NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
Cơ sở thực tiễn
Sau gần 10 năm đổi mới căn bản và toàn diện, nền giáo dục Việt Nam đã có nhiều chuyển biến tích cực và thành tựu đáng khích lệ Tuy nhiên, thực tế cho thấy vẫn còn nhiều vấn đề cần xem xét Đánh giá những hạn chế của giáo dục và đào tạo sau 5 năm thực hiện Nghị quyết Đại hội XII, Đại hội XIII khẳng định rằng giáo dục, khoa học và công nghệ chưa trở thành động lực chính cho phát triển kinh tế - xã hội, và lĩnh vực văn hóa, xã hội vẫn chưa có nhiều đột phá với hiệu quả chưa cao.
Trong những năm gần đây, giáo dục tỉnh Nghệ An đã có nhiều chuyển biến tích cực về quy mô và chất lượng, với thành tích nổi bật trong việc duy trì vị trí hàng đầu toàn quốc về kết quả học sinh giỏi Tuy nhiên, tỉnh vẫn đối mặt với nhiều thách thức, bao gồm tình trạng bạo lực học đường gia tăng và một bộ phận học sinh có biểu hiện sống thiếu lý tưởng, sa vào các tệ nạn xã hội như cờ bạc, ma túy và nghiện internet Hơn nữa, chất lượng "đầu ra" của giáo dục chưa đáp ứng đủ năng lực và phẩm chất cần thiết để học sinh tìm được ngành nghề phù hợp trong bối cảnh hiện tại.
Tiết sinh hoạt lớp trong trường phổ thông thường diễn ra vào cuối tuần, là thời gian giáo viên chủ nhiệm điều hành các hoạt động của lớp Trong không khí căng thẳng, giáo viên như một vị quan tòa, thường xuyên hỏi tội và xét xử học sinh, khiến học sinh, đặc biệt là những em vi phạm nội quy, cảm thấy lo lắng và sợ hãi Đồng thời, giáo viên cũng trải qua áp lực khi lớp học có thành tích giảm sút, tạo ra một bầu không khí mệt mỏi cho cả hai bên.
Việc sinh hoạt căng thẳng ảnh hưởng nghiêm trọng đến giáo dục giá trị "chân thiện mỹ", làm hạn chế khả năng phát huy phẩm chất và năng lực của học sinh Đặc biệt, các tiết sinh hoạt trực tuyến còn có sự chứng kiến từ nhiều phía khách quan, điều này càng làm tăng áp lực cho học sinh trong quá trình khẳng định bản thân.
Trong dạy học trực tuyến, giáo viên chủ nhiệm (GVCN) đóng vai trò quan trọng là cầu nối giữa học sinh, phụ huynh và nhà trường GVCN giúp truyền tải và trao đổi thông tin về kế hoạch học tập, đồng thời nắm bắt tình hình của học sinh qua các giờ sinh hoạt lớp Điều này cho phép giáo viên bộ môn và nhà trường hiểu rõ hơn về điều kiện, hoàn cảnh, tâm tư và nguyện vọng của học sinh, từ đó có những điều chỉnh kịp thời phù hợp với thực tiễn của học sinh, gia đình và nhà trường.
Trong bối cảnh giáo dục hiện đại, học sinh THPT cần được trang bị các phẩm chất và kỹ năng phù hợp với yêu cầu của cuộc sống thời công nghệ 4.0 Do đó, việc đổi mới phương pháp, hình thức và nội dung giờ sinh hoạt lớp, đặc biệt là trong bối cảnh trực tuyến, trở nên cực kỳ cần thiết.
Quá trình tổ chức, hoàn thiện và kết quả đạt được của lớp khi thực hiện đổi mới phương pháp tổ chức giờ sinh hoạt lớp trực tuyến
Ở độ tuổi vị thành niên, học sinh trải qua giai đoạn sôi nổi và phức tạp nhất trong cuộc đời Các em thường có xu hướng khám phá bản thân, thể hiện sự nổi loạn và khát khao khẳng định giá trị cá nhân.
Lực học và ý thức của các em còn yếu, dẫn đến nhận thức về các vấn đề xã hội cũng hạn chế Nhiều em có hành vi ứng xử sai lệch với chuẩn mực đạo đức, thể hiện sự vô cảm, ích kỷ và thiếu trách nhiệm.
