Ý nghĩa khoa học và thực tiễn
2.1 Ý nghĩa khoa học của đề tài
Làm rõ cơ sở lý luận về vấn đề cảm thụ văn học trong chương trình tiếng Việt ở bậc Tiểu học
Nghiên cứu này đóng góp vào việc làm phong phú lý luận về năng lực cảm thụ của học sinh Tiểu học trong chương trình tiếng Việt, giúp nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển khả năng tiếp nhận ngôn ngữ cho các em.
2.2 Ý nghĩa thực tiễn của đề tài
Bài viết phân tích và cảm nhận hình tượng Tổ quốc trong chương trình tiếng Việt lớp 2-5, nhằm làm rõ các phẩm chất và nghệ thuật của các tác phẩm Qua đó, đề xuất các biện pháp nâng cao năng lực cảm thụ cho học sinh Tiểu học Đề tài này sẽ là tài liệu tham khảo hữu ích cho giáo viên trong quá trình giảng dạy.
Bài viết giúp học sinh nhận thức rõ nét đặc sắc và giá trị của hình tượng Tổ quốc trong các tác phẩm văn học, từ đó phát huy khả năng cảm thụ tác phẩm, nâng cao vốn từ vựng và biết áp dụng các biện pháp tu từ trong bài Tập làm văn của mình.
Mục tiêu nghiên cứu
Khám phá vẻ đẹp của hình tượng Tổ quốc trong chương trình Tiếng Việt Tiểu học giúp học sinh nhận thức được giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm Qua đó, học sinh cảm nhận được vẻ đẹp quê hương từ khắp mọi miền đất nước, hiểu rõ sự hy sinh của các thế hệ cha anh vì hòa bình, đồng thời bồi dưỡng truyền thống uống nước nhớ nguồn và trân trọng lịch sử dân tộc, từ đó hình thành ý thức xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh Tiểu học.
Nhiệm vụ nghiên cứu
Thống kê và khảo sát các bài thơ, truyện trong chương trình Tiếng Việt liên quan đến hình tượng Tổ quốc nhằm khám phá giá trị và sức hấp dẫn của hình tượng này Đồng thời, đề xuất phương pháp cảm thụ tác phẩm để nâng cao năng lực cảm thụ văn học cho học sinh Tiểu học.
Phương pháp nghiên cứu
6.1 Phương pháp nghiên cứu lí thuyết
Phương pháp nghiên cứu lý luận là cách tiếp cận hệ thống về thể loại, dựa trên quan điểm từ giáo trình lý luận văn học Phương pháp này không chỉ là công cụ lý thuyết mà còn là phương pháp luận hữu ích để nghiên cứu các vấn đề tổng quan trong lĩnh vực văn học.
Phương pháp nghiên cứu lí thuyết cho phép chúng tôi phân tích các vấn đề lí luận và tổng quan về các tác phẩm liên quan đến đề tài Tổ quốc, từ đó đưa ra những hiểu biết ban đầu về đặc sắc của những tác phẩm này trong môn Tiếng Việt tại trường Tiểu học Đồng thời, phương pháp này cũng đóng vai trò quan trọng trong việc xác định cơ sở lí thuyết cho việc triển khai đề tài, giúp nghiên cứu và phân tích chương trình sách giáo khoa nhằm nâng cao hiểu biết về các tác phẩm về đề tài Tổ quốc.
6.2 Nhóm phương pháp nghiên cứu so sánh
Phương pháp này được áp dụng để liên kết, đối chiếu và so sánh những điểm tương đồng và khác biệt trong các bài thơ về hình tượng Tổ quốc, thuộc chương trình Tiếng Việt cho học sinh Tiểu học từ lớp 2 đến lớp 5.
6.3 Phương pháp thống kê, phân loại
Thống kê các tác phẩm thơ, truyện viết về chủ đề Tổ quốc trong phân môn Tập đọc từ lớp 2 - lớp 5
Phương pháp phân loại tổng hợp nhằm có những đánh giá, nhận thức mới phục vụ cho đề tài
6.4 Phương pháp phân tích, tổng hợp
Phương pháp phân tích là quá trình tách rời tài liệu lý thuyết thành các đơn vị kiến thức, giúp chúng ta khám phá các dấu hiệu đặc trưng và cấu trúc bên trong của lý thuyết Qua đó, chúng ta nắm vững bản chất của từng đơn vị kiến thức và toàn bộ vấn đề nghiên cứu Dựa trên phân tích, chúng ta tổng hợp kiến thức để xây dựng hệ thống, nhận diện mối quan hệ biện chứng giữa các yếu tố, từ đó hiểu rõ và sâu sắc hơn về lý thuyết Đối với đề tài nghiên cứu của chúng tôi, việc áp dụng phương pháp phân tích tổng hợp là cần thiết để làm nổi bật hình tượng Tổ quốc, giúp chúng tôi nhận diện được những đặc sắc về nội dung và nghệ thuật liên quan đến hình tượng này.
