định cư Nếu có nhóm khác khơng đưa vào kế hoạch cần giải thích đầy đủ rõ ràng việc không cho họ tham gia vào kế hoạch - Mô tả ảnh hưởng việc thu hồi đất triển khai hoạt động người bị ảnh hưởng Cần phân ảnh hưởng quan/tổ chức ảnh hưởng hộ gia đình/cá nhân sử dụng đất vùng dự án - Xác định mát người phải di chuyển nơi tiếp nhận người tái định cư Các mát cần lượng hóa số cụ thể - Chi tiết tài nguyên sử dụng chung tuyến giao thông, nguồn cung cấp nước, bãi chăn thả súc vật thay đổi sau tái định cư - Mốc thời hạn để tính quyền lợi mà người di dân tái định cư hưởng Cần ý số nhà tài trợ có cách tính khác mốc thời gian - Chính sách đền bù: đền bù đất/nhà, đền bù tiền hay hỗ trợ di 60 dân, mát không đền bù e) Xây dựng điểm tái định cư tái lập thu nhập - Vị trí, đặc điểm nhu cầu phát triển địa điểm tái định cư Trong phần cần mỗ tả tất địa điểm tái định cư chuẩn bị Các địa điểm tái định cư phải phù hợp với đối tượng tái định cư có đủ khả tiếp nhận - Bố trí, thiết kế hạ tầng xã hội điểm tái định cư - Kế hoạch di chuyển, mô tả rõ mốc thời gian số lượng người cần di chuyển Các phương án đảm bảo di chuyển phải thể - Đảm bảo thu nhập sống cho người tái định cư Trong phần phải mô tả định hướng lao động sản xuất cho người phải tái định cư Có phương án chuyển đổi sản xuất cho số này, kể đào tạo nghề hay chuyển đổi phương án canh tác - Các chương trình tạo thu nhập cho số dân tái định cư dân cư cộng đồng tiếp nhận Chú ý tới việc hòa nhập với cộng đồng tiếp nhận g) Khung thể chế công tác tái định cư - Quy chế hoạt động cuả quan tái định cư - Tổ chức máy tái định cư, tham gia chủ đầu tư công tác tái định cư - Các hỗ trợ kỹ thuật để nâng cao lực quan tái định cư h) Tham vấn tham gia cộng đồng - Xác định bên liên đới - Cơ chế tham gia bên liên đới - Quản lý cơng tác di dân/tái định cư có tham gia người dân - Các tổ chức tham gia vào giám sát di dân/tái định cư i) Ngân sách tài - Chi phí đên bù, hỗ trợ cho người bị ảnh hưởng chi phí di dân - Phân bổ ngân sách thời gian giải ngân 61 - Nguồn tài quy trình xét duyệt chi phí k) Giám sát đánh giá - Xây dựng hệ thống giám sát đánh giá - Giám sát báo cáo - Đánh giá ảnh hưởng tái định cư l) Trong xây dựng kế hoạch tái định cư/di dân cần tham khảo - Chính sách đất đai nhà nước - Các quy định/chế độ đền bù giải phóng mặt địa phương - Các quy định khác có liên quan - Đánh giá tác động môi trường xã hội hoạt động tái định cư/di dân khác làm 3.2.3 Giải pháp cho chương trình tái định cư a) Hỗ trợ người dân tái định cư thiết kế, xây dựng phát triển chiến lược sinh kế bền vững - Quá trình tái định cư cần tiến hành hiệu bền vững Cần phải giải cách thận trọng vấn đề khó khăn mà người dân gặp phải xây dựng kế hoạch tổng thể để tháo gỡ khó khăn cho tái định cư Các chương trình tái định cư phải tiến hành đồng thời với chương trình giải việc làm cho người dân tái định cư Cụ thể phải tập trung vào vấn đề: + Ổn định chỗ cho người dân tái định cư; + Tạo hội việc làm, có thu nhập ổn định lâu dài cho họ; + Xây dựng sách chế hỗ trợ hiệu để chuyển đổi sinh kế thành công cho người tái định cư, phù hợp với yêu cầu điều kiện - Đa số người tái định cư độ tuổi lao động khơng có trình độ, chun mơn kỹ thuật, kinh nghiệm thị trường cịn nhiều hạn chế, họ đối tượng dễ bị tổn thương khơng có hỗ trợ hiệu quyền địa phương Ban quản lý di dân tái định cư Vì việc xây dựng chương 62 trình đào tạo đào tạo lại cho người dân tái định cư giúp họ chuyển nghề nghiệp nơi vấn đề cấp thiết Do cần tập trung vào việc nâng cao trình độ người dân tái định cư, tăng cường nguồn vốn tài sản cho người dân, cải tạo điều kiện sản xuất, làm ăn, sinh sống cho người dân tái định cư Đồng thời, cần tăng cường tham gia doanh nghiệp, tổ chức xã hội việc tạo việc làm cho người dân tái định cư - Cần phải tăng cường công tác thông tin cho người dân vùng chịu tác động chương trình tái định cư thuỷ điện, cụ thể thông tin liên quan đến pháp luật, chủ trương sách đền bù, kế hoạch quy hoạch di dân tái định cư Bên cạnh đó, cấp quyền phải thiết lập kênh thông tin hai chiều, đảm bảo tác động trình đến người phải di dời, diễn biến xu hướng trình di dân, tái định cư phải phản ánh kịp thời cấp cao để có biện pháp can thiệp mức Các cấp quyền Ban Quản lý chương trình tái định cư cần phải có thơng tin chiến lược sinh kế hộ dân cộng đồng người dân tái định cư, tổng kết hộ gia đình có chiến lược sinh kế tốt để phổ biến cho hộ gia đình khác, từ rút kinh nghiệm đưa học khôi phục sinh kế cho người dân vào vào chương trình hành động phát triển sinh kế cho người dân tái định cư b) Tạo thêm nhiều hội cho người dân tái định cư tham gia vào chương trình khôi phục sinh kế - Người dân tái định cư cần phải nhận thức họ cần phải động có động lực việc tìm huy động giải pháp nhằm phát triển sinh kế cho thân họ Họ khơng thể trơng chờ vào hỗ trợ trực tiếp phủ nguồn hỗ trợ, giúp đỡ từ bên - Để phát huy nắm bắt hội từ trình phát triển, người dân tái định cư cần hỗ trợ giáo dục, đào tạo nghề nhằm đáp ứng yêu cầu môi trường mới, cịn có khả kiểm sốt quản lý nguồn lực họ 63 tốt Ngoài ra, họ cần phải có kỹ kinh nghiệm cần thiết để tự thiết kế lại sinh kế họ nhằm khắc phục thay đổi, tác động mà chương trình tái định cư đem lại cho họ cho cộng đồng họ 3.2.4 Giải pháp hỗ trợ thiệt hại - Người bị ảnh hưởng phải đền bù thiệt hại tài sản, cối, trồng tài sản khác Cụ thể là, người dân phải di chuyển khỏi địa bàn sống trước đất nơng nghiệp phân phối, người bị ảnh hưởng phải có thời gian độ đầy đủ để điều chỉnh môi trường họ với hỗ trợ thỏa đáng phủ để đảm bảo cho sinh kế an ninh lương thực họ - Người bị ảnh hưởng khơng di dời mà chưa có đất nông nghiệp Di chuyển người bị ảnh hưởng mà khơng cung cấp sinh kế thích hợp gây tình trạng nguy hiểm mà tiền đền bù bị mau chóng sử dụng người dân lại khơng có lao động nhiều tháng Tính khơng chắn