A Lời mở đầu Trong công đổi phát triển đất nớc, tất ngành, lĩnh vực hoạt động có đóng góp định tự cải tiến để vơn tới hoàn thiện Bảo hiểm nói chung bảo hiểm hàng hoá xuất nhËp khÈu ( XNK) vËn chun b»ng ®êng biĨn nãi riêng ngành dịch vụ, có vị trí quan trọng kinh tế quốc dân, đặc biệt hoạt động thơng mại quốc tế Có thể nói: Không có thơng mại vận chuyển Bảo hiểm không thực việc huy động vốn cho kinh tế quốc dân mà điều quan trọng góp phần đảm bảo ổn định tài cho cá nhân, gia đình, cho tổ chức doanh nghiệp hoạt động dịch vụ vận chuyển hàng hoá XNK đờng biển Có nhiều phơng tiện vận chuyển hàng hoá XNK vận chuyển đuờng biển, đờng sắt, đờng bộ, đờng hàng không Trong vận chuyển đờng biển chiểm khoảng 90% tổng khối lợng hàng hoá xuát nhập giới Với u điểm sẵn có xu phát triển toàn cầu, ngày nay, bảo hiểm hàng hoá XNK vận chuyển đờng biển không xa lạ mà đà len lỏi đến làng quê, doanh nghiệp, hoạt động lĩnh vực thơng mại quốc tế nói riêng đời sống kinh tế xà hội nói chung.Và phát triển bảo hiểm hàng hoá XNK vận chuyển đờng biển Việt Nam không nằm quy luật Kinh tế phát triển, đời sống cao nhu cầu bảo hiểm lớn, xuất nhiều nghiệp vụ Để đáp ứng nhu cầu học tập, nghiên cứu tìm hiểu thân nói riêng nh ngời quan tâm đến bảo hiểm nói chung, qua trình tìm hiểu nghiên cứu tài liệu lí thuyết nh thực tế Việt Nam nớc, với hớng dẫn tận tình thầy giáo-PGS TS Hồ Sỹ Sà, em xin đa tập đề án: Bảo hiểm hàng hoá XNK vận chuyển đờng biển Việt Nam Kết cấu đề tài gồm ba phần: Phần I: Lời mở đầu Phần II: Nội dung Chơng I: Lý luận chung bảo hiểm hàng hoá XNK vận chuyển đờng biển Chơng II: Tình hình hoạt động thị trờng bảo hiểm hàng hoá XNK vận chuyển đờng biển Việt Nam Chơng III: Giải pháp cho bảo hiểm hàng hoá XNK vận chuyển đờng biển Việt Nam Phần III: Kết luận Mặc dù ®· cã rÊt nhiỊu cè g¾ng nhng ch¾c ch¾n sÏ không tránh khỏi khiếm khuyết, mong đợc thông cảm thầy ngời quan tâm Em xin chân thành cảm ơn Hà Nội, tháng 12 năm 2001 Sinh viên Tống Thuỳ Linh B Nội dung Chơng I: Lý luận chung bảo hiểm hàng hoá XNK vận chuyển đờng biển I Sự cần thiết khách quan tác dụng bảo hiểm Trong sống ngời nh hoạt động kinh doanh doanh nghiệp dù đà luôn ý ngăn ngừa đề phòng nhng ngời có nguy gặp phải rủi ro bất ngờ xảy mà không lờng trớc đợc Rủi ro mà ngời thờng gặp phải gồm nhiều loại, ngời ta thờng chia thành loại sau: + Rủi ro thiên tai gây ra: bÃo, giã, lị, lơt + Rđi ro tai n¹n bÊt ngờ xảy + Rủi ro ngòi gây ra: trộm cắp, say rợu, chiến tranh Bất kể nguyên gì, rủi ro xảy thờng đem lại cho ngời khó khăn sống nh hay làm giảm thu nhập , phá hoại nhiều tài sản làm ngng trệ sản xuất kinh doanh tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân làm ảnh hởng đến đời sống kinh