Cấu trúc khóa luận
Ngoài phần mở đầu, mục lục, kết luận kiến nghị và tài liệu tham khảo, phụ lục, danh mục viết tắt, phần nội dung gồm 3 chương:
+ Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài
+ Chương 2: Đặc sắc hình tượng Tổ quốc trong chương trình Tiếng Việt ở Tiểu học
Chương 3 đề xuất các phương pháp tiếp cận và cảm thụ những tác phẩm văn học về chủ đề Tổ quốc trong chương trình Tiếng Việt tiểu học Mục tiêu là nâng cao khả năng cảm thụ văn học cho học sinh, giúp các em hiểu sâu sắc hơn về giá trị văn hóa và tinh thần yêu nước Qua việc phân tích và thảo luận các tác phẩm này, học sinh sẽ phát triển tư duy phản biện và khả năng diễn đạt cảm xúc, từ đó hình thành tình yêu quê hương đất nước.
CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
Tổng quan nghiên cứu
1.1.1 Nghiên cứu về vấn đề bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh Tiểu học
Cuốn sách "Vẻ đẹp ngôn ngữ qua các bài tập đọc 4, 5" của tác giả Đinh Trọng Lạc (NXB Giáo dục - 1996) tập trung vào việc khai thác ngôn ngữ trong các bài văn và bài thơ Sách được chia thành hai phần: phần đầu phân tích vẻ đẹp ngôn ngữ trong các bài Tập đọc, phần còn lại cung cấp kiến thức cơ bản về các biện pháp tu từ thường gặp, giúp học sinh có nền tảng vững chắc để áp dụng và phân tích thơ văn trong chương trình học.
Trong chuyên luận "Một số vấn đề về phương pháp dạy - học văn trong nhà trường" (NXB Giáo dục - 2001), Đặng Hiền nhấn mạnh tầm quan trọng của "năng lực cảm thụ văn học" trong việc rèn luyện tư duy cho học sinh Tác giả đề xuất một số biện pháp để phát triển năng lực này, bao gồm việc đọc cảm thụ, đặt câu hỏi về "những từ đắt, chữ thần, những nốt bấm nghệ thuật, những quan hệ, những dấu lặng nghệ thuật" và khuyến khích sử dụng các thao tác so sánh trong cảm thụ nghệ thuật.
Cuốn sách "Phương pháp dạy học tác phẩm văn học (Theo thể loại)" của Nguyễn Viết Chữ (NXB Đại học Quốc gia - 2001) đã nêu rõ tầm quan trọng của lý thuyết câu hỏi cảm thụ tác phẩm văn chương trong dạy học theo thể loại Tác giả đã xây dựng một cơ sở lý luận và thực tiễn vững chắc cho vấn đề này, từ đó đưa ra các yêu cầu nguyên tắc cần thiết để thiết lập hệ thống câu hỏi cảm thụ, nhằm nâng cao hiệu quả dạy học tác phẩm văn chương trong các trường học Việt Nam.
Cuốn "Luyện tập về cảm thụ văn học ở Tiểu học" của Trần Mạnh Hưởng (NXB Giáo dục - 2001) cung cấp những yêu cầu thiết yếu để rèn luyện cảm thụ văn học cho học sinh tiểu học Sách giúp học sinh hiểu rõ các biện pháp và yêu cầu cụ thể trong việc phát triển khả năng cảm thụ văn học Đồng thời, cuốn sách cũng trình bày hệ thống bài tập phong phú cùng với các gợi ý, giải đáp và tài liệu tham khảo hữu ích.
Tác giả Lê Phương Nga trong cuốn "Dạy Tập đọc ở Tiểu học" (NXB Giáo dục - 2002) đã phân tích sâu sắc lý luận và thực tiễn của phương pháp dạy học tích cực, nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy môn Tập đọc.
