ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN - ĐẶNG LÊ TUYẾT TRINH MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM TRONG SỰ VẬN ĐỘNG CỦA TRUYỆN NGẮN VIỆT NAM HIỆN ĐẠI QUA TRUYỆN NGẮN ĐỖ CHU VÀ NGUYỄN HUY THIỆP LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Lý luận văn học Hà Nội - 2012 TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ĐẶNG LÊ TUYẾT TRINH MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM TRONG SỰ VẬN ĐỘNG CỦA TRUYỆN NGẮN VIỆT NAM HIỆN ĐẠI QUA TRUYỆN NGẮN ĐỖ CHU VÀ NGUYỄN HUY THIỆP Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Lý luận văn học Mã số: 60 22 01 20 Người hướng dẫn khoa học: TS Nguyễn Văn Nam Hà Nội – 2012 TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com LỜI CẢM ƠN Trước hết xin chân thành cảm ơn thầy giáo Nguyễn Văn Nam tận tình hướng dẫn, góp ý động viên tơi suốt q trình thực luận văn tốt nghiệp Xin chân thành cảm ơn quý thầy cô Khoa Văn học - Trường Đại học Khoa học Xã hội Nhân văn, Khoa Sau Đại học - Đại học Quốc gia Hà Nội giảng dạy nhiệt tình giúp đỡ tơi suốt thời gian khóa học Tơi xin gửi lời cảm ơn đến thầy cô, đến anh chị đồng nghiệp Nhà xuất Đại học Quốc gia Hà Nội - nơi công tác suốt thời gian tham gia khóa học, ủng hộ, giúp đỡ tạo điều kiện cho tơi hồn thành khóa học Những lời cảm ơn sau cùng, tơi xin dành cho bố mẹ, chồng em gia đình hết lịng quan tâm, động viên tạo điều kiện tốt để tơi hồn thành luận văn Đặng Lê Tuyết Trinh TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng, cơng trình nghiên cứu thực cá nhân tơi, có hỗ trợ Thầy hướng dẫn, người cảm ơn Nội dung luận văn có tham khảo sử dụng tài liệu, thơng tin đăng tải sách, tạp chí, web theo danh mục tài liệu luận văn Các nội dung nghiên cứu kết đề tài trung thực chưa công bố cơng trình Hà Nội, ngày tháng năm 2012 Tác giả Đặng Lê Tuyết Trinh TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com MỤC LỤC MỞ ĐẦU Lý chọn đề tài .3 Lịch sử nghiên cứu 2.1 Tình hình nghiên cứu truyện ngắn Đỗ Chu 2.2 Tình hình nghiên cứu truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp 2.3 Tình hình nghiên cứu truyện ngắn Việt Nam sau Đổi Phạm vi nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu Cấu trúc luận văn .7 NỘI DUNG Chương 1: TRUYỆN NGẮN ĐỖ CHU VÀ NGUYỄN HUY THIỆP TRONG DÒNG CHẢY LỊCH SỬ VÀ VĂN HỌC 1.1 Một số vấn đề truyện ngắn 1.2 Truyện ngắn Đỗ Chu dòng chảy lịch sử văn học trước Đổi 11 1.2.1 Vài nét tác giả Đỗ Chu .11 1.2.2 Dòng chảy lịch sử văn học trước Đổi vị truyện ngắn Đỗ Chu 12 1.2.2.1 Giai đoạn trước năm 1975 12 1.2.2.2 Giai đoạn sau năm 1975 15 1.3 Truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp dòng chảy lịch sử văn học đương đại 16 1.3.1 Vài nét tác giả Nguyễn Huy Thiệp .16 1.3.2 Dòng chảy lịch sử - văn học sau Đổi vị truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp 17 Chương 2: MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM VẬN ĐỘNG VỀ NỘI DUNG CỦA TRUYỆN NGẮN VIỆT NAM HIỆN ĐẠI QUA TRUYỆN NGẮN ĐỖ CHU VÀ NGUYỄN HUY THIỆP 2.1 Sự tiếp cận, chiếm lĩnh thực sống 23 2.1.1 Sự chiếm lĩnh thực khách quan Đỗ Chu 24 2.1.2 Sự chiếm lĩnh thực đời sống Nguyễn Huy Thiệp .28 2.2 Từ quan niệm người đến kiểu nhân vật đặc trưng 34 2.2.1 Quan niệm nghệ thuật người kiểu nhân vật truyện ngắn Đỗ Chu 35 TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com 2.2.1.1 Nhân vật đời thường với vẻ đẹp thời đại, hịa vào đời sống cộng đồng 36 2.2.1.2 Kiểu nhân vật có biểu tiêu cực 40 2.2.2 Quan niệm nghệ thuật người kiểu nhân vật truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp 43 2.2.2.1 Nhân vật đời thường phản ánh chất xã hội đại 45 2.2.2.2 Nhân vật người anh hùng 49 2.2.2.3 Con người dị dạng, dị biệt (ngoại hình, tính cách, tâm hồn) .60 Chương 3: MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM VẬN ĐỘNG VỀ NGHỆ THUẬT CỦA TRUYỆN NGẮN VIỆT NAM HIỆN ĐẠI QUA TRUYỆN NGẮN ĐỖ CHU VÀ NGUYỄN HUY THIỆP 3.1 Sự vận động nghệ thuật xây dựng cốt truyện kết cấu 65 3.1.1 Nghệ thuật xây dựng cốt truyện 65 