Một số biện pháp tài nhằm thúc đẩy xuất hàng hoá DNN&V Danh mục chữ viết t¾t Ký hiƯu DNN&V TiÕng anh TiÕng viƯt Small and medium Enterprise Doanh nghiƯp nhá vµ võa DNNN State-owned Enterprise Doanh nghiƯp Nhµ níc DNTN Private Enterprise Doanh nghiƯp t nhân TNHH NHNN Trách nhiệm hữu hạn State Bank NHTMQ State commecial Bank D NHTM Commercial bank NHNON Bank for agriculture and rural development Ngân hàng Nhà nớc Ngân hàng thơng mại quốc doanh Ngân hàng thơng mại Ngân hàng nông nghiệp phát triển nông thôn ICB Industrial and commecial Bank Ngân hàng công thơng VCB Vietnam commecial Bank Ngân hàng ngoại thơng Việt Nam BIDV Bank for invesment and development of Vietnam Ngân hàng đầu t phát triển HTPT Hỗ trợ phát triển BLTD Bảo lÃnh tín dụng GTGT Value Added TNDN Giá trị gia tăng Thu nhËp doanh nghiƯp WTO World trade organization Tỉ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi GATT General agreement on trade and tariffs Hiệp định thuế quan WTO Agreement on subsidies and countervailing Hiệp định trợ giá biện pháp đối kháng Scm Bùi Xuân Thắng Anh K38 KTNT Một số biện pháp tài nhằm thúc đẩy xuất hàng hoá DNN&V measures WTO Lời mở đầu Tính cấp thiết đề tài Một nét bật kinh tÕ thÕ giíi vµ quan hƯ kinh tÕ qc tÕ tõ sau chiÕn tranh thÕ giíi thø II trë l¹i đây, đặc biệt khoảng thập kỷ qua, phát triển mạnh mẽ xu toàn cầu hoá, khu vực hoá hội nhập kinh tế quốc tế mà đặc trng gia tăng thơng mại quốc tế Trong xu đó, đẩy mạnh thơng mại quốc tế, tăng cờng xuất hàng hóa yêu cầu cấp thiết trình trình chủ động hội nhập vào kinh tế giới Quá trình hội nhập thơng mại quốc tế Việt Nam có thành công hay không phủ thuộc chủ yếu vào lực sản xuất xuất doanh nghiệp, mà 90% doanh nghiệp nhỏ vừa (DNN&V) Phát triĨn khu vùc doanh nghiƯp nhá vµ võa ë ViƯt Nam đợc Chính phủ tổ chức tài trợ nớc xác định động lực tăng trởng thiên niên kỷ Phát triển DNN&V góp phần quan trọng vào phát triển kinh tế, khuyến khích xuất mà tạo ổn định xà hội thông qua tạo nhiều việc làm giải vấn đề lao động phúc lợi xà hội nớc mà phần lớn lao động làm nông nghiệp nh nớc ta DNN&V tác nhân ®éng lùc thóc ®Èy sù chun ®ỉi c¬ cÊu kinh tế theo hớng công nghiệp hoá, đại hoá hớng xuất Thời gian qua, Đảng Nhà nớc ta đà có nhiều chủ trơng, sách biện pháp đổi phát triển kinh tế xà hội Luật Doanh nghiệp ban hành năm 2000 tháo gỡ khó khăn tạo điệu kiện dễ dàng cho thành lập doanh nghiệp, số lợng doanh nghiệp đà không ngừng tăng lên Năm 2001, Chính phủ ban hành Nghị định 90/2001/NĐ-CP Trợ giúp phát triển doanh nghiệp nhỏ vừa (Nghi định 90) đồng thời thành lập Hội đồng khuyến Bùi Xuân Thắng Anh K38 KTNT Một số biện pháp tài nhằm thúc đẩy xuất hàng hoá DNN&V khích phát triển DNN&V Cục Phát triển DNN&V làm quan đầu mối thực chơng trình hỗ trợ DNN&V Nhờ sách chủ trởng đắn Đảng, DNN&V Việt Nam đà bớc đầu đợc hoạt động môi trờng thuận lợi đạt đợc kết định Tuy nhiên, kết cha tơng xứng với vị trí vai trò DNN&V Phần lớn DNN&V vừa đời non trẻ, hạn chế nhiều mặt không lực tài mà lực công nghệ, nguồn nhân lực, tên tuổi thơng hiệu khả tiếp cận thị trờng nhìn chung yếu Nhận thức đợc ®iỊu ®ã, ngêi viÕt chän ®Ị tµi: “Mét sè biƯn pháp tài khuyến khích xuất hàng hóa DNN&V làm đề tài Khoá luận tốt nghiệp với hy vọng công trình nghiên cứu chung góp phần xây dựng giải pháp tài hỗ trợ hiệu hoạt động xuất DNN&V Mục tiêu nghiên cứu đề tài: Trên sở nghiên cứu đặc điểm lý luận nh thực tiễn hoạt động sản xuất kinh doanh xuất DNN&V, từ xây dựng, kiến nghị giải pháp tài phù hợp nhằm khuyến khích, hỗ trỵ xt khÈu cho khu vùc DNN&V, thùc hiƯn mơc tiêu đề Nghị định 90 nói riêng chiến lợc phát triển kinh tế xà hội chung đất nớc Đối tợng phạm vi nghiên cứu khoá luận Đối tợng nghiên cứu khoá luận DNN&V đợc định nghĩa theo Nghị định 90 NĐ-CP mối quan hệ với giải pháp tài hỗ trợ hoạt động xuất doanh nghiệp nh: Thuế, tỷ giá, tín dụng đầu t Phơng pháp nghiên cứu Để đạt đợc mục tiêu đà đặt làm rõ nội dung khoá luận, tác giả đà sử dụng phơng pháp tổng hợp, phân tích định tính, phân tích định lợng, phơng pháp so sánh suy luận logic trình thực khoá luận Đóng góp khoá luận Nghiên cứu lý luận thực tiễn hỗ trợ xuất cho DNN&V giải pháp tài có ý nghĩa thiết thực không việc định hớng sách hỗ trợ Chính phủ mà sở để Nhà tài trợ, quan Bộ ngành liên quan hiểu thực theo hớng ngày tạo điều kiện thuận Bùi Xuân Thắng Anh K38 KTNT Một số biện pháp tài nhằm thúc đẩy xuất hàng hoá DNN&V lợi cho phát triển DNN&V, đảm bảo cho doanh nghiệp chủ động hội nhập thành công vào kinh tế khu vực giới Bố cục khoá luận Ngoài Lời mở đầu kết luận, khoá luận đợc chia thành chơng: Chơng I: Lý luận chung thúc đẩy xuất hàng hóa DNN&V biện pháp tài Chơng II: Thực tiễn áp dụng biện pháp tài hỗ trợ xuất cho DNN&V Chơng III: Định hớng số kiến nghị góp phần hoàn thiện hoạt động hỗ trợ xuất cho DNN&V biện pháp tài Do điều kiện thời gian nguồn lực có hạn, Khoá luận tốt nghiệp không tránh khỏi hạn chế thiếu sót Vì tác giả mong nhận đợc ý kiến đóng góp cuả Thầy cô bạn đọc nhằm giúp cho Khoá luận đợc đầy đủ hoàn thiện Qua đây, em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS Nguyễn Hữu Khải đà tận tình hớng dẫn em hoàn thành Khoá luận Em xin chân thành cảm ơn tập thể giảng viên Khoa kinh tế ngoại thơng, Trờng Đại học ngoại thơng; cán Cục Phát triển DNN&V, Bộ Kế hoạch Đầu t; cán Th viện Quốc gia, Viện Quản lý kinh tế giới đà giúp em hoàn thành xuất sắc khoá luận 2003 Hà Nội ngày 20 tháng 12 năm Sinh viên thực Bùi Xuân Thắng Chơng I lý luận Chung thúc đẩy xuất hàng hoá doanh nghiệp nhỏ vừa (DNN&V) biện pháp tài Chính I Khái quát doanh nghiệp nhỏ vừa (DNN&V) Bùi Xuân Thắng Anh K38 KTNT Một số biện pháp tài nhằm thúc đẩy xuất hàng hoá DNN&V Khái niệm tiêu chí xác định doanh nghiệp nhỏ vừa 1.1 Tình hình phát triển tiêu chí xác định doanh nghiệp nhỏ vừa (DNN&V) số nớc giới Doanh nghiệp nhỏ võa (DNN&V) cã mỈt ë rÊt nhiỊu nỊn kinh tế giới, nhng lại điểm chung thống quốc gia khái niệm nh tiêu thức xác định DNN&V Điều thể khác hoàn cảnh lịch sử, điều kiện trị, kinh tế xà hội quốc gia, đồng thời thể khác sách u đÃi, tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển DNN&V Tuy nhiên, việc xác định DNN&V lại có ý nghĩa quan trọng để xác định đối tợng hỗ trợ Nếu xác định rộng sách u đÃi lại không đủ sức bao quát, tác dụng hỗ trợ theo giảm nhiều Ngợc lại, xác định hẹp khái niệm DNN&V hiệu hỗ trợ lại có tác dụng đến kinh tÕ Qua thùc tiƠn nhiỊu níc, ®ã cã số nớc có điều kiện kinh tế trình độ phát triển tơng tự Việt Nam, thấy nớc sử dụng hai nhóm tiêu thức phổ biến tiêu chí định tính tiêu chí định lợng để xác điịnh DNN&V Tiêu chí định tính dựa đặc trng DNN&V nh chuyên môn hoá thấp, số đầu mối quản lý ít, mức độ phức tạp quản lý thấp Các tiêu chí có u phản ánh chất vấn đề nhng thờng khó xác định thực tế Do đó, nhóm tiêu thức thờng đợc dùng làm sở tham khảo, kiểm chứng mà đợc sử dụng làm sở để xác định quy mô doanh nghiệp Tiêu chí định lợng bao gồm tiêu chí nh: số lao động, tổng giá trị tài sản (hay tổng vốn), doanh thu lợi nhuận Trong vốn số lao động đợc áp dụng nhiều nhất, làm tiêu chí xác định DNN&V Dới cách xác định DNN&V số khu vực quốc gia giới (Phụ lục 1.1) a Khu vực EU Bùi Xuân Thắng – Anh K38 KTNT  Mét sè biÖn pháp tài nhằm thúc đẩy xuất hàng hoá DNN&V Liên minh châu Âu khu vực phát triển mạnh DNN&V (80% số doanh nghiệp EU có số lợng dới 100 ngời) Tiêu chí xác định DNN&V EU vào yếu tố là: số lao động đợc sử dụng thờng xuyên, doanh số bán hàng năm vốn đầu t cho sản xuất Bảng 1: Phân loại DNN&V khu vực EU Tiêu thức phân loại Số lao động tối đa Doanh thu/ năm tối đa Tồng kết tài sản/năm tối đa Doanh nghiÖp Doanh nhá võa 50 nghiÖp 250 triÖu EURO 40 triÖu EURO triÖu EURO 27 triÖu EURO Nguồn: DNN&V definition, www.modcontractsuk.com Sự phân định nh cha xác đáng không phân biệt doanh nghiệp ngành có thực tế đặc điểm kinh tế ngành nhiều định qui mô doanh nghiệp b Khu vực ASEAN Tại nớc ASEAN, khái niệm DNN&V có khác Song nhìn chung nớc Singapore, Malaixia, Inđônêxia, Thái lan, Philippin dựa vào tiêu chí để phân định doanh nghiệp thuộc quy mô vừa, nhỏ hay lớn, là: số lợng lao động đợc sử dụng tổng vốn đầu t Singapore quan niệm DNN&V doanh nghiệp có số lợng lao động dới 100 ngời vốn đầu t dới 1,2 triệu đô la Singapore Với Malaixia, DNN&V doanh nghiệp có số lao động dới 200 ngời vốn đầu t dới 2,5 triệu riggit Còn với Inđônêxia, Thái Lan Philippin có phân loại chi tiết thµnh doanh nghiƯp võa, doanh nghiƯp nhá vµ doanh nghiƯp siêu nhỏ (micro-enterprise) doanh nghiệp siêu nhỏ thờng hộ kinh doanh gia đình Nh vậy, quan niƯm thÕ nµo lµ mét DNN&V ë mét sè níc ASEAN có khác nhau, đồng thời phân định mang ý nghĩa tơng đối chủ yếu vào quy mô vốn lao động Do cách xác định DNN&V mắc phải Bùi Xuân Thắng Anh K38 KTNT Một số biện pháp tài nhằm thúc đẩy xuất hàng hoá DNN&V số nhợc điểm nh cách phân loại số nớc khu vực EU, tức cha xét đến yếu tố đặc điểm kinh tế ngành c Mỹ Tại Mỹ, nơi mà nhắc tới, ngời ta nghĩ đến tập đoàn kinh tế hùng mạnh vai trò DNN&V đợc đề cao Việc phân loại DNN&V đà tính đến khác biệt ngành Bên cạnh tiêu chí định lợng nh: Lợi nhuận với mức tăng trởng hàng năm dới 150.000 USD tất lĩnh vực sản xuất, dịch vụ thơng mại hay tiêu chuẩn lao động, DNN&V đợc phân loại theo ngành riêng biệt nh sau: - Trong lĩnh vực sản xuất công nghiệp: Tổ chức có từ 250 lao động trở xuống đợc coi