Nguyễn Trọng Hoàn trong cuốn sách "Rèn kĩ năng cảm thụ văn học cho học sinh Tiểu học" (NXB Giáo dục - 2002) đã trình bày các kĩ năng cần thiết để cảm thụ văn học, đồng thời nêu rõ yêu cầu và sự chuẩn bị cho người tiếp nhận thơ văn Ông cũng đề xuất một số phương hướng nhằm nâng cao khả năng cảm thụ thơ văn trong chương trình và sách giáo khoa Tiểu học.
Nhóm tác giả Tạ Đức Hiền, Nguyễn Việt Nga, và Phạm Đức Minh đã giới thiệu cuốn sách "Cảm thụ văn Tiểu học lớp 4, lớp 5" (NXB Giáo dục - 2003), nhằm hướng dẫn học sinh đọc hiểu các văn bản Tập đọc của hai lớp này Sách cung cấp một hệ thống câu hỏi giúp học sinh phát triển khả năng cảm thụ văn học, đồng thời bổ sung phần "nêu cảm nhận" hoặc "nêu cảm nghĩ" cho những tác phẩm văn học và thơ hay.
Nhóm tác giả Nguyễn Trí, Nguyễn Trọng Hoàn và Giang Khắc Bình đã hợp tác để nâng cao năng lực cảm thụ cho học sinh tiểu học thông qua cuốn sách "Tìm hiểu vẻ đẹp ở bài thơ tiểu học" (NXB Đại học Quốc gia - 2007) Cuốn sách này không chỉ giới thiệu các bài thơ trong chương trình học mà còn chỉ ra những đặc điểm quan trọng cần lưu ý khi đọc và tìm hiểu thơ Bên cạnh đó, sách còn giải nghĩa một số từ ngữ và hướng dẫn học sinh cách thưởng thức vẻ đẹp của tác phẩm.
Trong nghiên cứu về cảm thụ văn học, thạc sỹ Bùi Minh Đức đã đề xuất biện pháp yêu cầu học sinh thực hiện các bài tập tái hiện hình tượng văn học Điều này không chỉ giúp học sinh phát huy trí tưởng tượng mà còn nâng cao khả năng cảm thụ tác phẩm văn chương trong giờ học.
Bài viết của Phan Thanh Vân trên Tạp chí số 8, ngày 22-10-2012, đề xuất các biện pháp nhằm nâng cao hứng thú học văn cho học sinh Những phương pháp này không chỉ giúp phát triển khả năng cảm thụ văn học mà còn hình thành thói quen tiếp cận văn bản một cách trực tiếp, rèn luyện kỹ năng đọc diễn cảm và sử dụng lời bình hiệu quả.
Bài viết của Đào Ngọc Đệ (Trường Đại học Hải Phòng - 2012) đưa ra bốn nguyên tắc cơ bản để nâng cao hiệu quả dạy và học tác phẩm văn học Đầu tiên, giáo viên và học sinh cần đọc kỹ tác phẩm để hiểu sâu sắc nội dung Thứ hai, giảng dạy nên được thực hiện theo thể loại của tác phẩm để phù hợp với đặc điểm riêng của từng loại hình nghệ thuật Thứ ba, giáo viên cần có kiến thức sư phạm vững vàng để truyền đạt hiệu quả Cuối cùng, học sinh phải chủ động khám phá và tìm hiểu các giá trị của tác phẩm, từ đó phát triển khả năng tư duy và cảm nhận văn học.
Nghiên cứu các công trình và bài viết liên quan cho thấy nhiều biện pháp rèn luyện kỹ năng cảm thụ văn học cho học sinh, với một số ý kiến tương đồng giữa các tác giả Tuy nhiên, mỗi tác giả cũng đề cập đến nhiều khía cạnh khác nhau về cảm thụ văn học, giúp người dạy và học văn xác định phương hướng đúng đắn Những thông tin này có giá trị làm tiền đề cho việc triển khai đề tài của chúng tôi.