tế - xà hôi nói chung Để đối phó với rủi ro, ngời đà có nhiều biện pháp khác nhằm kiểm soát nh khắc phục hậu rủi ro gây Đó nhóm biện pháp kiểm soát rủi ro nhóm biện pháp tài trợ rủi ro + Nhãm biƯn ph¸p kiĨm so¸t rđi ro bao gåm biện pháp né tránh rủi ro, ngăn ngừa tổn thất, giảm thiểu rủi ro Các biện pháp thờng đợc sử dụng để ngăn chặn giảm thiểu khả xảy rủi ro - Tránh né rủi ro biện pháp đợc sử dụng thờng xuyên sống Mỗi ngời, đơn vị sản xuất kinh doanh lựa chon biện pháp thích hợp để né tránh rủi ro xảy tức loại trừ câ hội dẫn đến tổn thất Ví dụ nh để tránh tai nạn lao động ngời ta chọn nghề không nguy hiểm Tránh né rủi ro với rủi ro né tránh đợc Nhng cc sèng cã rÊt nhiỊu rđi ro bÊt ngê kh«ng thể né tránh đợc - Ngăn ngừa tổn thất: Các biện pháp ngăn ngừa tổn thất đa hành động làm giảm tổn thất giảm mức thiệt hại tổn thất gây Ví dụ nh để giảm thiểu tai nạn lao động ngời ta tổ chức khoá học nâng cao trình độ ngời lao động nâng cao chất lợng hoạt động đảm bảo an toàn lao động; để đề phòngchống hoả hoạn ngời ta thực tốt việc phòng cháy chữa cháy - Gi¶m thiĨu tỉn thÊt: ngêi ta cã thĨ giản thiểu tổn thất thông biện pháp làm giảm giá trị thiệt hại tỏn thất xảy Mặc dù biện pháp kiểm soát rủi ro có hiệu việc ngăn chặn hay giảm thiểu rủi ro nhng rủi ro đà xảy ra, ngời ta lờng hết đợc hậu + Nhóm biện pháp tài trợ rủi ro bao gồm biện pháp chấp nhận rủi ro bảo hiểm Đây nhóm biện pháp đợc sử dụng trớc rủi ro xảy với mục đích khắc phục hậu tổn rủi ro gây có - Chấp nhận rủi ro: Đây hình thức mà ngời gặp phải tổn thất tự chấp nhận khoản tổn thất Một trờng hợp điển hình chấp nhận rủi ro tự bảo hiểm Có nhiều hình thức khác biện pháp chấp nhận rủi ro, nhiên phân chia làm hai nhóm: chấp nhận rủi ro thụ động chấp nhận rủi ro chđ ®éng Trong chÊp nhËn rđi ro thơ ®éng, ngời gặp tổn thất chuẩn bị trớc họ phải vay mợn để khắc phục hậu tổn thất Đối với chấp nhận rủi ro chủ động, ngời ta lập quỹ dự trữ dự phòng quỹ đợc sử dụng để bù đắp tổn thất rủi ro gây Tuy nhiên việc dẫn đến việc nguồn vốn không đợc sử dụng cách tối u vay bị động gặp phải vấn đề gia tăng lại suất - Bảo hiểm: Đây phần quan trọng chơng trình quản lí rủi ro tổ chức nh cá nhân Theo quan điểm nhà quản lí rủi ro, bảo hiểm chuyển giao rủi ro sở hợp đồng Theo quan điểm xà hội, bảo hiểm không chuyển giao rủi ro mà sù gi¶m rđi ro viƯc tËp trung mét sè lớn rủi ro cho phép tiên đoán tổn thất chúng xảy Bảo hiểm công cụ đối phó với hậu tổn thất rủi ro gây có hiệu Trong điều kiện khoa học kỹ thuật ngày phát triển, qui mô sản xuất kinh doanh ngày đợc mở rộng, cá nhân, câ quan doanh nghiệp thờng có giá trị tài sản lớn Vì vậy, gặp phải rủi ro biện pháp tích luỹ, vay không mang lại hiệu thiết thực nh