BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM - CƠNG TRÌNH DỰ THI GIẢI THƯỞNG NGHIÊN CỨU KHOA HỌC SINH VIÊN “NHÀ KINH TẾ TRẺ – NĂM 2010” TÊN CƠNG TRÌNH ÁP DỤNG MƠ HÌNH CỬA HÀNG TRUNG THỰC TRONG TRƯỜNG HỌC VIỆT NAM THUỘC NHÓM NGÀNH: KHOA HỌC KINH TẾ TÓM TẮT Lý chọn đề tài Việt Nam thời kì mở cửa hội nhập, cần đẩy mạnh phát triển kinh tế xã hội Tuy nhiên, vốn xã hội Việt Nam chưa cao, ý thức người dân kém, tổ chức xã hội chưa cao, nạn tham nhũng vấn nạn lớn quốc gia Những điều ảnh hưởng lớn đến phát triển Việt Nam Vì vậy, thơng qua nghiên cứu hình thành phát triển mơ hình Cửa hàng trung thực giới, tơi muốn áp dụng mơ hình vào trường học Việt Nam nhằm cải thiện vốn xã hội từ đó, góp phần vào cơng phát triển kinh tế-xã hội đất nước Mục tiêu nghiên cứu Mơ hình Cửa hàng trung thực xuất hiện, phát triển giới Tuy nhiên Việt Nam, định nghĩa cịn xa lạ Ngồi ra, mơ hình góp phần lớn vào cải thiện yếu tố vốn xã hội Vì vậy, qua nghiên cứu, tơi mong muốn đưa khái niệm đến gần với người dân Việt Nam tìm hướng áp dụng mơ hình vào trường học Việt Nam Phương pháp nghiên cứu Điều tra nghiên cứu phương pháp nghiên cứu tình Nội dung nghiên cứu Nghiên cứu vốn xã hội, khái niệm tầm quan trọng vốn xã hội mặt Từ đó, tìm mối quan hệ vốn xã hội xuất cửa hàng trung thực Thông qua số cửa hàng trung thực giới tình hình mơ hình Việt Nam, nhận định khả tồn phát triển mơ hình Sau cùng, tơi tìm hướng nhằm áp dụng cửa hàng trung thực vào trường học Việt Nam đưa số kiến nghị nhằm mở rộng mơ hình Đóng góp đề tài Đưa khái niệm mơ hình ―Cửa hàng trung thực‖ đến gần với xã hội Việt Nam đưa phương hướng nhằm đưa Cửa hàng trung thực vào trường học Việt Nam Phát triển mơ hình phần cải thiện vốn xã hội Việt Nam Hướng phát triển đề tài Trước hết áp dụng mơ hình vào trường học sau mở rộng siêu thị, trung tâm thương mại nhằm đến với nhiều người hơn, để mơ hình phát huy tính rộng 1 VỐN XÃ HỘI 1.1 Cơ sở lý thuyết 1.1.1 Khái niệm Có nhiều quan điểm lý thuyết Vốn xã hội, nhiên nghiên cứu này, xin trích dẫn nghiên cứu tổng hợp luật sư Nguyễn Ngọc Bích với điểm sau: - Vốn xã hội ràng buộc lẫn người ta đặt hay tuân giữ giao dịch hay chung sức làm việc đó; cịn gọi ràng buộc xã hội (social bonds) hay hành vi mẫu mực (norms) quy tắc (rules) xã hội chúng yếu tố quan trọng cho bền vững sống - Những giá trị nhà xã hội học Jane Jacobs nêu lên năm 1961, Bourdieu năm 1986, sau Coleman đặt cho khn khổ lý thuyết rõ ràng năm 1989; Putnam phổ biến công luận năm 1993 Coleman mô tả vốn xã hội cấu trúc, khuôn khổ, cho giao dịch người hành động (actors) họ với nhau; thúc đẩy hoạt động sản xuất trở thành thứ có sẵn (tài nguyên) cá nhân sử dụng hầu thực lợi ích riêng tư họ Khi người ta sống với ngày mà công dàn xếp đi, dàn xếp lại vừa vừa tốn - Vốn xã hội kết tinh sau trình gồm có: (1) tin cẩn lẫn (trust) hay niềm tin; (2) có có lại, hay hỗ tương; (3) quy tắc hay hành vi mẫu mực chung chế tài; (4) kết hợp lại với thành mạng lưới - Về có có lại, hay tương tác, diễn chúng làm gia tăng niềm tin Có hai loại tương tác (Coleman, Putnam): (i) nhận tức khắc (specific reciprocity) hai bên trao đổi tức thời hai thứ có giá trị ngang nhau, (ii) nhận sau (diffuse reciprocity) bên làm lâu dài liên tục; không trông đợi đáp lại, qua thời gian trả lại hay bù đắp