TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI
Công tác thu BHXH tại BHXH Việt Nam và các địa phương chưa đạt hiệu quả tương xứng với tiềm năng, đòi hỏi nỗ lực cải thiện Tại BHXH TX Phú Thọ, tình hình kinh tế biến động đã gây ra nhiều khó khăn trong quản lý thu BHXH, đặc biệt là tình trạng trốn đóng và nợ đọng BHXH ngày càng gia tăng Điều này yêu cầu cần có các biện pháp hợp lý để giải quyết triệt để vấn đề Do đó, nghiên cứu về quản lý thu BHXH tại BHXH TX Phú Thọ và đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thu là hết sức cần thiết, chính vì lý do này, tôi đã chọn đề tài “Quản lý thu BHXH bắt buộc ở BHXH TX Phú Thọ” cho luận văn thạc sỹ của mình.
Phương pháp nghiên cứu bao gồm việc điều tra khảo sát để thu thập số liệu sơ cấp, thu thập số liệu thứ cấp, tổng hợp và xử lý số liệu, cũng như phương pháp so sánh.
3 Kết quả nghiên cứu và những đóng góp khoa học của luận văn
- Góp phần làm rõ cơ sở khoa học và hệ thống hóa những vấn đề lý luận về công tác quản lý thu BHXH
- Phân tích, đánh giá đƣợc thực trạng của công tác quản lý thu BHXH bắt buộc của BHXH TX Phú Thọ giai đoạn 2017-2019
- Đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH Thị xã Phú Thọ v
1 TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI 1
2 MỤC TIÊU, NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU 2
3 ĐỐI TƢỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU 2
4.2 Phương pháp thu thập số liệu 3
Bảng 1: Thông tin mẫu khảo sát về CBVC BHXH 4
Bảng 2 Cơ cấu mẫu điều tra doanh nghiệp 5
Bảng 3 Thông tin về người lao động 6
4.3 Phương pháp tổng hợp và xử lý số liệu 6
4.5 Phương pháp phân tích thông tin 6
5 Đóng góp của luận văn 7
6 Kết cấu của luận văn 7
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC 8
1.1 Cơ sở lý luận về BHXH 8
1.1.1 Một số vấn đề lý luận cơ bản về BHXH 8
1.1.2 Bản chất và vai trò của chính sách BHXH 11
1.1.3 Nguyên tắc quản lý thu BHXH BB 14
1.1.4 Nội dung quản lý thu BHXH BB 15
1.1.5 Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc 23
1.2 Cơ sở thực tiễn về quản lý thu BHXH BB 26
1.2.1 Kinh nghiệm quản lý thu BHXH BB ở một số địa phương 26
1.2.2 Bài học kinh nghiệm rút ra cho BHXH TX Phú Thọ 29
CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ THU BHXH BẮT BUỘC CỦA BHXH THỊ XÃ PHÚ THỌ 31
2.1 Khái quát đặc điểm địa bàn nghiên cứu 31
2.1.1 Khái quát về đặc điểm địa bàn nghiên cứu 31 v
2.1.2 Giới thiệu về BHXH TX Phú Thọ 32
2.1.3 Tình hình thực hiện công tác thu BHXH BB giai đoạn 2018-2020 của
BHXH thị xã Phú Thọ 39
2.2 Thực trạng quản lý thu BHXH BB của BHXH thị xã Phú Thọ giai đoạn 2018-2020 43
2.2.1 Công tác lập kế hoạch và các chính sách về quản lý thu BHXH 44
2.2.2 Công tác tổ chức thực hiện các chính sách về quản lý thu BHXH BB 45
2.2.3 Quy trình lập kế hoạch thu BHXH BB tại BHXH TX Phú Thọ 54
2.2.4 Thanh tra, kiểm tra, đánh giá công tác thực hiện các chính sách quản lý thu BHXH BB 58
2.2.5 Đánh giá thực trạng công tác quản lý thu BHXH ở BHXH TX Phú Thọ giai đoạn 2018- 2020 qua điều tra khảo sát 61
2.2.6 Đánh giá của DN về công tác quản lý thu BHXH BB tại BHXH TX Phú Thọ 68
2.2.7 Đánh giá của NLĐ về việc thực hiện thu nộp BHXH tại các DN 74
2.3 Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý thu BHXH tại thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ 77
2.3.1 Nhóm yếu tố thuộc về cơ chế, chính sách quản lý của nhà nước 77
2.3.2 Nhóm yếu tố thuộc về cơ quan BHXH 78
2.3.3 Nhóm yếu tố thuộc về DN và NLĐ 80
2.4 Đánh giá công tác quản lý thu BHXH BB tại BHXH TX Phú Thọ giai đoạn 2018 -2020 81
2.4.3 Nguyên nhân của hạn chế 83
CHƯƠNG 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM TĂNG CƯỜNG QUẢN LÝ
THU BHXH BB TẠI BHXH TX PHÚ THỌ ĐẾN NĂM 2025 84
3.1 Định hướng phát triển quản lý thu BHXH tại BHXH TX Phú Thọ 84
3.2 Một số giải pháp tăng cường quản lý thu BHXH ở BHXH TX Phú Thọ giai đoạn tới 85
3.2.1 Nâng cao năng lực bộ máy quản lý thu BHXH BB của BHXH TX Phú Thọ 85
Để nâng cao ý thức chấp hành pháp luật bảo hiểm xã hội (BHXH) của người lao động (NLĐ) và người sử dụng lao động, cần đẩy mạnh chất lượng công tác tuyên truyền và phổ biến chính sách pháp luật về BHXH Việc này không chỉ giúp NLĐ hiểu rõ quyền lợi và nghĩa vụ của mình mà còn tạo ra sự đồng thuận và hợp tác từ phía người sử dụng lao động trong việc thực hiện các quy định của pháp luật.
