Người cao tuổi
Người cao tuổi có rất nhiều cách gọi như: người già, người cao niên và cũng có nhiều quan niệm khác nhau về độ tuổi của NCT:
Trong cuốn từ điển xã hội học của G Endrweit và G Trommsdorff, lĩnh vực xã hội học người cao tuổi, hay lão khoa, tập trung vào nghiên cứu những người từ 65 tuổi trở lên Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, nhóm tuổi từ 50 trở đi cũng được xem xét để hiểu rõ hơn về các vấn đề và thách thức mà người cao tuổi gặp phải trong xã hội hiện đại.
60 tuổi cũng đƣợc coi là đối tƣợng nghiên cứu của chuyên ngành này [11, tr.25]
Trong cuốn Bách khoa quốc tế về Xã hội học, người cao tuổi được phân chia theo độ tuổi thành ba nhóm: nhóm người cao tuổi trẻ (Young-old) từ 65 đến 74 tuổi, nhóm trung cao tuổi (Middle-old) từ 75 đến 84 tuổi, và nhóm già (Very-old) từ 84 tuổi trở lên Các tổ chức xã hội quan tâm đến từng nhóm này nhằm đáp ứng nhu cầu và hỗ trợ phù hợp cho từng độ tuổi.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), người cao tuổi được định nghĩa là những người từ 70 tuổi trở lên Trong khi đó, Luật Người cao tuổi số 39/2009/QH12, ban hành ngày 23/11/2009, quy định rằng người cao tuổi là công dân Việt Nam từ đủ 60 tuổi trở lên.
60 tuổi trở lên Trong luận văn này khái niệm Người cao tuổi được sử dụng theo Luật Người cao tuổi là những người từ đủ 60 tuổi trở lên [20]
Theo quan điểm của công tác xã hội, người cao tuổi được xem là một đối tượng yếu thế do những thay đổi về tâm sinh lý, lao động – thu nhập và quan hệ xã hội Họ thường gặp nhiều khó khăn và vấn đề trong cuộc sống, vì vậy cần được hỗ trợ từ công tác xã hội để cải thiện chất lượng cuộc sống và đảm bảo quyền lợi của mình.
Một số đặc điểm cơ bản của người cao tuổi
1.1.7.1 Đặc điểm sinh lý Đặc điểm lão hóa
Quá trình lão hóa là một phần không thể tránh khỏi trong cuộc sống, diễn ra sớm hay muộn tùy thuộc vào từng cá nhân Khi tuổi tác tăng lên, khả năng phản ứng và tự điều chỉnh của cơ thể giảm sút, dẫn đến suy giảm sức khỏe cả về thể chất lẫn tinh thần Trong giai đoạn lão hóa, cơ thể bắt đầu trải qua những biến đổi tiêu cực.
Khi tuổi tác tăng lên, diện mạo của chúng ta thay đổi rõ rệt với tóc bạc, làn da khô và thô ráp, cùng với sự xuất hiện nhiều nếp nhăn Các nếp nhăn này hình thành do sự mất mát lớp mỡ dưới da và giảm tính đàn hồi của da Ngoài ra, trên cơ thể, đặc biệt là ở đầu và mặt, mụn cơm cũng xuất hiện nhiều hơn Sự mỏng manh của các mạch máu có thể dẫn đến tình trạng vỡ mạch, tạo ra những đốm xanh đen nhỏ dưới da.
Răng miệng yếu khiến người cao tuổi ngần ngại tiêu thụ các loại thực phẩm cứng, khô và dai, mặc dù những thực phẩm này rất giàu vitamin, đạm và khoáng chất Do đó, họ thường ưu tiên lựa chọn các món ăn mềm để dễ dàng tiêu hóa và hấp thụ dinh dưỡng.
Cảm giác như nghe, nhìn, nếm và khứu giác thường giảm hiệu quả theo tuổi tác Tim, một cơ bắp chuyên môn hóa cao, cũng gặp phải các vấn đề tương tự như các cơ bắp khác trong cơ thể khi lão hóa, ảnh hưởng đến hệ tuần hoàn và có thể gây ra nhiều vấn đề sức khỏe Phổi của người già hoạt động kém hiệu quả, dẫn đến giảm lượng oxy khi hít vào, và khả năng dự phòng của tim, phổi cùng các cơ quan khác cũng suy giảm Người cao tuổi thích nghi với điều kiện lạnh chậm hơn và dễ bị cảm lạnh, trong khi việc tiếp xúc với nhiệt độ cao cũng gây khó khăn cho sức khỏe của họ Xương và khớp của người già trở nên kém linh hoạt, các cơ yếu đi, khiến cho mọi cử động trở nên chậm chạp và vụng về, dẫn đến tình trạng mệt mỏi và khó khăn trong các hành vi, cử chỉ hàng ngày.