doanh nghiệp nhỏ - Trong ngành công nghiệp, dịch vụ thơng mại bán lẻ: doanh nghiệp có dới 100 lao động đợc coi nhỏ; từ 1001.000 lao động đợc coi vừa từ 1.000 lao động trở lên đợc coi lớn lớn Luật DNN&V Mỹ có thêm số tiêu chuẩn định tính nh: DNN&V xí nghiệp độc lập, không vào địa vị chi phối ngành liên quan Theo khái niệm Mỹ, DNN&V công ty xí nghiệp vệ tinh công ty lớn Điều khác hẳn với DNN&V Nhật, công ty xí nghiệp vệ tinh thuộc công ty lớn đợc hởng đặc quyền nh DNN&V Qua đây, đa nhận định khái niệm DNN&V hiểu cách tơng đối, bëi quan niƯm vỊ c¸c DNN&V ë c¸c qc gia khu vực giới không hoàn toàn đồng ảnh hởng nhân tố vốn không giống khu vực quốc gia, trình độ phát triển kinh tế xà hội, khả hỗ trợ (về vật chất) ChÝnh phđ tõng thêi k×, tÝnh chÊt nghỊ nghiƯp, cấu vùng lÃnh thổ, Hơn nữa, nớc, tiêu chí cố định Tiêu chí để xác định doanh nghiệp đủ điều kiện để nhận hỗ trợ tổ chức trùng hợp với tiêu chí tổ chức khác trùng hợp với tiêu chí xác định chung Nhà nớc Xem xét tiêu chí xác định DNN&V nớc, có Bùi Xuân Thắng Anh K38 KTNT Một số biện pháp tài nhằm thúc đẩy xuất hàng hoá DNN&V điều kiện thuận lợi để tham khảo nghiên cứu đa tiêu chí xác định DNN&V phù hợp với bối cảnh cụ thể Việt Nam 1.2 Khái niệm tiêu chí xác định doanh nghiệp nhỏ vừa Việt Nam Cho đến trớc năm 1998, cha có văn pháp lý quy định khái niƯm vỊ DNN&V Quan niƯm vỊ DNN&V ë ViƯt nam khác Trên thực tế, để chủ động công việc mình, số quan Nhà nớc, tổ chức hỗ trợ DNN&V Việt Nam đà đa tiêu chí xác định riêng Nhìn chung, cách lựa chọn tiêu chí nh quy mô tiêu chí quan, tổ chức đa không sai lệch nhiều so với tiêu chuẩn phổ biến chung khu vực giới Tuy nhiên, tiêu chí quan đa DNN&V lại khác đáng kể Cụ thể là: + Ngân hàng công thơng Việt Nam đa qui định DNN&V doanh nghiệp có giá trị tài sản dới 10 tỷ đồng, vốn lu ®éng díi tû ®ång, sè lao ®éng thêng xuyªn dới 500 ngời doanh thu hàng tháng dới 20 tỷ đồng + Bộ Lao động - Thơng binh - Xà hội Bộ Tài quy định tiêu chí xác định DNN&V Thông t liên số 21/LĐTT ngày 17/6/1993 Theo đó, DNN&V doanh nghiệp có số lao động thờng xuyên dới 100 ngời, doanh thu hàng năm dới 10 tỷ, vốn pháp định dới tỷ + Thành phố Hồ Chí Minh xác định doanh nghiệp qui mô vừa doanh nghiệp có vốn pháp định tỷ đồng, lao động có 100 ngời, doanh thu hàng năm 10 tỷ đồng Doanh nghiệp qui mô nhỏ có tiêu thức dới mức + Dự án VIE/ US/ 95/ 004 hỗ trợ DNN&V Việt Nam UNIDO tài trợ coi doanh nghiệp nhỏ doanh nghiệp có số lao động dới 30 ngời, vốn đăng ký dới 0,1 triệu USD Doanh nghiệp vừa doanh nghiệp có số lao động từ 30 ngời đến 200 ngời vốn đăng ký dới 0,4 triệu USD Ngoài hai tiêu thức này, DNN&V theo tiêu chuẩn UNIDO doanh nghiệp t nhân đà đăng kí kinh doanh theo Luật công ty Luật doanh nghiệp Đó Bùi Xuân Thắng Anh K38 KTNT Một số biện pháp tài nhằm thúc đẩy xuất hàng hoá DNN&V doanh nghiệp không thuộc diện siêu nhỏ nh hộ gia đình, cá nhân có đăng kí kinh doanh + Quỹ hỗ trợ DNN&V thuộc chơng trình Việt Nam - EU coi DNN&V doanh nghiệp có số lao động từ 10 đến 500 ngời vốn ®iỊu lƯ tõ 50.000 USD ®Õn 300.000 USD tøc tõ khoảng 650 triệu đồng đến 3,9 tỷ đồng Việt