tương xứng Sự tương tác tạo nghĩa vụ lâu dài bên Ngân hàng giới công nhận ―vốn xã hội đến tổ chức, mối quan hệ, khái niệm hình thành nên số lượng chất lượng tương tác xã hội xã hộị Ngày có nhiều minh chứng cho thấy cố kết xã hội quan trọng cho xã hội tăng trưởng mặt kinh tế phát triển cách bền vững‖ Mặc dù đã có nhiều cách đị nh nghĩ a khác , tựu trung vốn xã hội thường được đị nh nghĩ a xoay quanh ba yếu tố có liên hệ mật thiết với : (a) khả làm việc chung với , (b) sự tin cậy giữa người với , (c) mạng lưới xã hội Một thành tố quan trọng vốn xã hội tính liên kết Có nhiều loại liên kết khác nhóm (mua bán hàng hóa, trao đổi thơng tin, giúp đỡ lẫn nhau, cho vay, cử hành nghi lễ chung, đọc kinh, đám cưới, cầu ma) Chúng diễn theo nhiều hướng, chiều ngang, chiều dọc hay đứng - Do hình thức liên kết này, giáo sư Robert Putnam (2000) phân biệt hai loại vốn xã hội: loại co cụm vào (bonding social capital) loại vươn bên (bridging social capital) Loại trước tạo nên nhóm Mafia Ý; loại sau tạo nên ban hợp xướng, dàn nhạc, tổ chức phi phủ hay hội từ thiện Khi nước có nhiều đồn thể thành lập tự nguyện để bảo vệ lợi ích cục tìm cách tác động vào luật pháp việc tạo nên xã hội dân Xã hội xã hội nhóm, đồn thể góp tay với quyền chăm lo mặt đời sống xã hội mà quyền khơng làm - Tùy hình thức vốn, co cụm khơng đem lại lợi ích cho xã hội, có tổ chức hay mạng lưới phát triển theo chiều ngang cá nhân kết hợp với cách tự nguyện tạo nên làm gia tăng suất xã hội tạo gắn bó Trong xã hội mà tin cẩn không cao, tương tác hàng ngang bị thay trị với hệ cấp theo hàng dọc khơng có vốn xã hội chẳng có hoạt động dân (Putnam, 1998) Nói cách đơn giản, vốn xã hội khái niệm mô tả tin tưởng lẫn người với người xã hội, tin tưởng thành viên xã hội 1.1.2 Vai trị tầm ảnh hưởng Nói vai trị vốn xã hội, viết ―Vốn xã hội phát triển‖ đăng tạp chí Tia sáng, luật sư Nguyễn Ngọc Bích có đưa vài quan điểm sau: - Trong ―Trust: The Social Virtues and the Creation of Prosperity‖ xuất năm 1995, giáo sư Fukuyama nghiên cứu niềm tin việc tạo nên vốn xã hội, trọng đặc biệt đến phát triển kinh tế Dùng niềm tin tiêu chí yếu để so sánh cấu kinh tế xã hội nước, ông cho vốn người vốn xã hội ảnh hưởng lẫn Vốn người làm tăng vốn xã hội Thí dụ, người có học ý thức tầm quan trọng việc săn sóc cái, cố gắng học hành, trau dồi vốn người để đáp lại cha mẹ - Niềm tin hiểu chấp nhận đặt lợi ích vào tay người khác Ơng nói thẳng: ―Chất lượng sống khả cạnh tranh quốc gia tùy thuộc vào đặc tính văn hóa độc đáo lan tỏa quốc gia ấy, mức độ tin cẩn xã hội” Để minh chứng, ông cho Trung Quốc, Pháp, Ý có mức tin cẩn lẫn thấp nên cạnh tranh với Mỹ, Nhật Đức nước có mức tin cẩn cao Trong xã hội mà mức tin cẩn thấp kinh doanh thường hạn chế phạm vi gia đình, khơng có nhiều đại cơng ty (nếu khơng nhà nước tổ chức giúp đỡ) Xí nghiệp dễ bành trướng xã hội mà mức tin cẩn cao năm sau viết thế, tham luận trình bày Quỹ Tiền tệ quốc tế, ông định nghĩa: ―Vốn xã hội hành vi mẫu mực khơng thức (informal) phát sinh thúc đẩy hợp tác hai người hay nhiều người (nhường chỗ ngồi cho người già) Các hành vi mẫu mực tạo nên vốn xã hội tương tác tự nhiên hai người bạn lên cao tận học thuyết phức tạp tinh vi Cơ đốc giáo Phật giáo Hành vi mẫu mực phải bung (tức thời) mối quan hệ cá nhân cụ thể Hành