Các bệnh thường gặp ở người cao tuổi người cao tuổi thường mắc các bệnh về:
Tim mạch và huyết áp: Cao huyết áp, nhồi máu cơ tim, suy tim, loạn nhịp tim…
Các bệnh về xương khớp: Thoái hóa khớp, loãng xương, bệnh gút…
Các bệnh về hô hấp: Cảm sốt, viêm họng – mũi, cúm, viêm phế quản, viêm phổi, ung thƣ phổi…
Các bệnh răng miệng: Khô miệng, sâu răng, bệnh nha chu…
Các bệnh về tiêu hóa và dinh dƣỡng: Rối loạn tiêu hóa, suy dinh dƣỡng…
Ngoài ra người cao tuổi còn hay mắc các bệnh về ung bướu, bệnh thần kinh và các bệnh về sức khỏe tâm thần… [21]
Trạng thái tâm lý và sức khỏe của người cao tuổi chịu ảnh hưởng từ nội lực cá nhân và môi trường xã hội, đặc biệt là môi trường văn hóa - tình cảm và gia đình Khi bước vào giai đoạn tuổi già, mỗi người sẽ trải qua những thay đổi tâm lý khác nhau, nhưng nhìn chung, có một số thay đổi thường gặp.
Người cao tuổi thường tìm cách giải tỏa những lo âu trong cuộc sống hiện tại bằng cách hội họp, tìm lại bạn cũ và tham gia các câu lạc bộ như hội ái hữu hay hội cựu chiến binh Họ thích ôn lại kỷ niệm, viết hồi ký và chia sẻ kinh nghiệm sống, đồng thời hướng về cội nguồn qua việc viếng mộ tổ tiên và sưu tầm cổ vật.
Khi về già, người cao tuổi phải đối mặt với sự chuyển đổi lớn trong lao động và nghề nghiệp, từ trạng thái bận rộn và tích cực sang trạng thái nghỉ ngơi và tiêu cực Sự chuyển mình này có thể dẫn đến "hội chứng về hưu", khiến họ cần tìm cách thích nghi với cuộc sống mới.
Những biểu hiện tâm lý của người cao tuổi
Những biểu hiện tâm lý của người cao tuổi có thể được liệt kê như sau:
Người cao tuổi thường cảm thấy cô đơn và thiếu sự quan tâm từ con cháu do bận rộn với cuộc sống Họ khao khát có những khoảnh khắc vui vẻ bên gia đình và mong muốn được coi trọng, không bị xem là vô dụng Sự quan tâm và chăm sóc từ người khác là điều họ rất cần, bởi nỗi sợ cô đơn và cảm giác bị bỏ rơi luôn hiện hữu trong cuộc sống của họ.
Người cao tuổi thường cảm thấy bất lực và tủi thân khi sức khỏe giảm sút, khiến họ phụ thuộc vào con cháu trong sinh hoạt hàng ngày Mặc dù một số người vẫn có thể tham gia vào các hoạt động giải trí và giúp đỡ gia đình, nhưng nhiều người khác lại rơi vào tâm trạng chán nản và buồn phiền Khi tuổi tác càng cao, khả năng di chuyển và lao động cũng giảm, dẫn đến sự khác biệt trong quan niệm sống giữa các thế hệ Chỉ cần một lời nói thiếu tế nhị từ con cháu cũng có thể làm tổn thương lòng tự trọng của họ, khiến họ cảm thấy bị coi thường vì tuổi già.