3.2.3 Tăng cường sự phối kết hợp với các ban ngành liên quan trong quá trình thực hiện thu BHXH BB 88
3.2.4 Hoàn thiện các công tác quản lý thu BHXH BB tại BHXH TX Phú Thọ88 3.3 KIẾN NGHỊ 91
3.3.1 Kiến nghị đối với Chính Phủ, các Bộ, ngành TW 91
3.3.2 Đối với cơ quan BHXH Việt Nam 92
3.3.3 Với BHXH tỉnh Phú Thọ 92
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 95 PHỤ LỤC PHIẾU ĐIỀU TRA
PHIẾU ĐIỀU TRA CÁN BỘ VIÊN CHỨC BHXH
DOANH NGHIỆP VÀ HỘ KINH DOANH
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
BHXH Bảo hiểm xã hội
CBVC Cán bộ viên chức
DNNN Doanh nghiệp Nhà nước
DNNQD Doanh nghiệp ngoài quốc doanh DNVĐTNN Doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài
HS Hành chính sự nghiệp
SDLĐ Sử dụng lao động
SX-CB Sản xuất – Chế biến TM-DV Thương mại – Dịch vụ
Sơ đồ 2.1: Cơ cấu tổ chức bộ máy quản lý của BHXH TX Phú Thọ 37 vii
Bảng 1: Thông tin mẫu khảo sát về CBVC BHXH 4
Bảng 2 Cơ cấu mẫu điều tra doanh nghiệp 5
Bảng 3 Thông tin về người lao động 6
Bảng 2.1: Tình hình số LĐ và đơn vị sử dụng LĐ đƣợc quản lý tại BHXH TX Phú Thọ 40
Bảng 2.2: Tình hình số thu BHXH BH, BHXH TN, BHYT tại BHXH TX Phú Thọ 40
Bảng 2.3: Tình hình chi BHXH và BHYT tại BHXH TX Phú Thọ 42
Bảng 2.4: So sánh kế hoạch thu BHXH qua các năm 44
Bảng 2.5 Số đơn vị tham gia BHXH tại BHXH TX Phú Thọ, giai đoạn 2018 –
Bảng 2.6: Số lƣợng LĐ tham gia BHXH BB 48
Bảng 2.7 Tình hình quản lý LĐ tham gia BHXH tại BHXH TX Phú Thọ 49
Bảng 2.8: Tổng quỹ tiền lương đóng BHXH của các đơn vị 50
Bảng 2.9: Phân bổ cán bộ quản lý thu BHXH của BHXH TX Phú Thọ 54
Bảng 2.10 Số tiền thu, chi BHXH tại TX Phú Thọ 55
Bảng 2.11: Tình hình nợ BHXH BB tại BHXH TX Phú Thọ 56
Bảng 2.12: Tình hình kiểm tra đóng BHXH của BHXH TX Phú Thọ 59
Bảng 2.13 Tình trạng thất thu BHXH BB tại Bảo hiểm xã hội TX Phú Thọ năm 2019 60
Bảng 2.14: Đánh giá của cán bộ về mức độ tuân thủ pháp luật BHXH của các đơn vị 61 ĐVT: lần 61
Bảng 2.15: Đánh giá CBVC BHXH về công tác quản lý đối tƣợng tham gia
Bảng 2.16 trình bày ý kiến đánh giá của cán bộ viên chức (CBVC) về công tác quản lý mức thu bảo hiểm xã hội (BHXH), trong khi Bảng 2.17 phản ánh đánh giá của CBVC BHXH về công tác tuyên truyền và phổ biến chính sách luật BHXH.
