DINH DƯỠNG lâm SÀNG CHỦ đề BỆNH TIM MẠCH

NỘI DUNG

Giải phẫu và sinh lý tim [4]

Tim nằm trong lồng ngực, cụ thể là vùng trung thất giữa, được bao bọc bởi túi màng ngoài tim có hai lớp: màng ngoài tim xơ và màng ngoài tim Màng ngoài tim xơ gắn chặt vào các đại mạch, trong khi màng ngoài tim bao gồm hai lớp - lớp nội tạng và lớp đỉnh Hai lớp này chứa dịch màng tim, giúp giảm ma sát giữa tim và màng ngoài tim, bảo vệ tim trong quá trình co bóp.

Tim người bình thường thay đổi theo chiều cao và cân nặng:

Trái tim con người trung bình đập 72 lần mỗi phút.

Nặng khoảng 300–350 gram ở nam giới.

Nặng khoảng 250–300 gam ở nữ. Độ dày tâm thất phải là 0,3–0,5 cm. Độ dày tâm thất trái là 1,3–1,5 cm. Được chia thành bốn khoang riêng biệt.

Bao gồm ba lớp (ngoại tâm mạc, cơ tim và nội tâm mạc).

Chứa hai tâm nhĩ (trái và phải).

Chứa hai tâm thất (trái và phải).

Chứa bốn van (động mạch chủ, hai lá, ba lá, phổi).

Thành của tim được cấu tạo bởi ba lớp: (a) màng tim; (b) cơ tim; và (c) màng trong tim

Cơ tim là một loại cơ vân không tự chủ, có cấu trúc đơn nhân và vân chéo nhờ vào các sợi protein dày và mỏng được kết nối bởi các đường Z So với cơ xương, cơ tim ngắn hơn và chứa các protein cấu trúc chính là actin và myosin Khi quan sát dưới kính hiển vi, sợi actin mỏng hơn tạo thành các dải sáng, trong khi sợi myosin dày hơn tạo thành các dải tối, với các dải tối là vùng chồng lấp giữa actin và myosin Các sợi actin chứa troponin và tropomyosin, đóng vai trò quan trọng trong quá trình co bóp Ngoại tâm mạc là lớp niêm mạc bên ngoài của tim, được hình thành từ lớp nội tạng của màng ngoài tim Cơ tim có ba lớp cơ chính, chủ yếu tập trung ở tâm thất trái và vách liên thất, bao gồm lớp dưới màng tim, lớp đồng tâm ở giữa và lớp dưới cơ tim Phần còn lại của tim chủ yếu được cấu tạo bởi lớp dưới màng tim Ngoài ra, cơ tim còn chứa các cấu trúc quan trọng như mô nút và hệ thống dẫn truyền, trong khi nội tâm mạc là lớp trong cùng của tim, được hình thành từ nội mô và mô liên kết dưới nội mô.

Hình 1: Các lớp của tim

Tim được chia thành bốn ngăn với các vách ngăn có độ dày khác nhau, bao gồm tâm nhĩ trái (LA) và tâm nhĩ phải (RA) nằm ở trên tâm thất trái (LV) và tâm thất phải (RV) Tâm nhĩ nhận máu từ hệ thống tĩnh mạch và phổi, sau đó co bóp để đẩy máu vào tâm thất, nơi mà tâm thất bơm máu đi khắp cơ thể hoặc vào phổi Tim có bốn van và bộ xương sợi của tim hỗ trợ cấu trúc, tạo sự phân ly điện sinh lý giữa tâm nhĩ và tâm thất Mỗi van có vai trò quan trọng trong việc duy trì sự ổn định sinh lý của tim.

Hình 2: Buồng và van tim.

1.2 Tế bào tim và cơ tim.

Tế bào tim chứa myofibrils, là các bó sợi protein, được bao quanh bởi lưới cơ chất có chứa cysternae Sarcomeres là đơn vị co bóp của myofibrils, trong khi các ống T dẫn truyền điện thế hoạt động vào bên trong tế bào Cơ tim, một loại cơ vân không tự chủ, có cấu trúc đơn nhân và các vân chéo hình thành từ các sợi protein dày và mỏng, được cố định bởi các đường Z Khi quan sát dưới kính hiển vi ánh sáng, các sợi actin mỏng xuất hiện như các dải sáng hơn, trong khi các sợi myosin dày hơn là các dải tối Các dải tối là khu vực chồng lấp giữa actin và myosin, còn dải sáng là vùng của sợi actin Các mảnh actin mỏng hơn còn chứa troponin và tropomyosin, đóng vai trò quan trọng trong quá trình co cơ.