Nhiều người cao tuổi thường nói nhiều hoặc rơi vào trầm cảm vì mong muốn truyền đạt kinh nghiệm sống và giữ gìn những giá trị đạo đức của thế hệ mình cho con cháu Họ thường bắt lỗi và có thể làm cho người khác cảm thấy khó chịu, đặc biệt là những người bảo thủ và khó thích ứng với sự thay đổi Sự giảm sút về sức khỏe và khả năng thực hiện công việc, cùng với những ước mơ không thực hiện được trong quá khứ, có thể dẫn đến triệu chứng trầm cảm Điều này khiến họ trở nên trái tính, ghen tỵ và can thiệp sâu vào cuộc sống riêng tư của con cháu, vì họ cho rằng mình có quyền như vậy Ngoài ra, mặc dù sinh tử là quy luật tự nhiên, nhưng nhiều người cao tuổi vẫn cảm thấy sợ hãi khi phải đối mặt với cái chết.
Một số người cao tuổi bàn bạc về việc hậu sự và viết di chúc cho con cháu, trong khi nhiều người khác lại lảng tránh và sợ hãi cái chết Sự thay đổi tâm lý ở người cao tuổi đã dẫn đến việc một bộ phận trong số họ có thể thay đổi tính nết Do đó, con cháu cần chuẩn bị tâm lý để đối mặt với thực tế này và có những ứng xử phù hợp.
Người cao tuổi đã cống hiến cả cuộc đời cho đất nước, góp phần mang lại nền độc lập cho Việt Nam và nuôi dưỡng nhiều thế hệ con cháu Khi đến tuổi xế chiều, họ thường gặp khó khăn về sức khỏe, mối quan hệ và thu nhập, gây ra nhiều xáo trộn trong cuộc sống Do đó, công tác xã hội đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ người cao tuổi, giúp họ sống vui, khỏe và an lành trong giai đoạn này.
1.2 Lý luận về hoạt động công tác xã hội trong chăm sóc người cao tuổi
Khái niệm hoạt động công tác xã hội trong chăm sóc người cao tuổi
Hoạt động tư vấn và hỗ trợ chăm sóc sức khỏe người cao tuổi
Các chính sách và pháp luật dành cho người cao tuổi rất quan trọng, nhưng hoạt động công tác xã hội cũng đóng vai trò thiết yếu trong việc nâng cao đời sống của họ Nhân viên công tác xã hội thực hiện nhiều hoạt động như tìm hiểu nhu cầu ăn uống và chăm sóc sức khỏe của người cao tuổi, tổ chức các hoạt động giải trí để cải thiện sức khỏe tinh thần, cung cấp thông tin cần thiết và tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng Bên cạnh đó, việc kết nối các nguồn lực bên ngoài cũng là một yếu tố quan trọng nhằm nâng cao hiệu quả chăm sóc người cao tuổi.
1.2.2.1 Hoạt động tư vấn và hỗ trợ chăm sóc sức khỏe người cao tuổi
Là hoạt động mà các nhân viên CTXH tìm hiểu nhu cầu ăn uống của
NCT, sau đó tổng hợp lại lên đề xuất để giúp trung tâm lên thực đơn hàng ngày vừa hợp khẩu vị lại đảm bảo dĩnh dƣỡng
Nhân viên CTXH sử dụng kiến thức và kỹ năng của mình thông qua các phương pháp như quan sát và phỏng vấn sâu để đánh giá khách quan về cảm nhận và nhu cầu ăn uống của người cao tuổi.
Nhân viên CTXH đóng vai trò quan trọng trong việc chăm sóc người cao tuổi, họ lắng nghe và thấu hiểu tâm tư, nguyện vọng của đối tượng này Bằng cách tư vấn về chế độ ăn uống và giấc ngủ hợp lý, nhân viên CTXH góp phần nâng cao sức khỏe và chất lượng cuộc sống cho người cao tuổi.
Người cao tuổi thường xuyên quan tâm đến sức khỏe do tuổi cao và sức yếu Nhân viên công tác xã hội thường xuyên cung cấp thông tin hữu ích về chăm sóc sức khỏe cho người cao tuổi.
1.2.2.2 Tổ chức các hoạt động vui chơi giải trí nâng cao sức khỏe của người cao tuổi
Các hoạt động vui chơi và giải trí là rất quan trọng đối với người cao tuổi, giúp họ giảm căng thẳng, thư giãn và nâng cao tinh thần Những hoạt động này không chỉ mang lại niềm vui mà còn giúp rèn luyện sức khỏe và sự dẻo dai, từ đó tạo cảm giác sống có ích hơn cho người cao tuổi.
