KẾT CẤU TIỂU THUYẾT M.KUNDERA
KHÁI NIỆM KẾT CẤU
Các tác phẩm văn học không chỉ khác nhau về chất liệu hiện thực mà còn về cách bố trí, sắp xếp và tổ chức sự xuất hiện của chất liệu đó trong tác phẩm Điều này bao gồm cách bố cục và cách tổ chức bên trong và bên ngoài tác phẩm, được gọi là kết cấu.
Kết cấu là sự tổ chức và liên kết các bộ phận trong bố cục của tác phẩm, phản ánh cách sắp xếp các yếu tố và chất liệu tạo nên nội dung Nó được hình thành dựa trên đời sống khách quan và theo một hướng tư tưởng cụ thể.
Kết cấu đóng vai trò quan trọng trong việc thể hiện nội dung tác phẩm, ảnh hưởng đến chủ đề, tư tưởng và cốt truyện Hình thức và nội dung luôn tương hỗ lẫn nhau, với kết cấu giúp đạt hiệu quả cao nhất trong việc diễn đạt Radinxki đã nhận xét rằng kết cấu của tiểu thuyết "Anna Karenina" lỏng lẻo với hai tuyến nhân vật chính, nhưng L Tolstoi đã phản bác rằng ông tự hào về kiến trúc của tác phẩm, nơi các khung vòm được kết nối chặt chẽ, tạo nên mối liên hệ nội tại sâu sắc hơn là chỉ dựa vào cốt truyện hay mối quan hệ giữa các nhân vật.
Khi tác phẩm có cấu trúc phù hợp với nội dung, nó tạo ra sự thống nhất và gia tăng giá trị cho tác phẩm Việc phân tích cấu trúc cần so sánh với các hình thức và thủ pháp chung, nhưng điều quan trọng là phải xuất phát từ chính tác phẩm để đánh giá xem nó có thể hiện tốt nhất chủ đề tư tưởng hay không.
1.1.2 Tiểu thuyết và một số hình thức kết cấu của tiểu thuyết
Tiểu thuyết, từ khi ra đời, đã khẳng định vị thế quan trọng trong kho tàng văn học thế giới Đặc biệt, vào thế kỷ XIX, thể loại này đạt được nhiều thành tựu rực rỡ, để lại cho nhân loại những tác phẩm kinh điển vượt thời gian.
Tiểu thuyết nổi bật với khả năng bao quát nhiều sự kiện, đề tài và cuộc đời khác nhau, từ những chi tiết nhỏ bé đến những sự kiện vĩ đại trong lịch sử Đây là thể loại nghệ thuật đặc biệt, giúp nhà văn như một họa sĩ vẽ nên bức tranh đa dạng về cuộc sống, phản ánh hiện thực một cách toàn diện và sinh động.
Tiểu thuyết luôn phát triển và tìm kiếm những hình thức phù hợp, thể hiện những đặc tính tiêu biểu của thể loại này Sự đa dạng và phong phú về mặt kết cấu là những yếu tố quan trọng không thể thiếu trong tiểu thuyết.
Tiểu thuyết đã trải qua nhiều biến chuyển đa dạng về kết cấu, trong đó kiểu kết cấu chương hồi nổi bật với sự phân bố diễn biến cốt truyện theo từng chương, từng hồi, tạo nên sự phát triển liên tục và không bị đứt quãng Mỗi chương đều diễn ra theo trật tự thời gian, như trong tác phẩm "Robinson Crusoe" của Daniel Defoe, nơi câu chuyện được chia thành nhiều chương, ghi lại hành trình hơn hai mươi tám năm sống trên hoang đảo của nhân vật chính Qua từng chương, độc giả theo dõi cuộc phiêu lưu của Robinson từ khi bị lạc, vật lộn với thiên nhiên để sinh tồn, cho đến khi anh trở về đất liền cùng người bạn Thứ Sáu, khép lại cuộc sống cô đơn trên đảo.
Một đặc điểm nổi bật của tiểu thuyết chương hồi là việc mỗi chương mới thường được bắt đầu bằng vài dòng đề từ, nhằm trích dẫn và tóm tắt nội dung chính của chương đó.
Trong tác phẩm Tây Du Ký, phần mở đầu giới thiệu về sự ra đời của nhân vật Tôn Ngộ Không thông qua hai câu thơ đề từ Các hồi sau cũng được trình bày với những câu đề từ ngắn gọn, tóm tắt nội dung của từng chương, giúp người đọc dễ dàng nắm bắt diễn biến câu chuyện.
