NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ DỰ ÁN ĐẦU TƯ VÀ PHÂN TÍCH ĐÁNH GIÁ DỰ ÁN ĐẦU TƯ
Tổng quan về dự án đầu tư
1.1 Cơ sở lý luận chung về đầu tư
1.1.1 Khái quát chung về đầu tư
1.1.1.1 Khái niệm đầu tư Đầu tư theo nghĩa rộng nhất của nó có thể hiểu như là một quá trình bỏ vốn
Đầu tư bao gồm tiền, nguồn lực và công nghệ nhằm đạt được các mục tiêu cụ thể, có thể là chính trị, văn hóa, kinh tế, xã hội hoặc nhân đạo Hiện nay, có nhiều khái niệm về đầu tư và mỗi lĩnh vực có quan điểm riêng, dẫn đến cách nhìn nhận khác nhau về khái niệm này.
Đầu tư trong hoạt động kinh tế là quá trình sử dụng vốn (tiền, nhân lực, nguyên vật liệu, công nghệ) vào sản xuất và kinh doanh dịch vụ với mục tiêu thu lợi nhuận Đây là bản chất cốt lõi của đầu tư, không có khái niệm đầu tư không vì lợi nhuận Tóm lại, đầu tư là việc đưa một lượng vốn nhất định vào hoạt động kinh tế để mong thu về một giá trị lớn hơn sau một khoảng thời gian nhất định.
Các hoạt động đầu tư được xem như là một phần của sản xuất kinh doanh, nhằm nâng cao năng lực sản xuất cả về số lượng lẫn chất lượng thông qua việc bỏ vốn đầu tư.
Sau đây là một số khái niệm cụ thể của vấn đề đầu tư
Đầu tư, theo quan điểm kinh tế, là hoạt động sử dụng nguồn tài lực như tiền tệ, nhân lực, tài sản và tài nguyên thiên nhiên nhằm tạo ra các kết quả đầu ra, bao gồm sản phẩm, dịch vụ, tiềm lực và mức dự trữ cần thiết cho sản xuất kinh doanh và sinh hoạt.
Các đầu ra này đóng vai trò quan trọng trong chu kỳ sản xuất kinh doanh liên tục, góp phần thúc đẩy sự phát triển của các đối tượng nhất định Đầu tư, từ góc độ kinh tế, được thực hiện nhằm tối đa hóa lợi ích kinh tế xã hội.
Theo quan điểm tài chính, đầu tư là việc chi tiêu một chuỗi tiền mặt cho mục đích cụ thể nhằm thu hồi vốn và lợi nhuận Khái niệm này rất quan trọng trong việc tính toán hiệu quả kinh tế tài chính của dự án đầu tư, giúp chủ đầu tư quyết định tăng hoặc rút vốn theo lĩnh vực và đối tượng đầu tư Mục tiêu cuối cùng là lựa chọn lĩnh vực đầu tư mang lại lợi nhuận cao nhất, với nguyên tắc tối đa hóa lợi nhuận cho chủ đầu tư.
Khi đánh giá một dự án đầu tư, việc có số liệu tài chính cụ thể là rất quan trọng Những số liệu này bao gồm các khoản thu chi và các thông tin hữu ích khác Trong quá trình thực hiện dự án, số liệu tài chính thường phát sinh và chịu ảnh hưởng từ nhiều yếu tố chủ quan, khách quan cũng như đặc điểm của nền kinh tế xã hội ở từng thời kỳ khác nhau.
- Theo quan điểm kế toán: Đầu tư theo quan điểm này được gắn liền với một số khoản chi động sản hoặc bất động sản
- Theo góc độ quản lý: Đầu tư là quá trình quản lý tổng hợp kinh doanh , cơ cấu tài sản nhằm mục đích sinh lời
Đầu tư là quá trình phân bổ vốn vào các hoạt động trong lĩnh vực kinh tế và xã hội nhằm thu được lợi ích dưới nhiều hình thức khác nhau.
Hoạt động đầu tư được thực hiện thông qua việc xây dựng các tài sản cố định, gọi là đầu tư xây dựng cơ bản Xây dựng được xem như một phương tiện để đạt được mục tiêu đầu tư Quá trình đầu tư cơ bản bao gồm toàn bộ các hoạt động của chủ đầu tư, từ việc bỏ vốn cho đến khi thu được kết quả thông qua việc tạo ra và đưa vào hoạt động các tài sản cố định Nói cách khác, đây là toàn bộ các hoạt động chuyển đổi vốn đầu tư từ hình thức tiền tệ sang tài sản phục vụ cho mục đích đầu tư Mục tiêu của hoạt động xây dựng cơ bản là tạo ra các tài sản có khả năng sản xuất hoặc phục vụ phù hợp với mục đích đầu tư.
