Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
2.1 Ý nghĩa khoa học của đề tài
Đề tài nghiên cứu lý luận về cổ tích nhằm đánh giá giá trị và ảnh hưởng của thể loại này trong văn học Cổ tích không chỉ phản ánh văn hóa và truyền thống dân gian mà còn góp phần hình thành nhân cách và tư duy của con người Thể loại này có vai trò quan trọng trong việc truyền tải tri thức và giá trị đạo đức qua các thế hệ Nghiên cứu sâu về cổ tích giúp nhận diện sự phát triển của văn học và vai trò của nó trong đời sống xã hội.
Thể loại cổ tích hiện đại được xác lập với những đặc điểm riêng biệt, phân biệt rõ ràng với các thể loại khác Các truyện cổ tích hiện đại thường mang tính chất sáng tạo, kết hợp yếu tố truyền thống với những chủ đề đương đại, phản ánh xã hội và văn hóa hiện nay Những câu chuyện này không chỉ giải trí mà còn truyền tải thông điệp sâu sắc về cuộc sống, nhân văn và giá trị đạo đức, tạo nên sự hấp dẫn và gần gũi với độc giả hiện đại.
Để nâng cao hiệu quả dạy học thể loại truyện cổ tích hiện đại trong phân môn Tập đọc ở trường tiểu học, cần đề xuất những biện pháp giáo dục phù hợp Các biện pháp này bao gồm việc sử dụng các phương pháp dạy học tích cực, kết hợp với việc khai thác nội dung truyện để phát triển tư duy và cảm xúc của học sinh Bên cạnh đó, việc ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy cũng sẽ giúp tạo ra môi trường học tập sinh động và hấp dẫn hơn Hơn nữa, giáo viên nên khuyến khích học sinh tham gia vào các hoạt động thảo luận, sáng tạo và diễn kịch để tăng cường sự hứng thú và hiểu biết về thể loại truyện cổ tích.
- Tiến hành thực nghiệm bước đầu đánh giá tính khả thi của các biện pháp dạy học đã đề xuất
2.2 Ý nghĩa thực tiễn của đề tài Đề tài thực hiện hoàn thành sẽ có những đóng góp quan trọng cho việc dạy học trong nhà trường tiểu học như:
- Làm đa dạng hóa về hình thức và phương pháp tổ chức hoạt động dạy học
- Giúp tiếp cận các tác phẩm truyện cổ tích h iện đại trong nhiều bình diện khác nhau
Việc đa dạng hóa hình thức học tập cho học sinh không chỉ giúp tránh tình trạng nhồi nhét kiến thức mà còn đảm bảo rằng các em nắm vững những kiến thức và kỹ năng cơ bản.
Mục tiêu nghiên cứu
Đề tài hướng tới mục đích nghiên cứu sau:
- Nhận diện bản chất và giá trị của truyện cổ tích hiện đại
Đề xuất các biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả dạy học thể loại truyện trong môn Tập đọc ở trường tiểu học, đặc biệt là cho khối lớp 2, là rất cần thiết Hướng dẫn tổ chức thực hiện những biện pháp này sẽ giúp giáo viên có những phương pháp giảng dạy hiệu quả hơn, từ đó cải thiện khả năng tiếp thu và yêu thích môn học của học sinh.
- Tổ chức thực nghiệm sư phạm để đánh giá được hiệu quả dạy học loại truyện kể này trong nhà trường tiểu học.
Nhiệm vụ nghiên cứu
Đề tài nghiên cứu gồm các nhiệm vụ cơ bản sau:
- Nghiên cứu cơ sở khoa học về truyện cổ tích và truyện cổ tích hiện đại
- Đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả dạy học truyện cổ tích hiện đại
- Tiến hành thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm nghiệm tính khả thi của các biện pháp trên
5 Khách thể, đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Học sinh lớp 2 trường tiểu học Giấy Bãi Bằng- huyện Phù Ninh- tỉnh Phú Thọ
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là các biện pháp dạy học hiệu quả nhằm giảng dạy truyện cổ tích hiện đại trong phân môn Tập đọc tại trường tiểu học.
