NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
Cơ sở khoa học
1.1 Khái quát chung về học liệu học tập
Học liệu là các phương tiện vật chất lưu giữ và phản ánh nội dung học tập, nghiên cứu, bao gồm cả hình thức truyền thống như tranh ảnh và học liệu điện tử Học liệu điện tử được số hóa theo kiến trúc định dạng nhất định, lưu trữ trên các thiết bị như CD, USB, máy tính và mạng máy tính, phục vụ cho việc dạy và học Các dạng thức số hóa có thể là văn bản, bảng dữ liệu, âm thanh, hình ảnh, video, phần mềm máy tính và hỗn hợp các dạng thức này.
1.2 Vai trò của hoạt động tạo học liệu học tập để phát triển năng lực học tập cho học sinh trong dạy học trực tuyến
Thiết bị dạy học và học liệu đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao khả năng sư phạm, kết nối lý thuyết với thực hành Video học liệu giúp học sinh tiếp thu thông tin sinh động, chính xác, từ đó phát triển hứng thú nhận thức và năng lực quan sát, phân tích Đặc biệt, trong bối cảnh học trực tuyến hiện nay, việc thu hút sự chú ý và tập trung của học sinh trở nên cực kỳ quan trọng.
1.3 Xây dựng kế hoạch dạy học sử dụng học liệu học tập nhằm nâng cao hứng thú và phát triển năng lực học tập cho học sinh trong dạy học trực tuyến
Khi dạy học trực tuyến, kế hoạch dạy học cần được điều chỉnh hoàn toàn để phù hợp với môi trường mới Nhiều hoạt động như biểu diễn thí nghiệm của giáo viên hay học sinh trở nên khó khăn khi chuyển sang hình thức trực tuyến Học sinh chỉ có thể tham gia trải nghiệm tại nhà, điều này đòi hỏi giáo viên phải rà soát lại các đơn vị bài học và xây dựng phương án sử dụng học liệu hiệu quả trong các tiết học.
Để cải thiện hiệu quả học tập, đối với các bài học khó, giáo viên sẽ ưu tiên quay video bài giảng và gửi cho học sinh xem trước Trong tiết học trực tuyến, học sinh sẽ thảo luận nhóm về những khó khăn, câu hỏi và vấn đề chưa rõ Giáo viên sau đó sẽ tổ chức phần trả lời và giải đáp thắc mắc, đồng thời cung cấp thêm các câu hỏi luyện tập để học sinh vận dụng kiến thức.
Sử dụng hiệu quả các video trên internet cho các bài học có yếu tố thí nghiệm, kết hợp với câu hỏi định hướng sẽ giúp học sinh dễ dàng tiếp thu kiến thức.
Bài học gần gũi với cuộc sống giúp học sinh dễ dàng tiếp cận và hiểu bài hơn Giáo viên sử dụng video hoạt hình hoặc truyện tranh để tạo ra các tình huống thực tế, từ đó khuyến khích học sinh phát hiện và giải quyết vấn đề Phương pháp này không chỉ tăng cường hứng thú học tập mà còn góp phần hình thành năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh.
Các bài học có nhiều ứng dụng thực tiễn trong cuộc sống, vì vậy giáo viên nên tạo video minh họa để thể hiện rõ nét tính ứng dụng của kiến thức Việc này không chỉ giúp học sinh có cái nhìn trực quan hơn mà còn thu hút sự chú ý của các em hơn so với việc chỉ đọc trên giấy.
Năm học này, học sinh có thể thực hiện các thí nghiệm và tạo ra sản phẩm đơn giản tại nhà Ngoài việc cung cấp tài liệu tham khảo qua các đường link sách báo, việc sử dụng video hướng dẫn cụ thể từ giáo viên sẽ làm tăng hứng thú cho học sinh khi thực hiện các thí nghiệm tương tự.