3.1.1.1 Cốt truyện truyện ngắn Đỗ Chu 65 3.1.1.2 Cốt truyện truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp 68 3.1.2 Kết cấu .71 3.1.2.1 Kết cấu truyện ngắn Đỗ Chu .72 3.1.2.2 Kết cấu truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp 76 3.2 Sự vận động nghệ thuật trần thuật .81 3.2.1 Ngôn ngữ 81 3.2.1.1 Ngôn ngữ truyện ngắn Đỗ Chu 81 3.2.1.2 Ngôn ngữ truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp 87 3.2.2 Giọng điệu trần thuật 93 3.2.2.1 Giọng điệu trần thuật truyện ngắn Đỗ Chu 94 3.2.2.2 Giọng điệu trần thuật truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp .96 3.2.3 Nhịp điệu trần thuật 100 3.2.3.1 Nhịp điều trần thuật truyện ngắn Đỗ Chu 100 3.2.3.2 Nhịp điệu trần thuật truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp 102 KẾT LUẬN 106 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 111 TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com MỞ ĐẦU Lí chọn đề tài Xét đến văn học hình thành sở thực định, nhà văn thai từ mơi trường sống tác phẩm soi chiếu vấn đề sống Khi thực đời sống có biến đổi nhà văn người “thư ký trung thành” song hành phản ánh thực sống Sau năm 1975, đặc biệt từ 1986, đời sống đặt yêu cầu thiết phải đổi toàn diện, sâu sắc Văn học - hình thái ý thức xã hội tất yếu làm để đáp ứng yêu cầu Đổi nhu cầu tất yếu văn chương để phù hợp với đời sống xã hội Truyện ngắn, “kỳ quan nghệ thuật” nhỏ bé có sức chấn động phi thường, thể loại quan trọng văn học tất yếu không nằm ngồi dịng chảy vận động Với đặc thù thể loại nhỏ gọn động, truyện ngắn bắt nhịp nhanh với biến chuyển đời sống Tuy thể loại chủ chốt văn học, với mạnh riêng loại hình tự sự, truyện ngắn nhanh nhạy len lỏi vào ngóc ngách xã hội, phản chiếu toàn cảnh sống mảnh ghép nhỏ Trong trình đổi văn học gặt hái nhiều thành tựu bật truyện ngắn thể loại đầu Nhà phê bình Lã Nguyên nói: “So sánh đường tốt để khám phá chân lý Muốn phân biệt - cũ, chắn phải so sánh giai đoạn văn học trước sau 1975” [37] Đúng vậy, tư đổi văn học hành trình với nhiều “vấp váp trả giá” (Nguyên Ngọc), đóng góp âm thầm “quả quyết” nhiều hệ nhà văn Chúng muốn soi chiếu rõ vận động truyện ngắn từ hai tượng hai giai đoạn văn chương trước sau năm 1975 Chọn hai tượng văn học Đỗ Chu Nguyễn Huy Thiệp thực hai phong cách dường TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com đối lập hai cá tính văn học điển hình cho hai thời kỳ văn học Đặc biệt truyện ngắn Đỗ Chu diện hai chặng đường trước sau năm 1975, soi chiếu vào hai chặng đường sáng tác này, người đọc thấy rõ vận động truyện ngắn Việt Nam Lịch sử nghiên cứu 2.1 Tình hình nghiên cứu truyện ngắn Đỗ Chu Từ năm 1962, truyện ngắn đầu tay Đỗ Chu đời, văn đàn xôn xao tán tụng Nối tiếp thành công từ truyện đầu tay đó, tuyển tập truyện ngắn Đỗ Chu đời Có tuyển tập hay, ý, có tuyển tập “tàm tạm” có tác phẩm không gây ấn tượng Tuy nhiên phủ nhận sáng tác Đỗ Chu góp phần làm cho đời sống văn học dân tộc thêm phong phú sôi động Đề cập đến đặc điểm truyện ngắn Đỗ Chu, Giáo sư Nguyễn Văn Hạnh có nghiên cứu Truyện ngắn Đỗ Chu cụ thể chi tiết in Tác phẩm (17/9/1971) Ơng phân tích cách lựa chọn đề tài, hệ thống nhân vật, bút pháp miêu tả nhân vật, kết cấu, cốt truyện, ngôn ngữ khả phản ánh thực truyện ngắn Đỗ Chu Nhìn chung, truyện ngắn Đỗ Chu có điểm mạnh, điểm yếu riêng Người đọc khen nhiều chê khơng Những viết, nghiên cứu mang tính nhận định khái quát, riêng lẻ tập truyện hay truyện ngắn đó, hay công phu vào nghiên cứu mảng truyện ngắn Lê Hương Thủy, Thanh Tú Phan Cự Đệ Tuy nhiên tài liệu thiên nói chung chung, chưa đặt sáng tác ơng dòng chảy đổi truyện ngắn Việt Nam 2.2 Tình hình nghiên cứu truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp Nguyễn Huy Thiệp nhà văn nở muộn văn đàn Việt Nam (năm 1987) Nhưng sau hai mươi năm xuất văn đàn, nhà văn Nguyễn Huy Thiệp khiến giới dư luận nước tốn không TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com biết giấy mực, người khen, người chê, người say đắm, kẻ hững hờ Nhiều hệ đọc, suy