dẫn đến việc tiêu dùng lãng phí, nghiện rượu trì trệ thể lực - Người bị ảnh hưởng phải có chiến lược sinh kế hiệu trước họ tái định cư Một phần kế hoạch phải bao gồm việc thảo luận với người tái định cư họ làm điểm tái định cư để có thu nhập, loại trồng họ trồng dịch vụ khuyến nơng cần thiết mà họ cần tới để giúp đỡ họ môi trường - Việc đền bù phải dành cho người mà sinh kế phụ thuộc vào dịng sơng hai bên bờ sông mà phải tái định cư xa sông - Việc đền bù phải giành cho đầu tư sở hạ tầng làm theo cộng đồng theo nơi cũ chi phí cho xây dựng (thí dụ hệ thống kênh dẫn nước xây dựng cho hộ nhóm hộ) Những đầu tư khơng cịn cộng đồng sử dụng phải tái xây dựng khu tái định cư Các khoản đền bù tái định cư chủ yếu toán trực tiếp tiền 64 cho người dân bị thiệt hại Đây nỗ lực phủ việc đền bù thiệt hại cho người dân bị ảnh hưởng Tuy nhiên mặt trái việc đền bù tiền cho người dân mà khơng có hỗ trợ quản lý tài chính, hướng dẫn chi tiêu gây tác dụng không mong muốn cho người dân Như đề cập đến phần trên, hộ bị thiệt hại đền bù hầu hết người dân tộc thiểu số, có trình độ dân trí khơng cao kỹ quản lý kinh tế hộ kinh tế tự cung tự cấp Khi nhận khoản tiền đền bù q lớn thời gian ngắn mà khơng có kế hoạch sử dụng chắn dẫn đến việc sử dụng không hiệu bền vững Tại hai điểm tái định cư khảo sát hai xã Chiềng Ngàm Nậm Ét, hầu hết hộ dân tái định cư sử dụng tiền đền bù để mua sắm, trang bị thiết bị, phương tiện sinh hoạt, khơng có đầu tư vào phát triển kinh tế Với việc sử dụng tiền đền bù không hiệu gây tác động tiêu cực đến đời sống hộ sau Các hộ dân tái định cư cần có hỗ trợ thêm việc quản lý, sử dụng nguồn vốn đền bù Giải pháp cần có tổ chức đứng quản lý số tiền đền bù cho người dân điểm tái định cư Tổ chức người dân bàn bạc, lập kế hoạch khôi phục sinh kế để sử dụng tiền đền bù cách thiết thực hiệu cho người dân Số tiền đền bù quản lý chung dạng quỹ phát triển cộng đồng định sử dụng số tiền để tạo nguồn sinh kế khác thay co nguồn sinh kế bị việc tái định cư gây 3.2.5 Giải pháp đất đai - Việc triển khai chương trình tái định cư cần thực cách đồng bộ, có trọng điểm, có trật tự phải thực địa bàn tái định cư, tránh xáo trộn lớn đến vùng nhận dân tái định cư - Chế độ đền bù đất đai khơng trả khoản trọn gói mà nên dành riêng khoản cho chi phí chuyển đổi nghề hộ gia đình thuộc 65 đối tượng tái định cư Ngồi cần có quan, tổ chức thiết kế chương trình, xây dựng kế hoạch triển khai thực hiện, chịu trách nhiệm chuyển nghề cho người dân (kể giải xếp việc làm) - Cần có khảo sát kỹ lưỡng quỹ đất điều kiện, chất lượng đất đai nơi dự kiến nhận dân tái định cư Dựa quỹ đất có để xác định số dân tái định cư đến cho phù hợp - Trong trường hợp khơng có đủ quỹ đất cho tất hộ tái định cư cần đưa phương án tạo thu nhập khác có nhu cầu sử dụng đất (nghề phi nông nghiệp) 3.2.6 Giải pháp việc làm - Tập trung cải tạo điều kiện lao động cho người dân tái định cư Phát triển hệ thống trung tâm dịch vụ việc làm tư vấn hướng nghiệp để cung cấp thông tin việc làm thiết thực người dân tái định cư, tăng cờng tổ chức đào tạo nghề dành riêng cho người dân tái định cư - Xây dựng chế độ hỗ trợ trọn gói người tái định cư, bao gồm sách việc làm, tài chính, đào tạo, xây dựng chế độ bảo hiểm xã hội cho người tái định cư Đa dạng hố hoạt động phi nơng nghiệp trước bị đất canh tác không cịn việc làm nơng nghiệp; cải thiện tiếp cận người tái định cư hội việc làm phi nông nghiệp trả công nâng cao hội làm việc phi nông nghiệp 3.2.7 Giải pháp thị trường - Có mạng lưới cung cấp thơng tin thị trường cho người dân tái định cư về: + Nhu cầu loại nông sản thị trường + Giá loại hàng hoá phục vụ cho sản xuất kinh doanh nói chung ngành nghề cho người dân tái định cư - Tiếp tục hồn thiện sách hỗ trợ người dân tái định cư tham gia thị trường 66 - Thực sách hướng dẫn, đào tạo huấn luyện thức làm ăn, phổ biến hình thức kinh doanh phù hợp khả người - Các đoàn thể, hiệp hội có biện pháp giúp người dân tái định cư giảm giá thành sảm phẩm (miễn phí khâu tư vấn, cung cấp thông tin kỹ thuật, dịch vụ, ) - Có kế hoạch nghiên cứu nhu cầu thị trường hàng hố cụ thể để có hướng chuyển dịch hoạt động kinh tế để đáp ứng nhu cầu thị trường 67 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ Dự án xây dựng Thuỷ điện Hịa Bình dự án thuộc cơng trình quan trọng quốc gia, dự án có số lượng di dân tái định cư lớn từ trước đến Tới năm 2011, theo số liệu điều tra bổ sung có 69.275 nhân khâu, 16.913 hộ huyện thành phố: Đà Bắc, Tân Lạc, Mai Châu, Cao Phong Thành phố Hịa Bình tái định cư Trải qua gần 20 năm thực dự án “Ổn định dân cư phát triển kinh tế – xã hội vùng chuyển sông Đà” từ năm 1995 đến năm 2012 mang lại cho người dân tái định cư nhiều thay đổi kinh tế, xã hội cho xã vùng hồ, sống nhân dân nâng cao cải thiện đáng kể Tuy nhiên theo báo cáo tổng kết dự án kết luận đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ “Cơ sở khoa học, thực tiễn, giải pháp ổn định phát triển kinh tế – xã hội cho nhân dân vùng hồ Hịa Bình đến năm 2020” nhận định: Đời sống nhân dân nhiều khó khăn, sản xuất phát triển chậm chưa vững chắc, sinh kế bền vững chưa đưa vào thực hiện, sở hạ tầng xã yếu thiếu, tỷ lệ hộ nghèo cao, nguy tái đói nghèo cịn tiềm ẩn số xóm vùng cao, đời sống nhân dân thấp so với nhiều nơi khác tỉnh Luận văn đề xuất giải pháp để giải mặt cịn tồn chương trình di dân tái định cư Thuỷ điện Hịa Bình sau: Các nhóm giải pháp quy hoạch sách quy hoạch, giải pháp cho chương trình tái định cư, hỗ trợ thiệt hại, giải pháp đất đai, giải việc làm đẩy mạnh thị trường tiêu thụ Ngoài cần ý thêm số giải pháp khác: - Kiện toàn máy tổ chức quản lý thực dự án sở biên chế có, xếp bố trí lại hợp lý theo nguyên tắc đảm báo tinh giản chất lượng, phân cấp cụ thể, rõ trách nhiệm từ tỉnh đến huyện, xã, xóm, người dân, quan quản lý với quyền địa phương - Khai thác đồng