Thực trạng
2.1 Tìm hiểu thực trạng việc dạy học có sử dụng học liệu học tập môn Hóa học Để xây dựng cơ sở lý luận cho đề tài và đánh giá thực trạng của vấn đề nghiên cứu, tôi đã thực hiện khảo sát tại trường PT Hermann Gmeiner, THPT Huỳnh Thúc Kháng, THPT Lê Viết Thuật, THPT Nguyễn Huệ, THPT Nguyễn Trường Tộ và một số trường THPT khác trên địa bàn tỉnh Nghệ An Tổng số người tham gia là 600 học sinh và 30 giáo viên với hình thức trả lời phiếu khảo sát
* Kết quả khảo sát đối với giáo viên:
Câu 1: Sự cần thiết sử dụng học liệu học tập để nâng cao kết quả học tập của học sinh
Câu 2: Mức độ sử dụng học liệu học tập như tranh ảnh, dụng cụ thí nghiệm, hoá chất trong các tiết dạy trực tiếp
Câu 3: Mức độ sử dụng học liệu học tập như tranh ảnh, video có thí nghiệm ở nguồn học liệu mạng internet trong trong dạy học trực tuyến
Thầy/cô đã tự thiết kế học liệu cho tiết học trực tuyến bằng cách tự quay video bài giảng, tạo file âm thanh, và sản xuất video hoạt hình cũng như các video khác Những tài liệu này không chỉ giúp tăng cường tính tương tác mà còn hỗ trợ học sinh tiếp thu kiến thức một cách hiệu quả hơn trong môi trường học tập trực tuyến.
Số lượng Tỷ lệ % Đã thiết kế 0 0
Thiết kế học liệu học tập đóng vai trò quan trọng trong việc tiếp thu kiến thức của học sinh trong giai đoạn học trực tuyến Học liệu được thiết kế hợp lý giúp tạo ra môi trường học tập hấp dẫn, kích thích sự tò mò và sáng tạo của học sinh Ngoài ra, học liệu chất lượng còn hỗ trợ giáo viên trong việc truyền đạt kiến thức một cách hiệu quả, từ đó nâng cao khả năng tiếp thu và hiểu biết của học sinh Việc sử dụng học liệu đa dạng và phong phú cũng giúp học sinh dễ dàng tiếp cận thông tin, tạo điều kiện thuận lợi cho việc học tập và phát triển kỹ năng tự học trong môi trường trực tuyến.
Có vai trò rất quan trọng 25 83,3
Không quan trọng, học sinh tự biết cách học phù hợp
Tùy thuộc vào nội dung chương trình học
Theo khảo sát, tất cả 100% giáo viên đã sử dụng thiết bị dạy học như tranh ảnh, dụng cụ thí nghiệm và hóa chất trong các tiết dạy trực tiếp.
Trong quá trình dạy trực tuyến, tất cả giáo viên đều tích cực sử dụng hình ảnh để làm phong phú thêm bài giảng, đồng thời 100% giáo viên đã áp dụng video thí nghiệm từ các nguồn tài nguyên trên internet trong các tiết học Hóa học có thực hành.
Chưa có giáo viên nào tự sản xuất video bài giảng hay thiết kế file âm thanh, video hoạt hình để hỗ trợ cho các tiết học trực tuyến, điều này cho thấy sự thiếu hụt trong việc chuẩn bị tài liệu giảng dạy cho học sinh.
2.2 Phân tích đánh giá các vấn đề thực tiễn
* Kết quả khảo sát đối với học sinh:
Câu 1: Em có thích học môn Hóa học không?
Câu 2: Em thích học môn Hóa học vì:
Môn Hóa học là một trong những môn thi vào ĐH, CĐ
Có nhiều ứng dụng trong thực tế 100 16,6
Có nhiều thí nghiệm vui, hấp dẫn 310 51,7
Câu 3: Em không thích học môn Hóa học vì:
Số lượng Tỷ lệ % Môn Hóa học khó hiểu, rắc rối, khó nhớ 246 41
Môn Hóa học không giúp ích gì cho cuộc sống
Không có hứng thú học môn Hóa học 174 29
Bị mất kiến thức căn bản môn Hóa học 50 8,3
Câu 4: Theo em, môn Hóa học dễ hay khó
Câu 5: Em có hứng thú khi xem các video trong các tiết học trực tuyến không?
Câu 6: Em có hứng thú khi xem các video hoạt hình trong các tiết học trực tuyến không?
Câu 7: Em có hứng thú khi xem các video GV trực tiếp hướng dẫn thực hành trải nghiệm tại nhà không?