ngẫm truyện ngắn nhà văn Tháng năm 1987, “Những chuyện kể bất tận thung lũng Hua Tát”, tác phẩm đầu tay Nguyễn Huy Thiệp khởi đăng, song - tác phẩm chưa gây tiếng vang dư luận Phải đến “Tướng hưu” trình làng báo Văn nghệ số 24 ngày 20 tháng năm 1987, đặc biệt từ sau chùm truyện “Kiếm sắc – Vàng lửa – Phẩm tiết ” liên tiếp mắt bạn đọc từ tháng năm 1988, dư luận tác phẩm ông trở nên sôi nổi, tạo thành hai xu hướng: khẳng định phủ định, xu hướng khẳng định giữ vai trị chủ đạo Chỉ tính riêng giới phê bình văn học, khơng kể đến báo liên quan đến ơng, có lẽ Nguyễn Huy Thiệp tượng gây tranh cãi nhiều suốt hai mươi năm qua Nhà phê bình Phạm Xn Ngun cịn chủ tập Đi tìm Nguyễn Huy Thiệp, với nhiều ý kiến phê bình nhiều tên tuổi uy tín Hồng Ngọc Hiến, Đỗ Đức Hiểu, Greg Lockhart, Lại Nguyên Ân… hay nhà văn, nhà thơ đứng đối chiều Trần Đăng Khoa, Nguyễn Khoa Điềm, Hữu Thỉnh 2.3 Tình hình nghiên cứu truyện ngắn Việt Nam sau Đổi Khơng khó để nhà nghiên cứu văn học nhận biến đổi sâu sắc rõ rệt truyện ngắn Việt Nam thời kỳ đổi Các nhà phê bình dành nhiều bút lực để đánh giá, nghiên cứu thời kỳ phát triển truyện ngắn Các tác giả Vũ Tuấn Anh, Nguyễn Thị Bình, Nguyễn Thị Huệ khẳng định, văn học đương đại phát triển theo xu hướng dân chủ hóa, có ý nghĩa bổ sung, hoàn thiện quan niệm thực người cho văn học giai đoạn trước Đặc biệt cơng trình, viết nhìn chung đánh giá cao đóng góp truyện ngắn việc phản ánh thực đời sống xã hội Những đổi nội dung tất yếu dẫn đến thay đổi hình thức thể loại TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com truyện ngắn Nhà phê bình Bùi Việt Thắng nhận xét: Về khía cạnh thi pháp, truyện ngắn 1986 - 2000 trở nên phong phú hình thức, phong cách bút pháp Ngồi cịn có nhiều viết phần lớn nêu lên suy nghĩ, cảm nhận nội dung nghệ thuật, phương diện đổi truyện ngắn hay tập truyện ngắn cụ thể Qua góp phần khẳng định xu đổi tất yếu thể loại văn học Việt Nam giai đoạn Như có nhiều viết nghiên cứu vấn đề đổi truyện ngắn Việt Nam, có nhiều người biết ấn tượng truyện ngắn Đỗ Chu Nguyễn Huy Thiệp Song để nghiên cứu cách có hệ thống sáng tác nhà văn khái quát toàn diện vận động truyện ngắn Việt Nam thời kỳ đổi nhìn từ hai tượng văn học cịn Rải rác phát biểu nghiên cứu báo, tạp chí số sách nghiên cứu phân tích khía cạnh vận động truyện ngắn Việt Nam thời kỳ đổi thiết nghĩ chừng chưa đủ khẳng định sức sống, phát triển thể loại văn học quan trọng Luận văn mong tiếp nối phần để ngỏ Phạm vi nghiên cứu Trong phạm vi luận văn thạc sỹ, dừng lại nghiên cứu giới hạn 35 truyện ngắn hai tập Chuyện mùa hạ Lão Mai nhà văn Đỗ Chu Nhà xuất Nhà văn phát hành vào tháng 11/2010 tập Nguyễn Huy Thiệp truyện ngắn Nhà xuất Hội Nhà văn xuất 2004 Bên cạnh đó, chúng tơi có mở rộng so sánh, đối chiếu với tác giả, tác phẩm giai đoạn trước sau Đổi Phương pháp nghiên cứu - Trong luận văn này, chủ yếu sử dụng phương pháp phân tích tác phẩm, phương pháp so sánh 10 TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com ông giọng giễu nhại Bên cạnh người đọc cịn bắt gặp giọng điệu triết lí, suy tư giọng điệu trữ tình thiết tha, sâu lắng số sáng tác Nguyễn Huy Thiệp Nhiều sắc thái giọng điệu trần thuật giúp nhà văn tạo đa góp phần quan trọng vào thành cơng tác phẩm 3.2.3 Nhịp điệu trần thuật Theo Trần Đăng Suyền: “Trong tác phẩm tự sự, nhịp điệu trần thuật chủ yếu xác định nhanh hay chậm tình tiết, kiện, biến cố” “Sự phối hợp luân phiên xen kẽ thành phần mang tính động tĩnh trần thuật tạo nên nhịp điệu trần thuật Sự luân phiên thành phần nhanh chậm, tuỳ thuộc vào tranh tạo hình biểu giới miêu tả Như vậy, nhịp điệu trần thuật trước tiên thể qua tốc độ trần thuật Trong tác phẩm, nhịp điệu trần thuật lúc chậm rãi, đều, lúc nhanh chóng, gấp gáp…” Có thể nói, nhịp điệu trần thuật thể cảm nhận nhà văn vận động sống, đởi miêu tả tác phẩm Khám phá nhịp điệu trần thuật truyện ngắn nhà văn, người đọc nhận diện phong cách tư nghệ thuật tác giả 3.2.3.1 Nhịp điều trần thuật truyện ngắn Đỗ Chu Với kiểu truyện khơng