1.1.2 Nghiên cứu về vấn đề bồi dưỡng năng lực cảm thụ qua hình tượng nói chung và hình tượng Tổ quốc trong chương trình Tiểu học nói riêng
Hình tượng nghệ thuật là yếu tố đặc trưng của nghệ thuật, phản ánh hiện thực khách quan qua các hình thức cá thể và độc đáo Nó thể hiện tính khái quát và quy luật của hiện thực, có thể là đồ vật, phong cảnh thiên nhiên, hoặc sự kiện xã hội Tuy nhiên, hình tượng con người thường được nhắc đến nhiều hơn, với những chi tiết biểu hiện cảm xúc phong phú.
Nhiều công trình nghiên cứu đã đề xuất các biện pháp bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học, trong đó có chuyên luận "Cảm thụ văn học và giảng dạy văn học" của giáo sư Phan Trọng Luận (NXB Giáo dục-1983) Tác phẩm này cung cấp hiểu biết sâu sắc về các đặc điểm của cảm thụ văn chương, bao gồm tính chủ quan và khách quan, sự sáng tạo trong tiếp nhận, cũng như mối quan hệ thẩm mỹ giữa bạn đọc và tác phẩm.
Việc phát huy chủ thể học sinh thực chất là phát triển đồng đều giữa tư duy hình tượng và tư duy logic trong văn học Điều này không chỉ khơi dậy tâm lý cảm thụ văn học mà còn góp phần hình thành nhân cách học sinh một cách hiệu quả.
Chuyên luận Công nghệ dạy văn của Phạm Toàn (NXB Đại học Quốc gia Hà Nội - 2001) cho rằng “thao tác tưởng tượng - tạo dựng hình tượng”,
Cơ sở lí luận
1.2.1.1 Quan niệm về thơ và đặc trưng của thơ
Thơ là hình thức sáng tác văn học đầu tiên của nhân loại, từng được sử dụng để chỉ chung cho toàn bộ văn học trong một khoảng thời gian dài Mặc dù có lịch sử lâu đời, việc tìm ra một định nghĩa đầy đủ và chính xác để nghiên cứu thơ hiện nay vẫn là một thách thức.
Trong lý luận văn học cổ điển Trung Hoa, khái niệm “thơ là gì?” đã được đề cập từ sớm, cách đây khoảng 1500 năm trong cuốn Văn tâm điêu long của Lưu Hiệp Ông đã chỉ ra ba phương diện cơ bản của một bài thơ: tình cảm, ý nghĩa và ngôn ngữ, cùng với âm thanh Đến thời Đường, Bạch Cư Dị tiếp tục phát triển quan niệm này, nhấn mạnh rằng tình cảm là yếu tố quan trọng nhất, theo sau là ngôn ngữ, âm thanh và ý nghĩa Ông mô tả thơ như một thể thống nhất, nơi các yếu tố như gốc rễ, mầm lá, hoa và quả gắn bó chặt chẽ với nhau Quan niệm này thể hiện một cái nhìn toàn diện và sâu sắc về thơ trong văn học cổ điển Trung Hoa.
Thơ có một lịch sử lâu dài, bắt nguồn từ những định nghĩa cổ xưa, như của triết gia Hy-Lạp Aristotle Tại Việt Nam, thơ có thể phát triển từ tục ngữ và ca dao, với những câu vần điệu dễ nhớ như "Sấm bên đông, động bên tây" Những câu này chứa đựng kinh nghiệm và quan sát thiên nhiên, được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác như một mật mã ngôn ngữ Các đúc kết này phản ánh mọi khía cạnh của cuộc sống, và khi được chuyển thể thành ca dao, câu vè, chúng trở thành hình thức văn nghệ và giải trí phong phú.
Thơ là một hình thức sáng tác văn học phản ánh cuộc sống, thể hiện những tâm trạng và cảm xúc mạnh mẽ thông qua ngôn ngữ hàm súc, giàu hình ảnh và có nhịp điệu Định nghĩa này của nhóm tác giả Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi được coi là đầy đủ nhất trong hàng trăm quan niệm khác nhau về thơ.
Thơ ca, hay thi ca, là thể loại văn học đặc trưng bởi sự ngắn gọn, súc tích và giàu ý nghĩa Một bài thơ có thể được coi là tác phẩm nghệ thuật khi từ ngữ được chọn lọc tinh tế, gây cảm xúc mạnh mẽ cho người đọc Thơ thường có tính vần và nhạc điệu, tạo ra âm hưởng đặc biệt giữa các câu Nó được sử dụng để bày tỏ cảm xúc trữ tình hoặc phản ứng trước những hiện tượng trong cuộc sống, từ vẻ đẹp hùng vĩ đến những cảnh tượng đau thương Sự kết nối giữa cảm xúc con người và hoàn cảnh sống tạo ra những suy tư sâu sắc, được diễn đạt một cách cô đọng và tinh khiết Để làm được điều này, người sáng tác cần có khả năng quan sát tỉ mỉ, tổng hợp và liên tưởng nhanh chóng giữa những hình ảnh quan sát được và những trải nghiệm trước đó.