trớc Hơn điều kiện kinh tế thị trờng quan doanh nghiệp phải tự chủ mặt tài chính, Nhà nớc không bao cấp Đặc biệt doanh nghiệp muốn mở rộng qui mô sản xuất kinh doanh, muốn đổi dây chuyền công nghệ hầu hết phải vay vốn ngân hàng Nếu tài sản chấp, ngân hàng không cho vay Từ vấn đề nêu trên, ta thấy bảo hiểm đời cần thiết khách quan thiếu đợc điều kiện kinh tế thị trờng Tác dụng bảo hiểm đợc thể nh sau: - Bảo hiểm đời góp phần ổn định sống, khôi phục sản xuất làm cho sản xuất kinh doanh tiếp tục phát triển bền vững bình thờng - Bảo hiểm đời góp phần đề phòng hạn chế tổn thất, góp phần đảm bảo an toàn cho xà hội - Bảo hiểm đời góp phần làm giảm gánh nhẹ cho ngân sách Nhà nớc đồng thời làm tăng thu ngân sách ngoại tệ cho Nhà nớc Biểu hiện: Anh : bảo hiểm góp vào GDP: 9.6% Hàn Quốc : :11% NhËt B¶n : : 7.4% ViƯt Nam - 1998 : 0.58% - Mỗi công ty bảo hiểm thờng đầu t cỡ lớn góp phần phát triển tăng cờng kinh tế cho đất nớc Bởi quỹ bảo hiểm thu đợc luôn có phận quỹ dự trữ dự phòng phận quỹ nhàn dỗi cha sử dụng đến phải đợc đem đầu t nên ngời ta thờng nói: Bảo hiểm trung gian tài tích cực đầu t trung hạn dài hạn cho kinh tế - Góp phần tập hợp đợc lợng tiền mặt nhàn dỗi nằm tản mạn tất tầng lớp đân c xà hội để hình thành quỹ bảo hiểm Quỹ không góp phần đầu t mà góp phần thực hành tiết kiệm chống lạm phát tạo thêm công ăn việc làm cho ngời lao động - Bảo hiểm đời góp phần khăc phục đợc tam lý sản xuất nhỏ thiểu nông tạo điều kiện cho cá nhân, doanh nghiệp mạnh dạn vay vốn để đầu t phát triển sản xuất hàng hoá Nh vậy, bảo hiểm có tác dơng rÊt lín vỊ c¶ kinh tÕ lÉn x· héi Vì mà ông Wiston Churchill - khách ®· nãi: "NÕu cã thĨ t«i sÏ viÕt tõ " Bảo hiểm" nhà trán mõi ngời- ngày tin chăc rằng, với giá khiêm tốn, bảo hiểm giải phóng gia đình khỏi thảm hoạ không lờng trớc đợc" II Vai trò Bảo hiểm hàng hoá XNK vận chuyển đờng biển Trong sản xuất kinh doanh hàng ngày thờng xảy tai nạn, cố bất ngờ gây thiệt hại cho chủ hàng , chủ phơng tiện vận tải vận tải đờng biển, loại trờng hợp dành cho ngời vận tải đợc miễn trách nhiệm tổn thất hàng hoá nh nguyên nhân trực tiếp ngời vận tải gây nh: thiên tai dịch bệnh lây nhiễm, hành động chiến tranh, bạo loạn Vì bảo hiểm nói chung nghiệp vụ bảo hiểm hàng hoá XNK vận chuyển đờng biển nói riêng đời sở tồn khách quan loại rủi ro tai nạn ngẫu nhiên Thực chất bảo hiểm việc phân chia tổn thất hay số chủ hàng cho tất chủ hàng tham gia bảo hiểm gánh chịu Nghiệp vụ bảo hiểm đà đời từ lâu phát triển mạnh mÏ trªn thÕ giíi Tuy nhiªn thêi kú bao cÊp ë níc ta, b¶o hiĨm cịng nh b¶o hiĨm hàng hoá XNK cha đợc quan tâm nhận thức cách đầy đủ Bởi lẽ, đại đa số hàng xuất nhập theo tiêu kế hoạch Nhà nớc Các doanh nghiệp Nhà nớc