Kết quả khảo sát cho thấy 100% học sinh cảm thấy hứng thú với việc sử dụng video trong các tiết học trực tuyến Đặc biệt, 72% học sinh thích bài học có video hoạt hình, trong khi 85% học sinh yêu thích các video do giáo viên trực tiếp hướng dẫn thực hành tại nhà.
Giải pháp
3.1 Thiết kế video cung cấp kiến thức
- Một là, cung cấp kiến thức nền cơ bản, đây là các video quay thu âm các bài giảng
Giáo viên tạo bài giảng bằng chức năng Slide Show trên PowerPoint, kèm theo bộ câu hỏi định hướng, sau đó xuất video gửi cho học sinh để xem và tìm hiểu trước ở nhà Điều này giúp học sinh nắm vững kiến thức cơ bản khi học trực tuyến, đặc biệt khi mạng internet không ổn định, đồng thời giảm áp lực cho giờ học Học sinh có thể chủ động tiếp thu bài học trước khi lên lớp, biến tiết học online thành cơ hội để trao đổi, giải đáp thắc mắc và thảo luận về những nội dung khó hiểu, cũng như có thêm thời gian cho các hoạt động thuyết trình, luyện tập và áp dụng kiến thức vào thực tiễn.
Ví dụ 1: Video tiết 3 - Bài 2 - Lipit - Hóa học 12
- Khái niệm và phân loại lipit
- Khái niệm chất béo, tính chất vật lí, tính chất hoá học, ứng dụng của chất béo
- Cách chuyển hoá chất béo lỏng thành chất béo rắn, phản ứng oxi hoá chất béo bởi oxi không khí
- Viết được các PTHH minh hoạ tính chất hoá học của chất béo
- Phân biệt được dầu ăn và mỡ bôi trơn về thành phần hoá học
- Biết cách sử dụng, bảo quản được một số chất béo an toàn, hiệu quả
Có trách nhiệm với bản thân, cộng đồng, đất nước, nhân loại và môi trường tự nhiên
4 Định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh a Các năng lực chung:
Phát triển các năng lực quan trọng như tự học, giải quyết vấn đề, hợp tác, giao tiếp và sử dụng công nghệ thông tin là rất cần thiết Bên cạnh đó, việc nâng cao năng lực chuyên biệt cũng đóng vai trò quan trọng trong việc đáp ứng yêu cầu của thị trường lao động hiện đại.
- Năng lực sử dụng ngôn ngữ hoá học
- Năng lực thực hành hoá học
- Năng lực giải quyết vấn đề thông qua môn hóa học
II Link để học sinh xem: https://www.youtube.com/watch?v369srVjhI&t=2s III Mã QR-code để học sinh có thể quét xem trên điện thoại di động
Ví dụ 2: Video tiết 15, 16 - Bài 10 - Amino axit - Hóa học 12
- Biết được: Định nghĩa, đặc điểm cấu tạo phân tử của amino axit
- Hiểu được: Tính chất hóa học của amino axit (tính lưỡng tính)
- Dự đoán được tính lưỡng tính của amino axit, kiểm tra dự đoán và kết luận
- Viết các PTHH chứng minh tính chất của amino axit
- Phân biệt dung dịch amino axit với dung dịch chất hữu cơ khác bằng phương pháp hoá học
Có trách nhiệm với bản thân, cộng đồng, đất nước, nhân loại và môi trường tự nhiên
4 Định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh a Các năng lực chung:
Phát triển năng lực tự học, giải quyết vấn đề, hợp tác, giao tiếp và sử dụng công nghệ thông tin là rất quan trọng Ngoài ra, việc nâng cao năng lực chuyên biệt cũng đóng vai trò then chốt trong quá trình học tập và làm việc hiệu quả.
