LỜI CẢM ƠN Qua thời gian thực tập Phòng Nông nghiệp huyện Thanh Chương, nhận nhiều quan tâm, giúp đỡ quan, tập thể, cá nhân Đầu tiên, xin bày tỏ lịng biết ơn sâu sắc tới tập thể thầy (cơ) giáo, cán khoa Nông - Lâm - Ngư tận tình giảng dạy, cho tơi nhiều lời khun bổ ích Tôi xin chân thành cảm ơn thầy giáo Th.s Nguyễn Công Thành - cán giảng dạy, nhiệt tình hướng dẫn, góp ý, động viên tơi suốt q trình thực tập Tơi xin chân thành cảm ơn giúp đỡ, dẫn tập thể cán bộ, nhân viên Phịng Nơng Nghiệp huyện Thanh Chương, UBND huyện Thanh Chương, cán Ban dân tộc huyện, cán Trung tâm dân số, Môi trường Phát triển (PED); UBND xã Thanh Hương, UBND xã Hạnh Lâm toàn thể đồng bào tái định cư huyện Thanh Chương tạo điều kiện tốt để tơi hồn thành khố luận tốt nghiệp Cuối cùng, tơi xin chân thành cảm ơn quan tâm giúp đỡ, động viên gia đình, bạn bè suốt thời gian qua Tôi xin chân thành cảm ơn! Vinh, tháng 05 năm 2009 Sinh viên thực Trần Thị Thu Hiền DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TT 10 11 12 13 14 15 16 17 18 Chữ viết tắt PED KLTN DA NA HPN UBND TĐC OHK CSSK VAC KNV TĂ CN Cp cm Kg CNTY SS Dịch nghĩa Trung tâm dân số, Mơi trường Phát triển Khố luận tốt nghiệp Dự án Nghệ An Hội phụ nữ Uỷ ban nhân dân Tái định cư Tổ chức Oxfam Hồng Kông Chăm sóc sức khoẻ Vườn - ao - chuồng Khuyến nơng viên Thức ăn Cơng nghiệp Chi phí Centimet Kilơgam chăn nuôi thú y Sinh sản DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU TT Bảng Nội dung Bảng 1.1 Phân bổ nguồn lực Dự án Bảng 1.2 Phân bổ kinh phí Dự án Bảng 2.1 Số lượng hộ mô hình cung cấp thơng tin Bảng 2.2 Số lượng mơ hình hai điều tra Bảng 3.1 Quy hoạch sử dụng đất vùng tái định cư Bảng 3.2 Cơ cấu sản xuất nông - lâm - ngư nghiệp vùng TĐC năm 2008 Bảng 3.3 Giá trị sản xuất loại trồng Bảng 3.4 Cơ cấu loại vật nuôi Bảng 3.5 Các hoạt động Dự án thực 10 Bảng 3.6 Nguồn kinh phí Dự án 11 Bảng 3.7 Phân bổ nguồn kinh phí Dự án vào mục tiêu 12 Bảng 3.8 Nguồn kinh phí hỗ trợ cho vay mơ hình 13 Bảng 3.9 Một số tiêu kết Dự án 14 Bảng 3.10 Tình hình chăn ni gà hộ mơ hình 15 Bảng 3.11 Chi phí thu nhập từ mơ hình chăn ni gà 16 Bảng 3.12 Tình hình chăn ni lợn nái sinh sản 17 Bảng 3.13 Chi phí thu nhập từ mơ hình chăn ni lợn nái sinh sản 18 Bảng 3.14 Chi phí thu nhập từ mơ hình ni cá ao 19 Bảng 3.15 So sánh chi phí lợi ích mơ hình gà - lợn - cá 20 Bảng 3.16 Tình hình thực mơ hình trồng đất dốc 21 Bảng 3.17 Tình hình thực trồng ăn 22 Bảng 3.18 Tình hình thực mơ hình trồng rau 23 Bảng 3.19 Tình hình thực mơ hình trồng cỏ chăn ni 24 Bảng 3.20 Kết đánh giá mơ hình dự án DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ VÀ HỘP PHỎNG VẤN TT Biểu đồ (hộp) Biểu đồ 3.1 Nội dung Tình hình chăn ni gà trước sau dự án hai Biểu đồ 3.2 Chi phí thu nhập từ mơ hình chăn ni gà Biểu đồ 3.3 Tình hình chăn nuôi lợn nái sinh sản trước sau dự án Biểu đồ 3.4 Chi phí thu nhập từ mơ hình chăn ni lợn nái sinh sản Biểu đồ 3.5 Chi phí thu nhập từ mơ hình ni cá ao Biểu đồ 3.6 So sánh lợi ích chi phí ba mơ hình gà, lợn, cá Biểu đồ 3.7 Diện tích trồng chè trước sau dự án Biểu đồ 3.8 Diện tích trồng ăn hai trước sau dự án Biểu đồ 3.9 Diện tích trồng rau hai trước sau dự