độc quyền lĩnh vực hoạt động ngoại thơng Do trình vận chuyển hàng hoá không may gặp rđi ro tỉn thÊt, Nhµ níc lµ ngêi nhÊt gánh chịu Thế nhng, từ bớc vào chế thị trờng đến nay, vấn đề XNK hàng hoá nớc ta có thay đổi Trên thực tế đà có nhiều quan doanh nghiệp thuộc thành phần kinh tế khác tham gia Trong số đại đa số doanh nghiệp quốc doanh có số không doanh nghiệp Nhà nớc cha quan tâm đến bảo hiểm Mặc dù mua bảo hiểm hay không vấn đề tự nguyện, không băt buộc Song vấn đề họ cha thấy rõ tác dụng bảo hiểm mà biết mua bảo hiểm phải bỏ khoản tiền định để nộp phí bảo hiểm Điều ảnh hởng đến lợi nhuận đến giá thành sản xuất Nh nói nhiều nhà XNK hàng hoá nớc ta quan tâm đến lợi ích trớc măt cha nghĩ đến lợi ích lâu daì bảo toàn đồng vốn, ổn định sản xuất kinh doanh làm cho sản xuất kinh doanh tiếp tục phát triển bình thờng Họ cha thấy đợc hết tính chất nghiệt ngà câ chế thị trờng phải tự chủ mặt tài chính, Nhà nớc không bao cấp ngời đứng gánh chịu hàng hoá họ bị tổn thất Những học kinh nghiệm mang tính chất quốc tế đà rằng: hàng hoá XNK vận chuyển đờng biển cần thiết phải mua bảo hiểm Bởi vì: Thứ nhất, vận chuyển đờng biển gặp nhiều loại rủi ro gây tổn thất Đó tợng thiên tai tai nạn bất ngờ biển, nguyên nhân khách quan, bên găn liền với đặc tính tong loại hàng hoá Hoặc tợng xà hội nh: chiến tranh, đình công, bạo loạn cớp phá tàu Thứ hai, so với phơng tiện vận tải khác nh: Đờng sắt, đờng bộ, đờng hàng không vận tải biển có thời gian hành trình dài Do xác suất rủi ro đà lớn lại lớn Thứ ba, Mỗi tàu chuyên chở đợc khối lợng lớn chủng loại hàng hoá Nếu công ty doanh nghiệp doanh nghiệp vừa nhỏ cả" Một gia tài" Nếu không mua bảo hiểm mà tổn thất toàn xảy công ty hay doanh nghiệp gặp khó khăn lớn mặt tài thâm chí dẫn đến tình trạng phá sản Thứ t, chủ hàng muốn xuất nhập phải đợc thực thông qua ngời th ba ngời vận chuyển Vì để đảm bảo tuyệt đối an toàn cho chuyến hàng cần phải mua bảo hiểm Trong trình giao lu thơng mại quốc tế đà không chủ tàu lấy cắp hàng đem bán, sau đà đổ lỗi cho rủi ro bất khả kháng chủ tàu bán hàng lấy tiền sang nớc khác định c Các chủ hàng không đủ điều kiện không đủ khả để kiểm soát quản lý rủi ro Trờng hợp mua bảo hiểm thực chất chủ hàng đà chuyển rủi ro chuyển quyền quản lý rủi ro cho bảo hiểm gánh chịu Từ rủi ro bảo hiểm hàng hoá XNK vận chuyển đờng biển đời nhu cầu cần thiết khách quan trình giao lu kinh tế hoạt động ngoại thơng giới III Hợp đồng bảo hiểm hàng hoá XNK vận chuyển đờng biển Khái niệm hợp đồng bảo hiểm hàng hoá XNK vận chuyển đờng biển Hợp đồng bảo hiểm hàng hoá XNK vận chuyển đờng biển văn đợc kí kết ngời bảo hiểm(ínsuer ) ngời đợc bảo hiểm(insured) ngời bảo hiểm cam kết bồi thờngcho ngời đợc bảo hiểm