i LỜI CẢM ƠN Lời cảm ơn đầu tiên em gửi lời biết ơn đến ba mẹ là người luôn chăm lo, động viên, khuyến khích, giúp cho em từng bước trưởng thành và có được như ngày hôm nay. Lời cảm ơn tiếp theo, em cũng xin cảm ơn quý thầy cô khoa Kinh Tế Trường Đại Học Nha Trang đã truyền đạt những kiến thức cũng như những kinh nghiệm quý báu giúp ích cho em suốt quá trình học tập. Và đặc biệt hơn nữa, em xin gửi lòng biết ơn cô Phạm Thị Thanh Thủy đã tận tình hướng dẫn và chỉ bảo em trong suốt thời gian thực tập vừa qua để em có thể hoàn thành tốt đồ án tốt nghiệp này. Tiếp theo em cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành đến tất cả các chú các bác đi lưới cản, các chủ nậu vựa trong cảng Hòn Rớ, những cô bán sỉ, lẻ ở các chợ đầu mối, công ty chế biến … đã tạo điều kiện cho em thu thập tốt số liệu trong quá trình thực tập. Và cũng xin gửi lời cám ơn đến bạn bè, anh em, họ hàng và mọi người đã giúp đỡ tạo điều kiện cho tôi hoàn thành tốt luận văn tốt nghiệp này. Cuối cùng, xin chúc các thầy cô sức khỏe dồi dào, các bạn luôn thành công và các tác nhân trong chuỗi có được công việc làm ăn tốt nhất. Em xin chân thành cảm ơn! Nha trang, tháng 6 năm 2012 Sinh viên Nguyễn Việt Hằng Nga ii MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN i MỤC LỤC ii DANH MỤC NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT v DANH MỤC HÌNH vi DANH MỤC BẢNG vii LỜI MỞ ĐẦU 1 CHƯƠNG I 4 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 4 1.1. Chuỗi giá trị 4 1.1.1. Khái niệm về chuỗi giá trị (value chain) 4 1.1.2. Tầm quan trọng của phân tích chuỗi giá trị 9 1.2. Chuỗi cung ứng (supply chain) 9 1.3. Mối quan hệ giữa chuỗi chuỗi giá trị và chuỗi cung ứng. 10 1.3.1 Sự khác nhau giữa chuỗi giá trị và chuỗi cung ứng. 10 1.3.2. Mối quan hệ giữa chuỗi cung ứng và chuỗi giá trị 12 1.4. Mô hình SCP (Structure – Conduct – Performance) 14 1.5. Lợi thế cạnh tranh 16 1.5.1. Lợi thế cạnh tranh theo quan điểm của Michael E. Porter 16 1.5.2. Mô hình năm lực lượng cạnh tranh của Michael E. Porter 17 1.6 Một số quy chế, quy định kiểm soát chất lượng và truy xuất nguồn gốc: 21 1.6.1 Quy chế kiểm tra và chứng nhận chất lượng, vệ sinh an toàn thực phẩm hàng hóa thủy sản 21 1.6.2 Quy định IUU 22 1.7 Các nghiên cứu về chuỗi giá trị các mặt hàng ở Việt Nam 23 CHƯƠNG II 27 THỰC TRẠNG PHÂN PHỐI THU NHẬP GIỮA CÁC TÁC NHÂN TRONG CHIUỖI GIÁ TRỊ SẢN PHẨM CÁ NGỪ SỌC DƯA 27 2.1. Giới thiệu về địa bàn nghiên cứu 27 iii 2.1.1. Điều kiện phát triển sản xuất thủy sản 27 2.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội 28 2.2. Tình hình khai thác và tiêu thụ cá ngừ Việt Nam 29 2.2.1. Giới thiệu về cá Ngừ 29 2.2.2. Tình hình khai thác và tiêu thụ cá Ngừ 31 2.2.3. Một số khó khăn trong việc sản xuất và tiêu thụ các sản phẩm cá ngừ 33 2.2.4. Dự báo sản xuất và tiêu thụ các sản phẩm cá Ngừ của Việt Nam 35 2.3. Phân tích nhân tố cấu trúc 36 2.3.1. Các tác nhân trong chuỗi cá ngừ Sọc Dưa 37 2.3.2 Tình hình cạnh tranh mặt hàng cá ngừ Sọc Dưa của các tác nhân trong chuỗi giá trị 42 2.3.3. Quá trình hình thành giá 45 2.4. Phân tích các nhân tố thực hiện 48 2.4.1. Thông tin thị trường 48 2.4.2. Hoạt động thương lượng, giao dịch mua bán giữa các tác nhân trong chuỗi. 