1.3 Động mạch vành và tĩnh mạch tim.

Tim nhận máu từ động mạch vành trái (LCA) và động mạch vành phải (RCA) Động mạch vành trái phát sinh từ xoang động mạch chủ trái, tạo thành một động mạch chính ngắn gọi là thân trái LCA chia thành hai nhánh chính: động mạch đi xuống trước bên trái (LAD) và đường tròn trái (LCx) LAD được nối với động mạch đi xuống sau (PDA), một nhánh của động mạch vành phải.

RCA cung cấp vách ngăn liên thất phía trước, đỉnh và các mặt trước của tâm thất phải và trái LCx có một nhánh chính là động mạch rìa trái, và khoảng 10-15% dân số có LCx nối liền với RCA để tạo ra PDA Nói chung, LCx cung cấp máu cho phần sau của tâm nhĩ trái và phần trên của tâm thất trái.

Sự lưu thông tĩnh mạch của tim chủ yếu diễn ra qua xoang vành, các tĩnh mạch trước tim và các tĩnh mạch dưới tim (tĩnh mạch besian) Xoang vành nhận lượng tĩnh mạch trở về từ tâm tim và cơ tim, mở vào tâm nhĩ phải giữa tĩnh mạch chủ dưới và van nhĩ thất phải Nó tạo ra các nhánh như tĩnh mạch tim lớn, tĩnh mạch tim giữa, tĩnh mạch diac và tĩnh mạch xiên, trong đó tĩnh mạch tim lớn dẫn lưu phần trước của vách liên thất và cả hai tâm thất.

2.1 Hệ thống tuần hoàn: Tuần hoàn toàn thân và phổi

Hệ thống tim mạch có vai trò quan trọng trong việc cung cấp oxy và dinh dưỡng cho các mô, đồng thời loại bỏ chất thải thông qua các cơ quan như phổi, gan và thận Hệ thống này hoạt động hiệu quả trong cả điều kiện bình thường và bệnh tật Tuần hoàn phổi và tuần hoàn toàn thân phối hợp chặt chẽ để thực hiện chức năng này, trong đó tuần hoàn phổi có điện trở suất thấp và giường điện dung cao, trong khi tuần hoàn toàn thân có sức cản tương đối cao.

Hình 4: Phân phối lưu lượng máu toàn thân đến các cơ quan khác nhau của cơ thể khi nghỉ ngơi.

Hình 5: Đường tuần hoàn của hệ tim mạch.

2.2 Hệ thống dẫn truyền của tim.

Các tế bào cơ tim có khả năng tự phát xung điện, tạo ra tính vi nhịp tự động Xung điện thường bắt đầu từ nút SA, nơi có khả năng phát xung nhanh nhất, sau đó lan truyền đến các bức tường tâm nhĩ phải và tâm nhĩ trái qua các sợi dẫn liên kết Tiếp theo, xung động đến nút nhĩ thất, nơi có độ trễ trước khi lan truyền qua cơ tim thất thông qua bó nhĩ thất gồm các sợi His và Purkinje Cuối cùng, từ các sợi Purkinje, xung kích thích tiếp tục đi qua các tế bào cơ tim đến bề mặt dưới cơ tim.

Hình 6: Hệ thống dẫn của tim.

Tìm hiểu chung về bệnh tim mạch

1 Bệnh tim mạch (CVD) là gì?

Bệnh tim mạch (CVD) là một nhóm bệnh liên quan đến tim và mạch máu, chủ yếu do xơ vữa động mạch tiến triển CVD bao gồm nhiều rối loạn khác nhau, ảnh hưởng đến cơ tim và hệ thống mạch máu cung cấp cho tim, não và các cơ quan quan trọng khác.