Bảng 2.18 Đánh giá của CBVC BHXH về công tác thanh tra, kiểm tra BHXH67
Bảng 2.19 Ý kiến của DN về việc đóng BHXH 68
Bảng 2.20 Đánh giá của DN về công tác đăng ký tham gia BHXH 70
Bảng 2.21 Đánh giá của DN về công tác quản lý mức thu BHXH tại Bảo hiểm xã hội thị xã Phú Thọ 71
Bảng 2.22 Đánh giá của DN về công tác tuyên truyền phổ biến chính sách luật BHXH của Bảo hiểm xã hội thị xã Phú Thọ 72
Bảng 2.23 Đánh giá của DN về công tác thanh tra, kiểm tra BHXH 74
Bảng 2.24 Thống kê mức độ hiểu biết của NLĐ về BHXH 75
Bảng 2.25 Tình hình đóng BHXH 76
1 TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI
Chính sách bảo hiểm xã hội (BHXH) đóng vai trò quan trọng trong hệ thống an sinh xã hội của quốc gia, là công cụ hỗ trợ Nhà nước đạt được mục tiêu tăng trưởng, ổn định và công bằng trong quản lý kinh tế vĩ mô.
Tại Việt Nam, hoạt động bảo hiểm xã hội (BHXH) được quản lý bởi nhà nước và không nhằm mục đích sinh lời Quản lý thu BHXH đóng vai trò quyết định trong việc hình thành và sử dụng quỹ BHXH, đồng thời đảm bảo quyền lợi cho người lao động tham gia hệ thống này Hệ thống tổ chức BHXH được xây dựng từ cấp Trung ương đến địa phương trên toàn quốc.
Bảo hiểm xã hội Thị xã Phú Thọ, thuộc BHXH tỉnh Phú Thọ, đã có 20 năm hoạt động (1999 – 2019) đóng góp quan trọng vào an sinh xã hội và quyền lợi của người lao động, đồng thời giữ vững ổn định chính trị và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện chính sách BHXH, vẫn còn nhiều hạn chế, đặc biệt là trong quản lý thu BHXH, tuyên truyền, thanh tra và kiểm tra các doanh nghiệp vi phạm Tình trạng nợ đọng BHXH của doanh nghiệp ngày càng nghiêm trọng do khó khăn trong kinh doanh, cùng với việc quản lý số lao động tham gia BHXH bắt buộc gặp nhiều thách thức Nhiều đơn vị sử dụng lao động còn gian lận trong đăng ký và kê khai quỹ lương, gây khó khăn cho công tác thu BHXH.
Nếu không được khắc phục, những hạn chế và vướng mắc này sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến toàn bộ hoạt động bảo hiểm xã hội tại thị xã.
Phú Thọ đang đối mặt với yêu cầu cấp thiết về việc nghiên cứu hệ thống và toàn diện quản lý thu bảo hiểm xã hội tại Thị xã Phú Thọ Mục tiêu là tìm ra giải pháp hoàn thiện quản lý thu bảo hiểm xã hội, nhằm đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế xã hội trong bối cảnh mới Do đó, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài “Quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc của BHXH Thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ”.
MỤC TIÊU, NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
Mục tiêu
Bài viết tập trung vào việc hệ thống hóa lý luận và thực tiễn liên quan đến quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc Qua việc phân tích và đánh giá thực trạng, tác giả đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại BHXH thị xã Phú Thọ trong thời gian tới.
Nhiệm vụ nghiên cứu
Tổng quan về nghiên cứu liên quan đến quản lý nhà nước trong việc thu bảo hiểm xã hội bắt buộc nhằm xác định những lý luận có thể được kế thừa cho luận văn, đồng thời chỉ ra các vấn đề cần được nghiên cứu sâu hơn để làm rõ trong bối cảnh bảo hiểm xã hội tại thị xã Phú Thọ.
Làm rõ các vấn đề lý luận cơ bản và kinh nghiệm thực tiễn trong quản lý nhà nước về công tác thu bảo hiểm xã hội, đặc biệt là bảo hiểm xã hội bắt buộc, là cần thiết để nâng cao hiệu quả quản lý và đảm bảo quyền lợi cho người lao động.
Trong giai đoạn 2017 - 2019, công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại BHXH Thị xã Phú Thọ đã có những mặt tích cực nhưng cũng gặp nhiều hạn chế Đánh giá những thành tựu đạt được và các yếu kém trong quản lý sẽ giúp xác định nguyên nhân gây ra những vấn đề này, từ đó đề xuất giải pháp cải thiện hiệu quả công tác thu bảo hiểm xã hội trong tương lai.
(4) Đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH Thị xã Phú Thọ giai đoạn 2020 -2025.
ĐỐI TƢỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
Phạm vi nghiên cứu
+ Về mặt không gian: Tại thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ
+ Về mặt thời gian: Số liệu thứ cấp đƣợc tác giả thu thập từ năm 2017 - 2019;
Số liệu sơ cấp đƣợc tác giả điều tra vào tháng 6/2020
+ Về mặt nội dung: Đề tài nghiên cứu công tác quản lý thu BHXH bắt buộc tại thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ.
PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Phương pháp chung
Phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử được áp dụng để phân tích thực trạng quản lý và thực hiện chính sách cũng như Luật Bảo hiểm xã hội (BHXH) trong bối cảnh đổi mới kinh tế Qua việc vận dụng quan điểm và đường lối của Đảng và Nhà nước, bài viết đưa ra nhận xét về hiệu quả công tác quản lý thu BHXH tại các đơn vị Từ đó, các kiến nghị và giải pháp được đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả công tác này, góp phần cải thiện tình hình quản lý BHXH trên địa bàn nghiên cứu.
Phương pháp tiếp cận trong nghiên cứu này tập trung vào việc phân tích các quy trình thu và các văn bản hướng dẫn của Nhà nước Mục tiêu là đánh giá, xác định những bất cập, mâu thuẫn và tồn tại hiện có Từ đó, đề xuất những biện pháp khả thi nhằm cải thiện tình hình trong tương lai.
Phương pháp thu thập số liệu
Thu thập từ các nguồn tài liệu, báo cáo của bảo hiểm xã hội TX Phú Thọ; các giáo trình, tạp chí, công trình và đề tài khoa học
Phương pháp khảo sát bằng cách phát phiếu điều tra khảo sát đã được thiết kế sẵn cụ thể bao gồm các nhóm đối tƣợng điều tra nhƣ sau:
CBVC BHXH đang tiến hành khảo sát tại cơ quan BHXH với sự tham gia của 17 cán bộ viên chức và 30 nhân viên kế toán từ 30 doanh nghiệp ngoài quốc doanh Mục tiêu của cuộc khảo sát này là đánh giá mức độ đồng ý của 150 lao động đang làm việc tại các doanh nghiệp về sự phù hợp của công tác quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc.
Luận văn đã sử dụng phiếu khảo sát CBVC BHXH theo các tiêu chí nhƣ:
“Sự tuân thủ của các đơn vị tham gia bảo hiểm xã hội
Sự hài lòng về công tác quản lý đối tƣợng tham gia bảo hiểm xã hội
Sự phù hợp của công tác quản lý mức thu bảo hiểm xã hội
Sự hài lòng về công tác thông tin, tuyên truyền
Sự phù hợp của công tác thanh tra, kiểm tra về bảo hiểm xã hội
Chúng tôi đã xây dựng bộ câu hỏi gồm 20 câu hỏi dành cho cán bộ viên chức Bảo hiểm xã hội (BHXH) nhằm thu thập ý kiến đánh giá của họ Trong số đó, 17 câu hỏi tập trung vào việc đánh giá hoạt động quản lý thu bảo hiểm xã hội, 1 câu hỏi tổng quát về sự phù hợp của công tác quản lý thu tại BHXH thị xã Phú Thọ, và 3 câu hỏi liên quan đến mức độ tuân thủ Luật BHXH của các đơn vị Phương pháp đánh giá sử dụng thang điểm Likert từ 1 (Hoàn toàn không đồng ý) đến 5 (Hoàn toàn đồng ý) Các câu hỏi đã được điều chỉnh để đảm bảo tính dễ hiểu, dễ trả lời và phù hợp với thực tế.
Bảng 1: Thông tin mẫu khảo sát về CBVC BHXH
4 Trình độ học vấn Đại học 13 76,48
Bộ phận chế độ chính sách 02 11,76
Bộ phận kế toán, giám định
(Nguồn: Số liệu điều tra năm 2020)
Bảo hiểm xã hội tỉnh Phú Thọ đã tiến hành khảo sát 30 doanh nghiệp ngoài Nhà nước, nhằm mục đích nắm bắt những khó khăn và vướng mắc mà các doanh nghiệp gặp phải trong việc thực hiện Luật Bảo hiểm xã hội Đây là nhóm doanh nghiệp có tỷ lệ vi phạm luật và nợ đọng bảo hiểm xã hội cao nhất tại địa phương Kết quả khảo sát cho thấy 30 phiếu điều tra thu về đều hợp lệ, giúp xác định nguyên nhân dẫn đến tình trạng vi phạm này.
Bảng 2 Cơ cấu mẫu điều tra doanh nghiệp
DN tƣ nhân 2 6,7 Sản xuất-chế biến 10 33,3
Công ty Cổ phần 24 80 T.mại - D.vụ 10 33,3
Công ty TNHH 4 13.3 Xây dựng 10 33,3
Để có cái nhìn khách quan và đa chiều về quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại BHXH TX Phú Thọ, tôi đã thực hiện một cuộc điều tra năm 2020.
6 phỏng vấn 200 người lao động Kết quả điều tra thu thập được 200 phiếu khảo sát trong đó có 50 phiếu không hợp lệ ”
Bảng 3 Thông tin về người lao động STT Nhóm Số lượng (người) Tỷ lệ (%)
Phương pháp tổng hợp và xử lý số liệu
- Phương pháp thống kê mô tả để hệ thống hoá và tổng hợp tài liệu theo các tiêu thức phù hợp với mục đích nghiên cứu.