50 2.4.3. Hoạt động truy xuất nguồn gốc xuất xứ của các tác nhân trong chuỗi 52 Ngư dân 52 2.4.4. Vấn đề rủi ro 53 2.4.5. Hoạt động quản lý và kiểm soát chất lượng sản phẩm của các tác nhân trong chuỗi. 54 2.5. Phân tích nhân tố kết quả 56 2.5.1. Phân tích chi phí - lợi nhuận của các tác nhân trong chuỗi giá trị cá ngừ Sọc Dưa tại Nha Trang 56 2.5.1.1 Ngư dân 56 2.5.1.2. Chủ nậu vựa 57 2.5.1.3. Người bán sỉ 58 2.5.1.4. Người bán lẻ 58 2.5.1.5. Công ty chế biến 59 iv 2.5.2. Phân tích sự phân phối thu nhập giữa các tác nhân trong chuỗi 59 CHƯƠNG III 66 GIẢI PHÁP PHÂN PHỐI LẠI THU NHẬP GIỮA CÁC TÁC NHÂN 66 3.1 Giải pháp 1: xây dựng mối liên kết hợp tác giữa các tác nhân trong chuỗi với sự phối hợp và hỗ trợ của nhà nước 66 3.1.1. Lý do đưa ra giải pháp 66 3.1.2. Phương thức thực hiện 67 3.1.3. Lợi ích của giải pháp 68 3.2. Giải pháp 2: Phát triển mô hình dịch vụ mua bán đảm bảo tính minh bạch về giá cả và chất lượng sản phẩm 69 3.2.1. Lý do đưa ra giải pháp 69 3.2.2. Biện pháp thực hiện 69 3.2.3. Lợi ích của giải pháp 70 3.3. Giải pháp 3: Nghiên cứu, tìm hiểu về thị trường thế giới nhằm đa dạng hóa sản phẩm cá ngừ sọc dưa 71 3.3.1. Lý do đưa ra giải pháp 71 3.3.2. Biện pháp thực hiện 72 3.3.3. Lợi ích của giải pháp 72 KẾT LUẬN 74 KIẾN NGHỊ 75 TÀI LIỆU THAM KHẢO 77 PHỤ LỤC 81 v DANH MỤC NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT Tên viết tắt Tiếng Anh Tiếng Việt CL Chất lượng EC European Commission Ủy ban châu Âu EU European Union Liên minh châu Âu FAO Food and Agricultural Organisation Tổ chức lương thực thế giới Global GAP Global Good Agricultural. Practices Thực hành nông nghiệp tốt toàn cầu. GMP Good Manufactoring Practice Quy phạm sản xuất tốt. HACCP Hazard Analysis and Critical Control Point. Phân tích mối nguy và kiểm soát điểm tới hạn. ISO International Organization for Standardiza t ion Tổ chức tiêu chuẩn hóa quốc t ế IUU Illegal, Unregulated and Unreported fishing Hoạt động đánh bắt cá bất hợp pháp, không có báo cáo NK Nhập khẩu SCP Structure–Conduct–Performance VASEP Vietnam Association of Seafood Exporters And Pr o duc e rs Hiệp hội chế biến và xuất khẩu Th ủ y S ản Vi ệt N a m VINAFIS Hiệp hội nghề cá Việt Nam VSATTP Vệ sinh an toàn thực phẩm WCPFC Western and Central Pacific Fisheries Commission Ủy ban Nghề cá Trung – Tây Thái Bình Dương XK Xuất khẩu vi DANH MỤC HÌNH Hình 1.1: Chuỗi giá trị áp dụng cho một doanh nghiệp 6 Hình 1.2: Sơ đồ giá trị tăng thêm trong toàn chuỗi giá trị 8 Hình 1.3: Chuỗi cung ứng hợp nhất 11 Hình 1.4. Chuỗi giá trị mở rộng 13 Hình 1.5. Chuỗi cung ứng tổng quát 14 Hình 1.6. Mô hình 5 lực lượng 18 Hình 2.1: Sơ đồ cấu trúc thị trường cá ngừ sọc dưa tại Nha Trang 37 Hình 2.2: Ngư dân tại cảng Hòn Rớ 38 Hình 2.3: Hoạt động của chủ nậu tại cảng Hòn Rớ 39 Hình 2.4. Giá cá thu mua của các nậu vựa và giá xuất khẩu cá cấp đông từ………46 Hình 2.5: Thể hiện Chi phí, lợi nhuận biên, giá trị tăng thêm theo tác nhân kênh 1.60 Hình 2.6: Thể hiện Chi phí, lợi nhuận biên, giá trị tăng thêm theo tác nhân kênh 2.62 Hình 2.7: Thể hiện Chi phí, lợi nhuận biên, giá trị tăng thêm theo tác nhân kênh 3.63 Hình 2.8: Thể hiện Chi phí, lợi nhuận biên, giá trị tăng thêm theo tác nhân kênh 4.64 vii DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. Mô