án 10 Biểu đồ 3.10 Diện tích trồng cỏ voi tím hai trước sau dự án 11 Biểu đồ 3.11 Đánh giá hiệu mô hình dự án MỞ ĐẦU Lý chọn đề tài Việt Nam quốc gia có tới 54 dân tộc sinh sống Tỷ lệ đói nghèo tập trung hầu hết vùng miền núi Nhóm dân tộc thiểu số chiếm 14% tổng số dân, có mặt nhóm đối tượng nhóm người nghèo tăng lên đặn, từ 20% (1993) đến 30% (2002) Dự tính đến năm 2010 tỷ lệ lên tới 42% (theo Báo cáo phát triển Việt Nam năm 2004) Do đó, thập kỷ tới, đói nghèo Việt Nam ngày có liên quan phần lớn đến nhóm dân tộc thiểu số Chính vậy, xố đói giảm nghèo phát triển miền núi đóng vai trị quan trọng có ý nghĩa chiến lược phát triển kinh tế xã hội nói chung, thu hút quan tâm nhiều tổ chức nước Để phát triển miền núi, Đảng Chính phủ thực nhiều chương trình khác phạm vi nước Một số chương trình lớn Chương trình 133: xóa đói giảm nghèo; Chương trình 135: phát triển xã vùng sâu, vùng xa; Chương trình tiến phát triển phụ nữ; Chương trình nước vệ sinh mơi trường Các chương trình triển khai rộng khắp nước thông qua dự án phát triển, với mục tiêu chung nhằm nâng cao đời sống đồng bào dân tộc thiểu số cải thiện mặt kinh tế - xã hội khu vực miền núi, vùng sâu vùng xa Hiện nay, chương trình dự án thực nhiều địa phương khác nước, giành nhiều kết đáng khích lệ Tuy nhiên, tác động chương trình dự án đến phát triển chưa thể kết luận cách xác tức thời Chúng ta cần phải có trình đánh giá tổng kết, rút kết luận, từ có kế hoạch cho chương trình dự án sau Hiệu quả, tác động dự án chưa phải lợi ích nhìn thấy trước mắt, mà cịn tiềm ẩn, ảnh hưởng lâu dài tới đời sống, sinh kế vùng dự án Đối với chương trình hay dự án cụ thể đầu tư, liệu có mang lại lợi ích mong muốn hay khơng, tác động chung tới đối tượng hưởng lợi gì? Mục tiêu trước mắt dự án có đạt mong muốn hay không, ảnh hưởng giả định mục tiêu dự án? Mục đích dài hạn đạt mức độ nào? Mức độ đóng góp dự án vào mục đích dài hạn? Những tác động ngồi dự kiến (cả tích cực tiêu cực)? Liệu chương trình, dự án thiết kế để đạt kết cao không? Liệu nguồn lực có sử dụng cách có hiệu khơng? v v Đó loại câu hỏi trả lời cách xác thơng qua đánh giá dự án Nghệ An tỉnh có tỷ lệ đồng bào dân tộc thiểu số cao, tập trung chủ yếu huyện miền núi phía Tây Nhằm đáp ứng chiến lược phát triển đất nước, ngày 19/06/2003, Thủ tướng phủ phê duyệt dự án Thuỷ điện Bản Vẽ, nằm sông Cả, với tuyến đập Bản Vẽ, xã Yên Na, huyện Tương Dương, tỉnh Nghệ An Do yêu cầu công trình nên phải di dời số lượng lớn đồng bào dân tộc thiểu số nơi tái định cư xã Hạnh Lâm, Thanh Mỹ, Thanh Hương, Thanh Thịnh thuộc huyện Thanh Chương (Nghệ An) Đồng bào TĐC chủ yếu người Thái (chiếm 96%) Kh’Mú (4%) Trong thời gian đầu, họ gặp muôn vàn khó khăn thay đổi phương thức sống mới, khó khăn việc tiếp cận nguồn lực tạo dựng sinh kế Mặc dù quyền cấp nhân dân nơi có nhiều cố gắng sống họ chưa thay đổi bao Trước tình hình thực tế đó, tháng 02/2007, với tài trợ tổ chức OXFAM Hồng Kông (OHK), Trung tâm dân số, Môi trường Phát triển (PED) phối hợp với UBND huyện Thanh Chương thực dự án “Hỗ trợ đồng bào tái định cư ổn định sống” cho người dân TĐC 13 thuộc hai xã Hạnh Lâm Thanh Hương Dự án kết thúc vào tháng 