Phương pháp so sánh
Phương pháp tổng hợp và so sánh là phương pháp chính được áp dụng trong nghiên cứu, bao gồm việc so sánh các chỉ tiêu tương đối, tuyệt đối và số bình quân Mục đích là để đánh giá sự biến động của các chỉ tiêu phân tích trong một khoảng thời gian và không gian nhất định, theo các tiêu thức cụ thể.
Phương pháp phân tích thông tin
Phương pháp thống kê mô tả được áp dụng để phân tích các đặc tính cơ bản của dữ liệu thu thập từ nghiên cứu thực nghiệm, từ đó hỗ trợ quản lý thu và mở rộng đối tượng thu Việc quản lý chặt chẽ tiền lương, tiền công, hồ sơ tài liệu và thông tin là cần thiết để đảm bảo hiệu quả trong công tác thu BHXH Đồng thời, cần đề ra các biện pháp chống thất thu BHXH và đảm bảo cân đối quỹ, nhằm hoàn thiện công tác quản lý thu BHXH BB tại BHXH Thị xã Phú Thọ.
Đóng góp của luận văn
Bài viết tổng hợp cơ sở lý luận về bảo hiểm xã hội (BHXH) và quản lý thu BHXH, đặc biệt là quản lý thu BHXH bắt buộc Luận văn này không chỉ có ý nghĩa lý luận mà còn mang tính thực tiễn cao, giúp cơ quan BHXH cải thiện công tác quản lý thu BHXH bắt buộc Nó cũng là tài liệu hữu ích cho nghiên cứu, giảng dạy và học tập trong lĩnh vực bảo hiểm.
Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, đề tài được kết cấu thành 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc
Chương 2: Thực trạng quản lý thu BHXH BB tại thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ
Chương 3: Một số giải pháp tăng cường quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC
Cơ sở lý luận về BHXH
1.1.1 Một số vấn đề lý luận cơ bản về BHXH
BHXH đóng vai trò thiết yếu trong hệ thống ASXH của mỗi quốc gia, cung cấp sự đảm bảo tài chính cho người lao động (NLĐ) khi họ gặp phải những rủi ro như ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, tàn tật, thất nghiệp, tuổi già và tử tuất Theo Từ điển Bách khoa Việt Nam, BHXH không chỉ bù đắp một phần thu nhập cho NLĐ mà còn dựa trên quỹ tài chính từ các khoản đóng góp của các bên tham gia, được bảo vệ bởi pháp luật của Nhà nước Mục tiêu chính của BHXH là đảm bảo an toàn đời sống cho NLĐ và gia đình họ, đồng thời góp phần vào sự ổn định của xã hội.
Trước khi Luật BHXH ban hành, khái niệm về BHXH được tiếp cận dưới nhiều góc độ:
Bảo hiểm xã hội (BHXH) được xem như một chính sách xã hội quan trọng, nhằm giải quyết các chế độ liên quan đến một số lượng lớn người lao động, đồng thời bảo vệ sự phát triển kinh tế - xã hội và đảm bảo sự ổn định chính trị quốc gia.
Bảo hiểm xã hội (BHXH) đóng vai trò quan trọng trong quản lý của nhà nước, giúp điều chỉnh mối quan hệ kinh tế giữa người lao động, người sử dụng lao động và nhà nước Qua đó, BHXH góp phần thực hiện quá trình phân phối và phân phối lại thu nhập cho các thành viên trong xã hội.
Bảo hiểm xã hội (BHXH) là một quỹ tài chính tập trung, được hình thành từ các khoản đóng góp của người tham gia và nhận được sự hỗ trợ từ nhà nước.
(4) Dưới góc độ thu nhập: BHXH là sự bảo đảm thay thế một phần thu nhập khi NLĐ có tham gia BHXH bị mất hoặc bị giảm thu nhập
Bộ luật Lao động năm 2012 quy định rằng bảo hiểm xã hội (BHXH) là cơ chế đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho người lao động khi họ gặp khó khăn về thu nhập do mất khả năng lao động hoặc thất nghiệp Điều này được thực hiện thông qua việc hình thành và sử dụng quỹ tài chính từ BHXH, nhằm hỗ trợ NLĐ trước các rủi ro xã hội.
9 sự đóng góp của các bên tham gia BHXH, nhằm góp phần đảm bảo an toàn xã hội” (Quốc hội, 2012)
Bảo hiểm xã hội (BHXH) có vai trò quan trọng cả về kinh tế lẫn xã hội Về kinh tế, BHXH giúp phân phối lại thu nhập, bảo đảm đời sống của người lao động (NLĐ) và gia đình họ trước những rủi ro xã hội Về mặt xã hội, nhờ vào việc "san sẻ rủi ro", NLĐ chỉ cần đóng góp một phần nhỏ từ thu nhập cho quỹ BHXH, trong khi xã hội có đủ nguồn lực để hỗ trợ những người gặp khó khăn BHXH thực hiện nguyên tắc "lấy của số đông bù cho số ít", góp phần tạo ra sự công bằng và ổn định trong cộng đồng.