tổn thất hàng hoá rủi ro đà thoả thuận gây hành trình đờng biển Ngợc lại ngời đợc bảo hiểm có trách nhiệm phải đóng cho ngời bảo hiểm khoản tiền gọi phí bảo hiểm(premium) theo điều khoản bảo hiểm đà qui định hợp đồng tiền bồi thờng thiệt hại không vợt giá trị đối tợng bảo hiểm(insured subject) Hợp đồng bảo hiểm hàng hoá XNK mang tính chất: - Là hợp đồng bồi thờng , cã tỉn thÊt x¶y cho ngêi b¶o hiĨm có trách nhiệm bồi thờng cho ngời đợc bảo hiểm - Là hợp đồng lòng trung thực, ngời đợc bảo hiểm phải khai báo trung thực, ý đồ xấu làm hại ngời bảo hiểm ngợc lại ngời bảo hiểm có nhiệm vụ đảm bảo bồi thờng mức Sự tín nhiệm hợp đồng bảo hiểm thể quyền lợi bảo hiểm, muốn đợc bồi thờng có tổn thất xảy ngời đợc bảo hiểm phải có quyền lợi bảo hiểm vào thời điểm xáy tổn thất Nếu xảy tổn thất mà ngời đợc bảo hiểm cha có quyền lợi baỏ hiểm, nghĩa cha có quyền sở hữu hàng hoá không đợc bồi thờng cho dù tổn thất xảy rủi ro đợc bảo hiểm gây nằm hiệu lực bảo hiểm Phân loại hợp đồng bảo hiểm: Hợp đồng bảo hiểm có hai loại chủ yếu: - Hợp đồng bảo hiểm chuyến - Hợp đồng bảo hiểm bao * Hợp đồng bảo hiểm chuyến(voyage policy): Là hợp đồng bảo hiểm chuyến hàng từ địa điểm đến địa điểm khác ghi hợp đồng bảo hiểm Ngời bảo hiểm chịu trách nhiệm hàng hoá phạm vi chuyến Trách nhiệm bảo hiểm băt đầu kết thúc theo điều kiện từ kho đến kho Vì hợp đồng đợc gọi hợp đồng hỗn hợp (mixed policy ): vừa chuyến vừa thời hạn Hợp đồng bảo hiểm chuyến thờng đợc thể đân bảo hiểm ( policy) giấy chứng nhận bảo hiểm( certificate of insurance) ngêi b¶o hiĨm cÊp, néi dung nh mét hợp đồng bảo hiểm, mặt sau đân ghi điều lệ hay qui tắc bảo hiểm hàng hoá có liên quan * Hợp đồng bảo hiểm bao: có hai dạng: Hợp đồng bảo hiểm thả nổi( floating policy): theo loại hợp đồng ngời mua bảo hiểm phải ®a dù kiÕn tríc mét tỉng sè tiỊn nhÊt định đủ để bảo hiểm cho vài lô hàng đa vận chuyển Trớc lần gửi lô hàng cụ thể( tổng số hàng dự kiến), ngêi mua b¶o hiĨm ph¶i gưi cho ngêi b¶o hiĨm chi tiết hàng hoá theo hợp đồng bảo hiểm hàng hoá theo hợp đồng bảo hiểm Giá trị bảo hiểm tổng lô hàng đợc khấu trừ dần vào tổng số chung giá trị hợp đồng baỏ hiểm bảo hiểm phải phát hành giấy chứng nhận bảo hiểm (certificate of insurance) để đa vào chứng từ gửi hàng, sau lần gửi lô hàng cụ thể tiến hành toán cho lô hàng Floating poicy xác định giới hạn bảo hiểm lần gửi hàng Hợp đồng bảo hiểm bao (open policy ) : hợp đồng bảo hiểm nhiều chuyến hàng thời gian định Khác với hợp đồng bảo hiểm thả , hợp đồng bảo hiểm bao không đa dự kiến tổng số tiền mà ấn định thời hạn việc baỏ hiểm hàng hoá đợc thực Ưu điểm hợp đồng có tính chất " tự động" "linh hoạt " có chuyến hàng xuất nhập tự động bảo hiểm cha kịp khai báo