Tiểu thuyết chương hồi phát triển tính cách và nhân vật thông qua hành động và cử chỉ Những hành động và cách xử sự của nhân vật giúp người đọc nhận diện tính cách nổi bật và đặc trưng nhất của họ.
Kết cấu chương hồi tập trung vào việc khai thác tính cách nhân vật thông qua hành động và cử chỉ, trong khi kết cấu tâm lý xây dựng tính cách và hình tượng nhân vật chủ yếu qua diễn biến tâm lý Những chuyển biến nội tâm, từ suy nghĩ đến cảm nhận của nhân vật chính, cùng với sự tương tác với tâm lý của các nhân vật khác, tạo nên diễn biến cho toàn bộ câu chuyện Tiểu thuyết "Bà Bovary" là một ví dụ điển hình cho việc này.
Flaubert đã khắc họa sâu sắc hình ảnh và số phận của Emma, một người phụ nữ lãng mạn luôn khao khát tìm kiếm một tình yêu lý tưởng, nhưng cuối cùng lại rơi vào thất vọng và tìm đến cái chết Ông sử dụng lời kể gián tiếp để bộc lộ dòng tâm tư và suy nghĩ của nhân vật, từ đó làm nổi bật tâm lý và tính cách của Emma, dẫn dắt câu chuyện qua các tình tiết Tương tự, Hemingway trong "Ông già và biển cả" cũng áp dụng cấu trúc tâm lý để phát triển nhân vật Cuốn tiểu thuyết "Sống mòn" của Nam Cao cũng đi sâu vào những trăn trở và diễn biến tâm lý của Thứ, cho thấy rằng kết cấu tâm lý yêu cầu nhà văn khám phá nội tâm nhân vật, đồng thời phản ánh những trải nghiệm và suy nghĩ của chính tác giả về cuộc sống và các vấn đề xã hội.
Kết cấu đơn tuyến là một hình thức phổ biến trong tiểu thuyết, thường xoay quanh một nhân vật chính, người đóng vai trò trung tâm của câu chuyện Nhân vật này có thể là chính tác giả, như trong "Những ngày thơ ấu" của Nguyên Hồng, nơi tác giả kể lại cuộc đời và cảm xúc của mình Ngoài ra, tác giả cũng có thể tạo ra một nhân vật chính khác để tự kể lại câu chuyện cuộc đời, với các tình tiết hư cấu nhằm làm nổi bật tư tưởng chủ đạo của tác phẩm.
Kết cấu song tuyến là một hình thức quan trọng trong văn học, khác với kết cấu đơn tuyến chỉ có một tuyến nhân vật Trong kết cấu này, hai tuyến nhân vật xuất hiện song song, có thể đối nghịch, phản chiếu hoặc hỗ trợ lẫn nhau Thường thì mỗi tuyến đại diện cho hai lực lượng trái ngược như tốt và xấu, thiện và ác Nhiều tiểu thuyết trong giai đoạn văn học hiện thực phê phán Việt Nam từ 1930-1945 và văn học kháng chiến thế kỷ XX đã khai thác kiểu kết cấu này, làm nổi bật sự đối lập giữa các tuyến nhân vật như nông dân và phong kiến, quân ta và quân thù, từ đó thể hiện tính chính nghĩa và phi nghĩa trong cuộc chiến.
KẾT CẤU TIỂU THUYẾT MILAN KUNDERA
Tiểu thuyết sở hữu nhiều hình thức kết cấu đa dạng, mỗi loại có những đặc điểm và ưu thế riêng, đồng thời cũng không tránh khỏi những hạn chế nhất định.
Khám phá các hình thức kết cấu tiểu thuyết hiện đại là một nhiệm vụ không hề đơn giản, do sự phong phú và đa dạng trong sáng tạo văn học Thực tế, nhiều tác phẩm tiểu thuyết hiện nay thường kết hợp các hình thức kết cấu khác nhau, tạo nên sự độc đáo và mới mẻ trong cách kể chuyện.
M.Kundera là một tác giả nổi tiếng với các tiểu thuyết và truyện ngắn có kết cấu phức tạp Trong các tác phẩm của ông, người đọc có thể nhận thấy sự đa dạng về kết cấu, từ đơn tuyến đến đa tuyến, thậm chí là sự kết hợp của nhiều loại hình khác nhau Tuy nhiên, điểm chung giữa các tác phẩm là mặc dù các tuyến nhân vật và câu chuyện có vẻ rời rạc, chúng luôn hướng đến một chủ đề nhất định Chẳng hạn, trong tiểu thuyết "Sự bất tử", bảy chương với bảy chủ đề khác nhau lại cùng hướng tới một chủ đề chung là sự bất tử Như Kundera đã chia sẻ, ông xây dựng các câu chuyện ở hai mức độ: một là câu chuyện tiểu thuyết và hai là các chủ đề, mà các chủ đề này được phát triển liên tục trong và qua câu chuyện.