Các hoạt động mít tinh kỷ niệm, ca nhạc, talkshow và giao lưu văn hóa không chỉ giúp các cụ giải tỏa căng thẳng mà còn tạo cơ hội để họ chia sẻ khó khăn và nhận lời khuyên từ người khác Qua đó, họ được trang bị thêm kiến thức và kỹ năng về sức khỏe, từ đó nâng cao động lực sống.
1.2.2.3 Hoạt động cung cấp thông tin, tuyên truyền nâng cao nhận thức cho người cao tuổi
Hoạt động truyền thông và cung cấp thông tin là những yếu tố quan trọng trong công tác xã hội, đặc biệt trong việc chăm sóc người cao tuổi Việc trang bị kiến thức cho đối tượng này giúp nâng cao nhận thức và cải thiện chất lượng cuộc sống cho họ.
Đảng và Nhà nước ta chú trọng đến đời sống của người cao tuổi, thể hiện qua các quan điểm của Đảng, bộ Luật người cao tuổi ban hành năm 2009, cùng nhiều chính sách và chương trình hỗ trợ dành cho họ.
Nhân viên công tác xã hội đóng vai trò quan trọng trong việc truyền thông và cung cấp thông tin về luật pháp cũng như chính sách cho người cao tuổi Điều này giúp họ nắm bắt thông tin, hiểu rõ quyền lợi của bản thân và nhận thức được vai trò của mình trong xã hội, từ đó cảm thấy cuộc sống của họ có ý nghĩa và hữu ích hơn.
Nhân viên CTXH còn truyền thông tới NCT về các chương trình, các đại biểu, các đơn vị về làm việc và thăm người cao tuổi tại trung tâm
Các hình thức tuyên truyền: Tổ chức lễ mít tinh, kỷ niệm, hội diễn văn nghệ và thông qua nhân viên CTXH
1.2.2.4 Hoạt động kết nối các nguồn lực trong cộng đồng Đây là một hoạt động không thể thiếu trong công tác xã hội nhằm chăm sóc người cao tuổi Nhân viên công tác xã hội bằng những kiến thức, hiểu biết và mối quan hệ của mình giúp cho trung tâm và các đối tƣợng tìm kiếm, liên hệ và kết nối các nguồn lực đó hỗ trợ cho giải quyết vấn đề cho người cao tuổi
Các nguồn lực phong phú bao gồm con người, cơ sở vật chất, tài chính và chính sách, được cung cấp từ các cơ quan ban ngành, doanh nghiệp, bệnh viện, phòng khám, tổ chức thiện nguyện và nhà hảo tâm.
1.2.3 Ý nghĩa của hoạt động công tác xã hội trong chăm sóc người cao tuổi
Hoạt động công tác xã hội trong chăm sóc sức khỏe người cao tuổi đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng sống, đảm bảo chế độ dinh dưỡng hợp lý và giúp người cao tuổi sống vui khỏe, có ích và lành mạnh trong giai đoạn tuổi già.
Hoạt động công tác xã hội trong chăm sóc người cao tuổi giúp họ phát triển kỹ năng ứng phó tự tin và hiệu quả với tuổi già cùng các nguy cơ trong cuộc sống Điều này được thực hiện thông qua việc cung cấp thông tin và truyền thông tại các trung tâm chăm sóc.
Hoạt động công tác xã hội trong chăm sóc người cao tuổi đóng vai trò quan trọng trong việc mang lại cuộc sống vui vẻ, bình yên và an lạc cho người cao tuổi Thông qua các hoạt động vui chơi và giải trí, người cao tuổi có cơ hội tham gia vào những trải nghiệm tích cực, từ đó cải thiện chất lượng cuộc sống của họ trong giai đoạn xế chiều.
Hoạt động công tác xã hội trong chăm sóc người cao tuổi mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc, thể hiện sự quan tâm của Đảng và Nhà nước đối với đối tượng yếu thế này Người cao tuổi, những người đã cống hiến cả cuộc đời cho đất nước, xứng đáng nhận được sự hỗ trợ và chăm sóc, phù hợp với truyền thống “Kính lão đắc thọ” và “Đền ơn đáp nghĩa” của dân tộc.
1.2.4 Các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động công tác xã hội trong chăm sóc người cao tuổi
1.2.4.1 Yếu tố thuộc về bản thân người cao tuổi