08/2007, đánh giá cuối kỳ vào tháng 10/2007 Tháng 01/2008, OHK tiếp tục tài trợ kinh phí để PED UBND huyện Thanh Chương thực dự án “Sinh kế bền vững cho đồng bào tái định cư” với mục tiêu góp phần tạo dựng sinh kế cho đồng bào dân tộc Thái Kh’Mú tái định cư Dự án kết thúc vào tháng 12/2008 Đây dự án nhằm phổ biến kiến thức KHKT cho người dân thông qua mơ mơ hình ni gà thả vườn, mơ hình trồng rau, ni cá Bước đầu dự án giành kết khả quan, người dân chấp nhận hưởng ứng Tuy nhiên, để biết xác tác động, hiệu thực dự án, buộc phải tiến hành đánh giá dự án Xuất phát từ lý trên, chọn đề tài “Đánh giá hiệu dự án “Sinh kế bền vững cho đồng bào tái định cư” huyện Thanh Chương – Nghệ An” làm đề tài tốt nghiệp, mong muốn đóng góp sức vào phát triển kinh tế huyện nhà nói chung khu vực tái định cư nói riêng Mục tiêu nghiên cứu 2.1 Mục tiêu tổng quát Đề tài nhằm mục đích đánh giá hiệu dự án phương diện kinh tế - xã hội môi trường từ đề xuất giải pháp thiết thực góp phần nâng cao hiệu quả, tính bền vững dự án, nâng cao đời sống sinh kế cho người dân khu vực tái định cư 2.2 Mục tiêu cụ thể - Đánh giá tính hiệu dự án phương diện kinh tế - xã hội môi trường - Phân tích thuận lợi khó khăn q trình triển khai dự - Từ đề xuất giải pháp thiết thực nhằm góp phần nâng cao án hiệu tính bền vững dự án Chương TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU 1.1 Cơ sở lý luận 1.1.1 Khái niệm dự án đánh giá dự án 1.1.1.1.Các khái niệm dự án a Khái niệm dự án  Dự án: Từ trước đến có nhiều nhà khoa học nhà quản lý đưa khái niệm khác dự án - Theo Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (The United Nation Development Programe - UNDP): “Dự án phận hoạt động liên quan tuân theo quản lý đồng nhắm đến việc đạt mục tiêu cụ thể phạm vi kinh phí thời gian cho phép” (UNDP, Sohm, 1978) [14] - Tổ chức Lao động Thế giới (The International Labour Organization ILO) định nghĩa: “Dự án thực thi kế hoạch định, đơn vị quản lý để có điều cần đạt lợi ích cách cụ thể, sở thời gian kinh phí định” (ILO, Sohm, 1978) [14] - Theo quan điểm Tổ chức Y tế Thế giới (The World Heath Organization - WHO): “Dự án tập hợp hoạt động theo thời gian định lượng tài nguyên dự tính trước nhằm đạt mục tiêu định lượng nghiêm ngặt” (WTO, Sohm, 1978) [14] Từ thấy rằng, quan điểm nhấn mạnh khía cạnh dự án Tuỳ vào mức độ quan trọng đặc điểm hồn cảnh cụ thể mà có định nghĩa khác - Xét góc độ hình thức, dự án tập hồ sơ tài liệu trình bày cách chi tiết có hệ thống kế hoạch hoạt động kinh tế - xã hội tương lai [11] * Kế hoạch: Là tồn điều vạch cách có hệ thống công việc, dự định làm thời gian định, với mục tiêu, cách thức, trình tự thời gian tiến hành [11] - Xét góc độ nội dung, dự án hiểu ý đồ để tiến hành cơng việc nhằm đạt mục tiêu xác định khuôn khổ nguồn lực định khoảng thời gian định - Theo quan điểm tổ chức dự án tập hợp hoạt động điều phối chặt chẽ, tập trung để sử dụng nguồn lực giới hạn nhằm đạt đến mục tiêu mong đợi tương lai [11] Như vậy, dự án xem xét chuỗi công việc nhiệm vụ sau: + Có mục tiêu cụ thể hoàn thành điều kiện định + Được giới hạn rõ thời gian bắt đầu thời gian kết thúc + Có giới hạn định tài + Sử dụng nguồn