2 Các yếu tố nguy cơ chung của bệnh tim mạch

Các yếu tố không thể thay đổi như tuổi tác, giới tính, di truyền và chủng tộc có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh huyết áp cao (HBP), tiểu đường và bệnh thận, đặc biệt nếu có tiền sử gia đình Lượng muối cao trong chế độ ăn uống, chủ yếu từ thực phẩm chế biến, có thể dẫn đến tăng thể tích máu và làm cứng thành động mạch Cholesterol cũng đóng vai trò quan trọng, với hai loại cholesterol là cholesterol từ thực phẩm và cholesterol trong máu Cholesterol dư thừa gây xơ cứng động mạch, tăng nguy cơ đau tim và đột quỵ Thực phẩm giàu cholesterol chủ yếu là sản phẩm từ động vật, trong khi thực phẩm từ thực vật không chứa cholesterol Việc tiêu thụ quá nhiều axit béo bão hòa từ thực phẩm động vật có thể làm tăng mức cholesterol xấu (LDL) và giảm cholesterol tốt trong cơ thể.

Thực phẩm nguồn gốc thực vật thường chứa ít axit béo bão hòa, ngoại trừ một số như dừa và dầu cọ Trong cơ thể, có hai loại lipoprotein: lipoprotein mật độ thấp (LDL) và lipoprotein mật độ cao (HDL) LDL chiếm khoảng 3/4 lượng cholesterol trong máu, và mức LDL cao thường chỉ ra mức cholesterol cao, dẫn đến nguy cơ mắc bệnh tim Ngược lại, HDL mang ít chất béo hơn, cho thấy nguy cơ mắc bệnh tim thấp hơn.

Hút thuốc lá sản xuất nicotine, kích thích cơ thể sản xuất một số hóa chất làm tăng nhịp tim, huyết áp và lực co bóp của tim Hút thuốc làm cho tim cần nhiều oxy hơn, nhưng lại giảm lượng oxy có sẵn, đồng thời tăng nguy cơ tắc nghẽn động mạch.

Rượu: có mật độ calo cao hơn protein hoặc carbohydrate và là nguồn cung cấp thêm calo rỗng [5].

Béo phì: mặc dù béo phì là một bệnh tự thân, nó cũng là một trong những yếu tố rủi ro chính của CVD [5].

Giảm hoạt động thể chất: làm cho năng lượng từ thực phẩm không được tiêu hao do đó dẫn đến tăng mỡ trong cơ thể [5].

Căng thẳng có thể tác động đến mọi cơ quan và chức năng trong cơ thể, nhưng thường thì ảnh hưởng chủ yếu lại tập trung vào tim và hệ thống tim mạch, khiến cho chúng phải hoạt động vất vả hơn.

3 Các bệnh liên quan đến tim mạch

3.1 Atherosclerosis (Xơ vữa động mạch)

Bệnh tim mạch là một trong những nguyên nhân gây tử vong hàng đầu toàn cầu, chủ yếu do xơ vữa động mạch, một dạng viêm mãn tính ảnh hưởng đến mạch máu.

Xơ vữa động mạch là hiện tượng hình thành mảng bám từ cholesterol, chất béo, tế bào thải, canxi và fibrin, gây dày thành mạch và thu hẹp lòng động mạch Điều này dẫn đến tắc nghẽn, giảm lưu lượng máu, làm giảm cung cấp oxy và dinh dưỡng đến các mô trong cơ thể Mảng bám có thể cản trở lưu lượng máu qua các động mạch lớn hoặc trung bình ở tim, não, vùng chậu, chân, cánh tay và thận, từ đó có thể gây ra các bệnh tim mạch.

Hình 7: So sánh mạch máu bình thường và mạch máu bị sơ vữa.

Hình 8: Cơ chế hình thành sơ vữa động mạch

Cơ chế bệnh sinh của xơ vữa động mạch vẫn chưa được làm sáng tỏ, nhưng tổn thương tế bào nội mô do nhiều nguyên nhân dẫn đến rối loạn chức năng nội mô, thúc đẩy biến đổi lipoprotein và sự xâm nhập của bạch cầu đơn nhân Sự gia tăng lipoprotein trong huyết tương lắng đọng trên thành động mạch, gây dày và cứng thành mạch, hình thành mảng xơ vữa Tế bào nội mô bị tổn thương làm tăng lắng đọng lipoprotein, dẫn đến sự kết dính và tập hợp tiểu cầu, thu hút bạch cầu đơn nhân bám vào nội mạc và di chuyển vào mô dưới nội mô Quá trình này kết hợp với lipoprotein bị oxy hóa tạo thành tế bào đơn nhân, đồng thời kích hoạt tế bào cơ trơn di chuyển vào nội mạc, tạo thành tế bào bọt Cuối cùng, các tế bào cơ trơn tăng sinh và tổng hợp chất nền ngoại bào như collagen và proteoglycan, làm dày và cứng tổ chức bệnh, từ đó thúc đẩy hình thành mảng bám và tăng tốc độ phát triển của xơ vữa động mạch.

Xơ vữa động mạch phát triển từ các phân tử lipoprotein mật độ thấp (LDL) bị oxy hóa bởi các gốc tự do.

Mức cholesterol không lành mạnh, bao gồm cholesterol LDL cao (cholesterol xấu) và cholesterol HDL thấp (cholesterol tốt), có thể dẫn đến xơ vữa động mạch Nghiên cứu cho thấy sự gia tăng lipoprotein tỷ trọng thấp (LDL) và giảm lipoprotein tỷ trọng cao (HDL) liên quan đến tỷ lệ mắc bệnh này LDL, sau khi bị oxy hóa, thúc đẩy hình thành các mảng xơ vữa động mạch và được xem là yếu tố chính gây tổn thương tế bào nội mô Ox-LDL không thể được nhận biết bởi thụ thể LDL bình thường, nhưng dễ dàng được hấp thụ bởi thụ thể xác thối của đại thực bào, dẫn đến sự hình thành các tế bào bọt của đại thực bào.

- Huyết áp cao - huyết áp được coi là cao nếu nó duy trì ở mức hoặc trên 140/90 mmHg trong một khoảng thời gian.

Hút thuốc có thể gây tổn thương và làm thắt chặt mạch máu, dẫn đến tăng mức cholesterol và huyết áp Ngoài ra, việc hút thuốc cũng cản trở việc cung cấp đủ oxy cho các mô trong cơ thể.

Kháng insulin là tình trạng xảy ra khi cơ thể không thể sử dụng insulin một cách hiệu quả, dẫn đến việc glucose trong máu không được di chuyển vào các tế bào để sử dụng Insulin là hormone quan trọng giúp điều chỉnh mức đường huyết, và sự kháng insulin có thể gây ra nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng.

Tiểu đường là một căn bệnh xảy ra khi lượng đường trong máu tăng cao, do cơ thể không sản xuất đủ insulin hoặc không sử dụng insulin một cách hiệu quả.

- Thiếu hoạt động thể chất - thiếu hoạt động có thể làm trầm trọng thêm các yếu tố nguy cơ khác của xơ vữa động mạch.

Tuổi tác là một yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến nguy cơ xơ vữa động mạch, khi cơ thể lão hóa, khả năng hình thành mảng bám trong động mạch tăng lên do di truyền và lối sống Ở độ tuổi trung niên trở lên, sự tích tụ mảng bám đủ để gây ra các triệu chứng rõ rệt Nam giới có nguy cơ cao hơn sau 45 tuổi, trong khi phụ nữ bắt đầu đối mặt với nguy cơ này sau 55 tuổi.

Tiền sử gia đình mắc bệnh tim sớm, đặc biệt nếu cha hoặc anh trai được chẩn đoán, làm tăng nguy cơ xơ vữa động mạch Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là bạn chắc chắn sẽ mắc bệnh Việc thay đổi lối sống và sử dụng thuốc để kiểm soát các yếu tố nguy cơ khác có thể giúp giảm thiểu ảnh hưởng di truyền, ngăn ngừa sự phát triển của xơ vữa động mạch, ngay cả ở người lớn tuổi.

- Các yếu tố nguy cơ khác cũng có thể làm tăng nguy cơ phát triển chứng xơ vữa động mạch bao gồm:

Chứng ngưng thở khi ngủ là một rối loạn gây ra tình trạng ngừng thở hoặc thở nông trong khi ngủ Nếu không được điều trị, tình trạng này có thể dẫn đến những nguy cơ nghiêm trọng như cao huyết áp, tiểu đường, đau tim và đột quỵ.