Nghiên cứu về Bảo hiểm xã hội (BHXH) cho thấy nhiều tác giả nước ngoài đã đưa ra các định nghĩa khác nhau về BHXH và bảo trợ xã hội, đặc biệt là trong bối cảnh các nước đang phát triển Mặc dù có sự khác biệt, các tác giả này đều đồng thuận rằng BHXH không chỉ liên quan đến việc bảo vệ thu nhập đột ngột mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn ngừa và giảm nghèo kinh niên, đồng thời đảm bảo mức sống tối thiểu cho người dân.
Bảo hiểm xã hội (BHXH) được định nghĩa theo Luật BHXH như một hệ thống đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho người lao động (NLĐ) khi họ gặp phải tình trạng giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp, hết tuổi lao động hoặc qua đời Để tham gia BHXH, cả NLĐ và người sử dụng lao động đều phải đóng góp vào quỹ BHXH, nhằm bảo vệ quyền lợi và an sinh cho NLĐ trong những tình huống khó khăn.
1.1.1.2 Khái niệm ảo hi m hội t uộc
+ Theo Bộ Luật LĐ: “BHXH BB là loại hình BHXH do NN tổ chức mà NLĐ và người sử dụng LĐ bắt buộc phải tham gia” (Quốc hội, 2012)
+ Theo Luật BHXH 2014 thì: “BHXH BB và BHXH TN có tính chất khác nhau căn bản” nhƣ sau:
1.1 1 3 Thu ảo hi m hội t uộc
Theo Giáo trình BHXH, thu BHXH BB là việc Nhà nước sử dụng quyền lực để buộc các đối tượng tham gia đóng BHXH theo mức phí quy định, đồng thời cho phép một số đối tượng tự nguyện tham gia với mức đóng và phương thức phù hợp với thu nhập Qua đó, hình thành quỹ tiền tệ tập trung nhằm đảm bảo các hoạt động bảo hiểm xã hội.
Quản lý thu Bảo hiểm xã hội là quá trình tổ chức và điều chỉnh các hoạt động thu theo quy định pháp luật Hệ thống pháp luật của Nhà nước cùng với các biện pháp hành chính, tổ chức và kinh tế từ các cơ quan chức năng đóng vai trò quan trọng trong việc thu đúng đối tượng, thu đủ số lượng và đảm bảo thời gian theo quy định.
1 1 1 4 uản l thu ảo hi m hội t uộc
Quản lý là quá trình có mục đích rõ ràng, thể hiện sự tương tác giữa người quản lý và đối tượng được quản lý Theo Nguyễn Văn Gia, quản lý thu bảo hiểm xã hội (BHXH) bao gồm việc quản lý các đối tượng liên quan đến hệ thống bảo hiểm.
11 tham gia và thụ hưởng, quản lý thu, quản lý chi trả và quản lý nguồn quỹ từ đầu tư tăng trưởng quỹ BHXH”
+ Chủ thể và đối tƣợng quản lý:
Người sử dụng lao động và người lao động là hai đối tượng chính trong quản lý bảo hiểm xã hội, trong khi Cơ quan Bảo hiểm xã hội giữ vai trò là chủ thể quản lý Nhà nước là cơ quan duy nhất có trách nhiệm điều tiết và quản lý hệ thống bảo hiểm xã hội.
Quản lý thu BHXH là một khái niệm phức tạp, bao gồm các chủ trương, biện pháp và phương pháp nhằm nâng cao hiệu quả trong công tác thu bảo hiểm xã hội Quá trình này đòi hỏi sự tác động của chủ thể quản lý đến đối tượng quản lý thông qua việc xây dựng chỉ tiêu kế hoạch, dự báo, điều chỉnh và kiểm tra để đạt được mục tiêu đề ra, dựa trên các phương pháp và nguyên tắc nhất định.
Quản lý thu bảo hiểm xã hội (BHXH) là sự tác động của Nhà nước thông qua các quy định pháp luật mà các bên tham gia BHXH phải tuân thủ Trong quá trình này, cơ quan BHXH áp dụng các biện pháp nghiệp vụ và phương pháp đặc thù để tác động trực tiếp đến đối tượng đóng BHXH, nhằm đạt được các mục tiêu đã đề ra.
1.1.2 Bản chất và vai trò của chính sách BHXH
Thứ nhất, HXH mang tính hội, tính nhân đạo và nhân văn sâu s c
Tính xã hội, nhân đạo và nhân văn trong chính sách bảo hiểm xã hội thể hiện sự bảo hộ của xã hội đối với các thành viên thông qua các biện pháp công cộng Những biện pháp này nhằm hỗ trợ người dân đối phó với khó khăn kinh tế xã hội do mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, thất nghiệp, thương tật, tuổi già và tử vong Nhà nước quy định huy động nguồn lực để hình thành quỹ bảo hiểm xã hội, đảm bảo chi trả cho những người gặp rủi ro và hỗ trợ các gia đình đông con.