tiềm năng, mạnh xã vùng hồ để phát triển kinh 68 tế bền vững du lịch, nuôi trồng thủy sản, chăn nuôi đại gia súc theo hướng phát triển sản xuất hàng hóa - Hỗ trợ đào tạo nghề, tạo nguồn nhân lực có kỹ thuật, có chun mơn để phục vụ nhu cầu phát triển kinh tế – xã hội địa phương NHỮNG ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN VĂN Qua việc nghiên cứu đề tài: "Khôi phục sinh kế bền vững cho người dân tái định cư Dự án Thuỷ điện Hịa Bình" luận văn có đóng góp sau: - Đưa tổng quan vấn đề liên quan đến sinh kế khôi phục sinh kế bền vững cho người dân tái định cư dự án thủy điện - Thực trạng đời sống người dân tái định cư Dự án Thủy điện Hịa Bình - Đưa số giải pháp nhằm khôi phục sinh kế bền vững cho người dân tái định cư Dự án Thủy điện Hịa Bình 69 TÀI LIỆU THAM KHẢO Tiếng việt Đặng Ngun Anh (2006), Chính sách di dân q trình phát triển kinh tế - xã hội tỉnh miền núi, Nhà xuất Thế giới, Hà Nội Đặng Nguyên Anh (2007), “Tái định cư cho công trình thuỷ điện Việt Nam”, Tạp chí Cộng sản, (số 8/2007) Nguyễn Trung Dũng, 2006: Giáo trình Kinh tế môi trường, NXB Xây dựng Nguyễn Trung Dũng, 2010: Giáo trình Kinh tế tài nguyên nâng cao, NXB Khoa học kỹ thuật Phạm Mộng Hoa Lâm Mai Lan (2000), Tái định cư dự án phát triển: Chính sách thực tiễn, Nhà xuất Khoa học xã hội, Hà Nội Vũ Công Lân, TS Nguyễn Việt Hải cộng (2007), Báo cáo phân tích tác động giảm nghèo thơng qua đầu tư công đến tái định cư Tây Nguyên - Dự án “Giám sát đánh sát việc thực CPRGS lĩnh vực nông thôn Việt Nam" - TF052631, Hà Nội Báo cáo phát triển Việt Nam (2010), Quản lý tài nguyên thiên nhiên Ngân hàng Phát triển châu Á (1995), Cẩm nang tái định cư - Hướng dẫn thực hành Ngân hàng Phát triển châu Á (2000), Chính sách tái định cư khơng tự nguyện Việt Nam 10 Nghị định 181/2004/NĐ-CP ngày 29 tháng 10 năm 2004 Chính phủ hướng dẫn thi hành Luật Đất đai 2003 11 Nghị định 197/2004/NĐ-CP ngày tháng 12 năm 2004 Chính phủ Bồi thường, hỗ trợ tái định cư nhà nước thu hồi đất 12 Thông tư 116/2004/TT-BTC ngày tháng 12 năm 2004 Bộ Tài Hướng dẫn thực Nghị định Chính phủ 197/2004/NĐ-CP ngày 03/12/2004 bồi thường, hỗ trợ tái định cư Nhà nước thu hồi đất 70 Tiếng anh DFID Tài liệu Hướng dẫn Sinh kế Bền vững Bộ Phát triển Quốc tế Vương quốc Anh (DFID) http://www.livelihoods.org/info/info_guidancesheets.html ... YẾU KHÔI PHỤC SINH KẾ BỀN VỮNG CHO NGƯỜI DÂN TÁI ĐỊNH CƯ CỦA DỰ ÁN THỦY ĐIỆN HỊA BÌNH .50 3.1.CÁC QUAN ĐIỂM KHƠI PHỤC SINH KẾ BỀN VỮNG CHO NGƯỜI DÂN TÁI ĐỊNH CƯ CỦA DỰ ÁN THUỶ ĐIỆN HỊA BÌNH ... TRẠNG KHÔI PHỤC SINH KẾ CHO NGƯỜI DÂN TÁI ĐỊNH CƯ CỦA DỰ ÁN THUỶ ĐIỆN HỊA BÌNH 2.1 VẤN ĐỀ DI DÂN TÁI ĐỊNH CƯ CỦA DỰ ÁN THỦY ĐIỆN HỊA BÌNH 2.1.1 Đặc điểm chung dự án thuỷ điện Hịa Bình Dự án Thủy điện. .. điểm khôi phục sinh kế cho người dân tái định cư 50 3.1.2 Mục tiêu dự án khôi phục sinh kế cho người dân tái định cư dự án Thủy điện Hòa Bình 51 3.2 CÁC GIẢI PHÁP CHỦ YẾU KHÔI PHỤC SINH