vi mẫu mực có có lại nằm ẩn giao dịch người, trở thành cụ thể giao dịch bạn tôi‖ Không phải hành vi mẫu mực phát sinh tức thời tạo nên vốn xã hội Trái lại có giúp cho nhóm xã hội hợp tác với nhau, hay tạo nên hợp tác, hành vi mẫu mực Đa phần chúng lại đức tính truyền thống lịng trung thực, giữ lời hứa, việc thi hành bổn phận cách đáng tin cậy, tương tác tinh thần trách nhiệm Theo ông, vốn xã hội xuất phát từ ba nguồn: - Thứ nhất, nhà kinh tế nêu, từ giao tiếp với liên tục; hai người giao dịch với lâu thấy cần phải chứng tỏ người trung thực giữ lời hứa - Thứ hai, từ tôn giáo hay hệ thống luân lý Đó nguồn gốc quyền uy, ấn định hành vi mẫu mực trông đợi tuân thủ không cần suy nghĩ Những mẫu mực khơng diễn thương thảo riêng lẻ mà lưu truyền từ hệ sang hệ khác, qua qui trình xã hội hóa sử dụng tập quán thói quen nhiều lý lẽ - Thứ ba, chia sẻ kinh nghiệm lịch sử tạo nên hành vi mẫu mực cách khơng thức tạo nên vốn xã hội Thí dụ, Đức Nhật trải qua đình cơng thợ thuyền, xung đột chủ thợ với quyền năm 1920, 30 Hai quyền phải trấn áp nghiệp đoàn lao động độc lập thay họ cơng đồn ―vàng‖ Sau hai nước bại trận, họ có cách tiếp cận mềm dẻo việc quản lý quan hệ lao động; kết Đức có sách kinh tế thị trường xã hội (Sozialmarktwirtschaft) Nhật chế độ làm việc suốt đời Dẫu bất cập, hai định chế đóng vai trò quan trọng phục hồi kinh tế hai nước tạo nên loại vốn xã hội Thu gọn lại điều trên, ta thấy vốn xã hội xuất phát từ đức tính cá nhân (trung thực, trách nhiệm, hợp tác…) họ tự nguyện kết hợp lại với để làm cơng việc chung Xin gọi chúng yếu tố tinh thần Mối tương quan công trình xã hội với vốn xã hội yếu tố tinh thần thấy qua thí dụ công tác đắp đê chống lụt Công tác cơng trình xã hội – người chung sức làm, kẻ cuốc, người đào, chăm (đó vốn xã hội) – họ làm người tham gia ý thức mối lo chung bổn phận (đó yếu tố tinh thần) Xã hội hoạt động tốt đẹp công dân chung lưng đấu cật để thực mục tiêu chung chia sẻ văn hóa công dân (civic culture) Khi tin cẩn lẫn tích tụ lại nhờ sinh hoạt tự nguyện, vốn xã hội, tạo tài sản chung Vốn làm cho cố gắng quyền trở nên hữu hiệu Theo tác giả Huỳnh Thanh Điền, gần nhà nghiên kinh tế sử dụng khái niệm vốn xã hội nhà xã hội học Broudieu (1986), Coleman (1988), Putnam(1996) để đo lường mối quan hệ với tăng trưởng phát triển kinh tế nhiều phương diện Kết nghiên cứu cho thấy vốn xã hội có tác động tỷ lệ thuận có ý nghĩa thống kê đến thu nhập hộ, tăng trưởng phát triển kinh tế nhiều phương diện, chẳng hạn như: - Nghiên cứu Indonexia Grooteart (1998); TanZania Narayan Pritchet (1997); Kenya La Ferrar (2002) đo lường vốn xã hội cách xác định mức độ tham gia sinh hoạt cộng đồng cá nhân hộ giá đình Kết nghiên cứu cho thấy tác động vốn xã hội đến phúc lợi hộ lớn tỷ lệ thuận - Nghiên cứu Eward Miguel, Paul Gerler David I Levine (2002) tác động q trình cơng nghiệp hoá Indonexia đến vốn xã hội Kết nghiên cứu đề nghị nên dự báo vốn xã hội phân tích sách kinh tế xã hội, nghĩa cần có mơ hình đầu tư vốn xã hội để gợi ý sách cho q trình cơng nghiệp hố Indonexia từ năm 1997 - Nghiên cứu John Maliccio, Lawrance Haddad, And Julia N May (1999) vốn xã hội sinh thu nhập Nam Phi giai đoạn 1993 – 1998 Nghiên cứu sử dụng liệu điều tra từ tỉnh lớn Nam Phi để ước lượng hàm chi tiêu bình quân đầu người