có chuyện, lối kết cấu nương theo dòng hồi tưởng, dòng ý thức nhân vật, với nhiều đoạn trữ tình ngoại đề, độc thoại nội tâm cách viết câu văn dài, Đỗ Chu tạo cho truyện ngắn điều hồn riêng, nhịp điệu riêng – chậm rãi, khoan thai, nhẩn nha Nhà phê bình Văn Chinh đánh giá cao lối viết thung dung, tự nhiên giàu nhạc điệu ông: “Đỗ Chu nhà văn có lực làm chủ ngịi bút Truyện anh thường có bố cục cơng phu, nghiêm túc Văn mạch thung dung, nhàn nhã, tự nhiên mà trái chín Văn anh giàu biểu cảm, duyên dáng không ẻo lả Dù truyện dài trăm trang 104 TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com nằm gọn hết nhạc điệu trầm trang trọng, làm tĩnh tâm bạn trước tiếp nhận tư tưởng sắc sảo, cao thượng” [22] Nhịp điệu trần thuật thể rõ qua số lượng biến cố truyện ngắn Đỗ Chu Likhachop nhận định: “Với biến cố thật lớn, xảy thời gian ngắn gây ấn tượng vận động nhanh chóng thời gian Ngược lại biến cố gây ấn tượng chậm chạp” Nhà văn Đỗ Chu thấu hiểu rõ quy luật Bởi để tạo nhịp điệu thung dung, chậm rãi cho tác phẩm mình, ơng xây dựng truyện ngắn với biến cố, kiện Truyện ngắn Đỗ Chu thường có biến cố lớn mà chủ yếu xoay quanh vài kiện đơn giản, bình dị, thường nhật Đó truyện Mùa cá bột, từ đầu đến cuối câu chuyện, đọng lại tâm thức người đọc khơng khí lao động miệt mài sống chí tình, chí nghĩa người dân vùng sơng nước hợp tác xã lúc mùa cá bột Hay gọi kiện mà nhà văn Đỗ Chu xây dựng Đường qua nhà chuyện anh lính tranh thủ ghé nhà đường hành quân trận Trong truyện Một người lính trở về, kiện Nghĩa trở công trường làm việc sau mười năm chiến đấu mặt trận ác liệt, hay Quanh bàn tiệc, cốt truyện xoay quanh kiện nhân vật dự đám cưới người bạn học… Khơng xây dựng biến cố, kiện, nhà văn Đỗ Chu cịn khơng tập trung miêu tả biến cố, kiện để đẩy chúng thành cao trào mà ông lại dụng công làm loãng mạch truyện cách đào sâu vào miêu tả tâm lí, nội tâm nhân vật từ thời chứa kiện, nhà văn quay ngược thời gian, đẩy mạch truyện chìm dần vào khứ, nương theo dịng hồi ức nhân vật Chính dòng hồi ức tạo lực ma sát cản trở tiến trình phát triển kiện, chúng giống thứ phanh làm cho nhịp điệu truyện ngắn Đỗ Chu trở nên chậm rãi, khoan thai Những dịng hồi ức mà chiếm dung lượng lớn tác phẩm ông Ở Hương cỏ mật, nhà văn Đỗ Chu dành tới 14/15 trang để ghi lại dòng hồi ức 105 TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com nhân vật Tuân gia đình, q hương, giáo Nhâm người bạn gái thời hoa niên bên núi Voi Hay truyện ngắn Ráng đỏ, dòng hồi tưởng Hàm chiếm dung lượng tới 43/50 trang Có thể nói văn Đỗ Chu thứ bền lâu, thứ trầm tư để suy ngẫm; đẹp mà không mong manh, hay ồn Chưa ơng chạy theo chủ nghĩa hình thức, model Truyện ngắn ông mang hồn cốt Á Đơng; cụ thể vùng văn hóa Kinh Bắc, nơi ơng sinh thành Chính vậy, với tốc độ sống chóng mặt sống đại hơm nay, nhiều người trẻ khó tiếp cận Truyện ngắn Đỗ Chu không dành cho kẻ đọc nhanh, thời thượng Nó nhẩn nha sống chậm, soi kĩ vào đáy thẳm tâm hồn người, giai tầng, cảnh đời, buộc người đọc phải sống chậm lại, nhẩn nha tác giả; ăn chậm nhai kĩ để thụ hưởng tới kiệt giá trị văn hóa Việt Với việc sử dụng đắc địa nhịp điệu trần thuật vậy, Đỗ Chu vừa có khả phản ánh đời sống thực nhìn chiệm nghiệm, vừa tạo khoảng lặng nghệ thuật để độc giả suy ngẫm Đây cách Đỗ Chu nhẹ nhàng đưa tác phẩm đến với cơng chúng u nghệ thuật chân 3.2.3.2 Nhịp điệu trần thuật truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp Nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên nghiên cứu nhà văn đương đại cho rằng: “Họ, bút trẻ đẩy nhanh tốc độ vận động truyện nhịp điệu câu, lướt qua chi tiết, chăm đích” Truyện ngắn họ thật chủ nhịp điệu câu văn nên tốc độ nhanh, gấp, nhiều câu ngắn, nhiều điệp ngữ Nhà phê bình Văn Giá cịn cho truyện ngắn 8X “lắm ạt, xơ đẩy, chí giật cục, đập vỡ cấu trúc ngữ pháp thông thường Nhưng họ lại không dụng công nhiều vào chữ Ở cực hoàn toàn từ ngữ trần sì, trắng trợn, mang tính ngữ, tính báo chí, nghĩa chữ trắng phớ hết” Đó xu hướng nhịp điệu 106 TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com truyện ngắn thời kì Đổi mà văn Nguyễn Huy Thiệp khơng nằm ngồi trào lưu Nhịp điệu trần thuật Nguyễn Huy Thiệp thường nhanh, ngắn, gấp gáp Nhịp điệu chuỗi câu văn ngắn, súc tích Qua khảo sát, chúng tơi nhận thấy mơ hình câu văn quen thuộc truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp câu văn kể ngắn gọn, trần trụi, bảo đảm tính khách quan tối đa cho ngôn ngữ trần thuật Lối trần thuật dường tuân thủ nguyên tắc “miễn bình luận” “miễn bào chữa” Nhà văn cố ý giới hạn ngôn ngữ mức mơ tả vật, việc Ơng ý đến tính đối thoại "một chạm", tước bỏ màu sắc cảm xúc đối thoại, buộc lời thoại soi vào nhau, bộc lộ Ví dụ truyện ngắn Tướng hưu: “Đám cưới ngoại ô lố lăng dung tục Ba ô tô Thuốc đầu lọc gần cuối tiệc hết sạch, phải thay thuốc Năm mươi mâm cỗ ế mươi hai Chàng rể mặc complê đen, cravat đỏ Tôi phải cho mượn cravat đẹp tủ ảo Nói mượn địi được…” Khơng có vậy, lời thoại nhân vật rời rạc, vô âm sắc, trung hòa cảm xúc theo kiểu: “Cha tơi hỏi: “Nghỉ rồi, cha làm gì” Tơi bảo: “Viết hồi kí” Cha tơi bảo: “Khơng” Vợ tơi bảo: “Cha nuôi vẹt xem Trên phố dạo nhiều người nuôi chim họa mi, chim vẹt” Cha bảo: “Kiếm tiền à?” Vợ không trả lời Cha bảo: “Để xem đã”… Hay đoạn khác: "Hai bố Lâm cày Bố Lâm hỏi: "Trưa rồi, bà cháu chưa nấu cơm à?" Cái Khanh bếp bảo: "Con nấu" Bố Lâm lên nhà, ơng rót nước bát mời tơi Ơng bảo: "Khơng đâu à? Cứ nghe bà lão nhà tơi chuyện trị cậu phát điên có ngày" Bà Lâm bảo: "Phải tơi ngu ngốc" Bố Lâm bảo: "Không ngu ác" Bà Lâm bảo: "Ác tâm sợ ác có mà sợ" Bố Lâm bảo: "Trẻ nhỏ giếng nước trong, bà thả toàn ba ba với thuồng luồng vào, kinh người" Bà Lâm nói dỗi: "Thơi ạ, mẹ mười đốt tám đốt quỷ, đốt rưỡi ma, có nửa đốt người Nghe tí nghe, khơng bỏ ngồi tai" 107 TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com (Những học nông thôn) Nhịp điệu lời đối thoại gọn, nhanh, khơng cần che chắn, trợ giúp ngồi ngôn ngữ Lời dẫn truyện bị gọt tỉa đến mức tối đa Điều tạo nên hiệu thẩm mĩ tích cực Sự dồn nén thơng tin đem đến cho câu văn Nguyễn Huy Thiệp khoảng lặng, khoảng mở cần thiết để người đọc tự suy tưởng tưởng tượng Những câu văn dài xuất chẳng qua chắp nối đoản ngữ cô đặc ngắn gọn, ghép lại liền mạch với nhịp điệu dồn đập nhịp chảy sôi động, gấp gáp sống đại Tiểu kết Trần thuật phương diện tự sự, bao gồm nhiều vấn đề liên quan đến tổ chức cấu trúc văn Khảo sát truyện ngắn Đỗ Chu Nguyễn Huy Thiệp, luận văn bước đầu ghi nhận số xu hướng đổi nghệ thuật trần thuật tượng phân rã cốt truyện; ngôn ngữ trần thuật giàu chất thực đời thường; nhịp điệu trần thuật nhanh, tính thơng tin cao; truyện ngắn vận dụng nhiều hình thức trần thuật, tính chất phức điệu giọng trần thuật biểu pha trộn lời nói khác nguyên nhân dẫn đến tính đa thanh, phức điệu giọng trần thuật… Khám phá truyện ngắn Đỗ Chu Nguyễn Huy Thiệp từ phương diện nghệ thuật, độc giả nhận diện hai phong cách độc đáo, góp phần làm nên diện mạo truyện ngắn Việt Nam đa dạng, nhiều vẻ Các tác giả viết truyện ngắn thời kỳ Đổi thổi vào truyện ngắn luồng gió mới, trần trụi hơn, thật hơn, đời Cấu trúc truyện ngắn họ không mặt phẳng, mà có thể khơng gian đa chiều Sự đổi nghệ thuật viết truyện ngắn xuất phát từ đường mở cửa với văn hóa giới nước ta Đây điều kiện thuận lợi để văn học dân tộc tiếp thu tinh hoa giới, tiến lên nhịp bước với văn học loại Những phương diện 108 TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com nghệ thuật mẻ truyện ngắn Đỗ Chu sau năm 1975 đặc biệt Nguyễn Huy Thiệp kết đổi tư nghệ thuật trình tiếp thu chọn lọc cơng cụ độc đáo giúp nhà văn đem đến cho độc giả thông điệp sống người Đây tín hiệu đáng mừng văn học hướng đến tiêu chí đại, giao lưu hội nhập 109 TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com KẾT LUẬN Mặc dù thuật ngữ truyện ngắn đời muộn (khoảng cuối kỷ XIX) thân truyện ngắn xuất tồn từ người biết sáng tác văn chương Trải qua hàng ngàn năm với bao biến cố thăng trầm thể loại, ngày truyện ngắn chiếm lĩnh vị trí quan