ngời đợc bảo hiểm lí khách quan cha kịp gửi giáy yêu cầu bảo hiểm mà hàng hoá đà bị tổn thất ngời bảo hiểm chịu trách nhiệm Open policy đợc kí kết theo thơng lợng thống hai bên trớc thực thời hạn định( thông thờng 30 ngày), có thêm bảo hiểm rủi ro chiến tranh ngời bảo hiểm phải tuyên bố chấp nhận bảo hiểm rủi ro trớc 48 Nội dung hợp đồng bảo hiểm: Nội dung hợp đồng bảo hiểm nớc khác nhng nhìn chung , hợp đồng bảo hiểm hàng hoá XNK bao gồm nội dung sau: - Tên ngời đợc bảo hiểm - Tên hàng hoá cần đợc bảo hiểm - Loại bao bì , qui cách đóng gói mà hiệu hàng hoá cần đợc bảo hiểm - Trọng lợng hay số lợng hàng hoá cần đợc bảo hiểm - Tên tàu biển loại phơng tiện vận chuyển - Cách thức xếp hàng đợc bảo hiểm xuống tàu( xếp bông, dới hầm, chở rời ) - Nơi bắt đầu vận chuyển, nơi chuyền tải nơi nhận hàng hoá đợc bảo hiểm - Ngày tháng phơng tiện vận chuyển hàng băt đầu rời bến - Số vận đơn - Giá trị hàng hoá đợc bảo hiểm số tiền bảo hiểm - Điều kiện bảo hiểm - Nơi toán bồi thờng - Địa điểm ngày tháng kí hợp đồng - Tên công ty bảo hiểm chữ kí Hợp đồng bảo hiểm coi nh đợc kí kết công ty bảo hiểm có nhấp nhận văn nh cấp nho ngời đợc bảo hiểm đân bảo hiểm ( policy ) Sau kí hợp đồng, chi tiết nêu thiếu ( trừ giá trị bảo hiểm, tên hàng hoá đợc bảo hiểm) ngời mua bảo hiểm xét thấy cần bổ xung hay sửa đổi ngoừi mua bảo hiểm phải báo cho công ty bảo hiểm để công ty làm giấy sửa đổi bổ xung (endorsement) kịp thời Endorsemet : phận tách rời hợp đồng bảo hiểm, vấn đề nêu endorsement có gí trị bổ xung phủ vấn đề tâng ứng ghi hợp đồng bảo hiểm Tuy nhiên ngời mua bảo hiểm cần bổ xung thêm ruiro để đảm bảo an toàn cho hàng hoá rủi ro bổ xung thêm đợc bổ xung trớc có cố xảy Ngoài ngời có nhu cầu bảo hiểm phải báo cho ngời bảo hiểm biết tình quan trọng khác mà họ biết để giúp cho ngời bảo hiểm phán đoán rủi ro Ngời bảo hiểm có quyền huỷ bỏ hợp đồng bảo hiểm phí bảo hiểm không toán thời hạn qui định IV Các điều kiện bảo hiểm hàng hoá XNK vận chuyển đờng biển: Điều kiện bảo hiểm điều qui định phạm vi trách nhiệm ngời bảo hiểm tổn thất hàng hoá Hàng đợc bảo hiểm theo điều kiện bảo hiểm nào, rui ro tổn thất qui định điều kiện đợc bồi thờng Các điều khoản hang hoá hiệp hội bảo hiểm Luân Đôn đợc đa vào thị trờng bảo hiểm Luân Đon năm 1912 Các điều khoản đà đợc Uỷ ban điều khoản kỹ thuật xây dung- đại diện cho Loyd's laanx công ty bảo hiểm đa vào điều khoản thông dụng lúc Nhu cầu phải có điều khoản tiêu chuẩn đà trở thành hiển nhiên có nhiều điều khoản khác đợc ding để sửa đổi đảm bảo mẫu đơn bảo hiểm SG ( ship goods) Mặc dù hành văn cổ nhng đơn bảo hiểm hàng hoá SG sử dụng đợc, không sửa đổi từ thị trờng Luân Đôn chấp nhận, hệ liên tiếp ngời bảo hiểm đà bổ xung