với vốn xã hội Nghiên cứu cố định yếu tố tác động khác để xem vốn xã hội tác động đến chi tiêu Kết nghiên cứu cho thấy vốn xã hội tác động đến chi tiêu bình qn đầu người năm 1993 lại có tác động tỷ lệ thuận có ý nghĩa vào năm 1998 Tác giả giải thích điều thay đổi cấu trúc kinh tế Nam Phi, mà nguyên nhân nạn phân biệt chủng tộc Nam phi tháo bỏ - Nghiên cứu Christan Bjonskov (2004) tác động yếu tố cấu thành vốn xã hội tác động đến thu nhập Ông mạng lưới xã hội cá nhân đóng vai trị quan trọng việc tạo thu nhập cho người Tuy nhiên, phụ nữ nhận thu nhập từ mạng lưới xã hội nhiều nam giới - Nghiên cứu tác động vốn xã hội đến bệnh xã hội thực Dr.Holtgrave R A Crosby (2003) Mỹ Kết nghiên cứu cho thấy vốn xã hội có tác động đến bệnh xã hội lậu, giang mai, Aids Những nghiên cứu thực nghiệm khẳng định vai trò vốn xã hội phát triển kinh tế nhiều phương diện thu nhập, chi phí giao dịch, thơng tin hịan hảo, vấn đề xã hội Đặc tính lớn vốn xã hội tín cẩn, nhờ tín cẩn mà tạo nên mạng lưới đoàn kết cá nhân, tổ chức, chí hệ thống trị Tính minh bạch hệ thống trị, lịng tin người dân vào lãnh đạo vốn xã hội quốc gia Cụ thể hơn, theo tác giả Trần Hữu Dũng, vốn xã hội mang lại lợi ích cho kinh tế: - Vốn xã hội giúp giải ―bài toán tập thể” Cụ thể, có tình mà người có lợi (có thể lớn) người làm việc nhỏ, song lợi ích (lớn) thực người làm việc nhỏ Ví dụ đầy rẫy chung quanh ta: từ việc quan trọng đóng thuế, đến việc bình thường dừng đèn đỏ khơng vứt rác nơi cơng cộng Nói theo nhà kinh tế, vốn xã hội – kết tinh chuẩn mực cư xử, kì vọng chung thành viên cộng đồng - giúp giải ―bài toán phối hợp‖ (coordination problems) Đi xa (dù chưa thấy đề nghị), nhớ lại nhiều nhà kinh tế giải thích vấn đề kinh tế vĩ mô hậu ―thất bại phối hợp‖ (coordination failures), người viết nghĩ ―tiếp cận vốn xã hội‖ hữu ích cho phân tích tượng vĩ mô tổng quát (như thất nghiệp, lạm phát ) - Vốn xã hội tiết kiệm phí giao dịch (transaction costs) Mọi giao dịch xã hội kinh tế rủi ro đối tác liên hệ ngầm hiểu người theo chuẩn tắc cư xử (tự trọng, sợ danh giá gia đình, giữ lời hứa, chẳng hạn), cá nhân liên hệ khơng tốn nhiều thời tiền bạc để bảo đảm đối tác chu toàn trách nhiệm họ - Vốn xã hội có ảnh hưởng quan trọng đến chất lượng tốc độ tích lũy loại vốn khác Chẳng hạn, vốn xã hội làm tăng vốn người (Coleman 1988) - Trong xã hội tin cẩn (tức nghèo vốn xã hội), định thuê mướn nhân viên thường bị ảnh hưởng đặc tính cá nhân người (chẳng hạn thân nhân quen biết riêng), dính dáng đến khả làm việc Ở xã hội nhiều tin cẩn yếu tố khác học vấn, tay nghề, quan tâm Do đó, muốn tiến thân, người xã hội thiếu tin cẩn hay tìm cách móc nối thay trau dồi khả hay kiến thức ... xuất cửa hàng trung thực Thông qua số cửa hàng trung thực giới tình hình mơ hình Việt Nam, nhận định khả tồn phát triển mơ hình Sau cùng, tơi tìm hướng nhằm áp dụng cửa hàng trung thực vào trường. .. học Việt Nam đưa số kiến nghị nhằm mở rộng mô hình Đóng góp đề tài Đưa khái niệm mơ hình ? ?Cửa hàng trung thực? ?? đến gần với xã hội Việt Nam đưa phương hướng nhằm đưa Cửa hàng trung thực vào trường. .. ảnh hưởng lớn đến phát triển Việt Nam Vì vậy, thơng qua nghiên cứu hình thành phát triển mơ hình Cửa hàng trung thực giới, tơi muốn áp dụng mơ hình vào trường học Việt Nam nhằm cải thiện vốn xã