Nhiều HS học khá tốt nhưng kĩ năng giao tiếp, tham gia các hoạt động, xử lí tình huống còn hạn chế ,thiếu kỹ năng sống
Một bộ phận học sinh THPT hiện nay dễ dàng bị cuốn vào các tệ nạn như hút thuốc lá, uống rượu bia, nghiện ma túy, game và tham gia các hoạt động phi pháp, mặc dù các em nhận thức rõ sự nguy hại của những hành vi này Hệ quả là tình trạng học sinh nghỉ học, bỏ học, vi phạm an toàn giao thông và pháp luật ngày càng gia tăng trong độ tuổi học sinh.
Gia đình thường chưa chú trọng đúng mức đến tâm tư và tình cảm của trẻ, đặc biệt là trong giai đoạn phát triển phù hợp với lứa tuổi Họ thường tập trung vào thành tích và điểm số hơn là việc phát triển phẩm chất và năng lực thực sự của các em.
Nhà trường chưa thể hiện sự quan tâm và chỉ đạo kịp thời đối với giáo viên, đồng thời thiếu một đề án cụ thể để hỗ trợ giáo viên trong việc học tập và trao đổi, nhằm thích ứng với chương trình và tình hình mới.
Tác động của môi trường sống, xã hội
Sự bùng nổ công nghệ thông tin, đặc biệt là sự lan tràn của văn hóa phẩm đồi trụy và các trò chơi trực tuyến, đã tác động mạnh mẽ đến tình hình bạo lực học đường Học sinh dễ dàng bị cuốn hút bởi những hấp dẫn nhất thời mà các trò chơi và phim ảnh có nội dung bạo lực mang lại, dẫn đến sự gia tăng của các hành vi bạo lực trong môi trường học đường.
Mặc dù tiết sinh hoạt lớp đóng vai trò quan trọng trong giáo dục học sinh THPT, nhiều giáo viên vẫn chưa chú trọng xây dựng nội dung và lựa chọn phương pháp tổ chức hấp dẫn Các tiết sinh hoạt trực tuyến thường mang tính chất "đại khái", với nội dung nghèo nàn, chủ yếu tập trung vào việc nhận xét hoạt động tuần qua và phương hướng tuần tới, mà chưa tạo ra môi trường vui chơi, giải trí cho học sinh Điều này dẫn đến việc các em không có cơ hội mở rộng, củng cố kiến thức và rèn luyện kỹ năng sống cần thiết Nội dung giờ sinh hoạt còn lặp đi lặp lại, không gắn liền với nhu cầu thực tế của học sinh, khiến các em không cảm nhận được vấn đề chủ đề là của chính mình.
Phương pháp mà giáo viên chủ nhiệm áp dụng chưa khuyến khích được tinh thần tự giác và trách nhiệm cá nhân của học sinh Hình thức tổ chức chủ yếu là báo cáo và thảo luận, trong khi các hình thức giao lưu, tọa đàm hay hội thi lại ít được sử dụng Điều này dẫn đến việc học sinh không có cơ hội tổ chức và tham gia vào các giờ sinh hoạt lớp, gây ra sự nhàm chán và thiếu hứng thú trong học tập.
Hầu hết các tiết sinh hoạt lớp hiện nay chưa thu hút được sự tham gia tích cực của đông đảo học sinh, dẫn đến việc các em chưa có cơ hội phát huy hết khả năng và năng khiếu của mình, cũng như ít có dịp khẳng định bản thân.
Một số giải pháp nâng cao giờ sinh hoạt chủ nhiệm lớp học trực tuyến nhằm phát triển phẩm chất, năng lực học sinh THPT ở trường THPT Tân Kỳ 3
Để đạt được mục tiêu giáo dục học sinh phù hợp với bối cảnh thực tế, chúng tôi đề xuất các giải pháp sau:
4.1 Định vị môi trường, đối tượng giáo dục
Sự hình thành và phát triển nhân cách con người là vấn đề cốt lõi trong giáo dục, theo quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lê nin, con người là tổng hòa của các mối quan hệ xã hội Bản chất con người không phải là một khái niệm trừu tượng mà là sự kết hợp của những ảnh hưởng từ môi trường xung quanh Từ khi sinh ra, con người luôn tiếp xúc với các yếu tố xã hội, điều này góp phần hình thành những hiểu biết ban đầu và xây dựng thế giới quan cũng như nhân cách của mỗi cá nhân Yếu tố môi trường xã hội đóng vai trò quan trọng trong quá trình này.