M.Kundera có những nét đặc trưng trong kết cấu tác phẩm, tạo nên sự khác biệt so với nhiều nhà văn khác Trong phần thứ tư của cuốn Nghệ thuật tiểu thuyết, ông đã có bài Trò chuyện về nghệ thuật kết cấu, bàn luận về tác phẩm của một số nhà văn khác và chính những tác phẩm của mình Phần này làm sáng tỏ quan điểm và thủ pháp của Kundera về kết cấu tác phẩm, giúp độc giả hiểu rõ hơn về phong cách sáng tác của ông.
Chúng tôi sẽ không phân tích kết cấu tiểu thuyết và một số truyện ngắn của M Kundera theo các mô hình truyền thống, vì nhà văn đã nhấn mạnh rằng kết cấu không nên được xem như một khuôn mẫu có sẵn Thay vào đó, kết cấu cần được coi là một phát minh độc đáo của tác giả Do đó, chúng tôi sẽ tập trung vào những yếu tố và đặc điểm kết cấu tạo nên sự độc đáo riêng biệt của M Kundera.
1.2.1 Kết cấu con số 7 – kết cấu âm nhạc
M.Kundera nổi bật với kết cấu đặc trưng dựa trên con số 7, tương ứng với bảy nốt nhạc trong âm nhạc Nhà văn chia sẻ rằng các tiểu thuyết của ông thường kết thúc với 7 chương hoặc 7 truyện ngắn, điều này không phải là sự mê tín hay tính toán lý trí, mà là một đòi hỏi sâu xa, vô thức về hình thức lý tưởng mà ông không thể thoát ra được.
Số 7 là một yếu tố quan trọng trong các tác phẩm của M Kundera, tạo nên âm hưởng như một bản nhạc phong phú và đa dạng Các tác phẩm của ông thể hiện sự kết hợp hài hòa giữa những giai điệu mạnh mẽ và ngẫu hứng, mỗi nốt nhạc đều đóng vai trò riêng, góp phần vào sự hoàn chỉnh của bản giao hưởng Không có nốt nhạc nào là thừa thãi hay vô nghĩa, tất cả đều tạo nên một tổng thể thống nhất và sâu sắc.
Sau khi hoàn thành cuốn "Lời đùa cợt" với bảy phần, tôi tiếp tục viết "Đời nhẹ khôn kham" gồm sáu phần, nhưng không hài lòng với câu chuyện có phần nhạt nhẽo Ý tưởng đưa vào một câu chuyện diễn ra ba năm sau cái chết của nhân vật chính đã làm cho tiểu thuyết hoàn thiện hơn, và phần thứ sáu "Người tứ tuần" trở thành điểm nhấn Tôi nhận ra rằng phần này tương ứng kỳ lạ với phần thứ sáu trong "Lời đùa cợt", nơi cũng có một nhân vật từ bên ngoài được đưa vào Những mối tình nực cười ban đầu là một tập truyện ngắn, nhưng khi soạn lại, tôi đã loại bỏ chúng để tạo ra một tác phẩm chặt chẽ hơn, kết nối các chủ đề, đặc biệt là sự lừa phỉnh, thành một tổng thể duy nhất Trong "Sách cười và lãng quên", phần thứ tư và thứ sáu cũng được liên kết bởi nhân vật Tamina Khi viết "Đời nhẹ khôn kham", tôi muốn phá vỡ cấu trúc bảy phần, nhưng cuối cùng nhận ra rằng phần đầu tiên thực chất gồm hai phần, giống như một cặp sinh đôi cần được tách ra.
Kết cấu con số 7 trong tác phẩm của M Kundera có mối liên hệ chặt chẽ với kiến thức âm nhạc của ông Cụ thể, số 7 đại diện cho 7 nốt nhạc cơ bản: Đồ, Rê, Mi, Pha, Sol, La, Si, tạo nên một hình thức âm nhạc độc đáo và sâu sắc Sự kết hợp này không chỉ thể hiện sự sáng tạo nghệ thuật mà còn phản ánh triết lý sống của tác giả.
M.Kundera thể hiện một "đòi hỏi vô thức" trong các tác phẩm của mình, mang đậm chất nhạc và giao hưởng, xuất phát từ kiến thức âm nhạc sâu rộng của ông Mối tương quan này dễ dàng nhận ra khi xem xét khả năng âm nhạc của nhà văn, điều này in dấu ấn rõ nét lên các trang viết của ông.