trọng văn đàn kỉ nguyên đại, hậu đại Truyện ngắn hàm chứa thú vị điều sâu sắc hình thức nhỏ, gọn đầy truyền cảm, truyền dẫn cực nhanh thông tin Lịch sử phát triển văn học đại đương đại Việt Nam gắn liền với truyện ngắn Ở Việt Nam, truyện ngắn gần độc chiếm văn đàn, ngày báo tạp chí có hai mươi truyện ngắn in Truyện ngắn thể loại bút quan tâm, nỗ lực cách tân bậc Đã gần kỷ trôi qua, văn học từ sau 1975 đánh thức thoát khỏi dần ám ảnh chiến tranh Đây thời kì mở cửa, cởi trói cho giới văn nghệ sỹ việc tìm tịi sáng tạo tư Đó “cú hích” mạnh mẽ tạo nên phản ứng dây chuyền, có tác dụng “kích nổ” phát triển thể loại truyện ngắn đại Lại Nguyên Ân có viết: "Nghĩ chiến lược đổi tư ( ) việc khó, q sức chúng tơi Thiết thực xem trình " [20] Đổi q trình người cầm bút phải vượt lên khứ mình, nhìn lại sai lầm, vấp váp tích cực tìm đường Từ Đỗ Chu đến Nguyễn Huy Thiệp, người đọc phần thấy trình đổi truyện ngắn Viết Nam Sự vận động truyện ngắn Việt Nam qua hai tượng Đỗ Chu Nguyễn Huy Thiệp “hai mốc đánh dấu hai thời kỳ văn học nước ta, hai tài trẻ viết truyện ngắn: Đỗ Chu người thể chất thơ miền Bắc xã hội chủ nghĩa, 110 TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com Nguyễn Huy Thiệp thể chất văn xi phàm tục chất bi hài chủ nghĩa xã hội hiển lộ từ thời kỳ đổi mới” (Nguyễn Đăng Mạnh) [12] Có người định nghĩa rằng: lịch sử văn học lịch sử tiếp nối phong cách nghệ thuật Đúng vậy, chất văn học nghệ thuật sáng tạo, sáng tạo miệt mài, không ngừng nghỉ Nếu nhà khoa học lấy mục đích cuối việc nghiên cứu nhằm đạt đến chân lí khách quan biểu thị cách cụ thể qua định lí, định luật mang tính khn mẫu, ngun tắc chung người nghệ sĩ phải tìm thực sống bộn bề vấn đề cá biệt mang tính chất, phản ánh vào tác phẩm thơng qua hình tượng nghệ thuật độc đáo Đỗ Chu Nguyễn Huy Thiệp với tư nghệ thuật cá tính khác mang hai phong cách nghệ thuật độc đáo riêng Đỗ Chu Nguyễn Huy Thiệp, đằng tinh tế, mượt mà, giàu chất thơ, lãng mạn, chí gọi “đóa hoa hiền nõn nà mùa xuân non dại ngây thơ”; đằng cô đặc kiếp người, thời đại lịch sử với bi kịch người lịch sử dội ác liệt Qua hai tượng truyện ngắn này, độc giả phác thảo biểu đồ lịch sử văn học Việt Nam nói chung vận động truyện ngắn Việt Nam đại nói riêng Nhìn tổng thể, vận động truyện ngắn sau 1975 diễn giống nhận đường toàn diện sâu sắc: từ ý thức nghệ thuật đến hành vi sáng tạo, từ tư tưởng đến thi pháp Sự vận động hướng mạnh mẽ đến nỗ lực cách tân nhằm đổi thể loại truyện ngắn Và việc nghiên cứu, giải mã vận động truyện ngắn cách đối chiếu, so sánh hai tượng truyện ngắn tiêu biểu, điển hình hai thời kì khác Đỗ Chu Nguyễn Huy Thiệp hướng nghiên cứu mới, phù hợp với xu hướng phê bình văn học đại Nó góp phần tạo nên góc nhìn thể loại truyện ngắn, truyện ngắn Đỗ Chu, truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp đặt cách nhìn lịch đại đồng đại 111 TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com Trước hết, thay đổi chiếm lĩnh thực khách quan quan niệm nghệ thuật người bước chuyển quan trọng cho truyện ngắn Từ năm 1945 đến năm 1975, nhiệm vụ lịch sử đặt văn học vào quỹ đạo thực chủ nghĩa, mơ hình văn học nói chung truyện ngắn nói riêng đặc thù giai đoạn tác phẩm mang tinh thần sử thi, diễn đạt kinh nghiệm cộng đồng Nhưng sau năm 1975, đất nước trở lại quỹ đạo hịa bình đổi mới, hội nhập mở tiền đề quan trọng cho truyện ngắn vận động Giai đoạn này, truyện ngắn vừa mở rộng đề tài vừa cố cưỡng lại “từ trường” khuynh hướng sử thi để gia tăng chất đời tư Con người truyện ngắn thời kì khơng phiến, đơn trị mà đa trị phân mảnh Khơng phải kiện lịch sử mà người với số phận cá nhân đóng vai trò chi phối cấu trúc truyện ngắn Truyện ngắn thời kì đổi nhanh nhạy cách tiếp cận phản ánh sống người nhìn đa chiều kích Để sâu, mở rộng chiếm lĩnh thực người, nghệ thuật tự truyện ngắn Đỗ Chu Nguyễn Huy Thiệp chuyển từ ngôn ngữ đơn giọng sang ngôn ngữ đối thoại, đa thanh, có tác động, hịa trộn ngôn ngữ tác giả, ngôn ngữ người kể, ngôn ngữ nhân vật Đặc biệt dung lượng