Môi trường xã hội mà con người sống bao gồm nhiều yếu tố như chuẩn mực cộng đồng, gia đình, nhà trường và giá trị văn hóa Trong bài viết này, chúng tôi sẽ tập trung vào vai trò của môi trường giáo dục đối với người học Việc xác định và đánh giá đúng môi trường giáo dục giúp các nhà giáo dục có cái nhìn tổng quan, từ đó đưa ra giải pháp hiệu quả Không có nhà giáo dục nào có thể bỏ qua vấn đề này khi hình thành nhân cách cho người học Đặc biệt, giáo viên chủ nhiệm lớp học cần nắm vững môi trường xã hội và các yếu tố ảnh hưởng đến học sinh Để “định vị” môi trường giáo dục, giáo viên cần hiểu rõ các vấn đề thời sự và xu hướng xã hội hiện nay.
Những bước tiến vượt bậc trong khoa học kỹ thuật đã giúp nhân loại tiến xa trong lịch sử phát triển Dù thế giới ngày càng "phẳng" hơn từ góc nhìn khoa học kỹ thuật, nhưng lại đặt ra nhiều thách thức lớn về kinh tế xã hội Sự liên kết và tác động lẫn nhau giữa các nền kinh tế khiến sự tồn tại và phát triển của một quốc gia ngày càng phụ thuộc vào nhiều yếu tố cả bên trong lẫn bên ngoài.
Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI tại Đại hội XII của Đảng Cộng sản Việt Nam nhấn mạnh rằng tình hình thế giới trong những năm tới sẽ phức tạp, nhưng hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ, hợp tác và phát triển vẫn là xu thế chủ đạo Quá trình toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế sẽ được thúc đẩy mạnh mẽ, với sự gia tăng hợp tác, cạnh tranh và phụ thuộc lẫn nhau giữa các quốc gia, đặc biệt là các nước lớn Cuộc cách mạng khoa học - công nghệ, nhất là công nghệ thông tin, sẽ tiếp tục phát triển mạnh mẽ, tạo ra cả cơ hội và thách thức cho mọi quốc gia.
Vào đầu thế kỷ XXI, con người đã trở thành yếu tố quan trọng quyết định sự phát triển của nền kinh tế toàn cầu, thay vì chỉ dựa vào máy móc sản xuất như trước đây Trong bối cảnh toàn cầu hóa đang diễn ra mạnh mẽ, việc đào tạo nguồn nhân lực trở thành yếu tố then chốt trong chính sách phát triển bền vững của các quốc gia Do đó, giáo dục đóng vai trò trung tâm trong việc phát triển cả con người lẫn cộng đồng.
Giáo dục đóng vai trò quan trọng trong việc phát huy tài năng và tiềm lực sáng tạo của mỗi cá nhân, đòi hỏi một nền giáo dục hiện đại cho phép học tập suốt đời Đảng ta khẳng định giáo dục là quốc sách hàng đầu, nhấn mạnh việc đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản trong giáo dục và đào tạo, tập trung vào phát triển phẩm chất và năng lực của người học Mục tiêu là hoàn thiện hệ thống giáo dục quốc dân theo hướng mở, khuyến khích học tập suốt đời và xây dựng một xã hội học tập, đồng thời đổi mới công tác quản lý giáo dục để đảm bảo tính dân chủ, thống nhất và chất lượng.
(Trích VK Đại hội đại biểu toàn quốc lần thức XII của Đảng Công ty in Tạp chí Cộng Sản H 2016 tr 114 – 116)
Xu hướng giáo dục hiện nay chú trọng vào người học, coi họ là trung tâm, với khả năng tự học của mỗi cá nhân là yếu tố quyết định Việc phát triển giáo dục cần đảm bảo lợi ích của người học hài hòa với lợi ích tập thể Do đó, cần xây dựng một hệ thống giáo dục đa dạng và linh hoạt, tạo điều kiện tối đa cho người học trong việc lựa chọn hình thức và phương pháp học tập phù hợp.
Người giáo viên chủ nhiệm cần xác định rõ các công việc cụ thể nhằm giáo dục học sinh phát triển phẩm chất và năng lực phù hợp với xu hướng chung của nhân loại Đồng thời, họ cũng phải thực hiện tốt các nhiệm vụ hàng ngày, hàng tuần và hàng năm mà trường học cũng như bản thân đã đề ra khi đảm nhận vai trò này.
Để định vị môi trường và đối tượng giáo dục hiệu quả trong vai trò giáo viên chủ nhiệm, chúng tôi thực hiện điều tra và khảo sát thực tiễn Công việc này rất quan trọng, tập trung vào việc tìm hiểu các yếu tố bên ngoài như gia đình, điều kiện cơ sở vật chất và mối quan hệ xã hội của học sinh Bên cạnh đó, chúng tôi cũng chú ý đến các yếu tố bên trong, bao gồm tiềm năng trí tuệ, cảm xúc, tâm lý lứa tuổi, tính cách và giá trị cá nhân của học sinh.