Chu trình luân chuyển vốn trong hoạt động đầu tư được mô tả ở hình 1.1
Sản xuất Vốn Đầu tư kinh doanh
Thu hồi Thu hồi từ Thu hồi từ từ vốn đầu tư Sản xuất kinh doanh
Hình 1.1: Chu trình luân chuyển vốn trong hoạt động đầu tư
1.1.1.2 Vai trò của đầu tư
Trong bối cảnh xã hội phát triển, việc mở rộng quy mô sản xuất là cần thiết để đáp ứng nhu cầu vật chất và tinh thần ngày càng tăng Để thỏa mãn nhu cầu này, các ngành kinh tế cần liên tục cải thiện và mở rộng cơ sở vật chất kỹ thuật thông qua hoạt động đầu tư cơ bản.
Hoạt động đầu tư cơ bản đóng vai trò quan trọng trong việc xác định quy mô xây dựng và tốc độ phát triển của cơ sở vật chất, kỹ thuật trong toàn bộ nền kinh tế quốc dân và các ngành kinh tế riêng lẻ.
1.1.1.3 Phân loại các hoạt động đầu tư
* Theo đối tượng đầu tư:
- Đầu tư cho các đối tượng vật chất để khai thác cho sản xuất và cho các lĩnh vực hoạt động khác (đầu tư trực tiếp)
- Chủ đầu tư là nhà nước (đầu tư cho các công trình cơ sở hạ tầng kinh tế và xã hội do vốn của nhà nước)
- Chủ đầu tư là các doanh nghiệp (các doanh nghiệp Nhà nước , ngoài Nhà nước, độc lập và liên doanh, trong nước và nước ngoài),
- Chủ đầu tư là các cá thể riêng lẽ
- Vốn từ ngân sách Nhà nước
- Vốn tín dụng ưu đãi, từ ngân sách Nhà nước
Người thực hiện đầu tư
Người sản xuất kinh doanh
- Vốn hỗ trợ và phát triển chính thức (ODA)
- Vốn tin dụng thương mại
- Vốn tự huy động từ các doanh nghiệp Nhà nước
- Vốn hợp tác liên doanh với nước ngoài của các doanh nghiệp Nhà nước
- Vốn đóng góp của nhân dân vào các công trình phúc lợi công cộng
- Vốn của các tổ chức ngoài quốc doanh và của dân
- Vốn đầu tư trực tiếp của nước ngoài
* Theo cơ cấu đầu tư:
- Đầu tư theo các ngành kinh tế
- Đầu tư theo các vùng lãnh thổ
- Đầu tư theo các thành phần kinh tế
* Theo góc độ tái sản xuất tài sản cố định:
- Đầu tư mới (xây dựng, mua sắm tài sản cố định loại mới)
- Đầu tư lại (thay thế, cải tạo tài sản cố định hiện có)
* Theo góc độ trình độ kỹ thuật:
- Đầu tư theo chiều rộng và đầu tư theo chiều sâu
- Đầu tư theo tỷ trọng vốn đầu tư cho các thành phần mua sắm thiết bị , xây lắp và chi phí đầu tư khác
* Theo thời đoạn kế hoạch:
* Theo tính chất và quy mô của dự án: Gồm nhóm các dự án quan trọng quốc gia và các nhóm A, B, C
1.1.1.4 Mục tiêu đầu tư Đầu tư vào các hoạt động kinh tế luôn được biểu hiện dưới những mục tiêu kinh tế xã hội cụ thể Xác định cụ thể mục tiêu là nhân tố đảm bảo cho hoạt động đầu tư có hiệu quả Tuy nhiên, ở mỗi khía cạnh khác nhau thì quan điểm về hiệu quả lại không giống nhau Đối với doanh nghiệp thì hiệu quả kinh tế là tối đa hóa lợi nhuận còn đối với Nhà nước lại muốn hiệu quả kinh tế phải gắn với hiệu quả xã hội
* Mục tiêu đầu tư của Nhà nước:
- Đảm bảo phúc lợi công cộng dài hạn
- Đảm bảo sự phát triển về kỹ thuật, kinh tế chung và dài hạn của đất nước
- Điều chỉnh cơ cấu phát triển kinh tế qua từng thời kỳ
- Đảm bảo các yêu cầu bảo vệ môi trường, tài nguyên của đất nước
- Đảm bảo an ninh quốc phòng
Đầu tư vào các lĩnh vực mà doanh nghiệp tư nhân không thể tham gia do yêu cầu vốn lớn và rủi ro cao là rất cần thiết cho sự phát triển chung của đất nước Những lĩnh vực này không chỉ quan trọng đối với nền kinh tế mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống của người dân.