ngắn nên ngôn ngữ truyện ngắn cô động, dồn nén, kiệm lời Hơn nữa, truyện ngắn thời kỳ đổi thường không kết thúc có hậu, nhà văn tạo kiểu kết thúc như: kết để ngõ, kết đối nghịch, kết thúc có nhiều đoạn kết… làm cho truyện hấp dẫn Những yếu tố nghệ thuật xuất với mật độ tăng dần từ sáng tác Đỗ Chu sau năm 1975 đến truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp để từ giúp nhà văn có thêm “kênh” để khám phá tìm hiểu đời sống chất người theo cách thức riêng Từ hai tượng văn học Đỗ Chu Nguyễn Huy Thiệp, độc giả thấy vận động truyện ngắn Việt Nam trước sau thời kỳ 112 TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com đổi Sự vận động coi tiến văn học Cần hiểu tiến văn học có độc đáo, khác biệt Khác với lĩnh vực khoa học tự nhiên, tiến văn học có sau có trước có trước cịn có giá trị đến mai sau Chính mà C Mác cho rằng: Thần thoại sử thi Hy Lạp tác phẩm bắt chước, không trở lại Truyện Kiều “tâm người không chia lìa mà da thời đại” Nguyễn Du “bậc kỳ tài đời không sánh kịp” Sự tiến văn học hiểu vận động, thay đổi theo hướng khác trước để phù hợp với yêu cầu, đòi hỏi thực tiễn sống, thực tiễn văn học tư nhà văn tầm đón nhận độc giả Tóm lại, nói, với tìm tịi, sáng tạo tác phẩm mình, Đỗ Chu Nguyễn Huy Thiệp dấn thân vào thử nghiệm đầy sóng gió Từ đó, nhà văn thực mang đến cho người đọc day dứt, trăn trở khôn nguôi trước vấn đề thực tế sống Và với tất biểu hình thức nội dung truyện ngắn sau 1986, văn học giai đoạn hướng tới nhìn trung thực toàn diện thực lịch sử, quan niệm nhân văn người với nỗ lực vượt thoát khỏi ràng buộc dạng thức tự truyền thống đưa văn học nước ta phát triển tầm Sự đổi truyện ngắn Việt Nam nói riêng văn học Việt Nam nói chung thể dân chủ cách nghĩ nhà văn, đa dạng, nhiều chiều cách viết Đó tất yếu hợp với quy luật phát triển dòng thác đổi nói chung lịch sử đất nước: đời sống văn học dân chủ hóa đổi tư Đời sống văn học Việt Nam sau 1986 thực “sung túc” bầu khơng khí dân chủ Trên thực tế, văn học nước nhà khỏi qn tính “khn vàng thước ngọc” cũ để hoà nhịp văn học giới 113 TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com Truyện ngắn thể loại có khả biến hóa linh hoạt biến đổi không ngừng Ngày truyện ngắn vận động, định hình bám sát biến chuyển đời sống phương tiện thời đại Vì đường khám phá, nghiên cứu vận động thể loại hành trình chưa có hồi kết hứa hẹn nhiều điều thú vị cho nhà nghiên cứu bạn đọc hôm mai sau 114 TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO TÁC PHẨM Đỗ Chu (2010), Chuyện mùa hạ, Nxb Văn học, H Đỗ Chu (2010), Lão Mai, Nxb Văn học, H Nguyễn Huy Thiệp (2004), Nguyễn Huy Thiệp truyện ngắn, Nxb Hội nhà văn, H SÁCH THAM KHẢO Lại Nguyên Ân (biên soạn) (1999), 150 từ điển thuật ngữ văn học, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, H Hà Minh Đức - Đỗ Văn Khang - Phạm Quang Long - Phạm Thành Hưng - Nguyễn Văn Nam – Đoàn Đức Phương - Trần Khánh Thành – Lý Hoài Thu (2006), Lý luận văn học, Nxb Giáo dục, H Nguyễn Đăng Điệp (2002), Giọng điệu thơ trữ tình, Nxb Văn học, Hà Nội Nguyễn Văn Kha (2006), Đổi quan niệm người truyện Việt Nam 1975-2000, Nxb Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi (đồng chủ biên) (2006), Từ điển thuật ngữ văn học, Nxb Giáo dục, H Phong Lê (1994), Văn học công đổi mới, Nxb Hội Nhà Văn, H 10 Phương Lựu - Trần Đình Sử - Nguyễn Xuân Nam - Lê Ngọc Trà - La Khắc Hoà - Thành Thế Thái Bình (2006), Lý luận văn học, Nxb Giáo dục, H 11 Nguyễn Văn Long (2001), Văn học Việt Nam thời đại Nxb Giáo dục, H 115 TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com 12 Nguyễn Đăng Mạnh (2001), Nhà văn tư tưởng phong cách, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, H 13 Phạm Xuân Nguyên (2001), Đi tìm Nguyễn Huy Thiệp, Nxb Văn hố Thơng tin, H 14 Huỳnh Như Phương (1991), “Văn xi năm 80 vâ vấn đề dân chủ hóa văn học”, Tạp chí Văn học, số 15 Lã Nhâm Thìn - Nguyễn Văn Long (2001), Văn học Việt Nam sau năm 1975 - vấn đề nghiên cứu giảng dạy, Nxb Giáo dục, H 16 Bùi Việt Thắng (2000), Truyện