Cơ sở thực tiễn về quản lý thu BHXH BB
1.2.1 Kinh nghiệm quản lý thu BHXH BB ở một số địa phương
1 2 1 1 Kinh nghiệm của thị ên Sơn - tỉnh Tuyên uang
Yên Sơn là một thị xã thuộc tỉnh Tuyên Quang, nằm ở phía nam và bao quanh thành phố Tuyên Quang Thị xã này giáp với thị trấn Đoan Hùng (tỉnh Phú Thọ) ở phía tây nam, thị xã Yên Bình (tỉnh Yên Bái) ở phía tây, thị trấn Định Hóa (tỉnh Thái Nguyên) ở phía đông, và thị xã Chợ Đồn (tỉnh Bắc Kạn).
BHXH TX Yên Sơn đã xác định mục tiêu "mở rộng đối tượng" là nhiệm vụ hàng đầu, đồng thời thực hiện phương châm "thu đúng, thu đủ" để đảm bảo quyền lợi BHXH cho người lao động Đơn vị cũng chủ động dự báo và đánh giá những thuận lợi, khó khăn trong quá trình thu BHXH Để đạt được kế hoạch thu, BHXH TX Yên Sơn đã chỉ đạo chặt chẽ từ khâu rà soát, cân đối và tăng cường kiểm tra tình hình hoạt động sản xuất kinh doanh của các đơn vị sử dụng lao động trên địa bàn.
BHXH TX Yên Sơn đã nỗ lực tuyên truyền và phổ biến các quy định của Luật BHXH đến chủ sử dụng lao động và người lao động, tạo sự chuyển biến tích cực trong nhận thức của các cấp ủy đảng, chính quyền địa phương, doanh nghiệp và Nhân dân về việc thực hiện BHXH Mặc dù gặp nhiều khó khăn, nhưng những biện pháp thiết thực đã giúp công tác thu BHXH của BHXH TX Yên Sơn đạt được kết quả khả quan.
Trong năm 2018, tỉnh Tuyên Quang đã vượt chỉ tiêu kế hoạch BHXH với tổng số thu BHXH và BHYT đạt trên 117 tỷ đồng, tương ứng 103,56% kế hoạch đề ra Đặc biệt, tỉnh đã khai thác thành công 16 đơn vị mới tham gia BHXH, thu hút hơn 1.330 lao động.
1.2.1.2 Kinh nghiệm công tác quản l thu BHXH BB của huyện Thanh Ba
Kể từ khi thành lập, BHXH huyện Thanh Ba đã đạt được nhiều thành tựu đáng ghi nhận trong việc hoàn thành nhiệm vụ thu và giảm thiểu nợ đọng Tuy nhiên, vẫn còn một số khó khăn cần được giải quyết, bao gồm việc mở rộng và thu hút thêm nhiều đối tượng tham gia BHXH.
Nhiều đơn vị và doanh nghiệp thuộc diện tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc vẫn chưa ý thức tự giác trong việc đăng ký tham gia bảo hiểm xã hội cho người lao động, đặc biệt là trong khu vực doanh nghiệp ngoài nhà nước, nơi thu hút đông đảo lực lượng lao động Tình trạng này gây khó khăn cho cơ quan bảo hiểm xã hội trong việc theo dõi sự tham gia của các doanh nghiệp, dẫn đến việc không kịp thời nắm bắt hoạt động của nhiều doanh nghiệp và bỏ sót một số đơn vị.
DN không tự giác đóng BHXH ”
Nhiều doanh nghiệp ngoài Nhà nước tham gia bảo hiểm xã hội (BHXH) chỉ mang tính đối phó, dẫn đến việc khai giảm số lượng lao động và mức lương thực tế để giảm chi phí đóng BHXH Tình trạng này xuất phát từ việc người lao động và người sử dụng lao động chưa nhận thức đầy đủ về quyền lợi khi tham gia BHXH Thêm vào đó, doanh nghiệp thường kéo dài thời gian học việc, thử việc và chỉ ký hợp đồng lao động ngắn hạn, cắt bỏ các khoản phụ cấp, làm giảm quỹ tiền lương Hệ quả là quyền lợi của người lao động bị ảnh hưởng nghiêm trọng khi họ gặp phải các vấn đề về sức khỏe, tai nạn, thai sản hay nghỉ hưu.
Mặc dù số thu của quỹ BHXH hàng năm đều có xu hướng tăng, nhưng do tình hình lạm phát và đồng tiền mất giá, số thu này vẫn chưa đủ lớn để đáp ứng nhu cầu chi trả, cũng như đảm bảo tích lũy và tăng trưởng quỹ.