- Nâng cao đời sống vật chất, Văn Hóa, tinh thần và các lợi ích công cộng như: phát triển giáo dục, tạo việc làm, phân phối thu nhập…
Mục tiêu hàng đầu của Nhà nước là thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và nâng cao thu nhập quốc dân, đồng thời phát triển và cải thiện việc phân phối thu nhập quốc dân nhằm đạt được công bằng xã hội.
* Mục tiêu đầu tư của doanh nghiệp
Mục tiêu đầu tư của doanh nghiệp có thể có các dạng sau:
- Cực tiểu chi phí và cực đại lợi nhuận
- Cực đại khối lượng hàng hóa bán ra thị trường
- Cực đại giá trị tài sản của các cổ đông tính theo giá thị trường
- Đạt mức độ nhất định về hiệu quả tài chính của dự án
- Duy trì sự tồn tại của doanh nghiệp trong cạnh tranh
- Nâng cao uy tín, chất lượng sản phẩm để chiếm lĩnh thị trường
- Đầu tư chiều sâu, đổi mới công nghệ
- Đầu tư để cải thiện điều kiện lao động của doanh nghiệp
- Đầu tư liên doanh liên kết, hợp tác với nước ngoài nhằm tranh thủ công nghệ, mở rộng thị trường
1.1.2 Khái quát về vốn đầu tư
1.1.2.1 Nguồn hình thành vốn đầu tư
Vốn đầu tư là số tiền tích lũy từ hoạt động sản xuất kinh doanh của cá nhân, tập thể và Nhà nước, bao gồm tiền tiết kiệm của nhân dân và nguồn vốn huy động khác Vốn này được sử dụng trong quá trình tái sản xuất để duy trì tiềm lực hiện có hoặc tạo ra năng lực sản xuất mới Vốn đầu tư bao gồm cả vốn tích lũy tự có và vốn vay từ các nguồn trong và ngoài nước.
1.1.2.2 Vai trò của vốn đầu tư
Phân tích đánh giá dự án đầu tư
2.1 Tổng quan về phân tích đánh giá hiệu quả dự án đầu tư
2.1.1 Khái niệm và ý nghĩa của phân tích đánh giá dự án đầu tư
Việc phân tích đánh giá dự án đầu tư được thực hiện trong giai đoạn lập dự án
Trong đánh giá dự án hiện đại, việc tập trung vào tính bền vững, nhạy cảm với môi trường và yếu tố con người là rất quan trọng Chính phủ đóng vai trò hỗ trợ, trong khi sự tham gia của cộng đồng là yếu tố then chốt.
Phân tích đánh giá dự án đầu tư là quá trình tổ chức xem xét khách quan và khoa học các yếu tố cơ bản ảnh hưởng đến tính khả thi và hiệu quả của dự án Qua đó, việc này giúp đưa ra quyết định đầu tư chính xác và cho phép thực hiện các kế hoạch đầu tư hiệu quả.
Dự án cơ sở hạ tầng, đặc biệt là dự án giao thông vận tải, cần phải phù hợp với kế hoạch ngành và phát triển quốc gia Tính khả thi của dự án được thể hiện qua sự chấp nhận của xã hội, hiệu quả về tài chính, kinh tế, xã hội và sự nhạy cảm với môi trường.
Việc phân tích và đánh giá dự án đầu tư có ý nghĩa rất quan trọng:
Phân tích đánh giá dự án đầu tư có mục đích quan trọng là phát hiện và ngăn chặn các dự án kém hiệu quả, đồng thời không bỏ sót những dự án tiềm năng trong bối cảnh nguồn lực ngày càng khan hiếm Điều này giúp các nhà đầu tư lựa chọn phương án đầu tư tối ưu nhất.
Giúp các cơ quan chức năng của Nhà nước đánh giá tính phù hợp của dự án với quy hoạch phát triển chung của ngành, địa phương và quốc gia, đảm bảo các mục tiêu, quy mô và hiệu quả đạt yêu cầu.
Thông qua việc đánh giá, nhà đầu tư có thể xác định tính khả thi và rủi ro của dự án trước khi đưa vào hoạt động, dựa trên các yếu tố như công nghệ, vốn đầu tư, tác động đến môi trường và các lợi ích kinh tế khác.
- Giúp các nhà tài chính ra quyết định chính xác về cho vay hoặc tài trợ cho các dự án đầu tư
Đánh giá dự án là một giai đoạn thiết yếu trong chu kỳ dự án, không chỉ hỗ trợ các bên liên quan trong việc ra quyết định mà còn thúc đẩy tính bền vững của dự án.