Gia đình là môi trường giáo dục đầu tiên và quan trọng nhất trong việc hình thành nhân cách của trẻ Từ khi sinh ra cho đến khi trưởng thành, trẻ em được nuôi dưỡng và chăm sóc bởi cha mẹ, điều này ảnh hưởng sâu sắc đến sự phát triển cá nhân Hành vi, thái độ và lối sống của người lớn trong gia đình có vai trò quyết định trong việc hình thành nhân cách trẻ Một môi trường giáo dục gia đình tích cực sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển nhân cách, trong khi một môi trường không tốt có thể gây ra những tác động tiêu cực đến trẻ.
12 tiêu cực đến nhân cách của trẻ Thực tiễn cuộc sống vô cùng phong phú, phức tạp
Môi trường gia đình đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của trẻ em Những trẻ may mắn sinh ra trong gia đình yêu thương, có sự định hướng đúng đắn từ cha mẹ sẽ nhận được những tác động tích cực, giúp hình thành nhân cách và phát triển năng lực Ngược lại, trẻ em sinh ra trong gia đình không hạnh phúc, thường xuyên có mâu thuẫn hay thiếu thốn cả về vật chất lẫn tinh thần sẽ chịu ảnh hưởng sâu sắc đến tâm lý và hành vi Do đó, việc giáo viên chủ nhiệm tìm hiểu về môi trường gia đình của học sinh là cần thiết, nhằm có những điều chỉnh kịp thời, góp phần phát triển phẩm chất và năng lực cho các em.
Giáo viên chủ nhiệm cần khảo sát điều kiện cơ sở vật chất của học sinh, bao gồm điện thoại thông minh, laptop, mạng internet và các phương tiện học tập trực tuyến, để đáp ứng sự phát triển xã hội trong thời đại 4.0 và thích nghi với việc dạy học trong bối cảnh dịch Covid-19 Qua khảo sát này, giáo viên sẽ có định hướng tạo môi trường học tập phù hợp, thực hiện tốt phương châm "Ngừng tới trường nhưng không ngừng học tập" của ngành giáo dục.
Giáo viên chủ nhiệm cần chú ý đến mối quan hệ xã hội của học sinh cả trong thế giới thực lẫn thế giới mạng Trong giáo dục truyền thống, mối quan hệ của học sinh thường chỉ giới hạn trong không gian hẹp từ nhà đến trường Tuy nhiên, với sự phát triển của công nghệ thông tin, học sinh hiện nay có cơ hội giao lưu và kết nối rộng rãi hơn trên mạng xã hội, làm cho mối quan hệ của các em trở nên phong phú và không bị giới hạn Dù vậy, sự mở rộng này cũng dẫn đến nhiều vấn đề phức tạp như mâu thuẫn, thách thức và bạo lực ngoài đời thực, cũng như tình trạng học tập giảm sút và trầm cảm do sống quá nhiều trong thế giới ảo Do đó, giáo viên chủ nhiệm cần nắm rõ đặc điểm và mối quan hệ xã hội của học sinh thông qua bạn bè, gia đình và những người xung quanh, để có những điều chỉnh kịp thời trong các tiết sinh hoạt chủ nhiệm trực tuyến, nhằm tránh những rủi ro đáng tiếc xảy ra.
Giáo viên chủ nhiệm không chỉ chú trọng đến các yếu tố bên ngoài mà còn cần quan tâm đến các yếu tố nội tâm của học sinh Họ cần nắm vững lý luận tâm lý lứa tuổi và trực tiếp tìm hiểu tâm sinh lý, cũng như những trăn trở và mong muốn của học sinh trong lớp Mỗi giai đoạn phát triển của học sinh đều có những đặc điểm riêng, vì vậy việc hiểu rõ tâm lý của các em là rất quan trọng để hỗ trợ tốt nhất cho sự phát triển của từng học sinh.
Ở độ tuổi 13, học sinh THPT phát triển về nhận thức và tình cảm, thể hiện sự mộng mơ, khám phá, và khẳng định bản thân, nhưng cũng dễ buồn, dễ vui, tạo nên tâm lý phức tạp Cần tìm hiểu đặc điểm chung và khác biệt của từng học sinh để có giải pháp hỗ trợ phù hợp Mỗi gia đình có những mong muốn khác nhau cho con em mình, trong khi học sinh cũng có những trăn trở và ước mơ riêng Trong công tác chủ nhiệm, chúng tôi nhận thấy một số em có ước mơ và được gia đình ủng hộ, trong khi những em khác lại đối mặt với áp lực từ mong muốn của gia đình hoặc sống thiếu định hướng rõ ràng.
