Tính cấp thiết của đề tài
Sau cuộc cách mạng công nghiệp, nền kinh tế thế giới đã trải qua sự biến đổi mạnh mẽ, mang lại nhiều tiện ích cho con người Tuy nhiên, chúng ta đang phải đối mặt với một cuộc khủng hoảng môi trường nghiêm trọng do việc lạm dụng tài nguyên thiên nhiên Hệ quả là hiệu ứng nhà kính, ô nhiễm môi trường và sự tuyệt chủng của nhiều loài động vật Tình trạng này đã trở thành một vấn đề toàn cầu, đòi hỏi sự hợp tác giữa các quốc gia để tìm ra giải pháp hiệu quả.
Nhận thức được sự cần thiết phải “chuộc lỗi” với tự nhiên, nhiều ngành khoa học đã bắt đầu hành trình này Trong lĩnh vực văn học, nhiệm vụ quan trọng là phát triển một chủ nghĩa nhân văn mới, nhằm khôi phục mối quan hệ hài hòa giữa con người và thiên nhiên.
Phê bình sinh thái ra đời nhằm đáp ứng nhu cầu thể hiện trách nhiệm của văn học đối với tự nhiên Theo Cheryll Glotfelty, phê bình sinh thái có thể được hiểu một cách đơn giản là một cách tiếp cận văn học chú trọng đến mối quan hệ giữa con người và môi trường, từ đó khuyến khích sự bảo vệ và tôn trọng thiên nhiên.
Phê bình sinh thái nghiên cứu mối quan hệ giữa văn học và môi trường tự nhiên, nhằm nâng cao ý thức sinh thái cho nhân loại Hệ thống lý thuyết của phê bình sinh thái đã góp phần cảnh tỉnh con người trước sự hủy diệt môi trường toàn cầu Việc giáo dục và nâng cao nhận thức bảo vệ môi trường trở thành vấn đề cấp thiết, cần được chú trọng hơn nữa trong xã hội hiện nay.
1.2 Bảo vệ môi trường là vấn đề chung của toàn cầu, của mọi cá nhân
Giáo dục môi trường cần được thực hiện không chỉ ở ngoài xã hội mà còn phải được tích cực triển khai trong các trường phổ thông, đặc biệt là ở cấp Tiểu học.
Tiểu học đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành và phát triển nhân cách công dân cho đất nước, với câu nói "Cái gì không làm được ở cấp Tiểu học thì rất khó làm ở các cấp sau" nhấn mạnh tầm quan trọng của giai đoạn này Giáo dục bảo vệ môi trường giúp học sinh hiểu và phát triển thói quen sống văn minh, thân thiện với thiên nhiên Hiện tại, học sinh tiểu học chiếm khoảng 10% dân số, và nếu các em được giáo dục về bảo vệ môi trường, con số này sẽ tăng lên khi các em tuyên truyền kiến thức cho cộng đồng, hướng tới một thế hệ sống hòa hợp với thiên nhiên trong tương lai.
Để đạt được mục tiêu bảo vệ môi trường trong các trường Tiểu học, việc tích hợp nội dung này vào môn Tiếng Việt là rất cần thiết Môn Tiếng Việt không chỉ giúp học sinh phát triển kỹ năng ngôn ngữ mà còn mở rộng hiểu biết về tự nhiên và xã hội Chương trình giảng dạy lớp 4, 5 đã bao gồm nhiều nội dung liên quan đến sinh thái, tạo điều kiện cho việc áp dụng lý thuyết phê bình sinh thái Sự giáo dục ý thức sinh thái không chỉ nằm ở nội dung mà còn ở phương pháp giảng dạy của giáo viên Thực hiện tốt việc dạy học tích hợp môn Tiếng Việt theo quan điểm phê bình sinh thái sẽ góp phần xây dựng môi trường sống trong sạch và lành mạnh cho học sinh và cộng đồng.
Là sinh viên ngành Giáo dục Tiểu học, tôi mong muốn truyền tải thông điệp bảo vệ môi trường qua các bài giảng của mình Mục tiêu của tôi là giúp học sinh yêu thiên nhiên và động vật hơn, từ đó nâng cao ý thức bảo vệ môi trường sống xung quanh.
Dựa trên những lý do đã nêu và nghiên cứu tài liệu liên quan, chúng tôi quyết định nghiên cứu đề tài "Dạy học tích hợp môn Tiếng Việt ở lớp 4, 5 theo quan điểm phê bình sinh thái".
Ý nghĩa khoa học và thực tiễn
- Đề xuất một số biện pháp nhằm dạy học tích hợp môn Tiếng Việt ở lớp 4, 5 theo quan điểm phê bình sinh thái
Đề tài này không chỉ kiểm định hướng tiếp cận phê bình sinh thái trong văn học mà còn ứng dụng hiệu quả vào việc giảng dạy Tiếng Việt tại trường Tiểu học.