hình SCP cho một ngành 15 Bảng 1.2: Các nhân tố của SCP sử dụng trong nghiên cứu 16 Bảng 2.1: Thị trường nhập khẩu cá ngừ Việt Nam đầu năm 2012 32 Bảng 2.2: Chi phí – lợi nhuận của ngư dân 56 Bảng 2.3: Chi phí – lợi nhuận của chủ nậu 57 Bảng 2.4: Chi phí – lợi nhuận của bán sỉ 58 Bảng 2.5: Chi phí - lợi nhuận của người bán lẻ 58 Bảng 2.6: Chi phí – lợi nhuận của công ty chế biến 59 Bảng 2.7: Chi phí, lợi nhuận trên một đơn vị trong chuỗi giá trị kênh 1 60 Bảng 2.8: Chi phí, lợi nhuận trên một đơn vị trong chuỗi giá trị kênh 2 61 Bảng 2.9: Chi phí, lợi nhuận trên một đơn vị trong chuỗi giá trị kênh 3 63 Bảng 2.10: Chi phí, lợi nhuận trên một đơn vị trong chuỗi giá trị kênh 4 64 1 LỜI MỞ ĐẦU 1. Đặt vấn đề Hiện nay Việt Nam là một trong những nước xuất khẩu thủy sản lớn của khu vực và thế giới. Cá ngừ là một trong những mặt hàng được tiêu thụ phổ biến nhất. Có vị trí được đánh giá cao trên thị trường, nghề khai thác cá ngừ là một ngành triển vọng trong nền kinh tế ở Việt Nam và là một trong ba mặt hàng xuất khẩu chủ lực của thủy sản VN. Tính đến giữa tháng 3/2012, giá trị xuất khẩu cá ngừ của Việt Nam đạt 101 triệu đô la Mỹ, tăng 23,1% so với cùng kỳ năm ngoái [13]. Bên cạnh đó thủy sản cũng được xem là ngành kinh tế mũi nhọn của tỉnh Khánh Hòa. Trong đó nghề lưới rê là một trong những nghề chính của ngư dân, sản phẩm chính của nghề này là đánh bắt con cá ngừ sọc dưa (tên tiếng Anh: Skipjack tuna, tên khoa học: Katsuwonus pelamis). Việc đánh bắt loài cá này đã tạo ra một nguồn thu nhập lớn cho ngư dân và còn là nguồn thu đáng kể cho cho nhiều tác nhân tham gia vào quá trình sản xuất và phân phối sản phẩm này. Tuy nhiên các năm gần đây tình hình kinh tế bất ổn gây ra nhiều khó khăn cho các tác nhân tham gia trong chuỗi giá trị, bên cạnh đó tình hình khai thác cũng gặp nhiều khó khăn hơn khi sản lượng đánh bắt ngày càng suy giảm, thời tiết bắt đầu chuyển biến phức tạp hơn. Vì vậy tất yếu dẫn đến tình trạng cạnh tranh ngày càng khốc liệt mà hậu quả là có thể làm giảm lợi ích đáng kể của một số tác nhân trong chuỗi giá trị. Vì vậy, để phát triển ngành thủy sản một cách bền vững và có hiệu quả chúng ta cần phải tối đa hóa giá trị và lợi ích của các tác nhân, hướng đến sự phát triển bền vững của ngành. Để đánh giá được những thay đổi trong chuỗi giá trị cũng như là sự thay đổi thu nhập của các tác nhân trong chuỗi và đề xuất những giải pháp thích hợp cho việc phát triển ngành này ở Khánh Hòa việc nghiên cứu đề tài: “Tìm hiểu sự phân phối thu nhập giữa các tác nhân tham gia trong chuỗi giá trị sản phẩm cá ngừ Sọc Dưa thành phố Nha Trang”. Là đề tài cho khóa luận tốt nghiệp của mình. 2 2. Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu tổng quát Tìm hiểu sự phân phối thu nhập giữa các tác nhân tham gia trong chuỗi giá trị sản phẩm cá ngừ Sọc Dưa thành phố Nha Trang. Trên cơ sở đó, đưa ra các khuyến nghị chính sách và giải pháp thực hiện. Mục tiêu cụ thể Phân tích cấu trúc chuỗi giá trị mặt hàng thủy sản cá ngừ Sọc Dưa và vai trò của các tác nhân trong chuỗi giá trị. Đánh giá sự phân phối lợi ích giữa các tác nhân trong chuỗi giá trị. Đề xuất các khuyến nghị về mặt chính sách nhằm bảo vệ lợi ích chung cho các tác nhân tham gia trong chuỗi. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu Điều tra, khảo sát phân tích, đánh giá các tác nhân tham gia trong chuỗi giá trị cá ngừ sọc dưa tại Nha Trang gồm: ngư dân đánh bắt, nậu vựa, công ty chế biến, người bán sỉ và người bán lẻ. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi về nội dung: Nghiên cứu sự phân phối thu nhập của các tác nhân trong chuỗi giá trị. Phạm vi về không gian: Nghiên cứu được thực hiện trên địa bàn thành phố Nha Trang với đầy đủ các tác nhân trong chuỗi. Phạm vi về thời gian: thời gian đánh giá thực trạng từ ngày 24/2/2012 đến ngày 30/6/2012 và đưa ra giải pháp cho những năm tiếp theo. 4. Phương pháp nghiên cứu  Phương pháp thu thập số liệu Nghiên cứu này được thực hiện bằng phương pháp chọn mẫu thuận tiện với hình thức phỏng vấn trực tiếp trong năm 2012: 40 mẫu phỏng vấn hộ ngư dân, 2 chủ nậu lớn tại cảng hòn rớ là Tám Đuộng và Hoàng Long Nhị, 2người bán lẻ, 2 bán sỉ và 2 công ty chế biến Công ty Tín Thịnh, công ty TNHH 1 thành viên Hoàng Long 3 Nhị.  Phương pháp luận - Tiếp cận phân tích theo chuỗi giá trị trên cơ sở áp dụng mô hình SCP (Structure – Conduct – Performance) để nghiên cứu cho trường hợp chuỗi giá trị cá Ngừ sọc dưa tại thành phố Nha Trang. - Áp dụng mô hình năm lực lượng cạnh tranh của Michael E. Porter để phân tích áp lực cạnh tranh của mỗi tác nhân trong chuỗi giá trị. 5. Kết cấu đề tài Ngoài phần tổng quan về đề tài, kết luận, kiến nghị, tài liệu tham khảo, mục lục và phụ lục, nội dung chính của đề tài gồm 3 chương như sau: Chương 1: Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu. Chương 2: Thực trạng phân phối thu nhập giữa các tác nhân trong chuỗi giá trị sản phẩm cá ngừ Sọc Dưa. Chương 3: Giải pháp phân phối lại thu nhập giữa các tác nhân [...]... của các mặt hàng khác nhau nhưng vẫn có điểm chung đó là các tác nhân trong chuỗi chưa tạo được sự liên kết, hợp tác chặt chẽ với nhau Các tác nhân trong chuỗi có sự phân phối không đồng đều cả về giá trị gia tăng và lợi ích 27 CHƯƠNG II THỰC TRẠNG PHÂN PHỐI THU NHẬP GIỮA CÁC TÁC NHÂN TRONG CHIUỖI GIÁ TRỊ SẢN PHẨM CÁ NGỪ SỌC DƯA 2.1 Giới thiệu về địa bàn nghiên cứu 2.1.1 Điều kiện phát triển sản xuất... nhà cung cấp, các trung tâm sản xuất, nhà kho, các trung tâm phân phối, và các cửa hàng bán lẻ, cũng như nguyên vật liệu, tồn kho trong quá trình sản xuất và sản phẩm hoàn thành dịch chuyển giữa các cơ sở 1.3 Mối quan hệ giữa chuỗi chuỗi giá trị và chuỗi cung ứng 1.3.1 Sự khác nhau giữa chuỗi giá trị và chuỗi cung ứng Chuỗi cung ứng sản phẩm được coi là chuỗi của các hoạt động từ khâu sản xuất, qua... Các hoạt động của chuỗi cung ứng như thu mua nguyên vật liệu, vận chuyển, chuyển hóa các đầu vào thành sản phẩm, phân phối các sản phẩm tới khách hàng đều tồn tại trong chuỗi giá trị Hay nói cách khác chuỗi cung ứng đại diện cho các hoạt động chính của chuỗi giá trị, là tập con của chuỗi giá trị [15] Và ở cấp độ tổ chức (doanh nghiệp), chuỗi giá trị là rộng hơn chuỗi cung ứng vì nó bao gồm tất cả các. .. hơn và phụ thu c lẫn nhau ở mức độ nhất định Quan hệ này có thể được chính thức hóa thông qua hợp đồng, nhưng không nhất thiết 1.1.2 Tầm quan trọng của phân tích chuỗi giá trị Khi phân tích chuỗi giá trị cho ta biết tổng thu nhập của