Thơ là một hình thức nghệ thuật độc đáo, sử dụng từ ngữ làm chất liệu để tạo nên hình ảnh và âm thanh có tính thẩm mỹ Từ "câu" thường được dùng để chỉ một câu thơ, là một cấu trúc ngữ pháp hoàn chỉnh, truyền đạt ý nghĩa và hình ảnh cho người đọc Trong khi đó, "bài" thơ là sự kết hợp của nhiều câu thơ, tạo nên một tác phẩm nghệ thuật có tính cô đọng và tượng hình Sự kết hợp giữa số lượng từ ít ỏi và âm thanh nhạc trong thơ đã tạo ra một hình thức nghệ thuật khác biệt, tách biệt khỏi các loại hình nghệ thuật khác.
Thơ có dung lượng câu chữ ngắn hơn các thể loại khác, giúp nhà thơ biểu hiện cảm xúc một cách tập trung qua hình tượng, ngôn ngữ nghệ thuật, vần điệu và tiết tấu Cảm xúc trong thơ thường vượt ra ngoài giới hạn của từ ngữ, dẫn đến hiện tượng "ý tại ngôn ngoại" Điều này tạo điều kiện cho người đọc trở thành "đồng sáng tạo", khám phá đời sống và suy ngẫm về ý đồ nghệ thuật của tác giả, cũng như những đặc sắc trong tư duy nghệ thuật của từng nhà thơ.
Thơ là một thể loại văn học mang tính biểu hiện trữ tình sâu sắc, tác động mạnh mẽ đến người đọc qua những nhận thức về cuộc sống và những liên tưởng, tưởng tượng phong phú Dù được phân chia thành nhiều loại hình khác nhau, yếu tố trữ tình vẫn luôn giữ vai trò cốt lõi trong mỗi tác phẩm thơ.
Thơ là tiếng nói của tình cảm con người, phản ánh những rung động sâu sắc trước cuộc sống Theo Lê Quý Đôn, “Thơ phát khởi từ lòng người ta”, và Tố Hữu cũng nhấn mạnh rằng “Thơ chỉ tràn ra khi trong tim ta cuộc sống đã thật đầy” Thơ không chỉ chú trọng đến vẻ đẹp và phần thi vị của tâm hồn mà còn thể hiện sức sống của cuộc sống khách quan Ngôn ngữ thơ cô đọng, hàm súc, giàu hình ảnh và nhạc điệu góp phần tạo nên vẻ đẹp và tính chất gợi cảm của nó Sự phân dòng, hiệp vần, cách ngắt nhịp và thanh điệu làm tăng sức lan tỏa và thấm sâu của ý thơ Nhà thơ Sóng Hồng đã chỉ ra rằng thơ là một hình thái nghệ thuật cao quý với ngôn ngữ đặc biệt, trong đó sự sắp xếp các dòng thơ và khổ thơ tạo nên hình thức tinh vi Người sáng tác thơ cần có tình cảm mãnh liệt, kết hợp nhuần nhuyễn giữa tình cảm và lý trí, diễn đạt qua những hình tượng đẹp đẽ và âm điệu khác thường.
Nhân vật trữ tình, hay còn gọi là chủ thể trữ tình, là cái tôi của nhà thơ, người trực tiếp cảm nhận và thể hiện những rung động trước các sự kiện Đây là cái tôi thứ hai, gắn liền với tư tưởng và tình cảm của tác giả, nhưng không thể đồng nhất nhân vật trữ tình với chính tác giả.
Mỗi bài thơ có cấu trúc hình và sự hiệp vần, xen phối bằng trắc cùng cách ngắt nhịp tạo nên tính nhạc điệu độc đáo Hình thức này mang lại vẻ đẹp nhịp nhàng, trầm bổng cho văn bản thơ Ngôn ngữ trong thơ chủ yếu là ngôn ngữ của nhân vật trữ tình, thể hiện qua hình ảnh và biểu tượng Ý nghĩa của thơ thường không được diễn đạt trực tiếp mà được gợi lên qua tứ thơ, giọng điệu và hình ảnh, tạo ra nhiều khoảng trống và sự không liên tục, yêu cầu người đọc phải chủ động liên tưởng và tưởng tượng để khám phá sự phong phú của ý thơ.