Nam1 nhiều cách quan niệm khác Nh vậy, tổ chức, dự án đa định nghĩa riêng DNN&V Điều tạo thiếu quán khó khăn cho Chính phủ việc đa sách u đÃi cách công hiệu gây khó khăn cho DNN&V để đợc hởng sách hỗ trợ Ngày 20/6/1998, Công văn số 681/CP-KTN Thủ tớng Chính phủ đà tạm thời quy định thống tiêu chí xác định DNN&V Việt Nam Theo tiêu chí này, DNN&V phải có vốn điều lệ dới tỷ Đồng (387.600 USD) có số lao động dới 200 ngời Tiêu chí dựa vào tổng giá trị vốn góp phù hợp với tiêu chí phân loại Tổng cục quản lý vốn tài sản Tiêu chí phân loại dựa vào lao động phù hợp với quy định Luật khuyến khích đầu t nớc Tuy tiêu chí quy ớc tạm thời mang tính hành để xây dựng chế sách hỗ trợ DNN&V nhng coi bớc Chính phủ việc xây dựng sở pháp lý thức, hoạch định triển khai sách biện pháp phát triển DNN&V Việt Nam Theo Công văn này, Doanh nghiệp nhỏ doanh nghiệp có số lao động dới 30 ngời vốn dới tỷ VND Doanh nghiệp vừa doanh nghiệp có vốn từ tỷ VND đến tỷ VND Đối với doanh nghiệp công nghiệp doanh nghiệp nhỏ có vèn tõ tû VND trë xng, c¸c doanh nghiƯp thơng mại dịch vụ số lao động dới 30 ngời Công văn nêu rõ: trình thực hiện, Bộ, ngành, địa phơng vào tình hình kinh tế xà hội cụ thể mà áp dụng đồng thời hai tiêu chí vốn lao động hai tiêu nói trên, quy chế quy ớc hành để xây dựng chế sách hỗ trợ DNN&V ) - Viet Nam Economic Times, Issue 43, Sep 1997 Bùi Xuân Thắng Anh K38 KTNT Một số biện pháp tài nhằm thúc đẩy xuất hàng hoá DNN&V Do nhu cầu phát triển ngày mạnh mẽ khu vực DNN&V, xuất phát từ tình hình kinh tế xà hội cụ thể nớc ta giai đoạn mới, sau tham khảo kinh nghiệm nhiều nớc giới khu vực, ngày 23 tháng 11 năm 2001, Chính phủ đà ban hành Nghị định 90/2001/CP-NĐ việc trợ giúp phát triển DNN&V Theo nghị định này, DNN&V đợc hiểu là: Những đơn vị sản xuất, kinh doanh độc lập, đà đăng ký kinh doanh theo pháp luật hành, có mức vốn đăng ký không 10 tỷ VND và/hoặc số lao động trung bình hàng năm không 300 ngời Tuy nhiên, sách chơng trình hỗ trợ Chính phủ DNN&V gặp khó khăn thực cha phải định nghĩa toàn diện DNN&V Định nghĩa đợc đề cập Nghị định 90 đà đa hai tiêu chí quan trọng lao động vốn đăng kí để xác định DNN&V, nhng định nghĩa hoàn chỉnh bao hàm tiêu chí doanh thu tổng tài sản Bởi lẽ, tồn thực tế doanh nghiệp lĩnh vực thơng mại dịch vụ chất có doanh thu cao nhng tổng vốn đăng kí nhỏ so với doanh nghiệp sản xuất Một trở ngại khác liên quan đến định nghĩa DNN&V, định nghĩa không quy định tiêu chí để phân chia DNN&V thành doanh nghiệp vừa, doanh nghiệp nhỏ siêu nhỏ Điều gây khó khăn cho Chính phủ việc xác định trọng tâm hỗ trợ dựa quy mô doanh nghiệp néi bé khu vùc DNN&V Vai trß cđa Doanh nghiệp nhỏ vừa kinh tế quốc dân hoạt động xuất Trớc đây, với trỗi dậy tập đoàn kinh tế khổng lồ ë c¸c cêng quèc Anh, Mü, NhËt nh Dupont, General Motor, Ford, IBM… khiÕn nhiỊu ngêi cho r»ng hiƯu qu¶ ®ång nghÜa víi qui m« lín, mét doanh nghiƯp víi quy mô vừa nhỏ đợc xem nh doanh nghiệp hiệu quả, tiền công thấp sở sản xuất lạc hậu Nhng với phát triển xà hội thông tin, lên thời đại trí thức, môi trờng cạnh tranh gay gắt không Bùi Xuân Thắng Anh K38 KTNT  10