- Năng lực sử dụng ngôn ngữ hoá học
- Năng lực thực hành hoá học
- Năng lực giải quyết vấn đề thông qua môn hóa học
II Link để học sinh xem: https://www.youtube.com/watch?v=NdJWA9cALz4&t=8s III Mã QR-code để học sinh có thể quét xem trên điện thoại di động
Ví dụ 3: Video tiết 22, 23 - Bài 14 - Vật liệu polime - Hóa học 12
HS biết được: Khái niệm, thành phần chính, sản xuất và ứng dụng của: chất dẻo, vật liệu compozit, tơ, cao su, keo dán tổng hợp
- Viết các PTHH cụ thể điều chế một số chất dẻo, tơ, cao su, keo dán thông dụng
- Sử dụng và bảo quản được một số vật liệu polime trong đời sống
- Thành phần chính và cách sản xuất của: chất dẻo, vật liệu compozit, tơ, cao su, keo dán tổng hợp
Có trách nhiệm với bản thân, cộng đồng, đất nước, nhân loại và môi trường tự nhiên
4 Định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh
- Năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề
* Các năng lực chuyên biệt
- Năng lực sử dung ngôn ngữ
- Năng lực thực hành hóa học
- Năng lực giải quyết vấn đề thông qua hóa học
- Năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào cuộc sống
II Link để học sinh xem: https://www.youtube.com/watch?v=THJtr0N4EHw III Mã QR-code video để học sinh có thể quét xem trên điện thoại di động
- Hai là, tạo các video biến kiến thức đơn giản, nhàm chán thành sinh động, hấp dẫn
Video phim hoạt hình về tính chất vật lý và ứng dụng của các loại thù hình của carbon trong tiết 32, bài 15, thuộc chương trình Hóa học 11, cung cấp cái nhìn sâu sắc về carbon và các hợp chất của nó.
I Yêu cầu cần đạt: HS biết:
- Một số dạng thù hình của cacbon
- Tính chất vật lí (độ cứng, dẫn điện) và một số ứng dụng của cacbon trong thực tiễn
II Link để học sinh xem: https://www.youtube.com/watch?v=XcQSmlFmFng III Mã QR-code video để học sinh có thể quét xem trên điện thoại di động
Ngày xửa ngày xưa, tại Vương quốc Cacbon, Vua và Hoàng hậu có bốn người con: Kim cương, Than chì, Cacbon vô định hình và Fuleren, người em út Với tình yêu thương vô bờ bến dành cho các con, họ băn khoăn không biết nên truyền ngôi cho ai Để giải quyết vấn đề này, các con đã quyết định tổ chức một cuộc thi mang tên “Ai là người có ích nhất” nhằm thuyết phục Vua cha nhường ngôi.
Mình là kim cương, với vẻ đẹp trong sáng, lấp lánh và kiêu sa Mình không chỉ tạo ra những món trang sức đắt giá mà còn được biết đến là chất cứng nhất trong tất cả các vật liệu.
14 có thể làm dao cắt kính, chế tạo mũi khoan và bột mài, mặc dù mình không dẫn điện và dẫn nhiệt kém
Than chì có màu xám đen và mềm mại, được sử dụng để chế tạo chất bôi trơn và bút chì cho học sinh Nó hỗ trợ các họa sĩ sáng tạo tác phẩm nghệ thuật, giúp các nhà thiết kế phác thảo ý tưởng thời trang, và còn được sử dụng để tô điểm cho lông mày Ngoài ra, than chì cũng là vật liệu quan trọng trong việc sản xuất điện cực.
Mình là Cacbon vô định hình, thuộc về một gia đình nhỏ đông thành viên Trong cuộc thi này, gia đình mình có ba đại diện tham gia, đó là Than muội, Than cốc và Than hoạt tính.
"Người ta thường nói 'Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng', nhưng mình, Than muội, lại gần mực để tạo ra những cuốn sách mà các bạn đang đọc Bên cạnh đó, mình còn sản xuất xi đánh giày và chất độn cao su."
Than cốc là một thành phần thiết yếu trong ngành luyện kim, góp phần quan trọng vào sản xuất thép toàn cầu, đạt 156,2 triệu tấn tính đến tháng 8/2020 Nhờ có than cốc, ngành xây dựng có thể phát triển mạnh mẽ với việc xây dựng các công trình như nhà cao tầng, cầu cống và phương tiện giao thông.
Than hoạt tính có khả năng hấp phụ hiệu quả các chất khí và chất tan, vì vậy nó được ứng dụng rộng rãi trong việc lọc nước, chế tạo mặt nạ phòng độc, và sản xuất nhiều sản phẩm tiêu dùng như sữa tắm, khẩu trang, và sữa rửa mặt.