- Đề tài chỉ tập chung nghiên cứu các biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học truyện cổ tích hiện đại trong phân chương trình Tiếng Việt lớp 2
- Về địa bàn: Đề tài tập chung nghiên cứu và thực nghiệm tại trường tiểu học Giấy Bãi Bằng- huyện Phù Ninh- tỉnh Phú Thọ
Nghiên cứu đề tài này, tôi sử dụng những phương pháp nghiên cứu sau:
6.1 Phương pháp nghiên cứu lí thuyết
Phương pháp nghiên cứu lý thuyết là cách tiếp cận hệ thống lý luận về thể loại văn học theo quan điểm của giáo trình Lý luận văn học Đây không chỉ là công cụ lý thuyết mà còn là phương pháp luận để nghiên cứu các vấn đề tổng quan Phương pháp này cho phép tôi phân tích các vấn đề lý luận liên quan đến thể loại tác phẩm văn học và xác định cơ sở lý thuyết cho đề tài nghiên cứu Dựa trên đó, tôi tiến hành phân tích chương trình SGK, SGV, hướng dẫn học Tiếng Việt và một số tài liệu nghiên cứu về truyện cổ tích để nâng cao hiểu biết về thể loại này.
6.2 Phương pháp thống kê, khảo sát
Phương pháp thống kê và khảo sát cho phép tôi phân loại và đánh giá hiện trạng của truyện cổ tích và truyện cổ tích hiện đại trong sách dự án mô hình trường học mới Việt Nam dành cho tiểu học, đặc biệt là chương trình lớp 2, từ đó nâng cao hiệu quả thực hiện đề tài này.
Phương pháp phân tích là quá trình chia nhỏ đối tượng nghiên cứu thành các bộ phận và yếu tố đơn giản hơn nhằm phát hiện thuộc tính và bản chất của từng yếu tố, từ đó giúp hiểu rõ hơn về đối tượng nghiên cứu Nhiệm vụ của phân tích là tìm ra cái chung từ cái riêng, bản chất từ hiện tượng, và cái phổ biến từ cái đặc thù Trong đề tài này, tôi sẽ phân tích và hệ thống hóa các tài liệu liên quan để hoàn thiện nghiên cứu.
6.4 Phương pháp thực nghiện sư phạm
Thực nghiệm sư phạm là phương pháp nghiên cứu chủ động, cho phép nhà nghiên cứu thu thập các sự kiện trong những điều kiện được kiểm soát, nhằm đảm bảo sự thể hiện tích cực của hiện tượng cần nghiên cứu Phương pháp này giúp xác định mối quan hệ nhân quả giữa các yếu tố nghiên cứu thông qua việc tác động đến đối tượng trong môi trường đã được tạo ra.
Mục đích sử dụng phương pháp này là nhằm kiểm chứng những giả thuyết, khẳng định hoặc bác bỏ những biện pháp, cách thức nào đó
CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ TRUYỆN CỔ TÍCH VÀ CỔ TÍCH HIỆN ĐẠI 1.1 Cơ sở lí luận của đề tài
1.1.1 Khái quát về truyện cổ tích và cổ tích hiện đại
1.1.1.1 Khái quát về truyện cổ tích
Truyện cổ tích là một thể loại tự sự dân gian phong phú, với nhiều tiểu loại và kiểu nhân vật, thu hút đông đảo mọi tầng lớp nhân dân, đặc biệt là trẻ em Những câu chuyện này không chỉ quen thuộc mà còn mang đến sức hấp dẫn đặc biệt, thể hiện quan niệm của dân gian về cuộc sống và ý nghĩa của chúng trong cộng đồng Tại Châu Âu, truyện cổ tích được gọi là “Những truyện kể bên bếp lửa”, nhấn mạnh sự ấm cúng trong các cuộc trò chuyện gia đình Nội dung và bài học đạo đức trong mỗi câu chuyện dễ hiểu, giúp người đọc tiếp cận một thế giới kỳ ảo và phong phú, khơi dậy trí tưởng tượng bay bổng của con người.