Tính nhạc trong thơ giúp người đọc và người nghe dễ dàng cảm nhận, tương tự như hiệu ứng của âm nhạc trong phim Câu chữ trong thơ không chỉ tái tạo hình ảnh mà còn gợi lên cảm xúc âm nhạc thông qua âm thanh và vần điệu Sự kết nối giữa âm thanh và ngữ nghĩa thúc đẩy việc tìm kiếm từ ngữ phù hợp với cảm xúc của người viết Tính âm nhạc còn thể hiện qua việc sử dụng từ diễn tả âm thanh như “rì rào”, “vi vút”, Việc làm thơ giống như toán học hay chiến lược quân sự, nơi người làm thơ phải chinh phục cảm xúc bằng cách sử dụng từ ngữ một cách cô đọng và hợp lý Để đạt được điều này, người làm thơ cần trải qua quá trình luyện tập dài hạn, từ việc đọc sách đến việc phát triển khả năng diễn đạt Thơ cũng yêu cầu khả năng phân tích từ ghép và cô đọng từ, dẫn đến việc tạo ra sự liên tưởng giữa các nghĩa khác nhau, được gọi là “chơi chữ”.
Tính hội họa trong thơ, hay tính tạo hình, là một đặc điểm cơ bản của người làm thơ Trước khi viết, họ thường trải qua trạng thái "cảm hứng", nơi các hình ảnh trong trí nhớ, bao gồm cả cảnh quan bên ngoài, liên kết với nhau, tạo thành một thế giới riêng Những hình ảnh này có thể sống động đến mức người ta cảm nhận được sự hiện hữu của chúng qua mùi vị, màu sắc và chuyển động Trong quá trình sáng tác, nhà thơ sống trong thế giới ấy, khám phá và liên kết các yếu tố, từ màu sắc đến chuỗi sự kiện, qua đó thoát khỏi thực tại Hiện tượng này dẫn đến câu nói đùa rằng các nhà thơ thường mơ mộng như người ở trên cung trăng Sự hưng phấn từ việc sống trong thế giới riêng, sắp đặt nó theo ý thích và cảm nhận các vật thể, thúc đẩy nhà thơ tiếp tục sáng tác Họ không chỉ quan sát mà còn nâng cao mức độ nhạy bén và hoa mỹ trong diễn đạt, tạo nên sự khác biệt giữa thơ và các loại hình nghệ thuật khác.
1.2.1.2 Truyện ngắn và đặc trưng của truyện ngắn
1.2.1.2.1 Quan niệm về truyện ngắn
Truyện ngắn là thể loại tác phẩm tự sự có kích thước nhỏ, phản ánh đa dạng các khía cạnh của đời sống như đời tư, thế sự và sử thi Điểm đặc biệt của truyện ngắn là tính ngắn gọn, cho phép người đọc tiếp thu nội dung một cách liền mạch và không bị gián đoạn.
Mức độ dài ngắn không phải là yếu tố chính phân biệt truyện ngắn với các thể loại tự sự khác Trong văn học hiện đại, nhiều tác phẩm ngắn thực chất là những truyện dài được viết ngắn lại Truyện ngắn thời trung đại cũng có độ dài ngắn nhưng gần gũi với truyện vừa Các hình thức truyện kể dân gian như cổ tích, truyện cười, và giai thoại tuy ngắn gọn nhưng không được coi là truyện ngắn.
Cơ sở thực tiễn (Thực trạng dạy và học cảm thụ văn học ở trường Tiểu học hiện nay)
Hiện nay, nhiều giáo viên chỉ tập trung vào việc giảng dạy theo khối lượng kiến thức trong sách giáo khoa mà không chú trọng đến việc phát triển tư duy và kỹ năng cho học sinh Họ thường "áp đặt" kiến thức và cảm thụ văn chương của mình lên học sinh, trong khi học sinh cần được khơi dậy đam mê và tự khám phá tác phẩm Do đó, giáo viên cần trở thành người bạn đồng hành có kinh nghiệm, giúp kết nối giữa nhà văn và học sinh, đồng thời hướng dẫn để học sinh từng bước chiếm lĩnh tác phẩm và phát triển bản thân.