Vua cha và Hoàng hậu tự hào về những đóng góp của con cháu cho xã hội, nhưng Vua không muốn ngôi vị gây mâu thuẫn trong gia đình Vua gọi các con lại và nhấn mạnh rằng mỗi người đều có giá trị và xứng đáng, mong muốn các con yêu thương, hỗ trợ lẫn nhau Ông khuyến khích họ đóng góp công sức và trí tuệ để phục vụ nhân loại, nhằm giữ gìn danh tiếng dòng tộc cho các thế hệ sau.
- Ba là, tạo video biến kiến thức phức tạp thành trực quan, dễ hiểu
Ví dụ: Video giới thiệu về phần cấu trúc phân tử của Xenlulozơ - Tiết 5 - Chủ đề
Học sinh hiểu được cấu trúc phân tử của xenlulozơ
II Link để học sinh xem: https://youtu.be/x2aSy6h6CX8
III Mã QR-code để học sinh có thể quét xem trên điện thoại di động
Cấu trúc phân tử của Xenlulozơ
Thành tế bào ở thực vật là lớp ngoài cùng bao quanh màng sinh chất, đóng vai trò là thành phần cứng nhất trong cấu trúc tế bào Với cấu trúc phức tạp, thành tế bào không chỉ cung cấp hỗ trợ và bảo vệ cho tế bào mà còn có các lỗ nhỏ cho phép nước và chất dinh dưỡng di chuyển vào và ra Đồng thời, nó cũng ngăn chặn hiện tượng vỡ tế bào khi nước xâm nhập.
Xenlulozơ là một thành phần quan trọng của thành tế bào, được cấu tạo từ nhiều sợi xenlulozơ Mỗi sợi này bao gồm các vi sợi, được hình thành từ các mạch xenlulozơ kéo dài với phân tử khối lớn khoảng 2.000.000 Cấu trúc của xenlulozơ bao gồm nhiều gốc β-glucozơ, tạo thành một chuỗi không phân nhánh.
C6H10O5 có 3 nhóm OH nên ngoài cách viết (C6H10O5)n có thể viết dạng [C6H7O2(OH)3]n
3.2 Thiết kế video để tạo tình huống có vấn đề
Thực nghiệm sư phạm
Kiểm tra tính khả thi và hiệu quả của đề tài
Triển khai đề tài học liệu tự thiết kế giúp học sinh nắm bắt kiến thức cơ bản và áp dụng kiến thức vào thực tiễn cuộc sống Học liệu này không chỉ cung cấp thông tin mà còn khuyến khích học sinh trải nghiệm và phát triển kỹ năng cần thiết Việc sử dụng học liệu tự thiết kế sẽ tạo ra môi trường học tập tích cực, giúp học sinh kết nối lý thuyết với thực tế, từ đó nâng cao hiệu quả học tập.
- Đối tượng áp dụng: Học sinh tại hai lớp 12A5 và 12A6, năm học 2021-2022
- Thời gian thực hiện: Dạy học trực tuyến trong giai đoạn Covid 19
4.3 Kết quả thực nghiệm a Phân tích về mặt định lượng
Trong năm học 2021-2022, tôi giảng dạy môn Hóa học cho các lớp 12A5 và 12A6, với chất lượng học tập của hai lớp này gần như tương đương nhau.
Tôi đã thực hiện dạy thực nghiệm sư phạm tại lớp 12A6, trong khi lớp 12A5 tiếp tục học theo kế hoạch dạy học phát triển năng lực thông thường mà không áp dụng giải pháp nào.
Trong năm học 2021-2022, chúng tôi đã tiến hành khảo sát qua các bài kiểm tra thường xuyên (15 phút) và kiểm tra giữa kỳ I với các nội dung tương tự nhau nhằm kiểm chứng hiệu quả của đề tài Kết quả thu được đã được thống kê chi tiết trong các bảng dưới đây.
Bảng kết quả kiểm tra thường xuyên, năm học 2021-2022 môn của HS lớp đối chứng (12A5) và lớp thực nghiệm (12A6)
Giỏi Khá Trung bình Yếu, kém
Biểu đồ 1: Kết quả điểm kiểm tra thường xuyên
Giỏi Khá Trung bình Yếu, kém
% Điểm Giỏi (>8); Khá (7-8); Trung bình (5-6); Yếu, kém (8); Khá (7-8); Trung bình (5-6); Yếu, kém (