lực định phương tiện, thiết bị, người  Dự án phát triển: - Là cụ thể hoá chương trình phát triển nhằm bố trí sử dụng nguồn lực khan để thực thành công mục tiêu phát triển kinh tế xã hội môi trường, mục tiêu trước mắt mục tiêu lâu dài [11]  Dự án phát triển tham gia: - Là dự án phát triển xây dựng với tham gia nhiều người cộng đồng thơn xóm Người dân tham gia vào tất khâu công việc, từ vịệc thảo luận xác định vấn đề nghiên cứu, câu hỏi đặt để lựa chọn vấn đề ưu tiên, nhu cầu cộng đồng, đưa định, lập kế hoạch dự án, thực thi, giám sát, đánh giá quản lý dự án - Dự án phát triển tham gia dự án mà người dân sở hữu từ đầu dự án cộng đồng tập thể xây dựng nên tập hồ sơ tài liệu * Các yêu cầu dự án phát triển tham gia: * Dựa vào nguyện vọng đa số người dân thơn xóm điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội cụ thể địa phương * Có tham gia người dân tất khâu công việc, từ khâu thảo luận định xây dựng dự án đến khâu thực hiện, kiểm tra đánh giá kết dự án * Phải mang lại lợi ích cho đa số người dân địa phương khơng lợi ích riêng cá nhân, người lãnh đạo hay người nghiên cứu * Đảm bảo tính khách quan, độc lập, khơng dựa vào gợi ý cá nhân nào, kể người lãnh đạo [11] b Vai trò dự án việc hoạch định phát triển - Dự án công cụ để triển khai thực nhiệm vụ chiến lược, quy hoạch kế hoạch năm, chương trình phát triển cách hiệu - Dự án phương tiện để gắn kết kế hoạch thị trường, nâng cao tính khả thi kế hoạch, đồng thời đảm bảo khả điều tiết thị trường theo định hướng xác đinh kế hoạch - Dự án góp phần giải quan hệ cung cầu vốn phát triển kinh tế xã hội, giải mối quan hệ cung cầu sản phẩm dịch vụ thị trường - Dự án góp phần cải thiện đời sống dân cư cải tiến mặt kinh tế xã hội vùng nước Như vậy, dự án đóng vai trị quan trọng, công cụ để thực kế hoạch, chương trình nhà nước Chính vậy, coi trọng hệ thống kế hoạch hoá nước ta [11] 2.1.1.2 Khái niệm đánh giá dự án a Khái niệm * Đánh giá dự án: - Đánh giá trình xác định cách hệ thống tính hiệu quả, tác dụng ảnh hưởng dự án hay chương trình theo mục tiêu ban đầu đề - Đánh giá có tham gia hội để người bên người bên cộng đồng phản ánh khứ hoạt động để đưa định cho tương lai Như vậy, đánh giá dự án q trình phân tích cà so sánh khác biệt giá trị tiêu kinh tế, xã hội, môi trường thời điểm khác nhau, trước sau thực kết thúc dự án Đồng thời so sánh giá trị tiêu vùng có dự án khơng có dự án [11] * Đánh giá hiệu dự án - Tức đánh giá tính sinh lợi dự án Nhưng sinh lợi theo quan điểm xã hội Nghĩa mà xã hội thu đưa số tài nguyên đầu tư vào dự án [7] ... nhau, trước sau thực kết thúc dự án Đồng thời so sánh giá trị tiêu vùng có dự án khơng có dự án [11] * Đánh giá hiệu dự án - Tức đánh giá tính sinh lợi dự án Nhưng sinh lợi theo quan điểm xã hội Nghĩa... 10/2007 Tháng 01/2008, OHK tiếp tục tài trợ kinh phí để PED UBND huyện Thanh Chương thực dự án ? ?Sinh kế bền vững cho đồng bào tái định cư? ?? với mục tiêu góp phần tạo dựng sinh kế cho đồng bào dân... UBND huyện Thanh Chương thực dự án “Hỗ trợ đồng bào tái định cư ổn định sống” cho người dân TĐC 13 thuộc hai xã Hạnh Lâm Thanh Hương Dự án kết thúc vào tháng 08/2007, đánh giá cuối kỳ vào tháng