M.Kundera sinh ra trong một gia đình có truyền thống về âm nhạc Bố của ông là học trò của một nhà soạn nhạc Tiệp Khắc khá nổi tiếng Chính cha đã dạy cho ông chơi đàn piano Sau này, ông có theo học về nhạc lý trong một thời gian khá dài Có lẽ âm nhạc cũng là một trong những đam mê của ông, mà theo như ông thì: “Cho đến 25 tuổi, âm nhạc đã hấp dẫn tôi hơn tiểu thuyết” [37, p.4] Và ông thừa nhận: “Cái khá nhất mà tôi đã làm được hồi đó là một bản nhạc viết cho bốn nhạc cụ: piano, alto, clarinette và trống Nó gần như báo hiệu trước một một cách lược đồ cấu trúc những tiểu thuyết của tôi mà bấy giờ tôi không hề ngờ sẽ có… Bản nhạc tôi viết cho bốn nhạc cụ đó gồm bảy phần! Cũng giống như các tiểu thuyết của tôi, toàn bộ bản nhạc gồm những phần rất không đồng nhất về hình thức” [37, p.4] Như vậy, sự ảnh hưởng của âm nhạc vào trong các tác phẩm của M.Kundera là điều được chính nhà văn thừa nhận
Trong Nghệ thuật tiểu thuyết, M.Kundera đã sử dụng kiến thức âm nhạc để giải thích cấu trúc tác phẩm của mình, liên kết các yếu tố như cường độ, cao độ và nhịp độ với diễn biến cốt truyện Nhiều tác phẩm của ông, như Sự bất tử, thể hiện dấu ấn âm nhạc rõ nét, ví dụ Rubens nhớ đến Agnés không chỉ qua tên mà còn qua hình ảnh Cô Đàn Luthiste, với những âm vang nhẹ nhàng và quyến rũ Trong Đời nhẹ khôn kham, Kundera thậm chí biến lời đối thoại thành một phần của bản nhạc, cho thấy sự liên hệ sâu sắc với âm nhạc, đặc biệt là Beethoven, trong nhiều tác phẩm của ông.
Trong bài viết này, chúng ta sẽ phân tích sự phân chia độ dài giữa các chương trong tiểu thuyết của M Kundera, so sánh với các nốt nhạc Nếu chương dài nhất được coi là nốt Đồ, thì chương ngắn nhất tương ứng với nốt Si Chúng ta sẽ khảo sát tiểu thuyết "Sự bất tử" để hiểu rõ hơn về ý nghĩa của độ dài và nhịp điệu của từng chương trong việc làm nổi bật nhân vật, từ đó bộc lộ quan điểm của nhà văn về cấu trúc tác phẩm.
Trong tác phẩm "Sự bất tử", bảy phần được ví như bảy nốt nhạc độc lập, mỗi nốt mang những âm sắc trầm bổng, nhịp điệu nhanh chậm và cường độ khác nhau Những yếu tố này tạo nên vai trò riêng biệt, góp phần làm phong phú cho tổng thể "bản giao hưởng" của tác phẩm.
Phần Số chương Số trang TB trang/chương Nốt
Bảng 1: Các nốt nhạc trong bảy phần của Sự bất tử
Bảng 1 cho thấy sự phân chia thành từng phần với độ dài khác nhau tạo nên nhịp điệu nhanh chậm có chủ ý Phần 1, Khuôn mặt, mở đầu với nhịp chậm rãi qua nốt Đồ, phản ánh trăn trở của Agnés về bản sắc và phong cách tiểu thuyết hiện đại Phần 2, Sự bất tử, giới thiệu các nhân vật lịch sử như Goethe và Beethoven, với nhịp độ nhanh hơn nhờ vào các cuộc đối thoại sôi nổi về vấn đề văn hóa và lịch sử Phần 3, Đấu tranh, trở về nhịp điệu chậm vừa phải, tập trung vào các mối quan hệ hiện đại của Agnés và những người xung quanh, từ đó đưa ra chiêm nghiệm về thực trạng văn học hiện đại Cuối cùng, phần 4, Con người tình cảm, với nốt Si, đẩy nhanh mạch truyện và thể hiện những xung đột tư tưởng của nhà văn về nền văn học châu Âu, đặt ra những câu hỏi về nguồn gốc của nền văn minh này.
Phần 5 Sự ngẫu nhiên và phần 6 Mặt số đồng hồ là sự trở về của các nốt