Nghiên cứu khả năng dạy học tích hợp môn Tiếng Việt ở lớp 4, 5 theo quan điểm phê bình sinh thái là rất cần thiết, nhằm cung cấp tài liệu tham khảo cho giáo viên và sinh viên ngành Tiểu học Đề tài này không chỉ giúp nâng cao chất lượng giảng dạy mà còn truyền tải thông điệp bảo vệ môi trường, khơi dậy tình yêu thiên nhiên và ý thức bảo vệ môi sinh cho học sinh.
Mục tiêu nghiên cứu
Nghiên cứu đề tài “Dạy học tích hợp môn Tiếng Việt ở lớp 4, 5 theo quan điểm phê bình sinh thái” chúng tôi hướng vào những mục tiêu sau:
- Đề xuất một số biện pháp dạy học tích hợp môn Tiếng Việt ở lớp 4, 5 theo quan điểm phê bình sinh thái
Giáo viên có thể áp dụng một phương pháp tiếp cận mới để nâng cao nhận thức về môi trường, từ đó giáo dục học sinh về tình cảm và đạo đức đối với thiên nhiên.
- Chỉ ra tầm quan trọng của giáo dục ý thức sinh thái, ý thức bảo vệ môi trường trong trường phổ thông
- Làm sáng tỏ các khái niệm lí luận liên quan về phê bình sinh thái
- Làm rõ vị trí, vai trò, mục tiêu, nguyên tắc dạy học môn Tiếng Việt ở Tiểu học
- Tìm hiểu một số vấn đề liên quan về dạy học tích hợp ở Tiểu học
Nghiên cứu nội dung và chương trình Tiếng Việt lớp 4, 5 giúp chúng ta nhận diện các khía cạnh sinh thái quan trọng và khả năng ứng dụng lý thuyết phê bình sinh thái vào quá trình dạy học Từ đó, chúng ta có thể đề xuất các biện pháp tích hợp phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy và ý thức bảo vệ môi trường trong học sinh.
Tổ chức thực nghiệm sư phạm nhằm đánh giá tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp dạy học tích hợp môn Tiếng Việt cho học sinh lớp 4 và 5, dựa trên quan điểm phê bình sinh thái.
5 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là quan điểm phê bình sinh thái trong việc giảng dạy các nội dung liên quan đến vấn đề môi trường trong chương trình Tiếng Việt lớp 4 và 5 ở bậc Tiểu học.
Khóa luận này tập trung nghiên cứu khả năng dạy học tích hợp môn Tiếng Việt cho học sinh lớp 4 và 5, dựa trên quan điểm phê bình sinh thái Nghiên cứu sẽ đi sâu vào bốn phân môn chính: Tập đọc, Luyện từ và câu, Tập làm văn, và Kể chuyện, nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển toàn diện kỹ năng ngôn ngữ cho học sinh.
- Địa bàn khảo sát: Khảo sát thực tế tại một số trường Tiểu học trên địa bàn thành phố Việt Trì - tỉnh Phú Thọ
- Địa bàn thực nghiệm: Thực nghiệm được tiến hành tại Trường Tiểu học Đinh Tiên Hoàng - thành phố Việt Trì - tỉnh Phú Thọ
6 Phương pháp nghiên cứu Để thực hiện đề tài này, chúng tôi sử dụng một số phương pháp nghiên cứu sau:
6.1 Phương pháp nghiên cứu lí luận
Phân tích và hệ thống hóa các nguồn tư liệu như sách, tài liệu, luận văn, khóa luận và bài báo khoa học là bước quan trọng để xây dựng cơ sở lý luận vững chắc cho đề tài nghiên cứu Việc tổng hợp các thông tin này giúp khái quát hóa kiến thức, từ đó tạo nền tảng vững chắc cho các luận điểm trong nghiên cứu.
6.2 Phương pháp phân tích - tổng hợp
Phương pháp phân tích là một phương pháp nghiên cứu từ cái chung đến cái riêng, giúp phân tách đối tượng thành các yếu tố cụ thể và phát hiện thuộc tính, đặc điểm của sự vật Phương pháp này không chỉ giúp nghiên cứu trở nên dễ dàng hơn mà còn tạo điều kiện cho việc tổng hợp kiến thức, từ đó nhận diện mối quan hệ biện chứng giữa các yếu tố Đối với đề tài nghiên cứu của chúng tôi, việc áp dụng phương pháp phân tích là cần thiết để làm nổi bật các nội dung liên quan đến sinh thái và mức độ biểu hiện của nó Qua đó, chúng tôi có thể vận dụng lí thuyết phê bình sinh thái và đề xuất các biện pháp dạy học phù hợp với lí thuyết này.
Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia là cách thu thập thông tin khoa học và đánh giá sản phẩm nghiên cứu thông qua trí tuệ của đội ngũ chuyên gia có trình độ cao trong lĩnh vực cụ thể Phương pháp này cung cấp cho người nghiên cứu cái nhìn đa chiều và những đánh giá cụ thể về công trình của họ.
Để thực hiện phương pháp lấy ý kiến chuyên gia, chúng tôi đã xin ý kiến từ giảng viên hướng dẫn và các giảng viên bộ môn Văn tại trường Đại học Hùng Vương Chúng tôi cũng đã thu thập ý kiến từ những giáo viên quan tâm đến phê bình sinh thái, đặc biệt trong việc dạy học tích hợp môn Tiếng Việt cho học sinh lớp 4 và 5 theo quan điểm phê bình sinh thái.
Phê bình sinh thái là một lĩnh vực nghiên cứu liên ngành kết hợp văn học và khoa học, nhằm phân tích các tác phẩm văn chương để rút ra những cảnh báo về môi trường Đề tài này áp dụng kiến thức từ các ngành như sinh thái học, đạo đức và địa lý để hiểu và phân tích các tác phẩm có yếu tố cảm quan sinh thái trong chương trình Tiếng Việt lớp 4 và 5.
Phương pháp điều tra và quan sát được thực hiện thông qua việc phỏng vấn và trao đổi với các giáo viên dạy Tiếng Việt lớp 4, 5 tại trường Tiểu học về việc giảng dạy các nội dung liên quan đến môi trường Bài viết sẽ phân tích tình hình tích hợp giáo dục môi trường trong chương trình học cho học sinh Tiểu học hiện nay và khả năng áp dụng lý thuyết phê bình sinh thái vào quá trình dạy học.
6.6 Phương pháp thực nghiệm sư phạm
Tổ chức thực nghiệm các biện pháp dạy học tích hợp môn Tiếng Việt cho học sinh lớp 4 và 5 dựa trên quan điểm phê bình sinh thái Mục tiêu là kiểm tra tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp này trong bối cảnh dạy học hiện tại tại các trường Tiểu học.
PHẦN NỘI DUNG CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 1.1 Một số vấn đề lí thuyết về phê bình sinh thái
1.1.1 Khái lược về phê bình sinh thái
Thuật ngữ phê bình sinh thái (Ecocricism), được sử dụng lần đầu tiên bởi William Rueckett, trong một bài viết có tiêu đề Văn học và sinh thái học:
Một thử nghiệm phê bình sinh thái
Sau William Rueckett, nhiều học giả đã đề xuất các thuật ngữ khác liên quan đến phê bình sinh thái, bao gồm Nghiên cứu văn học và môi trường, Sinh thái học văn học, và Phê bình văn học môi trường Có nhiều tranh luận về tên gọi của thuật ngữ phê bình sinh thái, đặc biệt giữa hai thuật ngữ phổ biến: Phê bình sinh thái và Nghiên cứu văn học và môi trường Theo Giáo sư Chery Glotfelry, nhiều học giả ưa chuộng thuật ngữ Phê bình sinh thái vì tính ngắn gọn và khả năng tạo thành các dạng thức như ecocrical và ecocritic Họ cũng thích tiền tố “eco-” vì nó thể hiện quan điểm rằng tất cả các yếu tố trong hệ thống sinh thái đều phụ thuộc lẫn nhau và hòa hợp, trái ngược với tiền tố “enviro-” mang tính chất con người trung tâm.
Vậy thế nào là phê bình sinh thái?
Phê bình sinh thái đã được các học giả trên thế giới định nghĩa theo nhiều cách khác nhau Trong lời giới thiệu của Tuyển tập phê bình sinh thái năm 1996, Giáo sư Cherry Glotfelty, nhà phê bình sinh thái học đầu tiên của Mỹ, đã đưa ra một định nghĩa đơn giản và rõ ràng: "Phê bình sinh thái là khoa học nghiên cứu mối quan hệ giữa văn học và môi trường." Định nghĩa này được công nhận và sử dụng rộng rãi nhờ tính ngắn gọn và dễ hiểu của nó.
Phê bình sinh thái dựa trên tiền đề rằng văn hóa nhân loại có mối liên hệ chặt chẽ với thế giới vật chất và ảnh hưởng lẫn nhau Nó tập trung vào mối quan hệ giữa tự nhiên và văn hóa, đặc biệt là văn hóa ngôn ngữ sáng tạo Với tư cách là một quan điểm phê bình, phê bình sinh thái kết nối văn học với thế giới tự nhiên, đồng thời hòa hợp mối quan hệ giữa nhân loại và thế giới phi nhân loại.