2.1.2 Nội dung phân tích dự án đầu tư
Khung phân tích dự án bao gồm các nội dung:
Hình 1.3: Khung phân tích dự án
2.1.2.1 Nghiên cứu các khía cạnh kinh tế - xã hội tổng quát và thị trường của dự án
Tình hình kinh tế tổng quát đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành nền tảng cho các dự án đầu tư, ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển và hiệu quả kinh tế, tài chính của dự án Mỗi dự án đều phải gắn liền với bối cảnh ra đời của nó, đặc biệt là đối với các dự án giao thông vận tải, cần thiết lập mối liên hệ chặt chẽ giữa dự án và chiến lược phát triển.
Phân tích pháp lý Phân tích kỹ thuật Phân tích nguồn lực
Nghiên cứu tổng quan về tình hình kinh tế - xã hội và thị trường phát triển ngành là rất cần thiết để xây dựng chiến lược phát triển quốc gia Dự án cần đáp ứng các mục tiêu và mục đích cụ thể, đồng thời phù hợp với điều kiện chung của đất nước.
Nghiên cứu tổng quan về dự án đầu tư đặt trong mối quan hệ với thị trường bao gồm các công việc sau:
- Xem xét tình hình kinh tế tổng quát liên quan đến dự án đầu tư
- Xem xét tính khả thi của dự án về mặt thị trường
Phân tích thị trường, hay còn gọi là phân tích mức cầu, là quá trình nghiên cứu nhu cầu sản phẩm của dự án, bản chất thị trường, giá cả và lượng cầu thông qua điều tra và thu thập dữ liệu Quá trình này yêu cầu dự báo khối lượng và giá cả trong suốt vòng đời dự án, đồng thời xem xét các tác động của thị trường hiện tại và tương lai, cũng như các yếu tố cạnh tranh nội địa và xu hướng toàn cầu.
Phân tích nhu cầu của phạm vi dự án là một trong những nghiên cứu quan trọng và quyết định cho quá trình triển khai tiếp theo của dự án Đây là yếu tố chủ yếu ảnh hưởng đến sự thành bại của dự án Đối với dự án giao thông vận tải, việc xác định mục tiêu đầu tư phù hợp với mục tiêu phát triển chung của quốc gia và khu vực là cần thiết Sau đó, cần xây dựng các phương án để đạt được các mục tiêu đó Đánh giá nhu cầu giao thông vận tải là một nhiệm vụ khó khăn nhưng vô cùng quan trọng.
2.1.2.2 Phân tích dự án về mặt kỹ thuật
Phân tích kỹ thuật dự án đầu tư là quá trình nghiên cứu, tính toán và xem xét thiết kế kỹ thuật của các bộ phận trong dự án Đây là bước quan trọng để tiến hành phân tích kinh tế và tài chính, vì không có dữ liệu kỹ thuật, việc phân tích kinh tế và tài chính sẽ không khả thi Các dự án không khả thi về mặt kỹ thuật cần được loại bỏ để tránh tổn thất trong quá trình đầu tư và vận hành Đối với các dự án công trình giao thông, phân tích kỹ thuật bao gồm việc xem xét thiết kế và biện pháp tổ chức thi công, trong đó an toàn thi công đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo yêu cầu kỹ thuật của dự án.
2.1.2.3 Phân tích dự án về mặt tài chính
Phân tích tài chính đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng dự án, giúp đánh giá tính khả thi tài chính của dự án thông qua các chỉ số và dự báo tài chính.
- Xem xét nhu cầu và sự đảm bảo các nguồn lực tài chính cho việc thực hiện có hiệu quả dự án đầu tư
- Xem xét tình hình kết quả và hiệu quả hoạt động của dự án trên góc độ hạch toán kinh tế của đơn vị thực hiện dự án
Kết quả phân tích tài chính là yếu tố then chốt giúp chủ đầu tư đưa ra quyết định về việc đầu tư Đồng thời, phân tích tài chính còn là nền tảng cho việc thực hiện phân tích kinh tế - xã hội.
Từ góc độ tài chính, việc đánh giá dự án đầu tư được xem như một bài toán kinh tế tư nhân, chỉ tập trung vào chi phí và lợi ích trực tiếp của chủ đầu tư Trong phân tích tài chính, giá cả chỉ phản ánh giá tài chính hoặc giá thị trường Đánh giá này dựa trên việc tính toán nhiều chỉ tiêu khác nhau để xác định hiệu quả tài chính của dự án.
2.1.2.4 Phân tích dự án về mặt kinh tế - xã hội