ngắn vấn đề lí thuyết thực tiễn thể loại, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội 17 Trần Đình Sử (1998), Dẫn luận thi pháp học, NXB Giáo dục, H 18 Trần Đình Sử (chủ biên) (2000), Tự học, Một số vấn đề lí luận lịch sử, Nxb Đại học sư phạm Hà Nội TÀI LIỆU TRÊN TẠP CHÍ, LUẬN VĂN, WEBSITA 19 Phạm Tuấn Anh, “Cái cao văn xuôi Việt Nam sau 1975”, http://www.vannghequandoi.com.vn 20 Lại Nguyên Ân (1981), “Nhìn chủ nghĩa thực vận động lịch sử” Tạp chí Văn học, số 21 Lại Nguyên Ân, “Tiểu thuyết lịch sử”, http:// www.vietnamnet.vn 22 Văn Chinh (2001), “Nhà văn Đỗ Chu: Con người phải yêu mến kính trọng”, Báo Văn nghệ, số (7) 23 Trần Cương (1995), “Nhân vật nông dân số tác phẩm văn xi thời kì đổi mới”, Tạp chí Văn hóa nghệ thuật, số 12 24 Phan Huy Dũng (2007), “Đỗ Chu chiêm nghiệm nghề văn nghệ thuật”, Tạp chí Nhà văn, số tháng 116 TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com 25 Nguyễn Đăng Điệp, “Cuốn theo chiều văn Nguyễn Huy Thiệp”, http://www.phongdiep.net 26 Hồng Thanh Quang (2004), “Nhà văn Đỗ Chu: Cô đơn tốt”, báo An ninh giới cuối tháng, http://www.chungta.com 27 Nguyễn Kiên (1996), “Về chất thơ truyện ngắn”, Tạp chí Văn học, số (3) 28 Lưu Thị Thu Hà (2008), Sự vận động truyện ngắn Việt Nam từ 1986 đến nay, nhìn từ góc độ thể loại, luận văn Thạc sĩ văn học, Trường Đại học Khoa học Xã hội Nhân văn (ĐHQGHN), Hà Nội 29 Nguyễn Hòa, “Văn chương - Hy vọng điều tốt đẹp”, http://203.162.0.19:8080/show-content.pl 30 Tơ Hồng, “Đỗ Chu – tài nở sớm”, http://edu.go.vn 31 Tơ Hồng, “Nhà văn Đỗ Chu – 40 năm tung hoành văn trường”, http://antgct.cand.com.vn 32 Tơ Hồng (17/05/2009), “Đỗ Chu: Nhà văn binh nhì chúng tôi”, http://www.sggp.org.vn 33 Hà Khải Hưng, “Nhà văn Đỗ Chu: Dù nhớ tới thể loại quý”, http://vnca.cand.com.vn 34 Cao Kim Lan (2006), “Lịch sử truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp dấu vết hệ hình thi pháp Hậu đại”, http: //vienvanhoc.org 35 Tôn Phương Lan (2001), “Một vài suy nghĩ người văn xi thời kì đổi mới” Tạp chí Văn học, số 36 Nguyên Ngọc (2005), “Một giai đoạn sôi động văn xuôi thời kỳ đổi mới”, Tạp chí Xưa Nay, số (227-228) 117 TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com 37 Lã Nguyên, “Nhìn lại bước đi, lắng nghe tiếng nói”, http://nhavantphcm.com.vn 38 Bùi Việt Thắng (1991), “Văn xuôi gần quan niệm người”, Tạp chí Văn học, số 39 Nguyễn Thị Phương Thảo (2003), “Hình tơi giấu tôi”, báo An ninh giới, 10/2003 40 Đỗ Ngọc Thạch, “Truyện ngắn – đặc trưng thể loại”, http://.phongdiep.net 41 Bích Thu (1996), “Những thành tựu truyện ngắn Việt Nam sau 1975”, Tạp chí Văn học, số 42 Nguyễn Văn Thuần (2008), “Nguyễn Huy Thiệp – đưa nhân vật vào lập trường đối thoại”, Tạp chí Sơng Hương, số 233 (7) 43 Lý Hồi Thu, “Sự vận động thể văn xuôi văn học thời kỳ đổi mới”, Tạp chí Sơng Hương, số 186 (8) 44 Lê Hương Thủy, “Đặc trưng truyện ngắn Đỗ Chu” (2006), Tạp chí Nghiên cứu văn học, số 45 Nguyễn Văn Tùng, “Cấu tứ tự truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp”, http://evan.com.vn 46 Nguyễn Thanh Tú (2003), “Đặc điểm kết cấu truyện ngắn Đỗ Chu”, Báo Văn nghệ quân đội, số (586) 47 Lê Ngọc Trà, “Văn học Việt Nam năm đầu đổi mới”, http://vienvanhoc.org.vn 48 Việt báo (2003), “Đỗ Chu: Hình tơi dấu tôi”, http://vietbao.vn 118 TIEU LUAN MOI download : skknchat@gmail.com ... 1: Truyện ngắn Đỗ Chu Nguyễn Huy Thiệp dòng chảy lịch sử văn học - Chương 2: Một số đặc điểm vận động nội dung truyện ngắn Việt Nam đại qua truyện ngắn Đỗ Chu Nguyễn Huy Thiệp - Chương 3: Một số. .. hồn) .60 Chương 3: MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM VẬN ĐỘNG VỀ NGHỆ THUẬT CỦA TRUYỆN NGẮN VIỆT NAM HIỆN ĐẠI QUA TRUYỆN NGẮN ĐỖ CHU VÀ NGUYỄN HUY THIỆP 3.1 Sự vận động nghệ thuật xây dựng cốt truyện kết cấu ... Nguyễn Huy Thiệp 17 Chương 2: MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM VẬN ĐỘNG VỀ NỘI DUNG CỦA TRUYỆN NGẮN VIỆT NAM HIỆN ĐẠI QUA TRUYỆN NGẮN ĐỖ CHU VÀ NGUYỄN HUY THIỆP 2.1 Sự tiếp cận, chiếm lĩnh thực sống