Truyện cổ tích là một thể loại văn học quen thuộc, nhưng việc định nghĩa chính xác về nó lại rất khó khăn Tư liệu về truyện cổ tích phong phú và phức tạp, với ranh giới không rõ ràng giữa nó và các thể loại tự sự dân gian khác, như thần thoại và truyền thuyết Do đó, trong các giáo trình văn học dân gian và các nghiên cứu, các tác giả thường chỉ đưa ra những đặc trưng chung để xác định thể loại này mà không cung cấp định nghĩa cụ thể.
Truyện cổ tích, từ nguyên Hán Việt, mang ý nghĩa là những câu chuyện xưa còn lưu dấu vết (cổ: xưa, tích: vết), như Sự tích trầu cau hay Sự tích cây vú sữa Tuy nhiên, định nghĩa này không đủ để bao quát toàn bộ thể loại truyện cổ tích, vì nhiều câu chuyện không thể tìm thấy dấu vết hay mối liên hệ thực tế nào.
Cổ tích, dù mang tính hư cấu hay hiện thực, cần được xem xét trong bối cảnh loại hình và thể loại của chúng Do đó, nội dung của cổ tích vẫn chưa đáp ứng được kỳ vọng của nhiều nhà nghiên cứu.
Qua khảo sát và nghiên cứu, chúng tôi nhận thấy cổ tích có những điểm chung nổi bật với các thể loại văn học dân gian khác, bao gồm các yếu tố như hình tượng nhân vật, cấu trúc câu chuyện và thông điệp giáo dục Những đặc điểm này tạo nên sự hấp dẫn và giá trị văn hóa của cổ tích trong kho tàng văn học dân gian.
Truyện cổ tích xuất phát từ xã hội nguyên thủy, phản ánh quan niệm thần thoại của nhân dân về các hiện tượng tự nhiên và xã hội mang tính ma thuật Tuy nhiên, chúng phát triển chủ yếu trong xã hội có giai cấp, với chủ đề xã hội là chủ đề chính Theo Từ điển văn học bộ mới, truyện cổ tích phản ánh nhận thức của nhân dân về cuộc sống xã hội đa dạng, với những xung đột đặc trưng cho các thời kỳ lịch sử, khi đã xuất hiện chế độ tư hữu tài sản, gia đình riêng, cùng với mâu thuẫn và đấu tranh giai cấp.
Truyện cổ tích phản ánh cái nhìn của nhân dân về thực tại, đồng thời thể hiện các quan điểm đạo đức và nhận thức về công lý xã hội Qua đó, chúng cũng bộc lộ ước mơ về một cuộc sống tốt đẹp hơn so với hiện tại.
Truyện cổ tích là một phần quan trọng trong văn hóa dân gian Việt Nam, thể hiện trí tưởng tượng phong phú của nhân dân Yếu tố tưởng tượng thần kỳ trong các câu chuyện này tạo nên đặc trưng nổi bật trong cách phản ánh hiện thực và ước mơ Tại Việt Nam, truyện cổ tích đã được ghi chép từ rất sớm, cho thấy giá trị văn hóa và lịch sử của thể loại này.
Chu Xuân Diên nhận định rằng từ thế kỉ XV, nhiều truyện đã được biên soạn trong quyển Lĩnh Nam chích quái Trước Cách mạng tháng Tám, tập truyện cổ tích nổi bật nhất là Truyện cổ nước Nam của Nguyễn Văn Ngọc Đến nay, cổ tích vẫn là thể loại được ưa chuộng trong giáo dục và nghiên cứu văn học, được xem như nền tảng cho các thể loại văn học hiện đại khác.
1.1.1.2 Khái quát truyện cổ tích hiện đại
Xã hội phát triển kéo theo sự ra đời của nhiều yếu tố mới, bao gồm cả tích cực và tiêu cực Để phản ánh đời sống hiện đại, văn học cũng đã xuất hiện những thể loại mới nhằm đáp ứng nhu cầu của người đọc Gần đây, một thể loại được nhiều người quan tâm và xuất hiện phổ biến trên báo, tạp chí, trang mạng và sách chính là “Truyện cổ tích hiện đại”.
* Nhận diện Cổ tích hiện đại