Mức đóng bảo hiểm xã hội (BHXH) tại Việt Nam hiện vẫn còn thấp so với các quốc gia khác trên thế giới và trong khu vực, đây là một trong những tồn tại lớn nhất của ngành BHXH Mặc dù đã đạt được một số thành công, công tác quản lý thu BHXH tại huyện Thanh Ba vẫn chưa phát huy hết vai trò của nó trong hoạt động của ngành BHXH tỉnh, điều này cần được cải thiện để nâng cao hiệu quả hoạt động.
1.2 1 3 Kinh nghiệm công tác quản l thu BHXH BB của huyện Hạ Hòa
BHXH huyện Hạ Hòa đã hoạt động lâu dài và thực hiện hiệu quả các nhiệm vụ được giao từ BHXH tỉnh Phú Thọ Dựa trên điều kiện thực tiễn của thị xã, BHXH huyện Hạ Hòa đã hoàn thành tốt các nhiệm vụ cơ bản của ngành bảo hiểm xã hội.
Trong việc xây dựng chính sách thu BHXH tại huyện Hạ Hòa, việc thực hiện chính sách BHXH theo nguyên tắc "có đóng có hưởng" và chia sẻ rủi ro trong cộng đồng đã thay đổi nhận thức của người lao động (NLĐ) về nghĩa vụ đóng BHXH Điều này cũng giúp xóa nhòa ranh giới giữa NLĐ làm việc trong khu vực nhà nước và các thành phần kinh tế khác Công tác thu BHXH không chỉ nâng cao nhận thức và trách nhiệm của các ngành, các cấp, cũng như các đơn vị sử dụng lao động, mà còn là cơ hội để tuyên truyền và phổ biến chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước về BHXH đến NLĐ và người sử dụng lao động.
BHXH huyện Hạ Hòa ghi nhận sự gia tăng số lượng đơn vị sử dụng lao động và người lao động tham gia BHXH Hệ thống bảng biểu và số liệu thống kê về công tác thu BHXH đã được xây dựng hoàn chỉnh, phù hợp với yêu cầu quản lý thực tế tại thị xã Quy trình thu BHXH đã được chuyên môn hóa, giúp giảm bớt thủ tục rườm rà và đảm bảo việc chuyển tiền thu BHXH nhanh chóng, hiệu quả Các bước trong quy trình thu BHXH được thiết kế toàn diện, đảm bảo việc thực hiện thu và đối chiếu số thu cho người lao động Đội ngũ cán bộ BHXH đã không ngừng rèn luyện, nâng cao phẩm chất chính trị và hiểu biết về chính sách liên quan.
29 đến chế độ BHXH, trình độ chuyên môn, nghiệp vụ đƣợc nâng cao và tích luỹ đƣợc những kinh nghiệm quản lý nhất định”
1.2.2 Bài học kinh nghiệm rút ra cho BHXH TX Phú Thọ
Các địa phương thành công trong quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc đối với doanh nghiệp đều có điểm chung là tổ chức thực hiện nhiệm vụ một cách sáng tạo, không rập khuôn, và phát huy sức mạnh tổng hợp của hệ thống chính trị tại cơ sở trong công tác bảo hiểm xã hội Bài học kinh nghiệm rút ra là cần có sự linh hoạt và sáng tạo trong quản lý để đạt hiệu quả cao.
Cần theo dõi sự tham gia bảo hiểm xã hội (BHXH) tại các doanh nghiệp, đồng thời các cơ quan BHXH cần phối hợp chặt chẽ với các ban ngành, đặc biệt là ngành thuế, để kịp thời nắm bắt thông tin về sự ra đời và tình hình hoạt động của các doanh nghiệp Nếu không thực hiện tốt công tác này, sẽ có nguy cơ bỏ sót một số doanh nghiệp, từ đó dẫn đến tình trạng các doanh nghiệp không tự giác đóng BHXH.
Mở rộng diện tham gia bảo hiểm xã hội (BHXH) là điều cần thiết vì BHXH đóng vai trò quan trọng trong chính sách an sinh xã hội và phát triển kinh tế - xã hội Tuy nhiên, khả năng tham gia BHXH tự nguyện của lao động ở khu vực nông nghiệp và nông thôn thường thấp do thu nhập không ổn định và theo mùa vụ Chính sách BHXH cần được nghiên cứu để tạo điều kiện thuận lợi cho lao động ngoài quốc doanh, giúp hiện thực hóa việc tham gia BHXH Nông dân trồng lúa có thể chỉ thu nhập 3-6 tháng một lần, trong khi nông dân trồng chè và cà phê thu nhập hàng năm, làm cho việc đóng BHXH hàng tháng trở nên khó khăn Ngoài ra, lao động trong các lĩnh vực như xay, sát, vận tải ở nông thôn thường có thu nhập bấp bênh và thấp, dẫn đến hạn chế trong việc tham gia BHXH.