Trong quá trình giảng dạy văn chương, giáo viên đóng vai trò tổ chức và định hướng cho học sinh cảm nhận và tiếp nhận tác phẩm Tuy nhiên, đôi khi sự thiếu vắng cảm xúc và rung động từ chính giáo viên đối với tác phẩm mình giảng dạy có thể dẫn đến không khí lớp học trở nên nặng nề, thiếu sự thẩm mỹ và rung cảm cần thiết.
Học sinh hiện nay chịu ảnh hưởng lớn từ cuộc sống hiện đại, dẫn đến việc họ không dành đủ thời gian cho văn học và học tập Nhiều em tham gia vào các hoạt động khác nhau, khiến cho môn Tiếng Việt trở nên kém hấp dẫn và một bộ phận học sinh trở nên thờ ơ, bàng quan với bộ môn này.
Thực trạng dạy học môn Tiếng Việt ở trường Tiểu học cho thấy học sinh thường chỉ tiếp cận tác phẩm qua bài giảng của giáo viên, dẫn đến việc các em trở thành đối tượng thụ động, không được khuyến khích bày tỏ cảm nhận và suy nghĩ cá nhân Sự áp đặt trong cách cảm thụ của giáo viên đã hạn chế khả năng sáng tạo và cảm nhận của học sinh, đồng thời làm giảm sự kết nối giữa tác phẩm và người đọc Thiếu giao tiếp giữa nhà văn và học sinh khiến cho các em không thể rung cảm sâu sắc với tác phẩm, ảnh hưởng đến quá trình học tập và phát triển cảm xúc thẩm mỹ.
Hiện nay, nhiều học sinh Tiểu học gặp khó khăn trong việc cảm thụ văn học do thiếu kỹ năng và phương pháp đọc hiểu Mặc dù một số em yêu thích môn văn, nhưng lại không biết cách khai thác tác phẩm, dẫn đến việc không thể cảm nhận được vẻ đẹp và thông điệp mà tác giả gửi gắm Giờ học Tiếng Việt, đặc biệt là phân môn Tập đọc, chưa thu hút được sự chú ý của học sinh Điều quan trọng là giáo viên cần chú ý đến việc một số học sinh không tiếp xúc kỹ với văn bản và không tìm hiểu sâu, dẫn đến việc không thể hiểu và cảm nhận những tác phẩm văn học, dù đó là kiệt tác.
Hiện nay, phương pháp dạy học tiếng Việt ở Tiểu học đã chuyển sang định hướng phát triển năng lực cho học sinh, đặc biệt trong phân môn Tập đọc Thay vì phân tích hay bình giảng một chiều như trước đây, nhiều giáo viên đã áp dụng phương pháp dạy đọc - hiểu, giúp học sinh tiếp cận và khám phá nội dung cũng như nghệ thuật của văn bản ở nhiều mức độ khác nhau Giáo viên hướng dẫn học sinh từ việc đọc đúng, đọc thông đến đọc hiểu, khuyến khích khả năng liên tưởng và tưởng tượng Mặc dù phương pháp này giúp học sinh tìm hiểu và cảm nhận tác phẩm tỉ mỉ hơn, nhưng các em vẫn chưa thực sự khám phá và hiểu sâu về tác phẩm.
Với thực trạng năng lực cảm thụ văn học của học sinh Tiểu học hiện nay, việc nâng cao khả năng này cần được chú trọng trong quá trình giảng dạy văn học.
Chương 1 tập trung vào một số vấn đề lý luận liên quan đến thể loại tác phẩm văn học, bao gồm thơ và truyện, cùng với các đặc trưng của từng thể loại Đề tài cũng tìm hiểu khái niệm về cảm thụ văn học và năng lực cảm thụ của người đọc Tiếp theo, chương này khám phá cơ sở lý luận về hình tượng nghệ thuật, định nghĩa và đặc điểm của nó Cuối cùng, chương 1 thống kê các tác phẩm văn học trong chương trình tiếng Việt ở Tiểu học với chủ đề Tổ quốc, đồng thời đưa ra nhận xét và phân tích thực trạng dạy và cảm thụ văn học về chủ đề này của giáo viên và học sinh.