chuỗi giá trị thành những khoản mà các tác nhân khác nhau trong chuỗi giá trị nhận được Để hiểu được sự phân phối thu nhập này thì phân tích cuỗi giá trị là cách duy nhất... số giá trị nào đó Chuỗi các hoạt động cung cấp cho các sản phẩm nhiều giá trị gia tăng hơn tổng giá trị gia tăng của tất cả các hoạt động cộng lại Điều quan trọng là không để pha trộn các khái niệm của chuỗi giá trị với các chi phí xảy ra trong suốt các hoạt động Theo đó khi đi qua lần lượt các hoạt động của chuỗi mỗi sản phẩm nhận được một số giá trị Các hoạt động chính là các hoạt động liên quan... 8 Lập sơ đồ giá trị tăng thêm trong toàn chuỗi giá trị [10] Một trong những yếu tố cơ bản của việc lập sơ đồ cơ bản chuỗi giá trị là xác định trên sơ đồ các giá trị về tiền trong suốt chuỗi giá trị Điều này thể hiện trong câu hỏi chính: Giá trị thay đổi thế nào trong suốt chuỗi giá trị? Giá trị là thứ có thể xác định bằng nhiều cách Cách mô tả dòng tiền đơn giản nhất là nhìn vào các giá trị được tạo... thủy sản – trường hợp nghiên cứu mặt hàng cá ngừ sọc dưa năm 2009 ở tỉnh Khánh Hòa” của nhóm tác giả: Nguyễn Thị 24 Kim Anh, Nguyễn Thị Trâm Anh, Phạm Thị Thanh Thủy – Khoa Kinh tế, trường Đại học Nha Trang [2] Báo cáo đã sử dụng mô hình SCP phân tích cấu trúc chuỗi giá trị mặt hàng thủy sản cá cơm và vai trò của các tác nhân trong chuỗi, phân tích sự phân phối lợi ích giữa các tác nhân trong chuỗi giá. .. thủy sản Qua các đề tài liên quan đến chuỗi giá trị ở trên ta thấy hầu hết các tác nhân đầu tiên trong chuỗi giá trị là người chịu thiệt nhiều nhất, quá trình sản xuất gặp nhiều rủi ro nhất nhưng thu lại lợi nhuận biên thấp nhất so với các tác nhân khác 26 trong chuỗi Hạn chế của tác nhân này vẫn là thiếu thông tin thị trường về sản phẩm mình sản xuất nên dễ bị nậu vựa ép giá Và qua các chuỗi giá trị. .. và giá trị tạo ra Tình hình cạnh tranh mặt Hoạt động bán ra để nhận biết đâu là giá hàng cá ngừ sọc dưa Thương lượng trị kinh tế được tạo ra Quá trình hình thành giá Các thể chế, chính sách trong một chuỗi giá Những tác nhân trung gian liên quan trị Rủi ro Đối với kênh phân phối cá ngừ sọc dưa, việc phân tích giá trị tăng thêm dựa vào chi phí sản xuất, chi phí gia tăng và lợi nhuận biên đối với mỗi thành. .. chuỗi giá trị hoàn toàn mang tính trực giác Chuỗi giá trị nói đến cả loạt những hoạt động cần thiết để biến một sản phẩm (hoặc một dịch vụ) từ lúc còn khái niệm, thông qua các giai đoạn sản xuất khác nhau, đến khi phân phối tới người tiêu dùng cuối cùng và vứt bỏ sau khi đã sử dụng [10] Tiếp đó, một chuỗi giá trị tồn tại khi tất cả các tác nhân tham gia trong chuỗi hoạt động để tạo ra tối đa giá trị trong . cứu Mục tiêu tổng quát Tìm hiểu sự phân phối thu nhập giữa các tác nhân tham gia trong chuỗi giá trị sản phẩm cá ngừ Sọc Dưa thành phố Nha Trang. Trên cơ sở đó, đưa ra các khuyến nghị chính. thể Phân tích cấu trúc chuỗi giá trị mặt hàng thủy sản cá ngừ Sọc Dưa và vai trò của các tác nhân trong chuỗi giá trị. Đánh giá sự phân phối lợi ích giữa các tác nhân trong chuỗi giá trị. . ở Khánh Hòa việc nghiên cứu đề tài: Tìm hiểu sự phân phối thu nhập giữa các tác nhân tham gia trong chuỗi giá trị sản phẩm cá ngừ Sọc Dưa thành phố Nha Trang . Là đề tài cho khóa luận tốt nghiệp